Təhlil paradoksu (və ya Lenqford–Mur paradoksu) — bir təhlilin eyni zamanda həm doğru (düzgün), həm də məlumatlandırıcı (informativ) olub-ola bilməməsi ilə bağlı paradoksu. Problem filosof Corc Edvard Mur tərəfindən onun əsərində irəli sürülmüş, termin isə ilk dəfə Kuper Harold Lenqford tərəfindən “The Notion of Analysis in Moore's Philosophy” adlı məqaləsində işlədilmişdir (The Philosophy of G. E. Moore, red. , Northwestern University, 1942, s. 319–342).
Paradoks
| ]müəyyən mənada sözün tərifinə bənzəyir. Lakin adi lüğət tərifindən fərqli olaraq (orada nümunələr verilə və ya əlaqəli terminlərdən bəhs edilə bilər), bir anlayışın digər anlayışlar vasitəsilə tam düzgün təhlili onun ilkin anlayışla eyni mənanı daşımalı olduğunu göstərir. Buna görə də düzgün olmaq üçün belə bir təhlil ilkin anlayışın istifadə edildiyi istənilən kontekstdə mənanı dəyişmədən tətbiq edilə bilməlidir. Bu tip konseptual təhlillər analitik fəlsəfənin əsas məqsədlərindən biridir.
Lakin əgər belə bir təhlil faydalı olacaqsa, o, məlumatlandırıcı olmalıdır. Yəni o, bizə artıq bildiyimizdən əlavə nəsə deməlidir (və ya heç olmasa kimsənin bilməyə biləcəyi bir məlumat təqdim etməlidir). Bununla belə, görünür ki, heç bir konseptual təhlil bu iki tələbi — həm düzgünlük, həm də məlumatlandırıcılıq tələblərini — eyni anda ödəyə bilmir.
Bunu sadə bir mümkün təhlil üzərində görmək olar:
- (1) Bütün x-lər üçün (sinif və ya çoxluğun istənilən üzvü), x qardaşdırsa və yalnız o halda ki, x kişi cinsli bacı-qardaşdır.
(1)-in düzgün olduğunu demək olar, çünki “qardaş” ifadəsi “kişi bacı-qardaş” ifadəsi ilə eyni anlayışı ifadə edir; eyni zamanda (1) məlumatlandırıcı görünür, çünki bu iki ifadə eyni deyil. Əgər (1) həqiqətən düzgün olarsa, onda “qardaş” və “kişi bacı-qardaş” ifadələri bir-birini əvəz edə bilməlidir:
- (2) Bütün x-lər üçün, x qardaşdırsa və yalnız o halda ki, x qardaşdır.
Lakin (2) məlumatlandırıcı deyil. Deməli, ya (1) də əslində məlumatlandırıcı deyil, ya da (1)-də istifadə olunan iki ifadə qarşılıqlı əvəzolunan deyil (çünki onlar məlumatlandırıcı bir təhlili qeyri-məlumatlandırıcıya çevirir), bu halda isə (1) əslində düzgün olmur. Başqa sözlə, əgər təhlil həm düzgün, həm də məlumatlandırıcıdırsa, onda (1) və (2) mahiyyətcə eyni olmalıdır; lakin bu doğru deyil, çünki (2) məlumatlandırıcı deyil. Beləliklə, görünür ki, bir təhlil eyni zamanda həm düzgün, həm də məlumatlandırıcı ola bilməz.
Təklif olunan həllər
| ]Bu paradoksu həll etməyin bir yolu “təhlil” anlayışını yenidən müəyyənləşdirməkdir. Paradoks izah edilərkən potensial təhlilin ifadələri deyil, anlayışlar arasındakı münasibət olduğu fərz edilir. Əgər şifahi ifadə təhlilin bir hissəsidirsə, düzgün təhlil hallarında belə tam qarşılıqlı əvəzolunma gözləmək lazım deyil. Lakin bu cavab təhlil anlayışını anlayışlarla fəlsəfi işləmədən daha çox sırf dilçilik tərifinə endirmiş olur.
Başqa bir cavab isə nəticəni qəbul etmək və düzgün təhlillərin qeyri-məlumatlandırıcı olduğunu deməkdir. Bu isə növbəti sualı doğurur: əgər belədirsə, bu anlayışın yerinə hansı müsbət idraki anlayışdan istifadə edilməlidir, əgər ümumiyyətlə belə bir anlayış varsa.
Daha bir mövqe isə Uillard van Orman Kuaynın baxışını qəbul edərək konseptual təhlil anlayışını ümumiyyətlə rədd etməkdir. Bu mövqe inkarı ilə uyğunluq təşkil edir.
Mənşə
| ]Bu paradoksPlatonun eyniadlı Menon dialoqunda irəli sürülmüş Menon paradoksunun yenidən formalaşdırılmış variantıdır: istənilən yeni bilik ya artıq məlum olanla eynidir və buna görə də məlumatlandırıcı deyil, ya da artıq məlum olandan fərqlidir və bu səbəbdən də yoxlanıla bilən deyil (və ya analitik məntiq yolu ilə əldə edilə bilməz).
İstinadlar
| ]- Dale Jacquette, Meinongian Logic: The Semantics of Existence and Nonexistence, Walter de Gruyter, 1996, s. 265.
- "George Edward Moore (1873—1958)," by Aaron Preston, The Internet Encyclopedia of Philosophy, <http://www.iep.utm.edu/moore>.
- "Definição", by Dirk Greimann, Compêndio em Linha de Filosofia Analítica, <>
- "Analysis," by Michael Beaney, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2008 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL =<http://plato.stanford.edu/archives/win2008/entries/analysis/>
- "Analysis, Language, and Concepts: the Second Paradox of Analysis," by Filicia Ackerman, Philosophical Perspectives, Vol. 4, Action Theory and Philosophy of Mind (1990), pp. 535–543
- Beaney, Michael. "Analysis". plato.stanford.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 22 sentyabr 2022.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Tehlil paradoksu ve ya Lenqford Mur paradoksu bir tehlilin eyni zamanda hem dogru duzgun hem de melumatlandirici informativ olub ola bilmemesi ile bagli paradoksu Problem filosof Corc Edvard Mur terefinden onun eserinde ireli surulmus termin ise ilk defe Kuper Harold Lenqford terefinden The Notion of Analysis in Moore s Philosophy adli meqalesinde isledilmisdir The Philosophy of G E Moore red Northwestern University 1942 s 319 342 Paradoks span mueyyen menada sozun terifine benzeyir Lakin adi luget terifinden ferqli olaraq orada numuneler verile ve ya elaqeli terminlerden behs edile biler bir anlayisin diger anlayislar vasitesile tam duzgun tehlili onun ilkin anlayisla eyni menani dasimali oldugunu gosterir Buna gore de duzgun olmaq ucun bele bir tehlil ilkin anlayisin istifade edildiyi istenilen kontekstde menani deyismeden tetbiq edile bilmelidir Bu tip konseptual tehliller analitik felsefenin esas meqsedlerinden biridir Lakin eger bele bir tehlil faydali olacaqsa o melumatlandirici olmalidir Yeni o bize artiq bildiyimizden elave nese demelidir ve ya hec olmasa kimsenin bilmeye bileceyi bir melumat teqdim etmelidir Bununla bele gorunur ki hec bir konseptual tehlil bu iki telebi hem duzgunluk hem de melumatlandiriciliq teleblerini eyni anda odeye bilmir Bunu sade bir mumkun tehlil uzerinde gormek olar 1 Butun x ler ucun sinif ve ya coxlugun istenilen uzvu x qardasdirsa ve yalniz o halda ki x kisi cinsli baci qardasdir 1 in duzgun oldugunu demek olar cunki qardas ifadesi kisi baci qardas ifadesi ile eyni anlayisi ifade edir eyni zamanda 1 melumatlandirici gorunur cunki bu iki ifade eyni deyil Eger 1 heqiqeten duzgun olarsa onda qardas ve kisi baci qardas ifadeleri bir birini evez ede bilmelidir 2 Butun x ler ucun x qardasdirsa ve yalniz o halda ki x qardasdir Lakin 2 melumatlandirici deyil Demeli ya 1 de eslinde melumatlandirici deyil ya da 1 de istifade olunan iki ifade qarsiliqli evezolunan deyil cunki onlar melumatlandirici bir tehlili qeyri melumatlandiriciya cevirir bu halda ise 1 eslinde duzgun olmur Basqa sozle eger tehlil hem duzgun hem de melumatlandiricidirsa onda 1 ve 2 mahiyyetce eyni olmalidir lakin bu dogru deyil cunki 2 melumatlandirici deyil Belelikle gorunur ki bir tehlil eyni zamanda hem duzgun hem de melumatlandirici ola bilmez Teklif olunan heller span Bu paradoksu hell etmeyin bir yolu tehlil anlayisini yeniden mueyyenlesdirmekdir Paradoks izah edilerken potensial tehlilin ifadeleri deyil anlayislar arasindaki munasibet oldugu ferz edilir Eger sifahi ifade tehlilin bir hissesidirse duzgun tehlil hallarinda bele tam qarsiliqli evezolunma gozlemek lazim deyil Lakin bu cavab tehlil anlayisini anlayislarla felsefi islemeden daha cox sirf dilcilik terifine endirmis olur Basqa bir cavab ise neticeni qebul etmek ve duzgun tehlillerin qeyri melumatlandirici oldugunu demekdir Bu ise novbeti suali dogurur eger beledirse bu anlayisin yerine hansi musbet idraki anlayisdan istifade edilmelidir eger umumiyyetle bele bir anlayis varsa Daha bir movqe ise Uillard van Orman Kuaynin baxisini qebul ederek konseptual tehlil anlayisini umumiyyetle redd etmekdir Bu movqe inkari ile uygunluq teskil edir Mense span Bu paradoksPlatonun eyniadli Menon dialoqunda ireli surulmus Menon paradoksunun yeniden formalasdirilmis variantidir istenilen yeni bilik ya artiq melum olanla eynidir ve buna gore de melumatlandirici deyil ya da artiq melum olandan ferqlidir ve bu sebebden de yoxlanila bilen deyil ve ya analitik mentiq yolu ile elde edile bilmez Istinadlar span Dale Jacquette Meinongian Logic The Semantics of Existence and Nonexistence Walter de Gruyter 1996 s 265 George Edward Moore 1873 1958 by Aaron Preston The Internet Encyclopedia of Philosophy lt http www iep utm edu moore gt Definicao by Dirk Greimann Compendio em Linha de Filosofia Analitica lt gt Analysis by Michael Beaney The Stanford Encyclopedia of Philosophy Winter 2008 Edition Edward N Zalta ed URL lt http plato stanford edu archives win2008 entries analysis gt Analysis Language and Concepts the Second Paradox of Analysis by Filicia Ackerman Philosophical Perspectives Vol 4 Action Theory and Philosophy of Mind 1990 pp 535 543 Beaney Michael Analysis plato stanford edu ingilis Istifade tarixi 22 sentyabr 2022 ParadokslarFelsefiTehlil Buridan korpusu Yuxu arqumenti EpikurMentiqiBerber paradoksu Lotereya paradoksu Olbers paradoksuIqtisadiBertran Leontyev paradoksu Lukas paradoksu Resurs leneti Deyer paradoksuQerar nezeriyyesiYasil paradoks Tolerantliq paradoksuKateqoriya Kateqoriyalar ParadokslarAnalizAnalitik felsefe
