Olbers paradoksu – dəyişməz və sonsuz kainat fikri ilə gecənin qaranlıq faktı arasında ziddiyyəti özündə əks etdirən paradoks.
Olbers paradoksu.
Arxaplan
20-ci əsrə qədər kainat haqqında kifayət qədər məlumat olmadığından, kainatın dəyişməz və əbədi olduğuna dair geniş yayılmış bir fikir var idi. Ancaq bu dəyişməz və sonsuz kainat fikri öz içində qəribə bir paradoks saxlayırdı. Haradasa 500 il kimi uzun bir müddətdə bu paradoks, bir çox astronomun, elm insanının və hətta Edqar Allan Po kimi bir şairin belə uzun müddət üzərində düşünməsinə səbəb olmuşdu. Paradoksun 500 illik bir keçmişi olsa da, alman həkim və astronom Haynrix Olbers, 1823—cü ildə mövzu ilə bağlı yazdığı məqalə ilə paradoksu elmi mübahisələrin içinə daşıyaraq bu gün öz adı ilə anılmasına da təmin etdi.
Paradoks sadəcə gecənin nə üçün qaranlıq olduğunu soruşurdu. Olbers paradoksuna görə kainat hərəkətsiz və sonsuzdursa, göy üzündə baxdığımız hər bir yerdə mütləq bir ulduz və ya hər hansı bir işıq mənbəyi olmalıydı. Sonsuz kainatda saysız-hesabsız ulduzun işığı ilə göy üzünün örtülmüş olması lazım idi. Bu halda gecələr göy üzündə qaranlıq bir nöqtə belə qalmayacaq, gecə də gündüz kimi aydınlıq olacaqdı.
Ancaq vəziyyət heç də belə görünmürdü. Çünki gecə, qaranlıq idi. Bu paradoks 20-ci əsrə qədər hakim olan dəyişməz-sonsuz kainat fikrini təhlükəyə salırdı. Dəyişməz-sonsuz kainat fikrinin tərəfdarları, problemlə başa çıxmaq üçün fikirlər irəli sürdülər. Məsələn, bir fərziyyəyə görə, çox uzaqdakı ulduzların işığı, o qədər məsafə keçərkən kosmosdakı digər göy cisimləri (qaz və toz buludları) tərəfindən udulur və bu səbəblə bütün göy üzünün gecələri işıqlı olmasına maneçilik törədirdi. Bundan başqa, çox uzaqdakı ulduzların Dünyaya olan yolculuğunda işıqlarının getdikcə azalması üzündən gecənin nə üçün qaranlıq olduğu paradoksu dəyişməz-sonsuz kainat fikrinə zərər verilmədən həll etmək olurdu. Yenə başqa bir versiyada isə ulduzların ömürləri əbədi olmadığından, kainatda daim ölən və sönmüş ulduzların gecənin qaranlıq olmasına yol açdığı hesab edilirdi.
Ancaq böyük problemlər var. Məsələn, ulduzların işığını əmən qaz və toz buludlarının sonsuz müddətdə o qədər çox enerji yüklənmiş olacaqdılar ki, ulduzlar kimi işıq yayacaqdılar. Yəni gecələr yenə işıqlı keçməliydi. Ulduzların qısa ömür müddəti də məna ifadə etmirdi, çünki sonsuz zaman və sonsuz ulduz vardı. Bütün bu əsassız fikirlər yalnız qısa sayıla biləcək zamanda qəbul etdildilər.
Həlli
20-ci əsrdə Olbers paradoksuna son verəcək və nəhayət qənaət bəxş edən bir həll tapa biləcək böyük kəşfi Edvin Habbl etmişdi. Onun rəhbərliyi altındakı Böyük partlayış nəzəriyyəsi, bizlərə sadə kainatın 20-ci əsrə qədər düşünüldüyü kimi əzəli və statik olmadığını deyirdi. Yəni onun dediyi kimi kainat sonsuzdur, gecə göy üzündə baxdığımız hər bir nöqtədə bir işıq mənbəyi olmaq məcburiyyətində deyil və bu səbəblə gecə qaranlıqdır. Beləliklə, Böyük Partlayış Nəzəriyyəsi ilə birlikdə Olbers Paradoksuna dəqiq bir cavab tapıla bilmiş görünürdü.
Böyük Partlayış Nəzəriyyəsi də Olbers Paradoksuna dəqiq və əllə tutular bir açıqlama gətirmişdi ancaq yeni bir paradoks daha gəlmişdi. Nəzəriyyəyə görə partlayışın ilk anlarında kainatdakı bütün nöqtələr yüksək istilik və işıqla dolu idi. Bu halda o zamanlar kainatın hər nöqtəsinə nüfuz etmiş işıqları hələ də görməli deyilmiydik? O halda gecə niyə qaranlıq idi? Əslində buna tam olaraq paradoks demək olmaz, çünki heç vaxt bir pradoks olaraq görülmədi. Bu problem, Habbl Paradoksu kimi bir ad alacaq qədər uzun bir müddət keçmədən tez açıqlandı. Çünki sualın cavabı zatən Böyük Partlayış Nəzəriyyəsinin içində mövcuddur. Böyük Partlayış Nəzəriyyəsi Qırmızıya Sürüşmə adı verilən bir fenomenlə bu problemi cavablaya bilir.
Böyük Partlayış Nəzəriyyəsinə görə, kainatın ilk anlarında bütün kainatı dolduran işıq, kainatın davamlı genişlənməsindən dolayı qırmızıya sürüşüb. Yəni kainatın ilk vaxtlarında işığın əsil dalğa boyundan təxminən 1.100 dəfə qırmızı sürüşərək mikrodalğalı ölçülərinə qədər düşdü. Bu da demək olur ki, əslində hazırda baxdığımız səma kainatın ilk vaxtlarında işığın qalıqları ilə doludur və par-par parıldayır. Onda bütün bunlara baxmayaraq gecə niyə hələ də qaranlıqdır?
Az öncə bəhs etdiyimiz Böyük Partlamadan qalan işığın dalğa boyunun isə insanın görə biləcəyi dalğa boyundan çox uzaqda olması səbəbilə gecə göy üzünə baxanda yalnız ulduzların görünən işığını görürük. Ancaq birbaşa gözlərimizlə görməsək belə, texnologiya sayəsində aparılan süni gözlərlə bu işığı görə bilirik. Belə ki, əvvəl COBE, sonra isə WMAP Kosmos Teleskopu adlı mikrodalğalı şüa qəbul edici peyklər vasitəsilə göy üzünü araşdıraraq Böyük Partlama anında ortaya çıxan ancaq sonradan qırmızıya sürüşmüş işıqla birlikdə bilinən kainatın bütün bir xəritəsini çıxarabildik. Bu xəritəylə birlikdə qaranlıq zənn etdiyimiz göy üzünün əslində "ən azından mikrodalğa boyunda" par-par olduğu sübut etmiş olduq.
Həmçinin bax
Paradoksların siyahısı
Xarici keçidlər
Olbers paradoksu haqqında — MathPages.com
September 29, 2021
olbers, paradoksu, dəyişməz, sonsuz, kainat, fikri, ilə, gecənin, qaranlıq, faktı, arasında, ziddiyyəti, özündə, əks, etdirən, paradoks, mündəricat, arxaplan, həlli, həmçinin, xarici, keçidlərarxaplan, redaktə20, əsrə, qədər, kainat, haqqında, kifayət, qədər, . Olbers paradoksu deyismez ve sonsuz kainat fikri ile gecenin qaranliq fakti arasinda ziddiyyeti ozunde eks etdiren paradoks Olbers paradoksu Mundericat 1 Arxaplan 2 Helli 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerArxaplan Redakte20 ci esre qeder kainat haqqinda kifayet qeder melumat olmadigindan kainatin deyismez ve ebedi olduguna dair genis yayilmis bir fikir var idi Ancaq bu deyismez ve sonsuz kainat fikri oz icinde qeribe bir paradoks saxlayirdi Haradasa 500 il kimi uzun bir muddetde bu paradoks bir cox astronomun elm insaninin ve hetta Edqar Allan Po kimi bir sairin bele uzun muddet uzerinde dusunmesine sebeb olmusdu Paradoksun 500 illik bir kecmisi olsa da alman hekim ve astronom Haynrix Olbers 1823 cu ilde movzu ile bagli yazdigi meqale ile paradoksu elmi mubahiselerin icine dasiyaraq bu gun oz adi ile anilmasina da temin etdi Paradoks sadece gecenin ne ucun qaranliq oldugunu sorusurdu Olbers paradoksuna gore kainat hereketsiz ve sonsuzdursa goy uzunde baxdigimiz her bir yerde mutleq bir ulduz ve ya her hansi bir isiq menbeyi olmaliydi Sonsuz kainatda saysiz hesabsiz ulduzun isigi ile goy uzunun ortulmus olmasi lazim idi Bu halda geceler goy uzunde qaranliq bir noqte bele qalmayacaq gece de gunduz kimi aydinliq olacaqdi Ancaq veziyyet hec de bele gorunmurdu Cunki gece qaranliq idi Bu paradoks 20 ci esre qeder hakim olan deyismez sonsuz kainat fikrini tehlukeye salirdi Deyismez sonsuz kainat fikrinin terefdarlari problemle basa cixmaq ucun fikirler ireli surduler Meselen bir ferziyyeye gore cox uzaqdaki ulduzlarin isigi o qeder mesafe kecerken kosmosdaki diger goy cisimleri qaz ve toz buludlari terefinden udulur ve bu sebeble butun goy uzunun geceleri isiqli olmasina manecilik toredirdi Bundan basqa cox uzaqdaki ulduzlarin Dunyaya olan yolculugunda isiqlarinin getdikce azalmasi uzunden gecenin ne ucun qaranliq oldugu paradoksu deyismez sonsuz kainat fikrine zerer verilmeden hell etmek olurdu Yene basqa bir versiyada ise ulduzlarin omurleri ebedi olmadigindan kainatda daim olen ve sonmus ulduzlarin gecenin qaranliq olmasina yol acdigi hesab edilirdi Ancaq boyuk problemler var Meselen ulduzlarin isigini emen qaz ve toz buludlarinin sonsuz muddetde o qeder cox enerji yuklenmis olacaqdilar ki ulduzlar kimi isiq yayacaqdilar Yeni geceler yene isiqli kecmeliydi Ulduzlarin qisa omur muddeti de mena ifade etmirdi cunki sonsuz zaman ve sonsuz ulduz vardi Butun bu esassiz fikirler yalniz qisa sayila bilecek zamanda qebul etdildiler Helli Redakte20 ci esrde Olbers paradoksuna son verecek ve nehayet qenaet bexs eden bir hell tapa bilecek boyuk kesfi Edvin Habbl etmisdi Onun rehberliyi altindaki Boyuk partlayis nezeriyyesi bizlere sade kainatin 20 ci esre qeder dusunulduyu kimi ezeli ve statik olmadigini deyirdi Yeni onun dediyi kimi kainat sonsuzdur gece goy uzunde baxdigimiz her bir noqtede bir isiq menbeyi olmaq mecburiyyetinde deyil ve bu sebeble gece qaranliqdir Belelikle Boyuk Partlayis Nezeriyyesi ile birlikde Olbers Paradoksuna deqiq bir cavab tapila bilmis gorunurdu Boyuk Partlayis Nezeriyyesi de Olbers Paradoksuna deqiq ve elle tutular bir aciqlama getirmisdi ancaq yeni bir paradoks daha gelmisdi Nezeriyyeye gore partlayisin ilk anlarinda kainatdaki butun noqteler yuksek istilik ve isiqla dolu idi Bu halda o zamanlar kainatin her noqtesine nufuz etmis isiqlari hele de gormeli deyilmiydik O halda gece niye qaranliq idi Eslinde buna tam olaraq paradoks demek olmaz cunki hec vaxt bir pradoks olaraq gorulmedi Bu problem Habbl Paradoksu kimi bir ad alacaq qeder uzun bir muddet kecmeden tez aciqlandi Cunki sualin cavabi zaten Boyuk Partlayis Nezeriyyesinin icinde movcuddur Boyuk Partlayis Nezeriyyesi Qirmiziya Surusme adi verilen bir fenomenle bu problemi cavablaya bilir Boyuk Partlayis Nezeriyyesine gore kainatin ilk anlarinda butun kainati dolduran isiq kainatin davamli genislenmesinden dolayi qirmiziya surusub Yeni kainatin ilk vaxtlarinda isigin esil dalga boyundan texminen 1 100 defe qirmizi suruserek mikrodalgali olculerine qeder dusdu Bu da demek olur ki eslinde hazirda baxdigimiz sema kainatin ilk vaxtlarinda isigin qaliqlari ile doludur ve par par parildayir Onda butun bunlara baxmayaraq gece niye hele de qaranliqdir Az once behs etdiyimiz Boyuk Partlamadan qalan isigin dalga boyunun ise insanin gore bileceyi dalga boyundan cox uzaqda olmasi sebebile gece goy uzune baxanda yalniz ulduzlarin gorunen isigini goruruk Ancaq birbasa gozlerimizle gormesek bele texnologiya sayesinde aparilan suni gozlerle bu isigi gore bilirik Bele ki evvel COBE sonra ise WMAP Kosmos Teleskopu adli mikrodalgali sua qebul edici peykler vasitesile goy uzunu arasdiraraq Boyuk Partlama aninda ortaya cixan ancaq sonradan qirmiziya surusmus isiqla birlikde bilinen kainatin butun bir xeritesini cixarabildik Bu xeriteyle birlikde qaranliq zenn etdiyimiz goy uzunun eslinde en azindan mikrodalga boyunda par par oldugu subut etmis olduq Hemcinin bax RedakteParadokslarin siyahisiXarici kecidler RedakteOlbers paradoksu haqqinda MathPages comMenbe https az wikipedia org w index php title Olbers paradoksu amp oldid 5953219, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
