fbpx
Wikipedia

Böyük Kanyon

Avqust 05, 2021

Böyük Kanyon (ing. Grand Canyon) — dünyanın ən dərin kanyonlardan biri. ABŞ-ın Arizona ştatının Kolorado platosunda yerləşən bu kanyon Böyük Kanyon Milli Parkın ərazisinə

Böyük Kanyon
ing. Grand Canyon
Uzunluğu
  • 445.788,288 m
Dərinliyi 1.300 m
Çay Kolorado çayı
36°05′51″ şm. e. 112°05′43″ q. u.
Ölkə
Böyük Kanyon
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

daxildir. Bu ərazi həm də, hindu tayfaları olan navaho, xavasupay və xyalapayların rezervasiyaları hesab olunur. Böyük kanyonun uzunluğu 446 km, dərinliyi 1600-1800 metrdir. Eni yuxarı hissədə 8 km-dən 25 km arasında dəyişir, aşağı hissədə isə bəzi yerlərdə 120 m-dən çox deyil. 1979-cu ildən Böyük kanyon UNESCO-nun Ümumdünya irsinə aid edilib.

Coğrafiyası

 
Böyük Kanyon və ətraf ərazilərin görünüşü. Beynəlxalq kosmik stansiyasından çəkiliş
 
Böyük Kanyonda yerləşən süxurların yaşını, yerləşməsini və qalınlığını göstərən diaqramma

ABŞ-ın qərbində, əsasən Arizona ştatında yerləşən Kolorodo yaylası demək olar ki, üfüqi yatımlı, müxtəlif qalınlıqlı süxur laylarından əmələ gəlmiçdir. Burada ayrı-ayrı ağların hündürlüyü təxminən 3000 m-ə çatır. Platonu, başlanğıcını Kolorado ştatının Şərqi Qayalı dağlarının Lonq-Pik (4345 m) zirvəsindən götürən, Kolorado çayı kəsir. Kaliforniya körfəzinə yaxınlaşdıqca ona çoxlu qollar qoşulur. Kolorado qolları ilə birlikdə bir neçə milyon il ərzində süxur laylarını kəsərək şaquli divarlı dərin dar dərələr - kanyonlar əmələ gətirmişdir. Əslində Böyük Kanyon heç də, dünyanın ən böyük kanyonu deyil. Məhz Nepalda yerləşən Kali Gandak dərəsi dünyanın ən dərin kanyonu hesab edilir.

Geologiyası

Uzaq geoloji dövrlərdə Kolorado platosu Şimali Amerika platformasının bir hissəsi olmuşdur. Platformanın özülü Kembriyəqədərki süxurlardan, üfüqi yatımlı platforma örtüyü isə Paleozoy və Mezozoy süxurlarından təşkil olmuşdur. 60-70 milyon il bundan əvvəl plato güclü qalxmaya məruz qalır və bəzi yerlərdə qırışıq strukturlar əmələ gəlir. Kolorado platosu uzun müddət zəif qalxmaqda davam edir. Çaylar da ildən-ilə tədricən süxurları kəsərək özlərinə ensiz, yarıqvari dərələr yaradır. Kolorado və qollarının çoxu geoloji strukturların "müqavimətilə" hesablaşmadan axır. Məsələn, Qrin-River çayı sanki çox asanlıqla yanından dolanıb keçə biləcəyi qırışığı kəsib keçir. Səbəb isə çayların hələ bu qırışıqlar əmələ gəlməmişdən əvvəl həmin istiqamətdə axmaları ilə əlaqədardır. Ərazi qalxmağa məruz qaldığı vaxtdan etibarən çaylar böyüməkdə olan qırışıqları kəsərək mövcud yataqlarını dərinləşdirməkdə davam etmişlər. Dərələr sanki böyümə sürəti çayların eroziyasının sürətinə uyğun gələn qırışığın üzərinə qoyulmuşdur. Kanyonun müsir formaya düşməsi 5-6 milyon il əvvəl başa çatmışdır.

Böyük Kanyon ərazinin ən yüksək hissələri olan və hündürlüyü 2500 m-ə çatan Kokonino və Kaybab platolarını kəsir. Elə buna görə də Böyük kanyonda süxurların geoloji kəsilişi uzun müddətli zaman kəsiyini əhatə edir. Ən aşağıda, kanyonun dibində Üst Kembriyəqədərki və ya Rifey əhəngdaşları və qumdaşları ilə örtülmüş Kembriyəqədərki şistlər açılır. Bu süxurlar qırışıqlığa yığılmışdır, onların üzərində isə kəskin qeyri-uyğunluqla böyük qalınlıqlı Paleozoy süxurları yatır. Kanyonun yamaclarının aşağı hissələri Kembri yaşlı nisbətən yumşaq gilli çöküntülərdən təşkil olunmuşdur. Onların üzərində karbon və qismən də Kembri yaşlı boz rəngli əhəngdaşlarından təşkil olunmuş asılı sıldırım ucalır. Bu divar bütün kanton boyu çox aydın izlənilir.

Kanyon yamaclarının yuxarlarında Supay qırmızı rəngli formasiyanın bütün dərəyə görkəm verən qırmızı və bənövşəyi rəngli çoxsaylı pillələri yerləşir. Müxtəlif möhkəmlikli qumdaşlarından ibarət bu çöküntülər artıq Perm sisteminə məxsusdur. Kanyon sıldırımının yuxarı hissəsini, həmçinin, bozrəngli Perm qumdaşları və Kaybab əhəngdaşları təşkil edir.

İqlimi

Böyük Kanyon üçün bir-neçə iqlim zonası xarakterikdir. Kanyonun dibindən 2000 m və daha yüksək ərazilərə qədər yerləşmə mövqeyindən asılı olaraq temperatur dəyişir. Dərə dibində olan iqlim daha çox arizona səhrasını xatırladır. Yay aylarında temperatur +40 °C-yə qədər qalxır. Yuxarıya qalxdıqca hava nisbətən sərinləşir: kanyonun yuxarı hissələrində yayda havanın temeperaturu +38 °C, qışda isə -17 °C-yə qədər düşür. Bu ərazilərdə qarın yağması nadir hal hesab edilmir.

Yay

2135 metr yüksəklikdə yerləşən Saut-Rimdə temperatur +27+32 °С, 762 metr yüksəklikdə yerləşən Fantom-Rançda +38 °C olur. Nort-Rimdə isə ən yüksək temperatur nisbətən aşağı olur: +21+26 °C. Buna səbəb ərazinin daha yüksəkdə yerləşməsidir (2440 m). Yay aylarının ən aşağı temperaturu isə +4 +15 °C-i ilə +16 +26 °C arasında dəyişir. Leysan yağışlar daha çox iyul, avqust aylarında və sentyabrın əvvələrində qeydə alınır. Bəzən yağıntılar dolu düşməsi və güclü küləklə müşahidə olunur.

Payız

Yayın qızmar günləri payızda sərin havalarla əvəz olunur. Kanyonun yuxarı hissələrində orta aylıq temperatur +16 +21 °C-dən + 10 +15 °C-yə düşür. Çay boyu ərazilərdə isə +32 +37 °C-dən +21 °C-yə enir. Kanyonun kənarlarında isə bəzən sıfır dərəcyə yaxınlaşır. Yay yağışları sentyabrın ortalarna kimi davam edir və payızın ikinci yarısı daha quru keçir.

 
Böyük Kanyonda qar örtüyü

Qış

 
Kanyonda duman örtüyü

Kanyonun yuxarı hissələrində qış daha sərt keçir. Qar, buz bağlamış yollar bu ərazilər üçün adı haldır. Soyuq havalar adətən noyabrdan başlayır və mənfi temperatur dekabr, yanvar ayları üçün stabil olaraq qalır. Günün ikinci yarısında hava bəzən + 4 +9 °C-yə qədər qıza blir. Kanyonun dibində, çay boyunda qış aylarının orta aylıq temeperaturu + 4 +15 °C, bəzən isə -1 +9 °C-yə qədər düşür.Yuxarı ərazilərdə illik yağan qarın miqdarı 1,3-2,5 metrdir. Qışda və yazın əvvələrində tez-tez duman müşahidə olunur.

Yaz

Aprelin ortalarından yaz qışı əvəz etməyə başlayır. Kanyonun yuxarılarında temperatur tədricən +10 +21 °C-dən +21+32 °C-yə qədər yüksəlir. Kolorado çayı bölgəsində isə +27 +32 °С-dən , +41 °C-yə qədər yüksələ bilir. Yaz ayları adətən quru keçir. Quru hava kütlələrinin üstünlüyü nəticəsində yaz aylarında bəzən gecə vaxtları şaxtalar müşahidə olunur.

Flora və faunası

 
Yoğunbuynuz. Böyük Kanyon. 2008-ci il.

Flora

Böyük Kanyon ərazisində 1737 borulu (sporlu) bitki növü, 167 göbələk, 64 mamır və 195 şibyə növü qeydə alınmışdır. Bu müxtəliflik kanyonun dibindən 2400 metr yüksəkliyə qədər yayılmışdır. Ərazidə onlarca endemik və ekzotik bitki növü var. Kanyonda olan 63 növ ABŞ-ın xüsusi qorunan bitkilər statusunu almışdır. Bölgənin qərb zonasına Moxave səhrası, şərq zonasına isə Sonara səhrası böyük təsir göstərir. Sarı şam və şam ağacı meşələri kanyon ərazisinə geniş yayılıb. Kanyon divarlarından axan və sızan suların yaratdığı təbii məkanlar 11 % bitkilərin məskunlaşma ərazisidir. Kanyon həm də, qərb və şərq arasında bir növ dəhliz rolunu oynayır. Bitki örtüyünün yayılmasında yamacların mövqeyidə önəmlidir. Daha çox günəş enerjisi alan güney yamaclarında səhra bitkiləri, güzey yamaclarında isə şimal enliklərinə xarakterik bitkilər üstünlük təşkil edir.

Fauna

Ərazidə 89 məməli, 355 quş, 47 sürünən, 17 balıq növü yayılıb. Kolorado çayı dərəsi boyu qeydə alınan 89 növ məməlilərdən 18 növü gəmirici və yarasalardı. Ümumiyyətlə, kanyon ərazisi bir neçə ekoloji zonadan ibarətdir.

  • Aşağı Sonar
  • Yuxarı Sonar
  • Keçid zonası
  • Kanada
  • Qudzon

Bu zonaların bölgüsündə ərazinin hündürüyü, iqlimi, geoloji və geomorfoloji xüsusiyyəti əsas götürülüb.

Tarixi

 
Mərmər kanyon. Pauellin ekspedisiyası, 1872-ci il.

Böyük Kanyon Amerikanın yerli əhalisi olan hindilərə hələ min il əvvəl belə məlum idi. Hindilər tərəfindən kanyon divarlarına çəkilmiş rəsmlərin hardasa 3 min il yaşı var. 1540-cı ildə Böyük Kanyon ilk dəfə olaraq avropalılar, ispan əsgərləri tərəfindən kəşf olunmuşdur. Qrupa Qarsia Lopes de Kardenasa rəhbərlik edirdi. Səyahətin məqsədi qızıl axtarışı idi. Səyahət zamanı bir neçə ispan əsgər hindilərin bələdçiliyi ilə kanyonun dibinə enmək istəsələr də su çatışmazlığı üzündən geriyə dönmüşlər. Məhz o tarixdən kanyon avropalıların diqqətindən iki əsr kənarda qalmışdır.

1776-cı ildə iki ispan din xadimi bir qrup əsgərlərlə Böyük Kanyon boyu səyahət etmiş və məqsəd Santa-Fe ilə Kaliforniya arasında mövcud ola biləcək yolu tapmaq idi.

1869-cu ildə Qayalı dağlar rayonunda olan geoloji idarəyə rəhbərlik etmiş Con Uesli Pauellin Kolorado çayı boyu dörd kiçik qayıqla Vayominq ştatının ərazisindən keçən Qrin-River çayının mənsəbindən Nevada ştatındakı Verçin çayının mənsəbinə qədər üzmüşdür. O vaxtlar üçün heç də təhlükəsiz olmayan bu səyahət (onun üç üzvü hindilər tərəfindən öldürülmüşdür) regionda ABŞ-ın məşhur elmi təsisatı olan Smitson İnstitutu tərəfindən maliyyə yardımı almış ilk səyahət idi. 1872-ci ildə Pauell ilk dəfə olaraq Grand Kanyon terminini işlətmişdir. Ona qədər ancaq Böyük Kanyon ifadəsi tətbiq olunurdu.

Böyük Kanyon 1908-ci ildə ABŞ-ın milli abidəsi, 1919-cu ildə isə Böyük Kanyon Milli Parkı elan edilib.

Avropalıların kanyon ətrafında ilk məskunlaşması

  • Mədənçilər: Kapitan Con Hans, Villiam V. Bass, Lui Buşe, Set Tanner, Çarlez Spencer, Ceyms Muni
  • Missionerlər: Con Doyle Lee, Emma Lee Frenç, J.S.Emmett
  • Arxeoloqlar: David Rust, Mare Kolter
  • İş adamlar: Ralf H.Kameron, Emery & Ellsworth Kolb

Ərazidə olan tarixi abidələr

 
Dezert-Vyu müşahidə qülləsi. 2004-cü il.

Böyük Kanyonun cənub ətəkləri boyunca bir çox tarixi özəlliyi olan abidələr yerləşib.

  • Buckey O'Neill otağı
  • Kolb Studio
  • El Tovar Hotel
  • Hopi House
  • Böyük Kanyon vağzalı
  • Lookout Studio
  • Dezert-Vyu müşahidə qülləsi
  • Bright Angel Lodge mehmanxanası

Turizm

 
Skywalk müşahidə meydançası.

Böyük Kanyon, eləcə də Milli Park ərazisi dünyanın ən çox ziyarət olunan təbiət abidələrindən biri hesab olunur. İl ərzində kanyona beş milyon turist səyahət edir. Turistlərin 83% ABŞ ərazisindən: Kaliforniya (12,2%), Arizona (8,9%), Texas (4,8%), Florida (3,4%) və Nyu-Yorkdan (3,2%) gələnlərdir. Ümumi turistlərin on yeddi faizi kənardan gələnlərdi. Xarici turistlərin əksəriyyəti Böyük Britaniya (3,8%), Kanada (3,5%), Yaponiya (2,1%), Almaniya (1,9%) və Hollandiyadan (1,2%) gələnlərdi. Kanyonun Saut-Rim bölgəsi il boyu ziyarətçilərə açıqdır, Nort-Rim isə mayın ortalarından oktyabrın ortalarına qədər fəaliyyət göstərir.

Kanyona səyahəti bir neçə üsulla etmək olar: piyada (kanyon ərazisində bir çox cığırlar var), xüsusi rezin qayıqlarla, kanyon boyu hərəkət edən qatarla, velosipedlər və avtomobillə. Ekstremallar üçün təyyarə və hava şarı da nəzərdə tutulub. Kanyonda bir neçə müşahidə meydançası var. Onlardan ən diqqət çəkəni Skywalkdır. Meydançadan istifadə 70 dollardır. Bundan başqa, Səma yolu adlı şüşə körpü 1219 metr yüksəklikdə asılmış və turistlərin sevimli məkanıdır.

Aviaqəzalar

1940—1950-ci illərdə bu ərazidən keçən əksər təyyarə uçuşları qəsdən planlaşdırırdı ki, sərnişinlər Böyük Kanyonun görüntüsündən zövq ala bilsinlər. Kanyon boyu pilotlar bir neçə dövr edir və bununla sərnişinlərin görüş qabiliyyətini artırmaq istəyirlər. O zamanlar görüntü baxımdan edilən müxtəlif səmada olan uçuşlara qanunla qadağa yox idi. 30 iyun 1956-cı ildə yuxarıda göstərilən qaydalar əsasında hərəkət edən iki təyyarə sonda kanyon səmasında toqquşdular. Toqquşan Lockheed Constellation Trans World Airlines və DC-7 United Airlines şirkətinini təyyarələri idi. Toquşma zamanı 128 nəfər həak oldu. Bu 1960-cı ildə olan Nyu-York qəzasına qədər ən dəhşətli qəza idi. Məhz bu qəzadan sonra bu ərazidə olan uçuşlara qadağa qoyuldu. Kanyonda növbəti qəza 1986-cı ildə baş vermişdir.

Maraqlı məlumatlar

  • İl ərzində kanayonu 4 milyon insan ziyarət edir.)
  • Turistlər üçün ən populyar səyahət Kolorado çayı boyu üzməkdir..
  • 2013-cü ildə kanyonu ilk dəfə olaraq kəndirbaz Vallenda heç bir təhlükəzlik tədbiri olmadan bir başdan o biri başa keçmişdir.

Ponorama

 
Böyük Kanyonun ponoraması

Xarici keçidlər

  • Grand Canyon National Park Service
  • Grand Canyon Backcountry Use Areas - Map
  • Grand Canyon Bibliography – bibliography of the Grand Canyon. 37,462 items produced between 1540 and the present.
  • Grand Canyon Explorer: History timeline from 10,000 years ago to 1994.
  • Grand Canyon Chamber & Visitor's Bureau
  • 36 Hours at the Grand Canyon by The New York Times, May 31, 2009
  • NPS Photographs
  • Grand Canyon 3-D perspective 2009-08-25 at the Wayback Machine  – view looking southwesterly, showing North Rim and Canyon.
  • Grand Canyon - Street View - Google Maps

İstinadlar

  1. . 2017-01-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-02-12.
  2. КАНЬОН КАЛИ ГАНДАКИ, НЕПАЛ. Из серии “Самые глубокие каньоны планеты”
  3. . 3 News NZ. December 3, 2012. October 31, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 12, 2017.
  4. Karlstrom, Karl E.; Lee, John P.; Kelley, Shari A.; Crow, Ryan S.; və b. "Formation of the Grand Canyon 5 to 6 million years ago through integration of older palaeocanyons". Nature Geoscience. 7 (3): 239–244. Bibcode:2014NatGe...7..239K. doi:10.1038/ngeo2065.
  5. Geologic Formations. NPS (consulté le 12 février 2008)
  6. ГРАНД КАНЬОН – ОДИН ИЗ ГЛУБОЧАЙШИХ КАНЬОНОВ МИРА
  7. Гранд Каньон - природная жемчужина мира
  8. Canyon National Park — Plants
  9. Canyon National Park — Animals
  10. Grand Canyon National Park
  11. История Гранд-Каньона
  12. "The Beginnings of the U.S. Geological Survey". National Atlas of the United States. 2010
  13. Grand. Etymonline.com
  14. "Grand Canyon Facts. National Geographic Visitor Center, Arizona.
  15. . Northern Arizona University.
  16. Национальный парк Гранд-Каньон: Путешествие по каньону
  17. FBy the Numbers: Grand Canyon National Park (ing.)
  18. Grand Canyon river trips
  19. Grand Canyon mule trips (ing.)
  20. AP (2013-06-23). "Nik Wallenda completes tightrope walk across gorge near Grand Canyon". CBSNews.
  21. "Американский канатоходец Ник Валленда без страховки пересек Большой каньон (ФОТО, ВИДЕО)". NEWSru.com. 24 июня 2013.
  22. "Новое достижение великого канатоходца Николаса Валленды". runews.24. 2013-06-24. İstifadə tarixi: 2013-07-02.

Avqust 05, 2021
böyük, kanyon, grand, canyon, dünyanın, dərin, kanyonlardan, biri, abş, arizona, ştatının, kolorado, platosunda, yerləşən, kanyon, milli, parkın, ərazisinəing, grand, canyonuzunluğu, mdərinliyi, mçay, kolorado, çayı36, ölkə, abş, vikianbarda, əlaqəli, mediafay. Boyuk Kanyon ing Grand Canyon dunyanin en derin kanyonlardan biri ABS in Arizona statinin Kolorado platosunda yerlesen bu kanyon Boyuk Kanyon Milli Parkin erazisineBoyuk Kanyoning Grand CanyonUzunlugu 445 788 288 mDerinliyi 1 300 mCay Kolorado cayi36 05 51 sm e 112 05 43 q u Olke ABSBoyuk Kanyon Vikianbarda elaqeli mediafayllardaxildir Bu erazi hem de hindu tayfalari olan navaho xavasupay ve xyalapaylarin rezervasiyalari hesab olunur Boyuk kanyonun uzunlugu 446 km derinliyi 1600 1800 metrdir 1 Eni yuxari hissede 8 km den 25 km arasinda deyisir asagi hissede ise bezi yerlerde 120 m den cox deyil 1979 cu ilden Boyuk kanyon UNESCO nun Umumdunya irsine aid edilib Mundericat 1 Cografiyasi 2 Geologiyasi 3 Iqlimi 3 1 Yay 3 2 Payiz 3 3 Qis 3 4 Yaz 4 Flora ve faunasi 4 1 Flora 4 2 Fauna 5 Tarixi 5 1 Avropalilarin kanyon etrafinda ilk meskunlasmasi 6 Erazide olan tarixi abideler 7 Turizm 8 Aviaqezalar 9 Maraqli melumatlar 10 Ponorama 11 Xarici kecidler 12 IstinadlarCografiyasi Redakte Boyuk Kanyon ve etraf erazilerin gorunusu Beynelxalq kosmik stansiyasindan cekilis Boyuk Kanyonda yerlesen suxurlarin yasini yerlesmesini ve qalinligini gosteren diaqramma ABS in qerbinde esasen Arizona statinda yerlesen Kolorodo yaylasi demek olar ki ufuqi yatimli muxtelif qalinliqli suxur laylarindan emele gelmicdir Burada ayri ayri aglarin hundurluyu texminen 3000 m e catir Platonu baslangicini Kolorado statinin Serqi Qayali daglarinin Lonq Pik 4345 m zirvesinden goturen Kolorado cayi kesir Kaliforniya korfezine yaxinlasdiqca ona coxlu qollar qosulur Kolorado qollari ile birlikde bir nece milyon il erzinde suxur laylarini keserek saquli divarli derin dar dereler kanyonlar emele getirmisdir Eslinde Boyuk Kanyon hec de dunyanin en boyuk kanyonu deyil Mehz Nepalda yerlesen Kali Gandak deresi dunyanin en derin kanyonu hesab edilir 2 Geologiyasi RedakteUzaq geoloji dovrlerde Kolorado platosu Simali Amerika platformasinin bir hissesi olmusdur Platformanin ozulu Kembriyeqederki suxurlardan ufuqi yatimli platforma ortuyu ise Paleozoy ve Mezozoy suxurlarindan teskil olmusdur 60 70 milyon il bundan evvel plato guclu qalxmaya meruz qalir ve bezi yerlerde qirisiq strukturlar emele gelir 3 Kolorado platosu uzun muddet zeif qalxmaqda davam edir Caylar da ilden ile tedricen suxurlari keserek ozlerine ensiz yariqvari dereler yaradir Kolorado ve qollarinin coxu geoloji strukturlarin muqavimetile hesablasmadan axir Meselen Qrin River cayi sanki cox asanliqla yanindan dolanib kece bileceyi qirisigi kesib kecir Sebeb ise caylarin hele bu qirisiqlar emele gelmemisden evvel hemin istiqametde axmalari ile elaqedardir Erazi qalxmaga meruz qaldigi vaxtdan etibaren caylar boyumekde olan qirisiqlari keserek movcud yataqlarini derinlesdirmekde davam etmisler Dereler sanki boyume sureti caylarin eroziyasinin suretine uygun gelen qirisigin uzerine qoyulmusdur Kanyonun musir formaya dusmesi 5 6 milyon il evvel basa catmisdir 4 Boyuk Kanyon erazinin en yuksek hisseleri olan ve hundurluyu 2500 m e catan Kokonino ve Kaybab platolarini kesir Ele buna gore de Boyuk kanyonda suxurlarin geoloji kesilisi uzun muddetli zaman kesiyini ehate edir En asagida kanyonun dibinde Ust Kembriyeqederki ve ya Rifey ehengdaslari ve qumdaslari ile ortulmus Kembriyeqederki sistler acilir Bu suxurlar qirisiqliga yigilmisdir onlarin uzerinde ise keskin qeyri uygunluqla boyuk qalinliqli Paleozoy suxurlari yatir Kanyonun yamaclarinin asagi hisseleri Kembri yasli nisbeten yumsaq gilli cokuntulerden teskil olunmusdur Onlarin uzerinde karbon ve qismen de Kembri yasli boz rengli ehengdaslarindan teskil olunmus asili sildirim ucalir Bu divar butun kanton boyu cox aydin izlenilir Kanyon yamaclarinin yuxarlarinda Supay qirmizi rengli formasiyanin butun dereye gorkem veren qirmizi ve benovseyi rengli coxsayli pilleleri yerlesir Muxtelif mohkemlikli qumdaslarindan ibaret bu cokuntuler artiq Perm sistemine mexsusdur Kanyon sildiriminin yuxari hissesini hemcinin bozrengli Perm qumdaslari ve Kaybab ehengdaslari teskil edir 5 Iqlimi RedakteBoyuk Kanyon ucun bir nece iqlim zonasi xarakterikdir Kanyonun dibinden 2000 m ve daha yuksek erazilere qeder yerlesme movqeyinden asili olaraq temperatur deyisir Dere dibinde olan iqlim daha cox arizona sehrasini xatirladir Yay aylarinda temperatur 40 C ye qeder qalxir Yuxariya qalxdiqca hava nisbeten serinlesir kanyonun yuxari hisselerinde yayda havanin temeperaturu 38 C qisda ise 17 C ye qeder dusur 6 Bu erazilerde qarin yagmasi nadir hal hesab edilmir Yay Redakte 2135 metr yukseklikde yerlesen Saut Rimde temperatur 27 32 S 762 metr yukseklikde yerlesen Fantom Rancda 38 C olur Nort Rimde ise en yuksek temperatur nisbeten asagi olur 21 26 C Buna sebeb erazinin daha yuksekde yerlesmesidir 2440 m Yay aylarinin en asagi temperaturu ise 4 15 C i ile 16 26 C arasinda deyisir Leysan yagislar daha cox iyul avqust aylarinda ve sentyabrin evvelerinde qeyde alinir Bezen yagintilar dolu dusmesi ve guclu kulekle musahide olunur Payiz Redakte Yayin qizmar gunleri payizda serin havalarla evez olunur Kanyonun yuxari hisselerinde orta ayliq temperatur 16 21 C den 10 15 C ye dusur Cay boyu erazilerde ise 32 37 C den 21 C ye enir Kanyonun kenarlarinda ise bezen sifir derecye yaxinlasir Yay yagislari sentyabrin ortalarna kimi davam edir ve payizin ikinci yarisi daha quru kecir Boyuk Kanyonda qar ortuyu Qis Redakte Kanyonda duman ortuyu Kanyonun yuxari hisselerinde qis daha sert kecir Qar buz baglamis yollar bu eraziler ucun adi haldir Soyuq havalar adeten noyabrdan baslayir ve menfi temperatur dekabr yanvar aylari ucun stabil olaraq qalir Gunun ikinci yarisinda hava bezen 4 9 C ye qeder qiza blir Kanyonun dibinde cay boyunda qis aylarinin orta ayliq temeperaturu 4 15 C bezen ise 1 9 C ye qeder dusur Yuxari erazilerde illik yagan qarin miqdari 1 3 2 5 metrdir Qisda ve yazin evvelerinde tez tez duman musahide olunur Yaz Redakte Aprelin ortalarindan yaz qisi evez etmeye baslayir Kanyonun yuxarilarinda temperatur tedricen 10 21 C den 21 32 C ye qeder yukselir Kolorado cayi bolgesinde ise 27 32 S den 41 C ye qeder yuksele bilir Yaz aylari adeten quru kecir Quru hava kutlelerinin ustunluyu neticesinde yaz aylarinda bezen gece vaxtlari saxtalar musahide olunur 7 Flora ve faunasi Redakte Yogunbuynuz Boyuk Kanyon 2008 ci il Flora Redakte Boyuk Kanyon erazisinde 1737 borulu sporlu bitki novu 167 gobelek 64 mamir ve 195 sibye novu qeyde alinmisdir Bu muxteliflik kanyonun dibinden 2400 metr yuksekliye qeder yayilmisdir Erazide onlarca endemik ve ekzotik bitki novu var Kanyonda olan 63 nov ABS in xususi qorunan bitkiler statusunu almisdir Bolgenin qerb zonasina Moxave sehrasi serq zonasina ise Sonara sehrasi boyuk tesir gosterir Sari sam ve sam agaci meseleri kanyon erazisine genis yayilib Kanyon divarlarindan axan ve sizan sularin yaratdigi tebii mekanlar 11 bitkilerin meskunlasma erazisidir Kanyon hem de qerb ve serq arasinda bir nov dehliz rolunu oynayir Bitki ortuyunun yayilmasinda yamaclarin movqeyide onemlidir Daha cox gunes enerjisi alan guney yamaclarinda sehra bitkileri guzey yamaclarinda ise simal enliklerine xarakterik bitkiler ustunluk teskil edir 8 9 Fauna Redakte Erazide 89 memeli 355 qus 47 surunen 17 baliq novu yayilib Kolorado cayi deresi boyu qeyde alinan 89 nov memelilerden 18 novu gemirici ve yarasalardi Umumiyyetle kanyon erazisi bir nece ekoloji zonadan ibaretdir 10 Asagi Sonar Yuxari Sonar Kecid zonasi Kanada QudzonBu zonalarin bolgusunde erazinin hunduruyu iqlimi geoloji ve geomorfoloji xususiyyeti esas goturulub Tarixi Redakte Mermer kanyon Pauellin ekspedisiyasi 1872 ci il Boyuk Kanyon Amerikanin yerli ehalisi olan hindilere hele min il evvel bele melum idi Hindiler terefinden kanyon divarlarina cekilmis resmlerin hardasa 3 min il yasi var 1540 ci ilde Boyuk Kanyon ilk defe olaraq avropalilar ispan esgerleri terefinden kesf olunmusdur Qrupa Qarsia Lopes de Kardenasa rehberlik edirdi Seyahetin meqsedi qizil axtarisi idi Seyahet zamani bir nece ispan esger hindilerin beledciliyi ile kanyonun dibine enmek isteseler de su catismazligi uzunden geriye donmusler Mehz o tarixden kanyon avropalilarin diqqetinden iki esr kenarda qalmisdir 11 1776 ci ilde iki ispan din xadimi bir qrup esgerlerle Boyuk Kanyon boyu seyahet etmis ve meqsed Santa Fe ile Kaliforniya arasinda movcud ola bilecek yolu tapmaq idi 1869 cu ilde Qayali daglar rayonunda olan geoloji idareye rehberlik etmis Con Uesli Pauellin Kolorado cayi boyu dord kicik qayiqla Vayominq statinin erazisinden kecen Qrin River cayinin mensebinden Nevada statindaki Vercin cayinin mensebine qeder uzmusdur O vaxtlar ucun hec de tehlukesiz olmayan bu seyahet onun uc uzvu hindiler terefinden oldurulmusdur regionda ABS in meshur elmi tesisati olan Smitson Institutu terefinden maliyye yardimi almis ilk seyahet idi 12 1872 ci ilde Pauell ilk defe olaraq Grand Kanyon terminini isletmisdir Ona qeder ancaq Boyuk Kanyon ifadesi tetbiq olunurdu 13 Boyuk Kanyon 1908 ci ilde ABS in milli abidesi 1919 cu ilde ise Boyuk Kanyon Milli Parki elan edilib 14 Avropalilarin kanyon etrafinda ilk meskunlasmasi Redakte Medenciler Kapitan Con Hans Villiam V Bass Lui Buse Set Tanner Carlez Spencer Ceyms Muni Missionerler Con Doyle Lee Emma Lee Frenc J S Emmett Arxeoloqlar David Rust Mare Kolter Is adamlar Ralf H Kameron Emery amp Ellsworth KolbErazide olan tarixi abideler Redakte Dezert Vyu musahide qullesi 2004 cu il Boyuk Kanyonun cenub etekleri boyunca bir cox tarixi ozelliyi olan abideler yerlesib Buckey O Neill otagi Kolb Studio El Tovar Hotel Hopi House Boyuk Kanyon vagzali Lookout Studio Dezert Vyu musahide qullesi Bright Angel Lodge mehmanxanasiTurizm Redakte Skywalk musahide meydancasi Boyuk Kanyon elece de Milli Park erazisi dunyanin en cox ziyaret olunan tebiet abidelerinden biri hesab olunur Il erzinde kanyona bes milyon turist seyahet edir Turistlerin 83 ABS erazisinden Kaliforniya 12 2 Arizona 8 9 Texas 4 8 Florida 3 4 ve Nyu Yorkdan 3 2 gelenlerdir Umumi turistlerin on yeddi faizi kenardan gelenlerdi Xarici turistlerin ekseriyyeti Boyuk Britaniya 3 8 Kanada 3 5 Yaponiya 2 1 Almaniya 1 9 ve Hollandiyadan 1 2 gelenlerdi 15 Kanyonun Saut Rim bolgesi il boyu ziyaretcilere aciqdir Nort Rim ise mayin ortalarindan oktyabrin ortalarina qeder fealiyyet gosterir Kanyona seyaheti bir nece usulla etmek olar piyada kanyon erazisinde bir cox cigirlar var xususi rezin qayiqlarla kanyon boyu hereket eden qatarla velosipedler ve avtomobille Ekstremallar ucun teyyare ve hava sari da nezerde tutulub Kanyonda bir nece musahide meydancasi var Onlardan en diqqet cekeni Skywalkdir Meydancadan istifade 70 dollardir Bundan basqa Sema yolu adli suse korpu 1219 metr yukseklikde asilmis ve turistlerin sevimli mekanidir 16 Aviaqezalar Redakte1940 1950 ci illerde bu eraziden kecen ekser teyyare ucuslari qesden planlasdirirdi ki sernisinler Boyuk Kanyonun goruntusunden zovq ala bilsinler Kanyon boyu pilotlar bir nece dovr edir ve bununla sernisinlerin gorus qabiliyyetini artirmaq isteyirler O zamanlar goruntu baximdan edilen muxtelif semada olan ucuslara qanunla qadaga yox idi 30 iyun 1956 ci ilde yuxarida gosterilen qaydalar esasinda hereket eden iki teyyare sonda kanyon semasinda toqqusdular Toqqusan Lockheed Constellation Trans World Airlines ve DC 7 United Airlines sirketinini teyyareleri idi Toqusma zamani 128 nefer heak oldu Bu 1960 ci ilde olan Nyu York qezasina qeder en dehsetli qeza idi Mehz bu qezadan sonra bu erazide olan ucuslara qadaga qoyuldu Kanyonda novbeti qeza 1986 ci ilde bas vermisdir Maraqli melumatlar RedakteIl erzinde kanayonu 4 milyon insan ziyaret edir 17 Turistler ucun en populyar seyahet Kolorado cayi boyu uzmekdir 18 19 2013 cu ilde kanyonu ilk defe olaraq kendirbaz Vallenda hec bir tehlukezlik tedbiri olmadan bir basdan o biri basa kecmisdir 20 21 22 Ponorama Redakte Boyuk Kanyonun ponoramasiXarici kecidler RedakteGrand Canyon National Park Service Grand Canyon Backcountry Use Areas Map Grand Canyon Bibliography bibliography of the Grand Canyon 37 462 items produced between 1540 and the present Grand Canyon Explorer History timeline from 10 000 years ago to 1994 Grand Canyon Chamber amp Visitor s Bureau 36 Hours at the Grand Canyon by The New York Times May 31 2009 NPS Photographs Grand Canyon 3 D perspective Arxivlesdirilib 2009 08 25 at the Wayback Machine view looking southwesterly showing North Rim and Canyon Grand Canyon Street View Google MapsIstinadlar Redakte Grand Canyon Information 2017 01 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 02 12 KANON KALI GANDAKI NEPAL Iz serii Samye glubokie kanony planety Grand Canyon as old as the dinosaurs 3 News NZ December 3 2012 October 31 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi February 12 2017 Karlstrom Karl E Lee John P Kelley Shari A Crow Ryan S ve b Formation of the Grand Canyon 5 to 6 million years ago through integration of older palaeocanyons Nature Geoscience 7 3 239 244 Bibcode 2014NatGe 7 239K doi 10 1038 ngeo2065 Geologic Formations NPS consulte le 12 fevrier 2008 GRAND KANON ODIN IZ GLUBOChAJShIH KANONOV MIRA Grand Kanon prirodnaya zhemchuzhina mira Canyon National Park Plants Canyon National Park Animals Grand Canyon National Park Istoriya Grand Kanona The Beginnings of the U S Geological Survey National Atlas of the United States 2010 Grand Etymonline com Grand Canyon Facts National Geographic Visitor Center Arizona Executive Summary of Grand Canyon Tourism Northern Arizona University Nacionalnyj park Grand Kanon Puteshestvie po kanonu FBy the Numbers Grand Canyon National Park ing Grand Canyon river trips Grand Canyon mule trips ing AP 2013 06 23 Nik Wallenda completes tightrope walk across gorge near Grand Canyon CBSNews Amerikanskij kanatohodec Nik Vallenda bez strahovki peresek Bolshoj kanon FOTO VIDEO NEWSru com 24 iyunya 2013 Novoe dostizhenie velikogo kanatohodca Nikolasa Vallendy runews 24 2013 06 24 Istifade tarixi 2013 07 02 Menbe https az wikipedia org w index php title Boyuk Kanyon amp oldid 5823982, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.