Vikipediya azad ensiklopediya Azərbaycanda hərbi səfərbərlik 1941 Faşist Almaniyasının təcavüzkar məqsədlərinə qarşı Azə

Vikipediya azad ensiklopediya Azerbaycanda herbi seferberlik 1941 Fasist Almaniyasinin tecavuzkar meqsedlerine qarsi Azerbaycanin herbi siyasi ve iqtisadi potensialinin seferber olunmasi Hitler Almaniyasinin Azerbaycanla bagli planlari span 1941 ci il iyunun 22 de fasist Almaniyasi SSRI ye xaincesine basqin etdi 1940 ci il dekabrin 18 de tesdiq edilmis SSRI ye hucum Barbarossa plani ildirimsuretli muharibe strategiyasina esaslanirdi Meqsed guclu qefil zerbe ile sovet ordusunu darmadagin etmek qisa qeder Arxangelsk Hesterxan xettine cixmaq idi Hitler Almaniyasinin qesbkarliq planinda Azerbaycan neft Bakisi xususi yer tuturdu Hetta SSRI de yasayan turkdilli xalqlari muselman monqoloidleri dagidici quvve hesab eden Hitler Menim mubarizem kitabinda yazirdi ki onlar ali irqin qullarina cevrilmelidirler Almaniya hakimiyyeti Baki neftini ele kecirmeyi Serqde istilaciliq siyasetini reallasdirmagin muhum amili hesab edirdi Rozenberqin Qafqazin idare olunmasi plani na gore Azerbaycanda idareedici orqan komissarliq yaradilmali ve iqametgahi Tbiliside yerlesecek Qafqaz reyxkomissarligina tabe edilmeli idi Fasist Almaniyasi sovetler uzerinde qelebeden sonra Iran korfezine Hind okeanina qeder erazileri zebt etmek niyyetinde idi Turk xalqlari yasayan erazilerde Almaniyadan asili oyuncaq Boyuk Turkustan dovleti yaradilmasi planlasdirilirdi Bu dovletin erazisine Simali ve Cenubi Azerbaycanla beraber Orta Asiya Qazaxistan Basqirdistan Tataristan Krim Simali Qafqaz Qerbi Cin ve Efqanistanin daxil olmasi nezerde tutulurdu Hele 1941 ci il martin 27 de Almaniyanin Kontinental Neft Cemiyyetine Bakida neftin cixarilmasi emali ve dasinmasi ile mesgul olacagi gosterisi verilmisdi Artiq Azerbaycandaki iri senaye muessiselerine ali irqden rehberler de teyin edilmisdi Onlar ucuz is quvvesi hesabina maya deyeri asagi olacaq mehsullardan alinacaq yuksek geliri son qepiyinedek Almaniyaya catdirmaq tapsirigi almisdilar Hitler Bakini fasizm imperiyasini neftle temin eden herbilesdirilmis merkeze cevirmek arzusunda idi SSRI nin siyasi iqtisadi ve herbi imkanlarinin muharibeye seferber olunmasi span SSRI XKS ve UIK b P MK nin 1941 ci il iyunun 29 da qebul etdikleri direktivle olkenin butun siyasi iqtisadi ve herbi imkanlarini seferber etmek ilk novbede xalq teserrufatini herbi telebler esasinda qurmaq vezifeleri mueyyenlesdirildi Iyunun 30 da ise I V Stalinin basciligi ile olkede butun hakimiyyeti oz elinde cemlesdiren Dovlet Mudafie Komitesi DMK yaradildi DMK esas diqqeti Silahli Quvvelerin mohkemlendirilmesine iqtisadiyyatin herbin telebleri esasinda yeniden qurulmasina yoneltdi Genis miqyasda herbi seferberlik kecirildi yeni qosun birlesmeleri yaradildi cebheye yaxin rayonlardan senaye muessiseleri ve milyonlarla adam uzaq yerlere kocuruldu 1941 ci il iyunun 22 de Boyuk Britaniyanin Bas naziri bir gunden sonra ise ABS Prezidenti Franklin Ruzvelt SSRI nin Almaniyaya qarsi muharibede onu mudafie etmek teklifini qebul etdikleri barede beyanat verdiler Iyulun 12 de Moskvada Sovet Ittifaqi ile Boyuk Britaniya arasinda muharibede birge fealiyyete dair muqavile imzalandi Avqustun 14 de ABS Prezidenti ve Boyuk Britaniyanin Bas naziri Uels sahzadesi adli geminin goyertesinde gorusduler fasizmi mehv ve qesbkari terksilah etmek zerureti barede beyanati Atlantik xartiyasi ni imzaladilar Sentyabrda SSRI de bu xartiyaya qosuldu Cox kecmeden Avstraliya Belcika Boyuk Britaniya Yunanistan Polsa SSRI musteqil Fransa Cexoslovakiya Yuqoslaviya ve diger olke numayendelerinin Londonda kecirilen konfransinda Atlantik xartiyasi nin esaslari qebul edildi fasizme qarsi koalisiyanin meqsed ve vezifeleri mueyyenlesdirildi 1942 ci il yanvarin 1 de 27 dovletin numayendeleri Vasinqtonda bele bir koalisiya yaratdilar 1945 ci ilin aprelinde ise bu ittifaqda artiq dunyanin 50 dovleti temsil olunmusdu Azerbaycan xalqinin fasizme qarsi mubarizenin teskilinde rolu span Azerbaycan xalqi da son qelebeye qeder bu muharibede feal istirak etdi Respublikanin idare ve muessiselerinde zehmetkesler oz uzerlerine yuksek ohdelikler goturur konullu suretde ordu siralarina Xalq qosunu destelerine Qirici batalyon lara daxil olurdular 1941 ci il iyunun 22 de Bakida qesbkarlara qarsi izdihamli mitinq kecirildi Azerbaycanin seher ve kendlerinde muharibenin ilk gunlerinde 40 min nefer o cumleden 1000 nefere qeder qiz konullu olaraq cebheye getmek ucun respublika Herbi Komissarligina muraciet etdi Yalniz 1941 ci ilin iyul oktyabr aylarinda respublikada 30480 nefer o cumleden herbi mekteblere 2287 nefer qvardiya diviziyalarina 3165 nefer doyusen hisseler ehtiyatina 22319 nefer seferber olundu 1941 1942 ci illerde respublikada teskil edilen herbi birlesmelere Azerbaycandan 5000 kommunist ve komsomolcu daxil olmusdu 1943 cu il yanvarin 1 ne qeder respublikada 464 min nefer orduya cagirilmisdi Zaqafqaziya cebhesinin Herbi Hisselerin Teskili ve Tamamlanmasi Idaresi Azerbaycanda seferberlik isinin teskilini yuksek qiymetlendirmisdi Umumiyyetle 1941 1945 ci illerde Azerbaycandan orduya 700 mine qeder adam seferber olunmusdu Onlar arasinda 11 minden cox qadin var idi Azerbaycanda 1941 ci ilin avqustunda 402 ci oktyabrinda 223 cu 1942 ci ilin mart sentyabr aylarinda 416 ci avqust sentyabr aylarinda ise 271 ci diviziyalar teskil olunmusdu 1941 ci ilin dekabr ayinda Krimin mudafiesinde istirak etmis Ag Manay rayonundaki doyuslerde sexsi heyetinin bir hissesini itirmis 77 ci diviziya da 1942 ci ilin mayinda yeniden respublikada komplektlesdirildi Doyusen qosun ucun ehtiyat quvveler hazirlanmasinda gorulen zeruri isler neticesinde 1941 ci il iyunun 22 den avqustun 14 dek Azerbaycan SSR de Xalq qosunu destelerine 186704 nefer onlarin 30563 neferi qadin idi yazilmisdi Bu desteler istehsalat erazi prinsipi uzre teskil edilirdi Onlarin fealiyyetine rehberlik ucun Merkezi qerargah yaradilmisdi Baki seherinin 18 rayonunda Xalq qosunu destelerine 61780 nefer yazilmis ve 20 rota teskil olunmusdu Baki etrafinda mudafie zonasi yaradilmasinda Xalq qosunu destelerinin 12000 doyuscusu feal istirak etmisdi Azerbaycan Komsomolunun Merkezi Komitesinin 1941 ci ilin avqustunda genclerin Xalq qosunu destelerine celb edilmesi haqqinda qerari esasinda Bakida 13860 komsomolcu xidmet eden 40 dan cox komsomolcu gencler bolme ve rotasi yaradilmisdi 1942 ci il avqust ayinin 17 de erazinin xususiyyetleri nezere alinmaqla Xalq qosunu desteleri yeniden teskil olundu Bakida uc 101 102 ve 103 cu Xalq qosunu diviziyalari yaradildi Diviziyalarda 21259 nefer doyuscu vardi Rayonlarda ise yerlesdirildikleri erazinin adini dasiyan batalyonlar yaradilmisdi 1943 cu ilin martinda Xalq qosunu diviziyalarinin teskilinde deyisiklikler edildi ve her rayonda bir batalyon saxlanildi Hemin batalyonlar Qafqaz cebhesindeki tehluke sovusduguna ve alman isgalcilari Azerbaycan serhedlerinden uzaqlasdirildigina gore 1943 cu ilin avqust ayindan Umumi icbari herbi telim hissesine daxil edildiler Sovet ordusu ucun ehtiyat quvveler yaratmaq meqsedile Dovlet Mudafie Komitesinin qerari ile hele 1941 ci ilin iyulundan etibaren butun olkede 16 yasdan 50 yasadek olan kisilere umumi icbari herbi telim kecilmeye baslanmisdi 1941 ci il oktyabrin 1 den 1942 ci il dekabrin 15 dek respublikada 172209 nefer umumi ve xususi bolmelerde herbi telim kecmis 29925 atici 1255 snayper 363 minomyotcu 747 pulemyotcu ve b hazirlanmisdi Azerbaycan K b P MK nin qerari ile 4389 nefer xususi tank eleyhine doyuscu hazirlandi Onlardan 568 neferi Baki seherinin senaye muessiselerinde isleyen qadinlar idi Azerbaycanda 1941 1945 ci illerde butunlukde umumi icbari herbi telim xetti ile 51254 onlardan 37180 ni atici 14074 u neferi basqa herbi ixtisaslar uzre doyuscu hazirlanmisdi Hemin illerde respublikada 291421 cagirisci 9 nov herbi peseye yiyelenmisdi Onlardan 32337 neferi pulemyotcu 8762 neferi avtomatci 7765 neferi minomyotcu 2862 neferi snayper 2466 neferi tank eleyhine doyuscu idi 1941 ci ilde Azerbaycan rayonlarinda texribatcilara casuslara ve serhedi pozanlara qarsi mubarize aparmaq meqsedile Qirici batalyonlar yaradilirdi 12000 adam seferber edilmis bu batalyonlarin fealiyyeti sayesinde muharibe illerinde 32000 dusmen parasutcusu casus quldur soyguncu texribatci ferari dovlet serhedini pozan tutulmusdu Mudafie islerinin teskilinde ictimai teskilatlar da feal istirak edirdi Yardim cemiyyeti bu sahede xususile ferqlenirdi Bu cemiyyet Kimyevi silahlardan mudafie normasi uzre ehaliye telim kecirdi Azerbaycan Qizil Aypara Cemiyyeti de 1941 1945 ci illerde 6500 den cox tibb bacisi hazirlamis 20 minden cox respublika vetendasi doyusculer ucun konullu qan vermisdi Respublikanin beden terbiyesi teskilatlari da mudafie isinde feal istirak edirdiler 257270 idmanci icbari herbi telime celb olunmusdu Onlarin komeyi sayesinde 1941 1945 ci illerde 64 min nefer Emeye ve mudafieye haziram normasinin 1 derecesi 20 min nefer ise II derecesi uzre yoxlamadan kecirilmisdi Yerli hava hucumundan mudafie bolmeleri de muharibe illerinde ehali arasinda semereli is aparmislar Azerbaycan SSR XKS ve Azerbaycan K b P MKnin 1941 ci 4 may il qerarina esasen hava hucumundan mudafie meqsedile siginacaqlarin tikilmesi teskil edilmisdi 1941 ci il iyul ayinin 10 na qeder butun idare ve muessiselerde ozunumudafie desteleri yaradilmisdi Qirici batalyonlara ve hava hucumundan mudafie destelerine yardim qruplarinda 15 min nefer istirak edirdi Bu destelerin her birine idare ve muessiselerde 100 300 fehle ve qulluqcu yasayis yerlerinde ise 200 500 nefer sakin daxil olurdu Ozunumudafie destelerinde olan ehalinin 137797 neferi eleyhqaz geyinerek 1503 telimde istirak etmis ilk tibbi yardim ucun minlerle tibbi heyet yetisdirilmis 180 sanitar drujinasi teskil edilmis ve 2700 nefer drujinaci hazirlanmisdi Yasayis menteqelerini qorumaq ucun 16000 nefer yasli ehali 12000 pioner ve mektebli seferber edilmisdi Naxcivan seheri ve Naxcivan rayonunda kimyevi hucumdan mudafieye hazirliq ucun teskil edilmis 185 derneye 6212 nefer seher ve kend ehalisi celb olunmusdu Muessise ve evlerde 1134 neferin celb edildiyi 31 ozunumudafie qrupu yaradilmisdi Rus dilini bilmemek muharibenin ilk aylarinda azerbaycanli doyusculer ucun ciddi cetinlikler toredirdi Bundan istifade eden bezi sovinist zabitler onlarla tehqiramiz kobudcasina reftar edirdiler Azerbaycanli doyusculer bununla bagli respublika rehberliyine defelerle muraciet ederek rus dilinin oyrenilmesi ucun serait yaratmagi xahis edirdiler Azerbaycan K b P MK herbi sobesinin 23 oktyabr 1941 ci il tarixli mektubla Zaqafqaziya cebhesinin Siyasi Idaresine bu barede muraciet etmesi neticesinde veziyyet nizama salinmisdi Doyusculerin rus dilini bilmeyinin vacibliyi nezere alinaraq 90 saatliq proqram islenib hazirlanmisdi Dersler herbi hazirliq xetti ile kecirilirdi Azerbaycan K b P MK nin 14 iyul 1942 ci il qerarina esasen Baki seherinde rus dilinin tedrisi iyulun 15 dek Azerbaycan rayonlarinda ise hemin il avqustun 1 den baslanmisdi Herbi mukellefiyyetlilerin mekteblerde rus dilini oyrenmesi ucun heftede 4 saatdan az olmamaq serti ile 150 akademik saat nezerde tutulurdu Cebhenin respublika serhedlerine yaxinlasmasi ile elaqedar olaraq Zaqafqaziya Cebhesi Herbi Surasi Baki etrafinda mudafie movqelerinin yaradilmasi haqqinda qerar cixardi Qerara esasen 1941 ci ilin sentyabrinda Simal istiqametde 10 mudafie tikintisi teskil edildi Bu is ucun 160 yuk masini 300 qaynaq aparati 55 traktor 18 ekskavator 8 seyyar elektrik stansiyasi 7 kompressor 25000 bel kulung ve basqa aletler ayrildi Tanklarin kece bilmemesi ucun 16841 manee yaradildi 91 km uzunluqda derin xendekler qazildi Ates noqteleri ile arxani birlesdiren 535 km uzunluqda gizli elaqe yolu cekildi 1 milyon 800 min m torpaq isi goruldu Mudafie xettinin tikintisinde kisilerle birlikde qadinlar da feal istirak edirdiler Tikintide yalniz Baki seherinin 17 rayonundan 16721 kisi 23906 qadin istirak etmisdi Belelikle Boyuk Veten muharibesi baslanan andan respublikada cebheye xidmet arxada quvveleri seferber etmek sahesinde coxlu is goruldu Azerbaycan xalqi butun zehmetkesler fedakarliq metinlik dozumluluk numayis etdirdiler Istinadlar span Sovershenno sekretno Strategiya fashistskoj Germanii v vojne protiv SSSR Dokumenty i materialy M 1967 str 153 Vsemirnaya istoriya M 2001 str 450 Orucov Q Azerbaycan Qafqaz doyuslerinde Baki 1984 seh 13 Yene orada seh 12 Romanov A Allah chernorubashnikov Nauka i religiya 1964 5 str 33 Siyasi tarix II hisse Baki 1998 seh 67 Istoriya Kommunisticheskoj Partii Sovetskogo Soyuza M 1976 str 167 Istoriya SSSR M 1960 str 734 Vsemirnaya istoriya str 373 Novejshaya istoriya XX vek M 1997 str 142 Yene orada Vsemirnaya istoriya str 373 Siyasi Partiyalar ve Ictimai Herekatlar Merkezi Dovlet Arxivi ARSPIHA f 1 s 153 i 143 v 174 Yene orada f 1 s 280 i 6 v 116 Yene orada f 1 s 121 i 58 v 182 s 280 i 5 v 115 Yene orada f 1 s 280 i 108 v 21 Yene orada Qaffarof T Azerbaijan in The Second World War London 2001 s 12 ARSPIHA f 1 s 280 i 4 v 114 115 Yene orada f 159 s 5 i 16 v 79 Abasov M Bakinskaya partijnaya organizaciya v gody Velikoj Otechestvennoj vojny Baky 1990 str 197 ARSPIHA f 1 s 5 i 36 v 2 Yene orada f 2 s 42 i 17 v 43 44 Yene orada v 54 Yene orada i 5 v 74 Yene orada s 100 i 83 v 11 Medetov Q Azerbaycan Boyuk Veten muharibesinde 1941 45 ci iller Baki 1965 seh 22 ARSPIHA f 2 s 100 i 115 v 90 Medetov Q Gosterilen eseri seh 22 Bagirzade E Azerbaycan ziyalilari Boyuk Veten muharibesi illerinde Baki 1970 str 89 Yene orada ARSPIHA f 1 s 26 i 54 v 16 18 ARSPIHA f 1 i 54 v 16 18 Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasinin tarixi Baki 1964 seh 614 ARSPIHA f 1 s 26 i 54 v 61 Azerbaycan SSR Boyuk Veten muharibesi illerinde 1941 1945 I hisse Baki 1976 seh 8 Istoriya KPSS t 5 1 kniga M 1970 str 332 Azerbaycan SSR in Qirmizi Aypara Cemiyyeti 1923 73 cu illerde Baki 1973 seh 13 ARSPIHA s 153 i 280 v 118 Ministerstvo Neftyanoj promyshlennosti Azerbajdzhanskoj SSR Godovoj otchet Azneft za 1942 g Novruzov T A Trudovye podvigi kolhoznogo krestyanstva Azerbajdzhana v period Velikoj Otechestvennoj vojny 1941 1945 gg Baku 1963 str 79 ARSPIHA f 1 s 280 i 5 v 116 Bakinskij rabochij qezeti 8 fevral 1942 ci il Vikikitabda Azerbaycan tarixi Ikinci Dunya muharibesinin baslanmasi Azerbaycanli doyusculerin cebhede ve antifasist muqavimet herekatinda istiraki movzusuna dair metn var Kateqoriyalar Ikinci Dunya muharibesiAzerbaycanin herb tarixiBoyuk Veten muharibesi1941 ci ilde Azerbaycan