fbpx
Wikipedia

Axısqa türkləri

Avqust 02, 2021

Axısqa türkləri (gürcücə მაჰმადიანი მესხები Mahmadiani meskhebi və ya თურქი მესხები T’urk’i meskhebi, türkcə:Mesheti Türkleri, Ahıska Türkleri, ingiliscə: Meskhetian Turks) — Qazaxıstan da, Özbəkistanda, Azərbaycan Respublikasında, Qırğızıstanda, Rusiya Federasiyasında, Türkiyədə bəzən kompakt halda, digər yerlərdə dağınıq şəkildə yaşayan türk xalqlarından biri. Çox zaman onları Mesxeti türkləri də adlandırırlar. Dilləri Azərbaycan dilinə, Türk dilindən (Türkiyə türkcəsindən) daha yaxındır.

Mesxeti türkləri, Axısqa türkləri
Ümumi sayı
~600.000
Yaşadığı ərazilər
Gürcüstan 1,500
Qazaxıstan 150,000-180,000
Azərbaycan 90,000–110,000
Rusiya 70,000–95,000
Qırğızıstan 42,000-50,000
Türkiyə 40,000-76,000
Özbəkistan 15,000-38,000
Ukrayna 8,000-10,000
ABŞ 9,000-16,000
Dili

Türk dili, Azərbaycan dili

Dini

İslam

Qohum xalqlar

Anadolu Türkləri və Azərbaycan Türkləri (Qarapapaq və Tərəkəmələr)

Axısqa türklərinin bayrağı
Tarixi Axısqa bölgəsi bu gün Gürcüstanın Samtşə-Cavahəti bölgəsinin bir hissəsi.
Axısqa bölgəsinin yaşayış məntəqələri

Haqqında

Müəzzəm Türk dünyasının ulu boylarından, ulu olduqları qədər də ən ağır məşəqqətlərə düçar olan boylarından biri də Axısqa türkləridir. Ən qədim dövrlərdən Kiçik Qafqaz sıra dağlarının başlanğıcında yaşayan bu soydaşlarımızın danışdığı şivə, adət və ənənələri, folkloru, mədəniyyəti qədim Türk məskəni Borçalı mahalındakı Azərbaycan türkləri və Ərzurum-Qars ərazilərindəki Türklərlə çox yaxındır.

Bəllidir ki, Rus-Türk müharibələri nəticəsində zaman-zaman Türk torpaqlarının böyük bir hissəsi Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil olub. Bu ərazilərdə yaşayan yerli Türklər də Rus əsarətinə məruz qalıblar. Ruslar tərəfindən zəbt edilən bölgələrdən biri də Adıgön-Axısqa ərazisidir. 1829-cu ildə "Ədirnə müqaviləsi" ilə Osmanlı dövlətindən qoparılıb Rusiya İmperatorluğuna ilhaq edilən Axısqa və Axalkələk bölgəsi nəhayət Rusiyada bolşeviklərin hakimiyyətə gəlməsi ilə bir növ nəzarətsiz zonaya çevrildi. Əhalisi əsas etibarilə müsəlman Acarlar və Türklərdən ibarət olan bu bölgə xalqı Sovetlərin 1917-ci ildə elan etdiyi "Rusiyadakı millətlərin haqlarına aid bəyannamə" (Oto – determinasyon) hüququndan istifadə edərək 26 aprel 1918-ci ildə ümumi bir qərarla Türkiyəyə birləşmək istədiklərini bildirmişdilər. Ona görə də Batum, Axısqa, Acar və Axalkələk bölgələri xalqının Osmanlı hökumətinə göndərdiyi bu imzalı möhürlü müraciəti Osmanlı hökuməti tərəfindən qəbul edilmiş, deməli, bu ilhaq üçün hüquqi zəmin yaranmışdı. Digər tərəfdən də Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın təmsil olunduqları Zaqafqaziya Seymi Rusiyanın bolşevik hökumətini tanımasa da onun məlum "Bəyannamə"sinə rəsmi münasibət bildirməmiş, deməli, onun ləğvinə dair hər hansı bir rəsmi qərar qəbul etməmişdi. Bütün bunları nəzərə alan Türkiyə hökuməti nümayəndə heyəti 11 may 1918-ci il Batum Konfransında Batum, Axısqa və Axalkələk nahiyyələrinin Türkiyəyə ilhaqını tələb etdi. Türkiyə hökuməti nümayəndə heyətinin başçısı Xəlil bəy bu iki bölgənin Osmanlı dövlətinə bağlandığını Zaqafqaziya Cümhuriyyəti nümayəndə heyətinə də rəsmən bildirmişdi. Lakin ilk əvvəl Gürcü nümayəndələr bunu qəbul etməmişsə də, Türkiyə nümayəndə heyətinin başçısı Xəlil Bəyin təkidli tələbi ilə bunu qəbul etmək zorunda qalmışdılar. Sovet hökumətinin "Batum müqaviləsi"ni tanımamaq haqqında nota verməsinə baxmayaraq nə Türkiyə hökuməti və nə də Zaqafqaziya Seymi buna əhəmiyyət verməmişdir. Lakin müqavilənin adı keçən məsələlərə dair müddəaları Seym tərəfindən təsdiq edilməmiş, Zaqafqaziya Seymi gürcülərin özlərini 26 may 1918-ci ildə müstəqil elan etmələri və ardınca da ermənilərin və azərbaycanlıların öz istiqlallarını elan etmələri ilə dağıldı. Bu və ya bir sıra başqa səbəblər üzündən Türkiyə bu müstəqil dövlətlərlə 4 aprel 1918-ci ildə ayrı-ayrı sülh müqavilələri bağladı. Gürcüstanla bağlanan sülh müqaviləsinə əsasən Batum şəhəri və sancağından başqa Axısqa və Axalkələk nahiyyələri də Türkiyəyə qaytarıldı. Lakin Birinci dünya müharibəsində tamamilə məğlub duruma düşən və ərazilərinin çox böyük bir qismini itirən Osmanlı dövlətinə qarşı Avropa və bolşevik Rusiyası ağır şərtlər irəli sürdülər. Bu şərtlərdən biri də Batum, Axısqa və Axalkələk bölgələrinin Sovet Rusiyasına qaytarılması idi. Belə bir vəziyyətdə "Vilson prinsipləri"nə dayanaraq Qars, Gümrü, Axısqa və Axalkələk bölgələrinin əhalisi içərisindən seçilən "Milli İstişarə Məclisi"nin on iki nəfərdən ibarət nümayəndəsi bir hökumət təşkil edərək bu bölgənin Gürcü və Ermənilərin idarəsi altına düşməsinə qarşı silahlı mübarizəyə başladılar. Lakin İngilislərin Batuma və Bakıya daxil olmaları, Türk silahlı qüvvələrinin təzyiq vasitəsilə Qafqazdan çıxarılmaları, Qafqazdakı siyasi və hərbi vəziyyəti kökündən dəyişdi. Erməni və Gürcülər İngilislərin onları himayəyə götürməsindən istifadə edərək ərazilərini genişləndirməyə başladılar. Fəqət qarşılarında Qarsda təşkil edilən "Milli İstişarə Məclisi" hökumətinin yaratdığı hərbi dəstələri görüncə çaşdılar. Çünki müsəlman Türk əhalidən təşkil edilən bu dəstələr yaxşı silahlanmış və bu dəstələrə Sərvər bəy, Hafiz bəy və adlarını bilmədiyimiz komandanlar rəhbərlik edirdilər. Bu dəstələr Qars, Gümrü çevrəsi və Arpa çayı boyunca ermənilərə, Axısqa və Axalkələk bölgələrində isə gürcülərə qarşı müqavimət göstərirdilər. Hətta Sərvər bəy və Hafiz bəyin komandanlığındakı dəstələr gürcüləri 1828-ci il sərhədlərinə qədər çəkilməyə məcbur etmişdilər. Gürcü və Ermənilərə qarşı mücadilədə bu dəstələri Qars, Kağızman, Oltu və aşağı Çorux əhalisi hərarətlə dəstəkləyirdilər. Hər tərəfdə könüllülərdən ibarət birliklər yaranırdı. Qısa bir dövrdə Qarsdakı hökumətin əmrində səkkiz minlik bir hərbi qüvvə toplanmışdı. "Milli İstişarə Məclisi"nin qanuni bir status almaq məqsədilə ingilis hərbçiləri və İrəvandakı erməni hökuməti ilə təmasa keçmək və özlərini təsdiq etdirmək təşəbbüsləri heç bir nəticə vermədiyindən Qarsda II Milli Qurultay toplandı və 17 yanvar 1919-cu ildə "Milli İstişarə Məclisi" "Cənub-Qərb Qafqaz Keçici hökuməti" kimi yenidən təşkilatlanaraq Batum ilə Naxçıvan arasında müsəlmanların yaşadıqları ərazilərdə bir "İslam Türk Dövləti" meydana gətirdilər. Hökumətin başçısı Fəxrəddin Piroğlu seçildi. Bu hökumətin "Vilson prinsiləri"nə dayanan "xalqların öz müqəddəratlarını özlərinin təyin etməsi" və özlərinin arzu etdikləri idarəçilik formasını yaratmaqdan başqa heç bir iddiası yox idi. Həmişə müsəlmanlara və xüsusilə türklərə ikili standartlarla yanaşan xristian Qərb bu dəfə də özlərinin yaratdıqları "Vilson prinsipləri"ni özləri bildiyi kimi tətbiq etməyə, müsəlman türkləri deyil, xristian Erməni və Gürcüləri hərtərəfli müdafiə etməyə başladılar. Belə ki İngilislər təkcə erməni və gürcülərə hərbi yardım göstərməklə kifayətlənməyib, 19 aprel 1919-cu ildə Qarsa hücum edərək "Cənub-Qərb Qafqaz hökuməti" Məclisinin binasını mühasirəyə aldılar və hökumət üzvlərini həbs edərək Maltaya göndərdilər. Hökumətin başçısı Fəxrəddin Piroğlu ilə Kağızmanlı Əli Bəy qurtularaq Ərzuruma sığınmağa müvəffəq oldular. Gürcülər də İngilislərin hərbi dəstəyi ilə hərəkətə başlayaraq Axısqa və Axalkələk nahiyyələrini zəbt edib Gurcustana ilhaq etdilər. Beləliklə cəmi üç ay fəaliyyət göstərən "Cənub-Qərb Qafqaz hökuməti"nin (El arasında bu hökumətə Araz Respublikası da deyilib – A.M.) varlığına İngilislər son qoydu. Axısqa və Axalkələk bölgələri sovet dönəmində Gürcüstan Sovet Sosialist Respublikasının, indi isə Gürcüstan Respublikasının tərkibindədir. Gürcüstana verilən bu ərazi Mexseti adlandırılmış və burada yaşayan Axısqa türklərinə də "Mesxeti türkləri" deyilmişdir.

1920-30-cu illərdə Axısqa türkləri ana dilində məktəblər açmış, teatr yaratmış, mədəni yüksəlişə başlamışlardı. Fəqət bu yüksəliş və dinc həyat uzun sürməmiş, 1944-cü ildə ermənilərin və ... fitvası, Sovet diktatoru, Türk xalqlarının düşməni Stalinin əmri ilə Krım türkləri, Balkarlar, Qaraçaylar kimi Axısqa türkləri də öz vətənlərindən didərgin salınaraq sürgün edilmişlər. Ana vətənlərindən amansızcasına qoparılaraq yalquzaq səhralara göndərilən bu xalqın başına gələn müsibətləri yalnız onların özləri təsvir edə bilər. Əzablı yollarda xəstəlikdən, dərddən, əzabdan, sürgün ağrılarından minlərlə Axısqa türkü həlak oldu, bütün siyasi hüquqlardan məhrum edildi. Sənədlərində onların milliyyətinin Türk yazılması yasaq edildi, adları başqa-başqa xalqların adı ilə adlandırıldı. Gürcülər onlara müsəlman gürcü adını yapışdırmağa çalışdı. Bütün bunlar azmış kimi Axısqa türklərinin həyatında ikinci bir faciə törədildi. Bu faciə düşmən mafiyanın əli ilə 1989-cu ildə Özbəkistanın Fərqana şəhərində baş verdi. Özbəklər, Axısqa türklərini qətlə yetirdi. Bu hadisə bütün Türk dünyasını sarsıtdı. Axısqa türklərinin ikinci deportasiyası başlandı. Axısqa türkləri yenidən dünyanın müxtəlif yerlərinə səpələndi. Ən böyük axın Quzey Azərbaycana oldu. Quzey Azərbaycan hələ qəddar Stalinin ölümündən azacıq sonra, 1950-ci illərin sonlarında öz qucağını doğma soydaşlarına açmış, onları bərəkətli torpağı olan Saatlıda, Sabirabadda, Beyləqanda, Xaçmazda, Qubada, Qazaxda, Şamaxıda və digər bölgələrdə yerləşdirmişdi. Bu əməksevər, mərd, doğru-dürüst, səmimi xalq tarixdə analoqu olmayan ağır sınaqlardan, əzablardan qəhrəmancasına çıxmış, əzilməmiş, bütün təhqirlərə sinə gərmiş, qırılmamış, sınmamış, yox olmamış, sadəcə cismani, fiziki varlıqlarını deyil, bütün mənəvi dünyalarını, ruhlarını, Türklüklərini qoruyub saxlaya bilmiş, yaşadaqları bölgələri gülüstana çevirmişlər. Müdrik dədələri, ağbirçək, nurlu nənələri xalqın mənəvi varlığını, müdriklik xəzinəsini yaratmış, yeni nəsillərə ötürmüş, mənəvi çırağı sönməyə qoymamışlar.

Bu xalq Ömər Faiq Hemanzadə, Əli Səbri, Mövlud Bayraqdarov, Bədi Muradov, Səadət Güləhmədova, Cavad Qoçuyev və b. kimi şəxsiyyətlər yetirmişdir. Bu gün Axısqa türkləri Azərbaycanda, Qırğızıstanda, Qazaxıstanda, Kabardin-Balkarda, Türkiyədə və başqa yerlərdə yaşamaqdadırlar. Ana vətənlərində isə Sovetlərin əli ilə ermənilər, gürcülər yerləşdirilmişdir. 1926-cı il siyahıya alınmada 138 min göstərinlən Axısqa türkləri bu gün rəsmi olmayan mənbələrdə 500 min kimi qeyd edilir. Axısqa türklərinin ən böyük arzusu ata-baba yurdlarına dönməkdir. Bu yöndə onlar uzun müddətdir ki, mücadilə aparır və nəhayət onların ana vətənlərinə dönməsi üçün müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar belə qərarlar çıxarmışlar. Gürcüstan hökuməti də bu işə razılıq verib. Fəqət təəssüflər olsun, Axısqa türkü öz doğma yurduna qaytarılmayıb.

Bu gün Axısqa türkləri təşkilatlanaraq "Vətən Cəmiyyəti" yaratmış, öz ata yurdlarına dönmək üçün bu "Cəmiyyət"in ayrı-ayrı ölkələrdəki şöbələri bütün səy və bacarıqlarını sərf edirlər."Cəmiyyət" Gürcüstan hökuməti tərəfindən irəli sürülən məsələləri müzakirə edir, konkret mövqe bildirir. Onların ən başlıca tələbi ana vətənlərində kompakt şəkildə yaşamaqdır. Çünki dağınıq şəkildə yaşamaq onları bütün siyasi, iqtisadi və mədəni hüquqlardan məhrum etmək deməkdir. Onlar öz ana dillərində təhsil, radio-televiziya verilişləri, qəzetləri və s. olmasını istəyirlər. Bir sözlə, sivil dünyanın bütün hüquqlarından yararlanmağa cəhd göstərirlər. Yarım əsrlik vətən həsrəti bu xalqın dilində bir Vətən bitirib. Bu Vətən onlar üçün Adıgön, Axısqa, Azğur, Axalkələk, Abastuban, Varxan, Zediban, Xero və Azərbaycan türklərinin yaşadığı Borçalı, Ağbulaq, Sarvan, Başkeçid, Qarayazı, Karaçöpdür. Zəngin folklora, aşıq sənətinə malik olan Axısqa türklərinin şah mövzusu yenə də Vətəndir. Vətən onlar üçün həsrətdən daha çox Türk ruhunun əzəməti, basılmazlığı, Birlik, Bütövlük rəmzi, sönməz İnamıdır, İmanıdır.

Tanrı bu əyilməz xalqın böyük oğlu Ömər Faiq Hemanzadənin dahiyanə dediklərini Onlara nəsib etsin. Ömər Faiq Əfəndi buyurmuşdur: "Xeyir, əzizim, xeyir! İşıq dairəmiz sönməyə meyilli olsa da arxayın olunuz, sönməyəcəkdir. Əksinə, getdikcə böyüyəcək. O qədər böyüyəcək ki, ta babalarımızın keçməmələri üçün çəkilən Çin səddini də keçəcəkdir!".

Yazını Axısqa türklərinin bir müdrik kəlamı ilə bitirirəm. "Vətənimə qovuşdum, cəsədimə can gəldi".

Tarixi

Tarix boyu etnik yaşayış yerləri Gürcüstanın Məhsəti bölgəsi olmuşdur. 1944-ci ildə Axısqa türkləri Stalin repressiyasının qurbanı olmuş, axısqalılar kütləvi şəkildə öz doğma yerlərindən deportasiya olunmuşdur.

31 iyul 1944-cü ildə SSRİ Dövlət Müdafiə Komitəsinin "№ 6279" qərarı ilə (14 noyabr 1944-cü ildə icra edildi) 90 538 Axısqa türkü məcburi şəkildə Gürcüstandan Qazaxıstan (40 min nəfər), Özbəkistan (30 min nəfər) və Qırğızıstanın (20 min nəfərdən çox) çöllərinə köçürülmüşdür.,

Diaspor

 
Axısqa türkləri

1999 – cu idə aparılmış siyahıya almaya əsasən Azərbaycanda 43.454 nəfər , eyni ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən isə Qırğızıstanda 33.327 nəfər , Qazaxıstanda 2.761 nəfər Axısqa türkü yaşayır.

2002-ci ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən Rusiya Federasiyasında 3.257 nəfər , Ukraynada 2001 -ci ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən isə 336 nəfər Axısqa türkü yaşayır .

İstinadlar

  1. The European Centre for Minority Issues Annual Report 2011 2012-06-03 at the Wayback Machine (Release Date: 10-05-2012)
  2. ↑ Al Jazeera (2014). "Ahıska Türklerinin 70 yıllık sürgünü". Al Jazeera. İstifadə tarixi: 2016-07-05.
  3. ↑ Aydıngün və b. 2006, 13.
  4. ↑ Aydıngün və b. 2006, 14.
  5. Şurəddin Məmmədli (1991), Paralanmış Borçalı... və ya Ermənilər 1918-də Borçalının güney qismini işğal etmişlər
  6. https://tr.wikipedia.org/wiki/Mesheti
  7. http://www.soldat.ru/doc/gko/gko1944.html
  8. http://www.memo.ru/history/deport/polyan2.htm
  9. 27.01.1999 census of Azerbaijan Republic
  10. Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi
  11. . 2009-04-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-16.
  12. 26.06.1999 census of Kazakhstan Republic
  13. "Rusiya Federativ Respublikası Statistika Komitəsi : 2002 – ci il siyahıya alması". 2006-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2006-03-03.
  14. [1]
  15. . 2007-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-16.

Xarici keçidlər

  • "Bizim Ahıska" dergisi
  • Asif Hacılı. Axısqa türkləri: Vətən bilgisi. İstanbul, 2009.
  • Asif Hacılı. Ahıska türkleri: Vatan bilgisi // ahiskavatan.tr.gg
  • Asif Hacılı. Ahıska türkləri: İnanc dünyası. Bakı, 2014
  • Asif Hacili. Ahıskalı Aşık Molla Mehemmed Sefili
  • Asif Hacılı. Ahıska türklernin sürgün folkloru
  • Asif Hacılı. Axısqalı Şair Usta Mürtəz. – Bakı, 2015
  • Sevil Piriyeva. Axıska türkləri Azərbaycanda (tarixi, sosyal-mədəni həyatı). Bakı: "Elm", 2005.
  • Programme Supporting the repatriation of persons deported from Georgia in the 1940s and their descendants[ölü keçid]
  • Ahıskalılar Vakfı Resmi Web Sitesi
  • Ahıska Türkleri Eğitim Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Derneği 2011-06-23 at the Wayback Machine
  • Prof.Dr. Abbas Hacıyev. Adigön Türk Tiyatrosu
  • Asif Hacılı. Axısqa türk folkloru.[ölü keçid] B., 1998.
  • А. А. Гаджиев Ахалцихские турки. История. Этнография. Фольклор.
  • Prof.Dr. Asif HACILI. Ahıska Türkleri Folklorunda Rus Zulmünü Anlatan Motifler[ölü keçid]
  • Prof.Dr. Asif HACILI. Ahıska'da Sanayi ve Ticaret 2010-06-04 at the Wayback Machine
  • Prof.Dr. Asif HACILI. HATIRALARDA AHISKA YURDU-I[ölü keçid]
  • Prof.Dr. Asif HACILI. HATIRALARDA AHISKA YURDU-2
  • Asif Hacılı. AHISKA TÜRKLERİNİN ÖRF VE ADETLERİ // TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ, Sayı 1 (1994) 2013-07-10 at the Wayback Machine
  • Ahıska Türklerinin Menşei ve Tarihi Gelişim Seyirleri — Mustafa Kalkan 2014-07-06 at the Wayback Machine
  Etnos ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 02, 2021
axısqa, türkləri, gürcücə, მაჰმადიანი, მესხები, mahmadiani, meskhebi, თურქი, მესხები, meskhebi, türkcə, mesheti, türkleri, ahıska, türkleri, ingiliscə, meskhetian, turks, qazaxıstan, özbəkistanda, azərbaycan, respublikasında, qırğızıstanda, rusiya, federasiyas. Axisqa turkleri 5 gurcuce მაჰმადიანი მესხები Mahmadiani meskhebi ve ya თურქი მესხები T urk i meskhebi turkce Mesheti Turkleri 6 Ahiska Turkleri ingilisce Meskhetian Turks Qazaxistan da Ozbekistanda Azerbaycan Respublikasinda Qirgizistanda Rusiya Federasiyasinda Turkiyede bezen kompakt halda diger yerlerde daginiq sekilde yasayan turk xalqlarindan biri Cox zaman onlari Mesxeti turkleri de adlandirirlar Dilleri Azerbaycan diline Turk dilinden Turkiye turkcesinden daha yaxindir Mesxeti turkleri Axisqa turkleri Umumi sayi 600 000 1 Yasadigi erazilerGurcustan 1 500 2 3 Qazaxistan 150 000 180 000 2 3 Azerbaycan 90 000 110 000 2 3 Rusiya 70 000 95 000 3 2 Qirgizistan 42 000 50 000 2 3 Turkiye 40 000 76 000 4 2 Ozbekistan 15 000 38 000 4 2 Ukrayna 8 000 10 000 2 4 ABS 9 000 16 000 4 2 DiliTurk dili Azerbaycan diliDiniIslamQohum xalqlarAnadolu Turkleri ve Azerbaycan Turkleri Qarapapaq ve Terekemeler Axisqa turklerinin bayragi Tarixi Axisqa bolgesi bu gun Gurcustanin Samtse Cavaheti bolgesinin bir hissesi Axisqa bolgesinin yasayis menteqeleri Mundericat 1 Haqqinda 2 Tarixi 3 Diaspor 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerHaqqinda RedakteMuezzem Turk dunyasinin ulu boylarindan ulu olduqlari qeder de en agir meseqqetlere ducar olan boylarindan biri de Axisqa turkleridir En qedim dovrlerden Kicik Qafqaz sira daglarinin baslangicinda yasayan bu soydaslarimizin danisdigi sive adet ve eneneleri folkloru medeniyyeti qedim Turk meskeni Borcali mahalindaki Azerbaycan turkleri ve Erzurum Qars erazilerindeki Turklerle cox yaxindir Bellidir ki Rus Turk muharibeleri neticesinde zaman zaman Turk torpaqlarinin boyuk bir hissesi Rusiya imperiyasinin terkibine daxil olub Bu erazilerde yasayan yerli Turkler de Rus esaretine meruz qaliblar Ruslar terefinden zebt edilen bolgelerden biri de Adigon Axisqa erazisidir 1829 cu ilde Edirne muqavilesi ile Osmanli dovletinden qoparilib Rusiya Imperatorluguna ilhaq edilen Axisqa ve Axalkelek bolgesi nehayet Rusiyada bolseviklerin hakimiyyete gelmesi ile bir nov nezaretsiz zonaya cevrildi Ehalisi esas etibarile muselman Acarlar ve Turklerden ibaret olan bu bolge xalqi Sovetlerin 1917 ci ilde elan etdiyi Rusiyadaki milletlerin haqlarina aid beyanname Oto determinasyon huququndan istifade ederek 26 aprel 1918 ci ilde umumi bir qerarla Turkiyeye birlesmek istediklerini bildirmisdiler Ona gore de Batum Axisqa Acar ve Axalkelek bolgeleri xalqinin Osmanli hokumetine gonderdiyi bu imzali mohurlu muracieti Osmanli hokumeti terefinden qebul edilmis demeli bu ilhaq ucun huquqi zemin yaranmisdi Diger terefden de Azerbaycan Gurcustan ve Ermenistanin temsil olunduqlari Zaqafqaziya Seymi Rusiyanin bolsevik hokumetini tanimasa da onun melum Beyanname sine resmi munasibet bildirmemis demeli onun legvine dair her hansi bir resmi qerar qebul etmemisdi Butun bunlari nezere alan Turkiye hokumeti numayende heyeti 11 may 1918 ci il Batum Konfransinda Batum Axisqa ve Axalkelek nahiyyelerinin Turkiyeye ilhaqini teleb etdi Turkiye hokumeti numayende heyetinin bascisi Xelil bey bu iki bolgenin Osmanli dovletine baglandigini Zaqafqaziya Cumhuriyyeti numayende heyetine de resmen bildirmisdi Lakin ilk evvel Gurcu numayendeler bunu qebul etmemisse de Turkiye numayende heyetinin bascisi Xelil Beyin tekidli telebi ile bunu qebul etmek zorunda qalmisdilar Sovet hokumetinin Batum muqavilesi ni tanimamaq haqqinda nota vermesine baxmayaraq ne Turkiye hokumeti ve ne de Zaqafqaziya Seymi buna ehemiyyet vermemisdir Lakin muqavilenin adi kecen meselelere dair muddealari Seym terefinden tesdiq edilmemis Zaqafqaziya Seymi gurculerin ozlerini 26 may 1918 ci ilde musteqil elan etmeleri ve ardinca da ermenilerin ve azerbaycanlilarin oz istiqlallarini elan etmeleri ile dagildi Bu ve ya bir sira basqa sebebler uzunden Turkiye bu musteqil dovletlerle 4 aprel 1918 ci ilde ayri ayri sulh muqavileleri bagladi Gurcustanla baglanan sulh muqavilesine esasen Batum seheri ve sancagindan basqa Axisqa ve Axalkelek nahiyyeleri de Turkiyeye qaytarildi Lakin Birinci dunya muharibesinde tamamile meglub duruma dusen ve erazilerinin cox boyuk bir qismini itiren Osmanli dovletine qarsi Avropa ve bolsevik Rusiyasi agir sertler ireli surduler Bu sertlerden biri de Batum Axisqa ve Axalkelek bolgelerinin Sovet Rusiyasina qaytarilmasi idi Bele bir veziyyetde Vilson prinsipleri ne dayanaraq Qars Gumru Axisqa ve Axalkelek bolgelerinin ehalisi icerisinden secilen Milli Istisare Meclisi nin on iki neferden ibaret numayendesi bir hokumet teskil ederek bu bolgenin Gurcu ve Ermenilerin idaresi altina dusmesine qarsi silahli mubarizeye basladilar Lakin Ingilislerin Batuma ve Bakiya daxil olmalari Turk silahli quvvelerinin tezyiq vasitesile Qafqazdan cixarilmalari Qafqazdaki siyasi ve herbi veziyyeti kokunden deyisdi Ermeni ve Gurculer Ingilislerin onlari himayeye goturmesinden istifade ederek erazilerini genislendirmeye basladilar Feqet qarsilarinda Qarsda teskil edilen Milli Istisare Meclisi hokumetinin yaratdigi herbi desteleri gorunce casdilar Cunki muselman Turk ehaliden teskil edilen bu desteler yaxsi silahlanmis ve bu destelere Server bey Hafiz bey ve adlarini bilmediyimiz komandanlar rehberlik edirdiler Bu desteler Qars Gumru cevresi ve Arpa cayi boyunca ermenilere Axisqa ve Axalkelek bolgelerinde ise gurculere qarsi muqavimet gosterirdiler Hetta Server bey ve Hafiz beyin komandanligindaki desteler gurculeri 1828 ci il serhedlerine qeder cekilmeye mecbur etmisdiler Gurcu ve Ermenilere qarsi mucadilede bu desteleri Qars Kagizman Oltu ve asagi Corux ehalisi heraretle destekleyirdiler Her terefde konullulerden ibaret birlikler yaranirdi Qisa bir dovrde Qarsdaki hokumetin emrinde sekkiz minlik bir herbi quvve toplanmisdi Milli Istisare Meclisi nin qanuni bir status almaq meqsedile ingilis herbcileri ve Irevandaki ermeni hokumeti ile temasa kecmek ve ozlerini tesdiq etdirmek tesebbusleri hec bir netice vermediyinden Qarsda II Milli Qurultay toplandi ve 17 yanvar 1919 cu ilde Milli Istisare Meclisi Cenub Qerb Qafqaz Kecici hokumeti kimi yeniden teskilatlanaraq Batum ile Naxcivan arasinda muselmanlarin yasadiqlari erazilerde bir Islam Turk Dovleti meydana getirdiler Hokumetin bascisi Fexreddin Piroglu secildi Bu hokumetin Vilson prinsileri ne dayanan xalqlarin oz muqedderatlarini ozlerinin teyin etmesi ve ozlerinin arzu etdikleri idarecilik formasini yaratmaqdan basqa hec bir iddiasi yox idi Hemise muselmanlara ve xususile turklere ikili standartlarla yanasan xristian Qerb bu defe de ozlerinin yaratdiqlari Vilson prinsipleri ni ozleri bildiyi kimi tetbiq etmeye muselman turkleri deyil xristian Ermeni ve Gurculeri herterefli mudafie etmeye basladilar Bele ki Ingilisler tekce ermeni ve gurculere herbi yardim gostermekle kifayetlenmeyib 19 aprel 1919 cu ilde Qarsa hucum ederek Cenub Qerb Qafqaz hokumeti Meclisinin binasini muhasireye aldilar ve hokumet uzvlerini hebs ederek Maltaya gonderdiler Hokumetin bascisi Fexreddin Piroglu ile Kagizmanli Eli Bey qurtularaq Erzuruma siginmaga muveffeq oldular Gurculer de Ingilislerin herbi desteyi ile herekete baslayaraq Axisqa ve Axalkelek nahiyyelerini zebt edib Gurcustana ilhaq etdiler Belelikle cemi uc ay fealiyyet gosteren Cenub Qerb Qafqaz hokumeti nin El arasinda bu hokumete Araz Respublikasi da deyilib A M varligina Ingilisler son qoydu Axisqa ve Axalkelek bolgeleri sovet doneminde Gurcustan Sovet Sosialist Respublikasinin indi ise Gurcustan Respublikasinin terkibindedir Gurcustana verilen bu erazi Mexseti adlandirilmis ve burada yasayan Axisqa turklerine de Mesxeti turkleri deyilmisdir 1920 30 cu illerde Axisqa turkleri ana dilinde mektebler acmis teatr yaratmis medeni yukselise baslamislardi Feqet bu yukselis ve dinc heyat uzun surmemis 1944 cu ilde ermenilerin ve fitvasi Sovet diktatoru Turk xalqlarinin dusmeni Stalinin emri ile Krim turkleri Balkarlar Qaracaylar kimi Axisqa turkleri de oz vetenlerinden didergin salinaraq surgun edilmisler Ana vetenlerinden amansizcasina qoparilaraq yalquzaq sehralara gonderilen bu xalqin basina gelen musibetleri yalniz onlarin ozleri tesvir ede biler Ezabli yollarda xestelikden derdden ezabdan surgun agrilarindan minlerle Axisqa turku helak oldu butun siyasi huquqlardan mehrum edildi Senedlerinde onlarin milliyyetinin Turk yazilmasi yasaq edildi adlari basqa basqa xalqlarin adi ile adlandirildi Gurculer onlara muselman gurcu adini yapisdirmaga calisdi Butun bunlar azmis kimi Axisqa turklerinin heyatinda ikinci bir facie toredildi Bu facie dusmen mafiyanin eli ile 1989 cu ilde Ozbekistanin Ferqana seherinde bas verdi Ozbekler Axisqa turklerini qetle yetirdi Bu hadise butun Turk dunyasini sarsitdi Axisqa turklerinin ikinci deportasiyasi baslandi Axisqa turkleri yeniden dunyanin muxtelif yerlerine sepelendi En boyuk axin Quzey Azerbaycana oldu Quzey Azerbaycan hele qeddar Stalinin olumunden azaciq sonra 1950 ci illerin sonlarinda oz qucagini dogma soydaslarina acmis onlari bereketli torpagi olan Saatlida Sabirabadda Beyleqanda Xacmazda Qubada Qazaxda Samaxida ve diger bolgelerde yerlesdirmisdi Bu emeksever merd dogru durust semimi xalq tarixde analoqu olmayan agir sinaqlardan ezablardan qehremancasina cixmis ezilmemis butun tehqirlere sine germis qirilmamis sinmamis yox olmamis sadece cismani fiziki varliqlarini deyil butun menevi dunyalarini ruhlarini Turkluklerini qoruyub saxlaya bilmis yasadaqlari bolgeleri gulustana cevirmisler Mudrik dedeleri agbircek nurlu neneleri xalqin menevi varligini mudriklik xezinesini yaratmis yeni nesillere oturmus menevi ciragi sonmeye qoymamislar Bu xalq Omer Faiq Hemanzade Eli Sebri Movlud Bayraqdarov Bedi Muradov Seadet Gulehmedova Cavad Qocuyev ve b kimi sexsiyyetler yetirmisdir Bu gun Axisqa turkleri Azerbaycanda Qirgizistanda Qazaxistanda Kabardin Balkarda Turkiyede ve basqa yerlerde yasamaqdadirlar Ana vetenlerinde ise Sovetlerin eli ile ermeniler gurculer yerlesdirilmisdir 1926 ci il siyahiya alinmada 138 min gosterinlen Axisqa turkleri bu gun resmi olmayan menbelerde 500 min kimi qeyd edilir Axisqa turklerinin en boyuk arzusu ata baba yurdlarina donmekdir Bu yonde onlar uzun muddetdir ki mucadile aparir ve nehayet onlarin ana vetenlerine donmesi ucun muxtelif beynelxalq teskilatlar bele qerarlar cixarmislar Gurcustan hokumeti de bu ise raziliq verib Feqet teessufler olsun Axisqa turku oz dogma yurduna qaytarilmayib Bu gun Axisqa turkleri teskilatlanaraq Veten Cemiyyeti yaratmis oz ata yurdlarina donmek ucun bu Cemiyyet in ayri ayri olkelerdeki sobeleri butun sey ve bacariqlarini serf edirler Cemiyyet Gurcustan hokumeti terefinden ireli surulen meseleleri muzakire edir konkret movqe bildirir Onlarin en baslica telebi ana vetenlerinde kompakt sekilde yasamaqdir Cunki daginiq sekilde yasamaq onlari butun siyasi iqtisadi ve medeni huquqlardan mehrum etmek demekdir Onlar oz ana dillerinde tehsil radio televiziya verilisleri qezetleri ve s olmasini isteyirler Bir sozle sivil dunyanin butun huquqlarindan yararlanmaga cehd gosterirler Yarim esrlik veten hesreti bu xalqin dilinde bir Veten bitirib Bu Veten onlar ucun Adigon Axisqa Azgur Axalkelek Abastuban Varxan Zediban Xero ve Azerbaycan turklerinin yasadigi Borcali Agbulaq Sarvan Baskecid Qarayazi Karacopdur Zengin folklora asiq senetine malik olan Axisqa turklerinin sah movzusu yene de Vetendir Veten onlar ucun hesretden daha cox Turk ruhunun ezemeti basilmazligi Birlik Butovluk remzi sonmez Inamidir Imanidir Tanri bu eyilmez xalqin boyuk oglu Omer Faiq Hemanzadenin dahiyane dediklerini Onlara nesib etsin Omer Faiq Efendi buyurmusdur Xeyir ezizim xeyir Isiq dairemiz sonmeye meyilli olsa da arxayin olunuz sonmeyecekdir Eksine getdikce boyuyecek O qeder boyuyecek ki ta babalarimizin kecmemeleri ucun cekilen Cin seddini de kececekdir Yazini Axisqa turklerinin bir mudrik kelami ile bitirirem Vetenime qovusdum cesedime can geldi Tarixi RedakteTarix boyu etnik yasayis yerleri Gurcustanin Mehseti bolgesi olmusdur 1944 ci ilde Axisqa turkleri Stalin repressiyasinin qurbani olmus axisqalilar kutlevi sekilde oz dogma yerlerinden deportasiya olunmusdur 31 iyul 1944 cu ilde SSRI Dovlet Mudafie Komitesinin 6279 qerari ile 14 noyabr 1944 cu ilde icra edildi 90 538 Axisqa turku mecburi sekilde Gurcustandan Qazaxistan 40 min nefer Ozbekistan 30 min nefer ve Qirgizistanin 20 min neferden cox collerine kocurulmusdur 7 8 Diaspor Redakte Axisqa turkleri 1999 cu ide aparilmis siyahiya almaya esasen Azerbaycanda 43 454 nefer 9 10 eyni ilde aparilmis siyahiya almaya esasen ise Qirgizistanda 33 327 nefer 11 Qazaxistanda 2 761 nefer 12 Axisqa turku yasayir 2002 ci ilde aparilmis siyahiya almaya esasen Rusiya Federasiyasinda 3 257 nefer 13 14 Ukraynada 2001 ci ilde aparilmis siyahiya almaya esasen ise 336 nefer 15 Axisqa turku yasayir Istinadlar Redakte The European Centre for Minority Issues Annual Report 2011 Arxivlesdirilib 2012 06 03 at the Wayback Machine Release Date 10 05 2012 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Al Jazeera 2014 Ahiska Turklerinin 70 yillik surgunu Al Jazeera Istifade tarixi 2016 07 05 1 2 3 4 5 Aydingun ve b 2006 13 1 2 3 4 Aydingun ve b 2006 14 Sureddin Memmedli 1991 Paralanmis Borcali ve ya Ermeniler 1918 de Borcalinin guney qismini isgal etmisler https tr wikipedia org wiki Mesheti http www soldat ru doc gko gko1944 html http www memo ru history deport polyan2 htm 27 01 1999 census of Azerbaijan Republic Azerbaycan Dovlet Statistika Komitesi Arxivlenmis suret 2009 04 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 16 26 06 1999 census of Kazakhstan Republic Rusiya Federativ Respublikasi Statistika Komitesi 2002 ci il siyahiya almasi 2006 03 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2006 03 03 1 Arxivlenmis suret 2007 09 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 16 Xarici kecidler Redakte Bizim Ahiska dergisi Asif Hacili Axisqa turkleri Veten bilgisi Istanbul 2009 Asif Hacili Ahiska turkleri Vatan bilgisi ahiskavatan tr gg Asif Hacili Ahiska turkleri Inanc dunyasi Baki 2014 Asif Hacili Ahiskali Asik Molla Mehemmed Sefili Asif Hacili Ahiska turklernin surgun folkloru Asif Hacili Axisqali Sair Usta Murtez Baki 2015 Sevil Piriyeva Axiska turkleri Azerbaycanda tarixi sosyal medeni heyati Baki Elm 2005 Programme Supporting the repatriation of persons deported from Georgia in the 1940s and their descendants olu kecid Ahiskalilar Vakfi Resmi Web Sitesi Ahiska Turkleri Egitim Kultur ve Sosyal Yardimlasma Dernegi Arxivlesdirilib 2011 06 23 at the Wayback Machine Prof Dr Abbas Haciyev Adigon Turk Tiyatrosu Asif Hacili Axisqa turk folkloru olu kecid B 1998 A A Gadzhiev Ahalcihskie turki Istoriya Etnografiya Folklor Prof Dr Asif HACILI Ahiska Turkleri Folklorunda Rus Zulmunu Anlatan Motifler olu kecid Prof Dr Asif HACILI Ahiska da Sanayi ve Ticaret Arxivlesdirilib 2010 06 04 at the Wayback Machine Prof Dr Asif HACILI HATIRALARDA AHISKA YURDU I olu kecid Prof Dr Asif HACILI HATIRALARDA AHISKA YURDU 2 Asif Hacili AHISKA TURKLERININ ORF VE ADETLERI TURKIYAT ARASTIRMALARI ENSTITUSU DERGISI Sayi 1 1994 Arxivlesdirilib 2013 07 10 at the Wayback Machine Ahyskinskii Meshetinskii Turks Twice Deported People in Russian Po dannym ryada issledovatelej k nachalu 1998 g na territorii byvshej SSSR prozhivalo 320 380 tys turok Pri etom rasseleny oni sleduyushim obrazom v Azerbajdzhane 100 135 tys chel v Rossii 65 70 tys v Kazahstane 90 105 tys v Kyrgyzstane 30 35 tys v Uzbekistane 10 15 tys na Ukraine 7 10 tys Neznachitelnoe ih kolichestvo prozhivaet i v drugih respublikah byvshego SSSR Ahiska Turklerinin Mensei ve Tarihi Gelisim Seyirleri Mustafa Kalkan Arxivlesdirilib 2014 07 06 at the Wayback Machine Etnos ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Axisqa turkleri amp oldid 6076313, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.