fbpx
Wikipedia

İrəvan qalası

Avqust 01, 2021

İrəvan qalası (erm. Azərbaycanca: İrəvan Qalası; türk. İrevan kalesi ; rus. Эриванская крепость ; E'rivanskaya krepost' ; fars. Ghaleh-ye Iravân ) — 1504-cü ildə Səfəvi hökmdarı I Şah İsmayılın tapşırığı ilə, vəziri Rəvanqulu xan tərəfindən Zəngi çayının sahilində, indiki İrəvan şəhərinin yerində inşa edilmiş qala. Səfəvilər dövlətinin sərhəddlərini xarici basqınlardan qorumalı olan qala onu tikdirənin adı ilə Rəvan qalası kimi tanınmış, sonralar "Rəvan" sözü dialektdə "İrəvan" kimi işlədilmişdir.

İrəvan qalası
İrəvan qalasının Çar Rusiyası tərəfindən işğal edilməsi (rəssam Frans Alekseyeviç Rubo)
40°10′23″ şm. e. 44°30′10″ ş. u.
Ölkə Ermənistan Ermənistan
Şəhər İrəvan
Yerləşir İrəvan
Aidiyyatı Səfəvilər imperiyası
İrəvan xanlığı
Sifarişçi Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl Səfəvi
Tikilmə tarixi 1504
Üslubu Səfəvi memarlığı
Material daş (özül və aşağı hissə)
çiy kərpic (yuxarı hissə)
Vəziyyəti 1860 - 1930 - cu illərdə ermənilər tərəfindən məhv edilib.
İrəvan qalası
İrəvan qalasının 1827-ci ildə V. Potto tərəfindən çəkilmiş planı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qala Rəvanqulu xanın şərəfinə Rəvan, daha sonra isə İrəvan adlandırılıb. Qalada 8 məscid, 800 ev olub, burada isə yalnız azərbaycanlılar yaşayıb.

Sonralar Osmanlı-Səfəvi müharibəsi zamanı dağıdılan qala divarlarını 1582–1583-cü illərdə Osmanlı sərkərdəsi Fərhad paşa daha da möhkəmləndirir.

Tarixi

Çuxursəəd ərazisində üç qala olmuşdur. Onlardan biri 1583-cü ildə Çuxursəəd vilayətinin müvəqqəti olaraq Osmanlı imperiyası tərkibində olduğu zaman Fərhad Paşa tərəfindən strateji cəhətdən vacib yerdə, Zəngi çayının sahilində inşa etdirilmişdir. Bu qala eyni zamanda Fərhad Paşa qalası da adlanmışdır.

İkinci bir qala Fərhad Paşa qalasının yaxınlığında yerləşib. İsgəndər Münşinin verdiyi məlumata görə bu qalanın əsası 1605-ci ildə Naxçıvan hakimi Molla Abdulbagi tərəfindən qoyulmuşdu.

Üçüncü və əsas qalanın inşası isə Azərbaycan və İran şahənşahı Şah İsmayıl Səfəvinin sifarişi ilə vəziri Rəvanqulu xan tərəfindən 1504-cü ildə başlamış və inşa işləri 1511-ci ildə tamamlanmışdır.

Türk səyyah və tarixçisi Övliya Çələbi İrəvan qalasının inşası haqqında yazır:

"Hicri 915-ci ildə (miladı 1510–1511) Şah İsmayıl Səfəvi öz vəziri Rəvanqulu xana Zəngi çayı sahilində qala inşa etməyi tapşırdı. Həmin qalanın inşası yeddi ildən sonra tamamlandı."

Fransız səyyahı Jan Şarden (XVII əsrin II yarısı) İrəvan qalasını müstəqil şəhərə bənzətmişdi. Onun yazdığına görə qalada 800 ev var idi, qalanın əhalisi ancaq müsəlmanlardan ibarət idi. Ermənilər qalaya gündüzlər ticarət məqsədiylə gəlir, gecələr isə onu tərk edirdilər.

11 aprel 1635-ci ildə növbəti Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1623-1639) gedişində türk qoşunları İrəvan qalasını alımışlar. İrəvan qalası 1604-cü ildə Səfəvi-Osmanlı müharibəsi (1603-1612) zamanı I Şah Abbas tərəfindən tutulmuş və İrəvanın idarəçiliyi Əmirgün xan Qacara verilmişdi. Sonrakı iki əsrdə İrəvan bölgəsi (xanlığı) daha bir neçə dəfə Səfəvilərlə Osmanlılar arasında əldən-ələ keçmişdir.

İşğalı

Əsas məqalə: İrəvan qalasının işğalı
 
1808-ci ildə feldmarşal İ. Qudoviçin İrəvan qalasını ələ keçirmək cəhdlərinin qarşısını almış İrəvan xanı Hüseynqulu xan Qacarın rəssam Mirzə Qədim İrəvani tərəfindən çəkilmiş portreti.
 
1827-ci ildə İrəvan qalasını işğal etməyə nail olmuş Rusiya general-feldmarşalı İvan Paskeviçin Corc Dou tərəfindən çəkilmiş portreti.

İrəvan qalası uğrunda döyüşlərdə 1804-cü ildə İrəvan xanı Məhəmməd xan və mühasirədə olan qardaşlarına köməyə gəlmiş Naxçıvan xanı Kəlbəli xan general Pavel Sisianovun başçılıq etdiyi Rusiya ordusunu məğlub edərək geri çəkilməyə məcbur etdi. 1808-ci ildə Rusiya ordusu bu dəfə general-feldmarşal Qudoviçin başçılığı altında yenidən qalaya hücum etdi. İrəvan xanı Hüseynqulu xan və qardaşı Həsən xan yüksək sərkərdəlik məharəti, xalqı yadelli işğalçılara qarşı səfərbər etmək bacarığı və şəxsi şücaət nümayiş etdirmişlər. Rusiya ordusu bu dəfə də məğlub edildi, Qudoviç isə Qafqazdakı rus ordusunun komandanı vəzifəsindən buna görə azad edildi. Bu qələbələrdən sonra qala əhalisi 20 ilə yaxın müddətdə müharibəsiz həyat sürmüşdü; yalnız Rusiya – Qacar müharibəsinin (1826–1828) gedişində İ. Paskeviçin komandanlığı altında rus qoşunu 1827-ci ilin oktyabrında uzaqməsafəli artilleriya silahlarından istifadə etməklə İrəvan qalasının müdafiəçilərinin müqavimətini qıra bilmişdi. Qala 1827-ci ilin 1 oktyabrında Çar Rusiyasının İvan Paskeviçin rəhbərlik etdiyi qoşunu tərəfindən işğal edilmiş, bundan sonra qala daxilində ermənilərin yerləşdirilməsi və yaşaması başlanmışdır.

İrəvan qalasının işğal edilməsi şərəfinə 1827-ci il 8 noyabrda Sankt-Peterburqdakı Qış sarayının kilsəsində I Nikolayın iştirakı ilə dua mərasimi keçirilmişdi. İrəvan qalasını zəbt edən general İ. Paskeviçin titullarına isə "İrəvan qrafı" titulu da əlavə edilmişdir.

Məhv edilməsi

1853-cü ildə baş vermiş zəlzələ nəticəsində qala divarları ciddi zədələr almışlar. 1865-ci ildə isə qalanın ərazisi erməni Nerses Tahiryants gildiyası tərəfindən satın alınmışdır. 1880-ci illərdə Tahiryanlar qalanın şimal divarlarını dağıdaraq yerində konyak zavodu inşa etmişlər. 1930-cu illərdə isə qala divarları ermənilər tərəfindən tamamilə məhv edilmişdir.

Memarlıq xüsusiyyətləri

 
İrəvan qalasının 1672-ci ildə Jan Şarden tərəfindən çəkilmiş panoram görünüşü

Qalanın tkintisindən 2 əsr sonra onun istehkamları möhkəmləndirilib. Qala 3 tərəfdən dərin xəndəklə əhatə olunmuşdu, dördüncü tərəfdə bir-birindən 36–42 metr aralıda iki divar hörülmüşdü. Onların arasında su ilə dolu kanal axırdı. Kurtinlərin uzunluğu 4.5 kilometrə, hündürlüyü isə 12 metrə çatırdı. Qalada 53 top və 3 mortira quraşdırılmışdı. Qalanın içində Xan (Sardar) sarayı, məscidlər, hamamlar,kazarmalar, anbar və cəbbəxanalar yerləşirdi.

Uzunluğu 850 metr olan qalanın divarları daş və çiy kərpicdən hörülmüşdü. Divarlar elə qalın olub ki, hətta top mərmisinə davam gətirib. Qalanın bayır divarının hündürlüyü 10 metrdən hündür idi və bu divarda 17 bürc vardı. Qala ikiqat divarla dövrələnmişdi. Daxili divar daha hündür idi və onların arasında təxminən 50–60 metr məsafə vardı. İç qaladan təxminən 1 km məsafədə Keçiqala adlı köməkçi qala da vardı. Beləliklə, xarici divarın keçilməsi halında hücum edənlər iki sıra divarlar arasında sıx bir məkanda qalırdılar ki, bu da onlara manevr etmək imkanını çətinləşdirdi və qarnizonun işini asanlaşdırdı. Ümumiyyətlə, İrəvan qalasının 50–60 bürcü, 3 qapısı olub:Cənubda Təbriz qapısı, Şimalda Meydan qapısı və Körpü qapısı. Qala daxili şəhər isə dörd məhəlləyə bölünüb: Qala məhəlləsi, Şəhər məhəlləsi, Təpəbaşı məhəlləsi və Dəmirbulaq məhəlləsi. İrəvan qalası, çayın yüksək sahili boyunca uzanan qərb divarının qövsvari forması istisna olmaqla, dördkünc formaya malik idi. Qalanın iki qapısı var idi: cənub tərəfdən Təbriz qapısı və şimal tərəfdən Şirvan qapısı. Darvazalar qalın lövhələrdən hazırlanmışdı və dəmir lövhələrlə sarılmışdı. Darvazalar xarici divardakı xüsusi otaqlarda yerləşdirilmiş keşikçilər tərəfindən mühafizə olunurdu.

İrəvan qalasının divarları çox güclü idi və artilleriya mərmilərinin atəşinə tab gətirirdi. Qalada gizli su kəməri var idi ki, bu da qarnizonu uzun müddət mühasirəyə tab gətirməyə imkan verirdi. Qalaya ikinci hücum zamanı Rusiya qoşunları bu su kəmərini aşkar edib onu dağıtdılar. Ümumiyyətlə, İrəvan qalası Azərbaycan xanlıqlarında mövcud olan qalalar içində ən alınmaz qala nüfuzuna malik idi və onun fortifikasiya xüsusiyyətlə rus generallarının hesabatlarında dəfələrlə qeyd olunurdu. Məhz bu qala sayəsində İrəvan xanlığı Rusiya tərəfindən Azərbaycan xanlıqları arasında ən sonda işğal edilmişdir.

Qaladaxili şəhərsalma tipik şərq – Azərbaycan şəhərləri üslubunda olmuşdur; küçələr dar, evlərin divarları hündür olduğuna görə küçədən evlərin həyətlərini müşahidə etmək mümkün deyildi. Bəzi məlumatlara görə qalada iki, bəzilərinə görə isə dörd məscid olmuşdur. Bunlardan ən qədimi 1510-cu ildə inşa edilmişdi. Ən möhtəşəmi isə Sərdar sarayının yaxınlığında əsası I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə (1587–1629) qoyulmuş Şah Abbas məscidi (Cümə məscidi) olmuşdur. Sərdar sarayının əsası İrəvən qalası ilə eyni vaxtda qoyulsa da, sonrakı illərdə saray əsaslı surətdə təkmilləşdirilmiş və Azərbaycan memarlığının incilərindən birinə çevirilmişdir.

Uzunmüddətli mühasirəyə davam gətirmək üçün qalanın daxilinə gizli yolla su kəməri çəkilmişdi. Qalanın şimalında və cənubunda olmaqla iki böyük darvazası olmuşdur – Şirvan və Təbriz darvazaları. Qala divarları çox qalın olduğundan hətta top mərmilərinə belə davam gətirirdi. 1804-cü ilin iyun – avqustunda general P. Sisianov, 1808-ci ilin iyun – avqustunda isə general – feldmarşal İ. Qudoviçin komandanlığı altında çoxsaylı rus qoşununun İrəvan qalasını mühasirəyə alaraq ələ keçirmək cəhdləri qala müdafiəçilərinin cəhdləri nəticəsində boşa çıxmışdı.

Qaladaxili tikililər

Sərdar sarayı

Əsas məqalə: Sərdar sarayı

Sərdar sarayı İrəvan qalasının şimal — qərbində — Zəngi çayının uşurumlu sahilində, təbii cəhətdən yaxşı müdafiə olunan ərazidə yerləşmişdir. İrəvan qalası ilə eyni vaxtda əsası qoyulmuşdur. Saray Əmirgünə xan Qacar (1605–1625) tərəfindən ucaldılmış, 1760–1770-ci illərdə İrəvan xanı Hüseynəli xan (1762–1783) dövründə memar Mirzə Cəfər tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. 1791-ci ildə Hüseynəli xanın oğlu Məhəmməd xan (1784–1805) sarayın Şüşəbənd adı ilə tanınan Güzgülu salonu və Yay imarətini inşa etdirmişdir.

Sərdar sarayının Böyük qəbul otağının divarında Sərdar Hüseyn xanın, qardaşı Həsən xanın, əfsanəvi fars qəhrəmanı Fəraməzin, Fətəli şahın (1797–1834), Abbas Mirzənin (1784–1833) Rüstəm və Söhrabın portretləri vardı.

Saray 1913–1918-ci illərdə ermənilərin təcavüzünə məruz qalmış, dağıdılmış, portretlər isə çıxarılaraq Tiflisə aparılmışdır və hazırda Gürcüstan Dövlət İncəsənət Muzeyində saxlanılır. 1918-ci ildə isə ermənilər sarayı tamamilə məhv etmişlər.

  • Sərdar sarayının "Güzgülü salon"unun görünüşü (Q. Qaqarinin rəsmi)

  • Sərdar köşkünün interyeri

  • Sərdar sarayında Azərbaycan rəssamı Mirzə Qədim İrəvani tərəfindən çəkilmiş divar rəsmləri

  • Sərdar sarayının eyvanlı zalının interyeri

Hərəm və hamam

Hərəmxana divarları daxildən al-əlvan naxışlı mərmərlərlə üzlənmişdi. Orada uzunluğu 15 sajen (32 metr) eni 4 sajen (9 metr) və dərinliyi 3 arşın (2,1 metr) olan hovuz da olmuşdur.

Göy məscid

Əsas məqalə: Göy məscid (İrəvan)

Göy məscid 1766-ci ildə İrəvan xanı Hüseyn Əli xanın əmriylə tikilmişdir və Azərbaycan memarlıq nümunələrindən biridir. Eni 66 metr, uzunluğu 97.2 metr olan Göy məscid İrəvan məscidləri içərisində ölçüsünə görə ən böyüyü və İrəvan şəhərinin mərkəzi came məscidi idi.

Corc Burnutyan məscidin 1762–1783-cü illərdə, Vladimir M. Arutunyan isə 1764–1768-ci illərdə inşa edildiyini bildirir.

Çar dövründə İrəvanda azərbaycanlıların dua etdikləri 8 məsciddən biri idi. Məscid 28 hücrə, kitabxana, ibadətgah və iç həyətdən ibarətdir; və ümumilikdə 7.000 kvadrat metrlik ərazidə yerləşir.

İkinci dünya müharibəsindən sonra Sovet hökümətinin radikal dünyəvi siyasətinə uyğun olaraq hündürlüyü 24 metr olan 4 minarədən 3-ü söküldü və 1952-də məscidin bir hissəsi planetariyə, bir hissəsi isə məthəfə döndərilmişdir.

Şah Abbas məscidi

Əsas məqalə: Şah Abbas məscidi (İrəvan)

İrəvan məscidləri arasında sənət dəyəri baxımından Şah Abbas məscidinin əhəmiyyətli bir yeri vardı. 1606-cı ildə inşa edilən məscidə xalq Şah Abbas məscidi adını vermişdir. Eyni zamanlarda Gəncədə inşa edilən məscid də eyni memar — Şeyx Bahəddin tərəfindən inşa edildiyindən bir-birlərinə çox bənzəmişlər.

Sərdar sarayının şərq yanına inşa edilən məscidin yanında mədrəsə, kitabxana və mehmanxana tikilmiş olub böyük bir həyətlə ətraflanan möhtəşəm bir arxitektura külliyyə olaraq elm mərkəzi vəzifəsi ifa etmişdir.

İrəvan xanlığı zamanında məscidin aş evində kasıblara gündə üç pay yemək verilməkdə idi. Dini bir məkan olmaqdan başqa, ictimai bir quruluş olan bu məscid ermənilər tərəfindən hər fürsətdə korlandığından bu gün xaraba halındadır.

Abbas Mirzə məscidi

Əsas məqalə: Abbas Mirzə məscidi

Məscid on səkkizinci əsrin əvvəllərində İrəvan xanı Hüseynqulu xan Sərdarın hakimiyyəti dövründə inşa edilmişdir. Məscid Qacar şahzadəsi və Azərbaycan hakimi Abbas Mirzənin adı ilə adlandırılmışdır.

Məscidin fasadı göy və yaşıl kaşılarla bəzədilmiş, mərkəzi hissəsi gözəl gümbəzlə örtülmüşdü.

İrəvan xanlığının Çar Rusiyası tərəfindən işğalından sonra məscid cəbbəxana kimi istifadə edilmişdir. Daha sonra isə bir müddət rus əsgərlərinin sığınacağı olmuşdur. Ermənistan SSR qurulduqdan sonra isə məscid tamamilə məhv edilmiş və dövrümüzə yalnız bir divarının qalığı çatmışdır.

Novruzəli bəy məscidi

Əsas məqalə: Novruzəli bəy məscidi

İrəvan şəhərinin qədim məscidlərindən biri olan Novruzəli bəy məscidinin dəqiq inşa tarixi bilinməsə də memarlıq xüsusiyyətləri baxımından tədqiqatçılar bu məscidi XIV əsr abidəsi hesab edirlər.

Bir minarəli məscidin əsas binası böyükgümbəzlə tamamlanmış, xarici divarları rəngli kaşılarla işlənmişdi. Məscid Ermənistan SSR dövründə — XX əsrin əvvəllərində məhv edilmişdir.

Rəcəb Paşa məscidi

Əsas məqalə: Rəcəb Paşa məscidi

Rəcəb Paşa məscidi Çuxursəəd vilayəti Osmanlı imperiyasının hakimiyyəti altında olduğu dövrdə inşa etdirilmişdir. Məscid binası gözəl eksteryerə malik dörd sütunlu tağlı tikili olmuşdur. İrəvan xanlığı dövründə şiə İrəvan xanları sünni məscidinin binasından iqamətgah kimi istifadə edilmişdir. 1827 ci ildə məscid binası "Müqəddəs Bakirə" adı ilə Rus Pravoslav Kilsəsi kimi istifadə edilməyə başlamışdır.

İstinadlar

  1. İrəvan qalası məqaləsi, Naxçıvan Ensiklopediyası, AMEA, Bakı, 2002, səh 214
  2. . 2020-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-14.
  3. The Azerbaijani Architecture of Iravan
  4. Joseph L. Wieczynski — The Modern encyclopedia of Russian and Soviet history, Том 10, Academic International Press, 1994, Стр. 218
  5. ИСКАНДЕР-БЕК — Аббасова мироукрашающая история
  6. Why are there no old cities in Yerevan
  7. . 2012-11-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
  8. The symbol of the Armenian capital, as an example of the medieval Azerbaijani architecture, or what does a former bra salesman get up in Yerevan?[ölü keçid]
  9. Evliya Çelebi seyahatnamesi
  10. Sir John Chardin — Travels in Persia, 1673–1677
  11. F. Əliyev, U. Həsənov – İrəvan xanlığı, Bakı, 1997, səh 193
  12. И. П. Петрушевский – Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении вXVI – XIX начале в., Л., 1949, ст. 128
  13. . 2011-05-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-02.
  14. J. Giyasi, I. Bozyel — Armenian cultural terror, Ankara, 1996
  15. A. Alekperli — Monuments of West Azerbaijan, Baku, Nurlan, 2007
  16. İRS Publishing House, Dubai.2018
  17. ↑ İrəvan istehkamları Mehman Süleymanov, İrs jurnalı, № 2 (80), 2016
  18. И. И. Шопен – Исторический памятник состояния армянской области в эпоху ее присоединония к Российской империи, СПБ, 1852, ст. 63
  19. J. Giyasi, I. Bozyel — Armenian cultural terror, Ankara, 1996, səh 46
  20. Əliyev F. Həsənov U. — İrəvan xanlığı, Bakı, Şərq-Qərb, 2007
  21. Yaqub Mahmudov — İrəvan xanlığı, Bakı, CBS, 2010
  22. Прикосновение к истории
  23. T. Kh. Hakobyan, The History of Yerevan (Երևանի պատմությունը (1801–1879 թթ.)), pp. 240–242
  24. he Khanate of Erevan under Qajar Rule, 1795–1828. Persian Studies Series, number 13, Bibliotheca Persica, Iran Center, Columbia University, New York, 1992
  25. I. Chopin, Historical monuments of the Armenian Oblast (Исторический памятник Армянской области), p. 867
  26. Lynch, H.F.B. (1901). Armenia, Travels and Studies, Volume 1. London: Longmans. pp. 213–214
  27. Bournoutian, George (1992). The Khanate of Erevan Under Qajar Rule, 1795-1828. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. səh. 45.
  28. Arutyunyan, Vladimir M (1968). Ереван (Yerevan). Moscow: Izdvo litry po stroitelstvu. p. 31.
  29. Markus Ritter, "Moscheen und Madrasabauten" in Iran 1785–1848: Architektur zwischen Rückgriff und Neuerung (Leiden, Boston: Brill 2006), pp. 363–366, pl. 163–164, 202f.
  30. Культурный терроризм
  31. Azimbeyov, age, s. 299
  32. S. Esedov, age, s. 448.
  33. Chopin, Historical monuments of the Armenian oblast (Исторический памятник Армянской области), p. 867
  34. Gevont Alishan, Ayrarat (Այրարատ), p. 311
  35. Harry F.B. Lynch, Armenia, travels and studies, Volume 1, Longman, green and co., 1901, Harvard University, p. 283
  36. Yervand Shahaziz, The Old Yerevan (Հին Երևանը), pp. 34–35, 182, էջ 34–35, 182
  37. Adam Adamyants, Topography of Yerevan (Տեղագրութիւն Երեւանի), Yerevan, 1889, pp. 38–39
  38. European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML) report for Armenia
  39. All historical and architectural, cultural and religious buildings in the territory of the Republic of Armenia in the official Website of the Government of the Republic of Armenia
  40. Ə. Ələkbərli — Qərbi Azərbaycan abidələri, Bakı, 2007
  41. Tadevos Hakobyan; ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ (1500–1800 ԹԹ.) (History of Yerevan (1500–1800), 1979, Publishing of YSU, p. 370

Həmçinin bax

Avqust 01, 2021
irəvan, qalası, azərbaycanca, irəvan, qalası, türk, irevan, kalesi, Эриванская, крепость, rivanskaya, krepost, fars, ghaleh, iravân, 1504, ildə, səfəvi, hökmdarı, şah, ismayılın, tapşırığı, ilə, vəziri, rəvanqulu, tərəfindən, zəngi, çayının, sahilində, indiki,. Irevan qalasi erm Azerbaycanca Irevan Qalasi turk Irevan kalesi rus Erivanskaya krepost E rivanskaya krepost fars Ghaleh ye Iravan 1504 cu ilde Sefevi hokmdari I Sah Ismayilin tapsirigi ile veziri Revanqulu xan terefinden Zengi cayinin sahilinde indiki Irevan seherinin yerinde insa edilmis qala Sefeviler dovletinin serheddlerini xarici basqinlardan qorumali olan qala onu tikdirenin adi ile Revan qalasi kimi taninmis sonralar Revan sozu dialektde Irevan kimi isledilmisdir 1 Irevan qalasiIrevan qalasinin Car Rusiyasi terefinden isgal edilmesi ressam Frans Alekseyevic Rubo 40 10 23 sm e 44 30 10 s u Olke Ermenistan ErmenistanSeher IrevanYerlesir IrevanAidiyyati Sefeviler imperiyasiIrevan xanligiSifarisci Sefevi hokmdari Sah Ismayil SefeviTikilme tarixi 1504Uslubu Sefevi memarligiMaterial das ozul ve asagi hisse ciy kerpic yuxari hisse Veziyyeti 1860 1930 cu illerde ermeniler terefinden mehv edilib Irevan qalasiIrevan qalasinin 1827 ci ilde V Potto terefinden cekilmis plani Vikianbarda elaqeli mediafayllarQala Revanqulu xanin serefine Revan daha sonra ise Irevan adlandirilib Qalada 8 mescid 800 ev olub burada ise yalniz azerbaycanlilar yasayib 2 Sonralar Osmanli Sefevi muharibesi zamani dagidilan qala divarlarini 1582 1583 cu illerde Osmanli serkerdesi Ferhad pasa daha da mohkemlendirir 3 Mundericat 1 Tarixi 1 1 Isgali 1 2 Mehv edilmesi 2 Memarliq xususiyyetleri 3 Qaladaxili tikililer 3 1 Serdar sarayi 3 2 Herem ve hamam 3 3 Goy mescid 3 4 Sah Abbas mescidi 3 5 Abbas Mirze mescidi 3 6 Novruzeli bey mescidi 3 7 Receb Pasa mescidi 4 Istinadlar 5 Hemcinin baxTarixi RedakteCuxurseed erazisinde uc qala olmusdur Onlardan biri 1583 cu ilde Cuxurseed vilayetinin muveqqeti olaraq Osmanli imperiyasi terkibinde oldugu zaman Ferhad Pasa terefinden strateji cehetden vacib yerde Zengi cayinin sahilinde insa etdirilmisdir 4 Bu qala eyni zamanda Ferhad Pasa qalasi da adlanmisdir Ikinci bir qala Ferhad Pasa qalasinin yaxinliginda yerlesib Isgender Munsinin verdiyi melumata gore bu qalanin esasi 1605 ci ilde Naxcivan hakimi Molla Abdulbagi terefinden qoyulmusdu 5 Ucuncu ve esas qalanin insasi ise Azerbaycan ve Iran sahensahi Sah Ismayil Sefevinin sifarisi ile veziri Revanqulu xan terefinden 1504 cu ilde baslamis ve insa isleri 1511 ci ilde tamamlanmisdir 6 7 8 Turk seyyah ve tarixcisi Ovliya Celebi Irevan qalasinin insasi haqqinda yazir Hicri 915 ci ilde miladi 1510 1511 Sah Ismayil Sefevi oz veziri Revanqulu xana Zengi cayi sahilinde qala insa etmeyi tapsirdi Hemin qalanin insasi yeddi ilden sonra tamamlandi 9 Fransiz seyyahi Jan Sarden XVII esrin II yarisi Irevan qalasini musteqil sehere benzetmisdi Onun yazdigina gore qalada 800 ev var idi qalanin ehalisi ancaq muselmanlardan ibaret idi Ermeniler qalaya gunduzler ticaret meqsediyle gelir geceler ise onu terk edirdiler 10 11 11 aprel 1635 ci ilde novbeti Sefevi Osmanli muharibesi 1623 1639 gedisinde turk qosunlari Irevan qalasini alimislar Irevan qalasi 1604 cu ilde Sefevi Osmanli muharibesi 1603 1612 zamani I Sah Abbas terefinden tutulmus ve Irevanin idareciliyi Emirgun xan Qacara verilmisdi Sonraki iki esrde Irevan bolgesi xanligi daha bir nece defe Sefevilerle Osmanlilar arasinda elden ele kecmisdir Isgali Redakte Esas meqale Irevan qalasinin isgali 1808 ci ilde feldmarsal I Qudovicin Irevan qalasini ele kecirmek cehdlerinin qarsisini almis Irevan xani Huseynqulu xan Qacarin ressam Mirze Qedim Irevani terefinden cekilmis portreti 1827 ci ilde Irevan qalasini isgal etmeye nail olmus Rusiya general feldmarsali Ivan Paskevicin Corc Dou terefinden cekilmis portreti Irevan qalasi ugrunda doyuslerde 1804 cu ilde Irevan xani Mehemmed xan ve muhasirede olan qardaslarina komeye gelmis Naxcivan xani Kelbeli xan general Pavel Sisianovun basciliq etdiyi Rusiya ordusunu meglub ederek geri cekilmeye mecbur etdi 1808 ci ilde Rusiya ordusu bu defe general feldmarsal Qudovicin basciligi altinda yeniden qalaya hucum etdi Irevan xani Huseynqulu xan ve qardasi Hesen xan yuksek serkerdelik mehareti xalqi yadelli isgalcilara qarsi seferber etmek bacarigi ve sexsi sucaet numayis etdirmisler Rusiya ordusu bu defe de meglub edildi Qudovic ise Qafqazdaki rus ordusunun komandani vezifesinden buna gore azad edildi Bu qelebelerden sonra qala ehalisi 20 ile yaxin muddetde muharibesiz heyat surmusdu yalniz Rusiya Qacar muharibesinin 1826 1828 gedisinde I Paskevicin komandanligi altinda rus qosunu 1827 ci ilin oktyabrinda uzaqmesafeli artilleriya silahlarindan istifade etmekle Irevan qalasinin mudafiecilerinin muqavimetini qira bilmisdi Qala 1827 ci ilin 1 oktyabrinda Car Rusiyasinin Ivan Paskevicin rehberlik etdiyi qosunu terefinden isgal edilmis bundan sonra qala daxilinde ermenilerin yerlesdirilmesi ve yasamasi baslanmisdir Irevan qalasinin isgal edilmesi serefine 1827 ci il 8 noyabrda Sankt Peterburqdaki Qis sarayinin kilsesinde I Nikolayin istiraki ile dua merasimi kecirilmisdi Irevan qalasini zebt eden general I Paskevicin titullarina ise Irevan qrafi titulu da elave edilmisdir 12 Mehv edilmesi Redakte 1853 cu ilde bas vermis zelzele neticesinde qala divarlari ciddi zedeler almislar 1865 ci ilde ise qalanin erazisi ermeni Nerses Tahiryants gildiyasi terefinden satin alinmisdir 13 1880 ci illerde Tahiryanlar qalanin simal divarlarini dagidaraq yerinde konyak zavodu insa etmisler 1930 cu illerde ise qala divarlari ermeniler terefinden tamamile mehv edilmisdir 14 15 Memarliq xususiyyetleri Redakte Irevan qalasinin 1672 ci ilde Jan Sarden terefinden cekilmis panoram gorunusu Qalanin tkintisinden 2 esr sonra onun istehkamlari mohkemlendirilib Qala 3 terefden derin xendekle ehate olunmusdu dorduncu terefde bir birinden 36 42 metr aralida iki divar horulmusdu Onlarin arasinda su ile dolu kanal axirdi Kurtinlerin uzunlugu 4 5 kilometre hundurluyu ise 12 metre catirdi Qalada 53 top ve 3 mortira qurasdirilmisdi Qalanin icinde Xan Sardar sarayi mescidler hamamlar kazarmalar anbar ve cebbexanalar yerlesirdi 16 Uzunlugu 850 metr olan qalanin divarlari das ve ciy kerpicden horulmusdu Divarlar ele qalin olub ki hetta top mermisine davam getirib Qalanin bayir divarinin hundurluyu 10 metrden hundur idi ve bu divarda 17 burc vardi Qala ikiqat divarla dovrelenmisdi Daxili divar daha hundur idi ve onlarin arasinda texminen 50 60 metr mesafe vardi Ic qaladan texminen 1 km mesafede Keciqala adli komekci qala da vardi Belelikle xarici divarin kecilmesi halinda hucum edenler iki sira divarlar arasinda six bir mekanda qalirdilar ki bu da onlara manevr etmek imkanini cetinlesdirdi ve qarnizonun isini asanlasdirdi Umumiyyetle Irevan qalasinin 50 60 burcu 3 qapisi olub Cenubda Tebriz qapisi Simalda Meydan qapisi ve Korpu qapisi Qala daxili seher ise dord mehelleye bolunub Qala mehellesi Seher mehellesi Tepebasi mehellesi ve Demirbulaq mehellesi Irevan qalasi cayin yuksek sahili boyunca uzanan qerb divarinin qovsvari formasi istisna olmaqla dordkunc formaya malik idi Qalanin iki qapisi var idi cenub terefden Tebriz qapisi ve simal terefden Sirvan qapisi Darvazalar qalin lovhelerden hazirlanmisdi ve demir lovhelerle sarilmisdi Darvazalar xarici divardaki xususi otaqlarda yerlesdirilmis kesikciler terefinden muhafize olunurdu Irevan qalasinin divarlari cox guclu idi ve artilleriya mermilerinin atesine tab getirirdi Qalada gizli su kemeri var idi ki bu da qarnizonu uzun muddet muhasireye tab getirmeye imkan verirdi Qalaya ikinci hucum zamani Rusiya qosunlari bu su kemerini askar edib onu dagitdilar Umumiyyetle Irevan qalasi Azerbaycan xanliqlarinda movcud olan qalalar icinde en alinmaz qala nufuzuna malik idi ve onun fortifikasiya xususiyyetle rus generallarinin hesabatlarinda defelerle qeyd olunurdu Mehz bu qala sayesinde Irevan xanligi Rusiya terefinden Azerbaycan xanliqlari arasinda en sonda isgal edilmisdir 17 Qaladaxili sehersalma tipik serq Azerbaycan seherleri uslubunda olmusdur kuceler dar evlerin divarlari hundur olduguna gore kuceden evlerin heyetlerini musahide etmek mumkun deyildi Bezi melumatlara gore qalada iki bezilerine gore ise dord mescid olmusdur Bunlardan en qedimi 1510 cu ilde insa edilmisdi En mohtesemi ise Serdar sarayinin yaxinliginda esasi I Sah Abbasin hakimiyyeti dovrunde 1587 1629 qoyulmus Sah Abbas mescidi Cume mescidi olmusdur 18 Serdar sarayinin esasi Ireven qalasi ile eyni vaxtda qoyulsa da sonraki illerde saray esasli suretde tekmillesdirilmis ve Azerbaycan memarliginin incilerinden birine cevirilmisdir 19 Uzunmuddetli muhasireye davam getirmek ucun qalanin daxiline gizli yolla su kemeri cekilmisdi Qalanin simalinda ve cenubunda olmaqla iki boyuk darvazasi olmusdur Sirvan ve Tebriz darvazalari Qala divarlari cox qalin oldugundan hetta top mermilerine bele davam getirirdi 1804 cu ilin iyun avqustunda general P Sisianov 1808 ci ilin iyun avqustunda ise general feldmarsal I Qudovicin komandanligi altinda coxsayli rus qosununun Irevan qalasini muhasireye alaraq ele kecirmek cehdleri qala mudafiecilerinin cehdleri neticesinde bosa cixmisdi 20 Qaladaxili tikililer RedakteSerdar sarayi Redakte Esas meqale Serdar sarayiSerdar sarayi Irevan qalasinin simal qerbinde Zengi cayinin usurumlu sahilinde tebii cehetden yaxsi mudafie olunan erazide yerlesmisdir Irevan qalasi ile eyni vaxtda esasi qoyulmusdur 17 Saray Emirgune xan Qacar 1605 1625 terefinden ucaldilmis 1760 1770 ci illerde Irevan xani Huseyneli xan 1762 1783 dovrunde memar Mirze Cefer terefinden tekmillesdirilmisdir 1791 ci ilde Huseyneli xanin oglu Mehemmed xan 1784 1805 sarayin Susebend adi ile taninan Guzgulu salonu ve Yay imaretini insa etdirmisdir 21 Serdar sarayinin Boyuk qebul otaginin divarinda Serdar Huseyn xanin qardasi Hesen xanin efsanevi fars qehremani Feramezin Feteli sahin 1797 1834 Abbas Mirzenin 1784 1833 Rustem ve Sohrabin portretleri vardi 22 23 Saray 1913 1918 ci illerde ermenilerin tecavuzune meruz qalmis dagidilmis portretler ise cixarilaraq Tiflise aparilmisdir ve hazirda Gurcustan Dovlet Incesenet Muzeyinde saxlanilir 1918 ci ilde ise ermeniler sarayi tamamile mehv etmisler 24 Serdar sarayinin Guzgulu salon unun gorunusu Q Qaqarinin resmi Serdar koskunun interyeri Serdar sarayinda Azerbaycan ressami Mirze Qedim Irevani terefinden cekilmis divar resmleri Serdar sarayinin eyvanli zalinin interyeri Herem ve hamam Redakte Heremxana divarlari daxilden al elvan naxisli mermerlerle uzlenmisdi Orada uzunlugu 15 sajen 32 metr eni 4 sajen 9 metr ve derinliyi 3 arsin 2 1 metr olan hovuz da olmusdur 25 Goy mescid Redakte Goy mescid Esas meqale Goy mescid Irevan Goy mescid 1766 ci ilde Irevan xani Huseyn Eli xanin emriyle 26 tikilmisdir ve Azerbaycan memarliq numunelerinden biridir Eni 66 metr uzunlugu 97 2 metr olan Goy mescid Irevan mescidleri icerisinde olcusune gore en boyuyu ve Irevan seherinin merkezi came mescidi idi Corc Burnutyan 27 mescidin 1762 1783 cu illerde Vladimir M Arutunyan 28 29 ise 1764 1768 ci illerde insa edildiyini bildirir Car dovrunde Irevanda azerbaycanlilarin dua etdikleri 8 mescidden biri idi Mescid 28 hucre kitabxana ibadetgah ve ic heyetden ibaretdir ve umumilikde 7 000 kvadrat metrlik erazide yerlesir Ikinci dunya muharibesinden sonra Sovet hokumetinin radikal dunyevi siyasetine uygun olaraq hundurluyu 24 metr olan 4 minareden 3 u sokuldu ve 1952 de mescidin bir hissesi planetariye bir hissesi ise methefe donderilmisdir 30 Sah Abbas mescidi Redakte Sah Abbas mescidi Esas meqale Sah Abbas mescidi Irevan Irevan mescidleri arasinda senet deyeri baximindan Sah Abbas mescidinin ehemiyyetli bir yeri vardi 1606 ci ilde insa edilen mescide xalq Sah Abbas mescidi adini vermisdir Eyni zamanlarda Gencede insa edilen mescid de eyni memar Seyx Baheddin terefinden insa edildiyinden bir birlerine cox benzemisler Serdar sarayinin serq yanina insa edilen mescidin yaninda medrese kitabxana ve mehmanxana tikilmis olub boyuk bir heyetle etraflanan mohtesem bir arxitektura kulliyye olaraq elm merkezi vezifesi ifa etmisdir Irevan xanligi zamaninda mescidin as evinde kasiblara gunde uc pay yemek verilmekde idi Dini bir mekan olmaqdan basqa ictimai bir qurulus olan bu mescid ermeniler terefinden her fursetde korlandigindan bu gun xaraba halindadir 31 32 Abbas Mirze mescidi Redakte Abbas Mirze mescidi Esas meqale Abbas Mirze mescidiMescid on sekkizinci esrin evvellerinde Irevan xani Huseynqulu xan Serdarin hakimiyyeti dovrunde insa edilmisdir Mescid Qacar sahzadesi ve Azerbaycan hakimi Abbas Mirzenin adi ile adlandirilmisdir Mescidin fasadi goy ve yasil kasilarla bezedilmis merkezi hissesi gozel gumbezle ortulmusdu Irevan xanliginin Car Rusiyasi terefinden isgalindan sonra mescid cebbexana kimi istifade edilmisdir 33 34 35 36 37 Daha sonra ise bir muddet rus esgerlerinin siginacagi olmusdur Ermenistan SSR qurulduqdan sonra ise mescid tamamile mehv edilmis ve dovrumuze yalniz bir divarinin qaligi catmisdir 38 39 Novruzeli bey mescidi Redakte Esas meqale Novruzeli bey mescidi Novruzeli bey mescidi Irevan seherinin qedim mescidlerinden biri olan Novruzeli bey mescidinin deqiq insa tarixi bilinmese de memarliq xususiyyetleri baximindan tedqiqatcilar bu mescidi XIV esr abidesi hesab edirler 40 Bir minareli mescidin esas binasi boyukgumbezle tamamlanmis xarici divarlari rengli kasilarla islenmisdi Mescid Ermenistan SSR dovrunde XX esrin evvellerinde mehv edilmisdir Receb Pasa mescidi Redakte Esas meqale Receb Pasa mescidiReceb Pasa mescidi Cuxurseed vilayeti Osmanli imperiyasinin hakimiyyeti altinda oldugu dovrde insa etdirilmisdir Mescid binasi gozel eksteryere malik dord sutunlu tagli tikili olmusdur Irevan xanligi dovrunde sie Irevan xanlari sunni mescidinin binasindan iqametgah kimi istifade edilmisdir 1827 ci ilde mescid binasi Muqeddes Bakire adi ile Rus Pravoslav Kilsesi kimi istifade edilmeye baslamisdir 41 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Irevan qalasi meqalesi Naxcivan Ensiklopediyasi AMEA Baki 2002 seh 214 Ermeniler Irevan qalasini mehv etmeseydiler indi onun 500 yasi tamam olacaqdi 2020 09 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 05 14 The Azerbaijani Architecture of Iravan Joseph L Wieczynski The Modern encyclopedia of Russian and Soviet history Tom 10 Academic International Press 1994 Str 218 ISKANDER BEK Abbasova miroukrashayushaya istoriya Why are there no old cities in Yerevan THE TORN OUT HEART OF YEREVAN 2012 11 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 07 02 The symbol of the Armenian capital as an example of the medieval Azerbaijani architecture or what does a former bra salesman get up in Yerevan olu kecid Evliya Celebi seyahatnamesi Sir John Chardin Travels in Persia 1673 1677 F Eliyev U Hesenov Irevan xanligi Baki 1997 seh 193 I P Petrushevskij Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii vXVI XIX nachale v L 1949 st 128 History The Erivan Fortress 2011 05 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 07 02 J Giyasi I Bozyel Armenian cultural terror Ankara 1996 A Alekperli Monuments of West Azerbaijan Baku Nurlan 2007 IRS Publishing House Dubai 2018 1 2 Irevan istehkamlari Mehman Suleymanov Irs jurnali 2 80 2016 I I Shopen Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya armyanskoj oblasti v epohu ee prisoedinoniya k Rossijskoj imperii SPB 1852 st 63 J Giyasi I Bozyel Armenian cultural terror Ankara 1996 seh 46 Eliyev F Hesenov U Irevan xanligi Baki Serq Qerb 2007 Yaqub Mahmudov Irevan xanligi Baki CBS 2010 Prikosnovenie k istorii T Kh Hakobyan The History of Yerevan Երևանի պատմությունը 1801 1879 թթ pp 240 242 he Khanate of Erevan under Qajar Rule 1795 1828 Persian Studies Series number 13 Bibliotheca Persica Iran Center Columbia University New York 1992 I Chopin Historical monuments of the Armenian Oblast Istoricheskij pamyatnik Armyanskoj oblasti p 867 Lynch H F B 1901 Armenia Travels and Studies Volume 1 London Longmans pp 213 214 Bournoutian George 1992 The Khanate of Erevan Under Qajar Rule 1795 1828 Costa Mesa CA Mazda Publishers seh 45 Arutyunyan Vladimir M 1968 Erevan Yerevan Moscow Izdvo litry po stroitelstvu p 31 Markus Ritter Moscheen und Madrasabauten in Iran 1785 1848 Architektur zwischen Ruckgriff und Neuerung Leiden Boston Brill 2006 pp 363 366 pl 163 164 202f Kulturnyj terrorizm Azimbeyov age s 299 S Esedov age s 448 Chopin Historical monuments of the Armenian oblast Istoricheskij pamyatnik Armyanskoj oblasti p 867 Gevont Alishan Ayrarat Այրարատ p 311 Harry F B Lynch Armenia travels and studies Volume 1 Longman green and co 1901 Harvard University p 283 Yervand Shahaziz The Old Yerevan Հին Երևանը pp 34 35 182 էջ 34 35 182 Adam Adamyants Topography of Yerevan Տեղագրութիւն Երեւանի Yerevan 1889 pp 38 39 European Charter for Regional or Minority Languages ECRML report for Armenia All historical and architectural cultural and religious buildings in the territory of the Republic of Armenia in the official Website of the Government of the Republic of Armenia E Elekberli Qerbi Azerbaycan abideleri Baki 2007 Tadevos Hakobyan ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ 1500 1800 ԹԹ History of Yerevan 1500 1800 1979 Publishing of YSU p 370Hemcinin bax RedakteErmenistandaki mescidlerin siyahisiMenbe https az wikipedia org w index php title Irevan qalasi amp oldid 6051416, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.