fbpx
Wikipedia

Əlirza Rasizadə

Əlirza Abdulla oğlu Rasizadə (28 sentyabr 1884(1884-09-28), Naxçıvan, Qafqaz canişinliyi30 noyabr 1923(1923-11-30), Bakı) — Azərbaycanlı maarifçi, həcvyazan, marksist inqilabçı və Zaqafqaziyada sovetləşmə prosesinin fəallarından biri, Naxçıvan MSSR-in yaradıcılarından biri, Azərbaycan SSR siyasi və dövlət xadimi. Görkəmli Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin qardaşı. Müqəddəs Stanislav ordeni kavaleri.

Əlirza Rasizadə
Əlirza Abdulla oğlu Rasizadə

Əlirza Rasizadənin 1912-ci il Rusiya pasportunda şəkli
Şəxsi məlumatlar
Partiya Kommunist partiyası
Təhsili Qori müəllimlər seminariyası
Fəaliyyəti maarifçi, publisist, inqilabçı, Azrevkomun komissarı
Doğum tarixi 28 sentyabr 1884(1884-09-28)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 30 noyabr 1923(1923-11-30) (39 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Milliyyəti azərbaycanlı
Atası Abdulla Rasizadə (1843~1900)
Həyat yoldaşı Səkinə Məmmədova (1900-1985)
Uşaqları oğlu Şamil Rasizadə (1916-1993), qızı Cəmilə (uşaqlıqda ölüb)

Təltifləri

Erkən illəri

Əlirza Rasizadə 1884-ci ildə Naxçıvan şəhərində din xadimi hacı-molla Abdulla Rasizadənin (bu soyadın ilk daşıyıcısı) ailəsində anadan olub. 1877-ci ildə hacı-molla Abdulla doğma kəndi Şahtaxtıdan Naxçıvan şəhərinə köçüb və orada onun üç oğlu doğulub: Məhəmməd (1878), Hüseyn (1882) və Əlirza (1884) Rasizadələr. Azərbaycan ədəbiyyatında Rasizadə qardaşları milli mədəniyyətin təkamülündə üç cərəyan ilə və həmçinin ictimai-siyasi fikrin üç istiqaməti ilə eyniləşdirilirldi, çünki Məhəmməd Tehranda fars, Hüseyn (Cavid) Istanbulda türk, Əlirza isə Qori seminariyasında rus təhsilini alıb, müvafiq (islam, türk və rus) təsirinin təbliğçisi olublar. Demək olar ki, bu üç qardaş arasında mürəkkəb münasibətlər XX əsrin Azərbaycan cəmiyyətindəki üç sinfi ideologiyalara uyqun olaraq özünü müvafiq təmsil edib.

Naxçıvan şəhərində Əlirzanın müəllimi (bu sözün birbaşa və məcazi mənasında) görkəmli satirik Cəlil Məmmədquluzadə idi. O, ətraf gerçəkliyin konkret misallardarında, o zamanın azərbaycan cəmiyyətində hökm sürən müsəlman ənənələrini və həyat tərzini tənqidi yolla qəbul etmək üsulunu ona öyrətmişdir. Nəticədə, Məmmədquluzadənin təsiri altında, Əlirza bütün həyatı boyu müsəlmançılığı ifşa edirdi. Məmmədquluzadənin məsləhəti ilə (o özü 1887-ci ildə oranı bitirmişdir) Əlirza 1900-cü ildə Gürcüstanın Qori şəhərindəki Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasına daxil olub, 1905-ci ildə onu bitirdi. Orada o, 1920-ci illərin Zaqafqaziyada Bolşevik İnqilabının bir çox iştirakçısı və yerli Sovet hakimiyyətinin gələcək rəhbər kadrları ilə tanış oldu.

Fəaliyyəti

Seminariyanı bitirdikdən sonra Əlirza doğma Naxçıvan şəhərinə qayıdır və orada rus dili və ədəbiyyatı üzrə məktəb müəllimi vəzifəsində işləyir. Oradaca o, 1915-ci ildə 15-yaşlı Səkinə Məmmədovaya evləndi və gələn il onların oğlu Şamil anadan oldu. Əlirza maarif sahəsində kifayət qədər sürətli karyera edib, İrəvan quberniyasının Naxçıvan qəzası xalq təhsili departamentinin rəisi vəzifəsinə yüksəldi. Müsəlman əhalisi arasında rus dili və mədəniyyətinin yayılmasında uğurlarına görə Əlirza Rasizadə 1914-ci ildə Müqəddəs Stanislav ordeni ilə təltif edilib, 1913-ci ildə isə Romanovlar evinin 300-illik səltənəti ilə əlaqədar xatirə medalı ilə qeyd olunmuşdur.

Birinci dünya müharibəsində Rusiyanın məğlubiyyətindən və Zaqafqaziyada müstəqil respublikaların təhsilindən sonra Ermənistan və Azərbaycan arasında amansız bir müharibə başlayır. 1918-ci ilin yayında Naxçıvan şəhərinin erməni generalı Andranik tərəfindən işğalı nəticəsində Əlirza ailəsi ilə Bakıya qaçmağa məcbur olur və Buynak (indi Şeyx Şamil) küçəsində məskunlaşır. Burada o, Azərbaycan parlamentinin dəftərxanasında stenoqrafist vəzifəsində çalışır. 28 aprel 1920 ildə XI Qızıl Ordu Bakıya daxil oldu və bütün hakimiyyət Azrevkomun əlinə keçdi. Azrevkomun üzvləri arasında Əlirzanın Qori seminariyasındaki yoldaşlarıda var idi—onlar onu dərhal dəvət edib Sovet hakimiyyətini qurmaq üçün Naxçıvana göndərdilər.

1920-ci il iyulun 28-də Naxçıvanda XI Qızıl Ordusunun Hərbi İnqilab Şurası Ermənistandan müstəqil Naxçıvan Sovet Respublikasını elan etdi və eyni zamanda Naxrevkom şəklində Naxçıvanda Sovet hakimiyyətinin ali (və yeganə) orqanını yaratdı. Tezliklə Naxrevkom Naxçıvan SSR Xalq Komissarları Şurasına çevrildi və Əlirza Rasizadə onun tərkibində xalq maarifi komissarı vəzifəsinə təyin olundu. Naxçıvanın sovetləşdirməsində xidmətlərinə görə Əlirza Rasizadə 1922-ci ildə Azərbaycan SSR Əmək ordeni ilə təltif edildi. O, yerli ziyalıların bir çox təmsilçilərini qırmızı terrordan xilas edib, onlara yeni Sovet hökumətində iş verdi. (Amma, 1925-ci ildə Mircəfər Bağırovun Naxçıvan reydi nəticəsində, onların hamısı repressiya edildi). 1921-ci il Sovet-Türkiyə müqavilələri nəticəsində Naxçıvan Sovet Respublikası Azərbaycanın himayəsi altında muxtariyyət statusunu aldı və Əlirza Rasizadə Bakıya Azərbaycan SSR Mərkəzi İcrayyə Komitəsinin tərkibinə nümayəndə göndərildi.

Mərkəzi İcrayyə Komitəsinin tərkibində Əlirza o dövrün görkəmli dövlət xadimləri Səməd ağa Ağamalıoğlu, Əliheydər Qarayev, Sergey Kirov, Qəzənfər Musabəyov, Sultanməcid Əfəndiyev, Nəriman Nərimanov, Ruhulla Axundov və başqaları ilə yanaşı işləmişdir. Rusdilli ziyalı olaraq, Əlirza Azərbaycanın 30 dekabr 1922-ci ildə Sovet İttifaqına daxil olmasını hərarətlə dəstəklədi. O, belə hesab edirdi ki, SSRİ-nin tərkibində və Sovet hökumətinin sənaye inkişafı nəticəsində Azərbaycan müsəlman geriliyi və cəhalətpərəstliyindən ayırıb, daha qabaqcıl Avropa mədəniyyətinə doğru gedəcəkdir, həyat səviyyəsi isə Rusiyaya qədər yüksələcək. Yerlərdə yeni iqtisadi siyasətin aparılması üçün 1923-cü ilin noyabrında Əlirza kənd rayonlarına ezamiyyətə göndərilmişdir. Bir dağ çayından keçəndə, suya yıxılıb ağ ciyərinə su doldu və nəfəs ala bilmədiyindən vəfat etdi. Bakı şəhər Çəmbərəkənd qəbiristanlığında onu dəfn etdilər. Sovet hakimiyyətinə görkəmli xidmətlərinə görə Əlirza Rasizadə ölümündən sonra 1923-cü ildə Azərbaycan SSR Qırmızı bayraq ordeni ilə təltif olundu.

Yaradıcılığı

Əlirza Rasizadənin publisistikası iki dövrə bölünür: Azərbaycanda 28 aprel 1920-ci ildə sovet hakimiyyətinin qurulmasından əvvəl və sonra. İnqilabdan əvvəlki dövrdə o, öz pamfletlərini və felyetonlarını Kantor ləqəbi ilə imzalayırdı—o zamanlar, islam cəhalətpərəstlərinin təqibindən qaçmaq üçün, müəlliflərin əksəriyyəti belə edirdilər. Bu xüsusilə Əlirzaya aid idi, çünki o, müsəlman fanatizmini amansızla istehza edirdi, milli adətləri məhvedici satiraya qoyurdu, Azərbaycan cəmiyyətinin həm aşağı, həm də yuxarı təbəqələrinin cəhalətini hər cür təhqir edirdi. Əlirza (Kantor) həmçinin qələm yoldaşları ilə xüsusi kinayə ilə polemika aparırdı. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra (və hökumət üzvü olaraq) Əlirza eyni şeyləri artıq öz adı altında yazırdı, çünki onun sosialist ideologiyası hakim mövqe qazanmışdır.

Əlirzanın satirasında ən şiddətli üsul Redyard Kiplinqin məşhur "ağ adamın yükü" ifadəsini müsəlmançılığın əleyhinə istifadə edilməsi idi. Bu isə ona qarşı çox sayda sarsıntılara və fiziki təhdidlərə səbəb olurdu, halbuki həmin dövrün böyük azərbaycan satirikləri Cəlil MəmmədquluzadəMirzə Ələkbər Sabir eyni fikirləri söyləyirdilər: "Çöldə canavar görəndə qorxmuram, harda müsəlman görürəm qorxuram". Məsələn, Əlirzanın pamfletlərindən birində deyilir: "Nədənsə şəriət qanunlarından zövq almaq əvəzinə, müsəlmanlar öz zalımlarından ağ adamın himayəsinə qaçırlar". İndiki zəmanədə bu fikir çox aktual səslənir. Digər felyetonda Əlirza kinayə ilə şaxsey-vaxsey özünə işgəncə vermə ritual yürüşünü hər il keçirilən ekzotik bir festivala çevirib turistlərdən pul qazanmağı təklif edirdi.

İnqilabdan sonra Əlirzanın jurnalistliyi daha müsbət hala gəlir. İndi o, yalnız müsəlmançılığın qalıqlarını deyil, eləcə də yeni sovet nomenklaturasının dəhşətli instinktlərini ifşa edirdi. Onun məqalələrinin ardından hakimiyyət orqanları korrupsiya, qanunsuzluq, nepotizm, zülm, inqilabçı həddlər və hökumət səlahiyyətlərindən sui-istifadə faktlarını araşdırdırlar. Misal üçün, bir sıra məqalədə Əlirza yaradıcı və texniki ziyalıların mənzillərini təzəcə vəzifə almış şəxslər tərəfindən zəbt edilməsinin bir sıra faktlarını ifşa etmişdir. Əlirza Rasizadə çox erkən vəfat etmişdir ki, Azərbaycan cəmiyyətində və tarixində daha bir önəmli yer tutsun. Digər tərəfdən isə o, Bağırovun 1930-cu illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin böyük terrorla təmizlənməsinə qədər yaşamış olsaydı, şübhəsiz ki, çox qeyri-adi və düşünən bir şəxsiyyət kimi ilk sırada repressiya olmalı idi. Yalnız indi, həmin dövrün tarixini dərin araşdırma nəticəsində, Əlirza Rasizadənin sosialist inqilabında əsl rolu və vaxtından əvvəl söylənilən fikirləri unutqanlıq qaranlığından üzə çıxıb bütün əzəməti ilə parladı.

İstinadlar

  1. O zamanlar Şahtaxtılı Abdulla, güclü səsə malik və savadlı bir insan olaraq, Qurandan surələri çox gözəl oxuyardı və ona görə ətrafdaki Rusiya və İran şəhərlərində dini tədbirlərə dəvət edilirdi. Buna görə də ona Rasi-zadə soyadı verilmişdir: fars dilində "rasidən" sözü uzada-uzada oxumaq deməkdir, hansı ki yəhudi soyadı Kantora uyğun olaraq, sonralar Əlirza Rasizadənin ədəbi və partiya ləqəbi olub. ("Cantor" latın dilində "kilsədə oxuyan" deməkdir).
  2. Rasizadə evində üç qardaş arasında baş verən bu disputlar onların həmyerlisi yazıçı Cəlil Məmmədquluzadəni "Anamın kitabı" (1919) pyesinin yazılmasına ruhlandırmışdır: orada təsvir edilmiş fars, türk və rus təhsili almış üç qardaşın prototipləri Rasizadə qardaşları idi. = Дж.Мамедкули-заде. Анамын китабы (перевод А.Шарифа): Драмы и прозаические произведения. Издательство АГУ, Баку, 1958, стр.354–382.
  3. Tarixçi professor Əli Rasizadə (Əlirzanın nəvəsi) hətta Azərbaycan tarixində bu üç qardaşın sinfi mövqelərini müqayisə edərək belə yazır: "Əgər 1920-ci ildə Əlirza Rasizadənin ideyaları qalib gəlib, 70 ildən sonra 1991-ci ildə Hüseyn Cavidin ideyaları qalib gəldi, amma bu hələ tarixin son sözü deyil — hər şey ona doğru gedir ki, onların yerinə şeyx Məhəmməd Rəsizadənin ideologiyası gələ bilər." = Alec Rasizade. Azerbaijan after Heydar Aliev. Nationalities Papers (London), March 2004, volume 32, number 1, pages 137–164.
  4. В.Ю.Самедов. Распространение марксизма-ленинизма в Азербайджане (в двух томах): том I. Издательство Азернешр, Баку, 1962, стр.175.
  5. Государственные школы, училища и гимназии Нахичеванского уезда (инспекционный список и краткие сведения). = ГААР (Баку): фонд 57 (материалы Наркомпроса Аз.ССР), опись 18, дело 36, листы 112–117.
  6. Полное собранiе законовъ Россiйской Имперiи: собранiе III. Санкт-Петербург, 1913, том 33/1, стр.182–183, № 38853.
  7. Личный состав служащих правительственных учреждений Азербайджанской Республики (адрес-календарь). Типография газеты "Азербайджан", Баку, 1920, стр.28.
  8. Декрет Азревкома "О неотложных мерах по установлению Советской власти в Нахичевани" от 1 августа 1920 года. = Декреты Азревкома 1920–1921 годов: сборник документов. Издательство Азернешр, Баку, 1988, стр.268.
  9. Протокол № 19 заседания Совета народных комиссаров Нахичеванской ССР от 2 ноября 1920 года. = Госархив Аз.ССР (Баку): фонд 175 (Hax.ACCP), опись 36, дело 4, листы 18–21.
  10. Постановление Президиума АзЦИК "О награждении т. Раси-заде А.А. oрденом Труда Азербайджанской ССР" от 28 апреля 1922 года. = "Бакинский рабочий", 1.V.1922.
  11. "Правда" qəzetində 1925-ci ildə Bağırov tərəfindən Naxçıvanda repressiya olunmuş kadrların siyahısı: "В связи с результатами ревизии арестованы наркомвнудел Бабаев (сын ордубадского помещика, притеснитель крестьян), начальник милиции города Мурад-хан Нахичеванский (в прошлом крупный помещик), наркомзем Махмудбеков (крупный бек, бывший губернатор при мусаватистах), наркомфин Дадашев (сын ордубадского богача), наркомюст Курбанов (бывший городовой), председатель Иттифака (союза кооперативов) Кенгерлинский (крупный бек), председатель суда Ширван-заде (бывший член национального совета при мусаватистах), председатель профбюро Махмудов (мусаватист). Кроме них арестованы 25 беков, занимавших видные посты. Среди них выделяются заместитель наркомпроса Мунишев (бывший офицер, погромщик, участник армянской резни) и заведующий коммунхозом Алиев (бывший жандарм и мусаватист). Аресты произвели весьма благоприятное впечатление на местное население, выражающее свою нескрываемую радость". = Результаты обследования Нахичеванской Республики. "Правда" (Москва), 9.IV.1925.
  12. Члены НахЦИК, избранные на Всенахичеванском съезде Советов (список); Делегация НахЦИК в состав АзЦИК (список). = "Шарг гапысы" (Нахичевань), 28.I.1922.
  13. Очерки истории Коммунистической партии Азербайджана. (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПА). Издательство Азернешр, Баку, 1963, стр.205.
  14. А.Расизаде (член АзЦИК). Наше будущее с Россией. = "Коммунист" (Баку), 3.I.1923.
  15. А.Расизаде. Что дальше? = "Коммунист" (Баку), 4.XI.1921; Вместе мы сильнее. = "Заря Востока" (Тифлис), 12.III.1922; Автономия или союз? = "Бакинский рабочий", 27.IV.1922.
  16. Постановление Президиума АзЦИК "О награждении т. Расизаде А.А. (посмертно) oрденом Красного знамени Азербайджанской ССР" от 5 декабря 1923 года. = "Бакинский рабочий", 9.XII.1923.
  17. Əlirza Rasizadənin şəxsi arxivi (gündəliklər, fotoşəkillər, əlyazmaları, məktubları, sənədləri, nəşrləri, mükafatları) onun nəvəsi professor Əli Rasizadənin sərəncamında ABŞ-da saxlanılır.
  18. "Я не пугаюсь волка в чистом поле, но боюсь, завидев мусульманина" (перевод А.Ш.Расизаде). = М.А.Сабир. Хоп-хоп-наме (полное собрание сочинений). Издательство Азернешр, Баку, 1934, стр.158.
  19. Кантор (Алирза Расизаде). Бегство от Ислама. = "Кавказская копейка" (Баку), 28.IX.1911: "Мусульмане почему-то бегут от своих деспотов под защиту белого человека вместо того, чтобы наслаждаться у себя законами шариата".
  20. Кантор (Алирза Расизаде). О пользе шахсей-вахсея. = "Бич" (Баку), 12.Х.1913, стр.8–10.
  21. А.Расизаде (член АзЦИК). Кто позволил? = "Коммунист" (Баку), 19–21.VII.1922.

Mənbələr

İlkin sənəd mənbələri
  • Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Парламент: стенографические отчёты. Издательство Азербайджан, Баку, 1998, 992 стр.
  • Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Внешняя политика: документы и материалы. Издательство Азербайджан, Баку, 1998, 632 стр.
  • Большевики в борьбе за победу социалистической революции в Азербайджане: документы и материалы 1917–1918 годов. Издательство Азернешр, Баку, 1957, 702 стр.
  • Борьба за победу Советской власти в Азербайджане в 1918–1920 годах: документы и материалы. (Составители: З.Е.Папуша, Е.А.Налбандян, М.С.Яхья-заде под редакцией И.А.Гусейнова). Издательство АН Аз.ССР, Баку, 1967, 569 стр.
  • Государственный архив Азербайджанской Республики (ГААР) Главного архивного управления при Кабинете министров республики: фонд 79 (материалы АзЦИК) и фонд 57 (материалы Наркомпроса Аз.ССР).
  • Государственный архив Азербайджанской ССР (Госархив Аз.ССР) Архивного управления при Совете министров Аз.ССР: различные фонды за 1918–1923 годы.
  • Государственный архив политических партий и общественных движений Азербайджанской Республики (ГАППОДАР): фонды 2, 74 (материалы Азревкома) и фонды 158, 282 (материалы КПА).
  • Декреты Азревкома 1920–1921 годов: сборник документов. (Составители: А.А.Пашаев и М.И.Найдель). Издательство Азернешр, Баку, 1988, 519 стр.
  • Документы внешней политики СССР. (Издание МИД СССР): тома III и IV (1920–1921). Госполитиздат, Москва, 1959–1960.
  • Документы по истории гражданской войны в СССР: том I (под редакцией И.И.Минца). Госполитиздат, Москва, 1940, 535 стр.
  • Коммунистическая партия Азербайджана в резолюциях и решениях съездов, конференций и пленумов ЦК (в четырёх томах): том I. (Издание ИМЛ при ЦК КПА). Издательство Азернешр, Баку, 1987, 711 стр.
  • Личный архив Алирзы Расизаде (1900–1923): публикации, рукописи, дневники, письма, документы, фотографии и награды. = Архив находится в США у его внука А.Ш.Расизаде.
  • Полное собранiе законовъ Россiйской Имперiи: собранiе III. Санкт-Петербург, 1881–1916: отдельные тома.
  • Рабочее движение в Азербайджане в годы нового революционного подъёма 1910–1914 годов: документы и материалы в двух частях. (Издание ИМЛ при ЦК КПА). Издательство АН Аз.ССР, Баку, 1967: часть первая 486 стр. и часть вторая 690 стр.
  • Рабочее движение в Баку в годы первой pусской революции: документы и материалы. (Составители: М.А.Казиев, П.Н.Валуев, М.И.Найдель, С.Г.Кара-Мурза, Г.Г.Мнацаканова). Издательство Азернешр, Баку, 1956, 566 стр.
  • Центральный партийный архив Института марксизма-ленинизма при ЦК Компартии Азербайджана (Партархив ИМЛ при ЦК КПА): различные фонды за 1905–1923 годы.
Məlumat nəşrləri
  • Активные борцы за Советскую власть в Азербайджане: краткие биографии. (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПА). Издательство Азернешр, Баку, 1957, 411 стр.
  • Большевистская периодическая печать Азербайджана в 1904–1920 годах. (Справочник: составители А.А.Гусейнов и Н.А.Мангасарова). Издательство Азернешр, Баку, 1964, 78 стр.
  • Гражданская война в СССР, в двух томах. (Институт военной истории МО СССР под общей редакцией Н.Н.Азовцева): том II (1919–1922 годы). Воениздат, Москва, 1986, 446 стр.
  • Гражданская война и военная интервенция в СССР: 1918–1922 годы (энциклопедия). Издательство Советская Энциклопедия, Москва, 1983, 704 стр.
  • Закавказье: советские республики Азербайджан, Армения, Грузия, Абхазия, Аджария, Юго-Осетия, Нагорный Карабах, Нахичевань. (Статистико-экономический сборник). Издание Высшего экономического совета ЗСФСР, Тифлис, 1925, 560 стр.
  • История гражданской войны в СССР, в пяти томах. (Институт истории AH СССР под общей редакцией И.И.Минца). Госполитиздат, Москва, 1935–1960: том III (1917–1919) 678 стр, том IV (1919–1920) 444 стр, том V (1920–1922) 420 стр.
Əlirza Rasizadənin pamfletləri dərc olunmuş dövri mətbuat
  • Газета "Азербайджан" (Баку, орган правительства АДР): номера за 1918–1920 годы.
  • Газета "Бакинский рабочий" (орган Баксовета): номера за 1917–1925 годы.
  • Газета "Заря Востока" (Тифлис, орган ЗСФСР): номера за 1922–1925 годы.
  • Газета "Знамя труда" (Баку, орган РСДРП): номера за 1917–1919 годы.
  • Газета "Кавказская копейка" (Баку, издатель X.А.Вермишев): номера за 1910–1916 годы.
  • Газета "Каспий" (Баку, издатель Г.З.Тагиев): номера за 1905–1919 годы.
  • Газета "Коммунист" (Баку, орган Азревкома): номера за 1919–1923 годы.
  • Газета "Шарг гапысы" (Нахичевань, местный орган): номера за 1921–1923 годы.
  • Сатирический журнал "Барабан" (Баку): номера за 1912–1913 годы.
  • Сатирический журнал "Бич" (Баку): номера за 1909–1916 годы.
  • Сатирический журнал "Джигит" (Баку): номера за 1907–1918 годы.
  • Сатирический журнал "Зенбур" (Баку): номера за 1919–1920 годы.
  • Сатирический журнал "Мешел" (Баку): номера за 1919–1920 годы.
  • Сатирический журнал "Молла Насреддин" (Тифлис): номера за 1906–1914 годы.
Müasirlərin xatirələri
  • С.А.Алиев (Агамалы-оглы). Куда мы идём: о новом тюркском алфавите (Баку, 1924); Культурные вопросы в тюркском мире (Москва, 1924); Две культуры (Баку, 1927).
  • М.Д.Багиров. Из истории большевистской организации Баку и Азербайджана. Госполитиздат, Москва, 1946, 274 стр.
  • А.Г.Караев. Из недавнего прошлого. Издательство Азгиз, Баку, 1926, 135 стр.
  • С.М.Киров. Статьи и речи: том I (1912–1924). Партиздат, Ленинград, 1935, 220 стр.
  • Дж.Мамедкули-заде. Фельетоны, статьи, воспоминания, письма. Издательство АГУ, Баку, 1961, 1081 стр.
  • А.И.Микоян. Так было. Издательство Вагриус, Москва, 1999, 612 стр.
  • М.Ф.Сулейманов. Дни минувшие: Баку в начале ХХ века. Издательство Азернешр, Баку, 1990, 340 стр.
  • А.К.Шариф-заде (Азиз Шариф). Из минувших дней: книга первая. Издательство Язычы, Баку, 1983, 613 стр.
  • А.А.Шихлинский. Мои воспоминания. Издательство АзФАН, Баку, 1944, 200 стр.
  • L.C.Dunsterville. The Adventures of Dunsterforce. E.Arnold (publisher), London, 1920, 323 pages.
Elmi tədqiqatlar
  • Азербайджанская Демократическая Республика: 1918–1920 годы. (Институт истории НАНА под редакцией Н.Агамалиевой). Издательство Элм, Баку, 1998, 316 стр.
  • Й.Баберовски. Враг есть везде: сталинизм на Кавказе (перевод с немецкого). Издательство РОССПЭН, Москва, 2010, 856 стр.
  • Великий Октябрь и борьба за Советскую власть в Азербайджане. (Сборник статей и документов под редакцией И.А.Гусейновa). Издательство АН Аз.ССР, Баку, 1958, 503 стр.
  • М.Волхонский, В.Муханов. По следам Азербайджанской Демократической Республики. Издательство Европа, Москва, 2007, 247 стр.
  • Д.П.Гасанлы. Хрущёвская оттепель и национальный вопрос в Азербайджане (1954–1959). Издательство Флинта, Москва, 2009, 664 стр.
  • А.А.Гусейнов. Печать, рождённая Октябрём: становление и развитие партийно-советской печати Азербайджана в годы социалистического строительства. Издательство Азернешр, Баку, 1981, 227 стр.
  • А.A.Гюльмамедов. Из истории распространения марксизма в Азербайджане. Издательство Азернешр, Баку, 1959, 274 стр.
  • Р.Н.Иванов. Нашествие: печальная быль о бесчинствах большевиков на советской земле древнего Нахчывана (1920–1926). Издательство Герои Отечества, Москва, 2009, 447 стр.
  • М.С.Искендеров. Из истории борьбы Коммунистической партии Азербайджана за победу Советской власти. Издательство Азернешр, Баку, 1958, 539 стр.
  • Э.Р.Исмаилов. Власть и народ: послевоенный сталинизм в Азербайджане (1945–1953). Издательство Адильоглы, Баку, 2003, 342 стр.
  • История Азербайджана, в трёх томах. (Институт истории АН Аз.ССР под редакцией И.А.Гусейнова): том III, часть I (1917–1922 годы). Издательство АН Аз. ССР, 1963, 539 стр.
  • История государства и права Азербайджанской ССР: 1920–1934 годы. (Pедколлегия: З.М.Касумов, А.Ш.Мильман, И.Д.Салимов, М.С.Халафов). Издательство Элм, Баку, 1973, 552 стр.
  • История Коммунистической партии Азербайджана (в двух частях): часть I. (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПА). Издательство Азернешр, Баку, 1958, 394 стр.
  • А.Б.Кадишев. Интервенция и гражданская война в Закавказье. Воениздат, Москва, 1960, 510 стр.
  • М.А.Казиев. Из истории революционной борьбы бакинского пролетариата в 1905–1910 годах. Издательство АН Аз.ССР, Баку, 1956, 234 стр.
  • Э.А.Магеррамов. Издание и становление газеты "Коммунист" (1920–1928 годы). Издательство Элм, Баку, 2000, 84 стр.
  • Г.А.Мамедли. Молла Насреддин: летопись жизни и творчества Дж.Мамедкулизаде. Издательство Гянджлик, Баку, 1984, 519 стр.
  • А.Ш.Мильман. Политический строй Азербайджана в XIX — начале XX веков: административный аппарат и суд, формы и методы колониального управления. Издательство Азернешр, Баку, 1966, 318 стр.
  • Р.С.Мустафа-заде. Две республики: азербайджано-российские отношения в 1918–1922 годах. Издательство МИК, Москва, 2006, 356 стр.
  • Очерки истории Коммунистической партии Азербайджана. (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПА). Издательство Азернешр, Баку, 1963, 771 стр.
  • Очерки истории Коммунистической партии Азербайджана (в трёх томах): том I. (Институт марксизма-ленинизма при ЦК КПА под редакцией Д.П.Гулиева). Издательство Азернешр, Баку, 1986, 501 стр.
  • Победа Советской власти в Закавказье. (Институт истории AH СССР под редакцией И. И. Минца). Издательство Мецниереба, Тбилиси, 1971, 682 стр.
  • В.Ю.Самедов. Распространение марксизма-ленинизма в Азербайджане (в двух томах). Издательство Азернешр, Баку: том I (1962) 586 стр. и том II (1966) 634 стр.
  • А.С.Сумбатзаде. Социально-экономические предпосылки победы Советской власти в Азербайджане. Издательство Наука, Москва, 1972, 254 стр.
  • E.A.Токаржевский. Из истории иностранной интервенции и гражданской войны в Азербайджане. Издательство АН Аз.ССР, Баку, 1957, 331 стр.
  • F.Kazemzadeh. The Struggle for Transcaucasia (1917–1921). Philosophical Library (publisher), New York, 1951, 356 pages.
  • R.G.Suny. The Baku Commune (1917–1918): Class and nationality in the Russian Revolution. Princeton University Press, Princeton, 1972, 442 pages.
  • T.Swietochowski. Russian Azerbaijan (1905–1920): The shaping of a national identity in a Muslim community. Cambridge University Press, Boston, 1985, 272 pages.
  • T.Swietochowski. Russia and Azerbaijan: A borderland in transition. Columbia University Press, New York, 1995, 289 pages.

Xarici keçidlər

  • Алирза Расизаде в русской Википедии.
  • Алирза Расизаде в русской Циклопедии.

əlirza, rasizadə, əlirza, abdulla, oğlu, rasizadə, sentyabr, 1884, 1884, naxçıvan, qafqaz, canişinliyi, noyabr, 1923, 1923, bakı, azərbaycanlı, maarifçi, həcvyazan, marksist, inqilabçı, zaqafqaziyada, sovetləşmə, prosesinin, fəallarından, biri, naxçıvan, mssr,. Elirza Abdulla oglu Rasizade 28 sentyabr 1884 1884 09 28 Naxcivan Qafqaz canisinliyi 30 noyabr 1923 1923 11 30 Baki Azerbaycanli maarifci hecvyazan marksist inqilabci ve Zaqafqaziyada sovetlesme prosesinin feallarindan biri Naxcivan MSSR in yaradicilarindan biri Azerbaycan SSR siyasi ve dovlet xadimi Gorkemli Azerbaycan sairi ve dramaturqu Huseyn Cavidin qardasi Muqeddes Stanislav ordeni kavaleri Elirza RasizadeElirza Abdulla oglu RasizadeElirza Rasizadenin 1912 ci il Rusiya pasportunda sekliSexsi melumatlarPartiya Kommunist partiyasiTehsili Qori muellimler seminariyasiFealiyyeti maarifci publisist inqilabci Azrevkomun komissariDogum tarixi 28 sentyabr 1884 1884 09 28 Dogum yeri Naxcivan Naxcivan qezasi Irevan quberniyasi Qafqaz canisinliyi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 30 noyabr 1923 1923 11 30 39 yasinda Vefat yeri Baki Baki qezasi Azerbaycan SSR ZSFSR SSRIDefn yeri Cemberekend qebiristanligiMilliyyeti azerbaycanliAtasi Abdulla Rasizade 1843 1900 Heyat yoldasi Sekine Memmedova 1900 1985 Usaqlari oglu Samil Rasizade 1916 1993 qizi Cemile usaqliqda olub Teltifleri Mundericat 1 Erken illeri 2 Fealiyyeti 3 Yaradiciligi 4 Istinadlar 5 Menbeler 6 Xarici kecidlerErken illeri RedakteElirza Rasizade 1884 ci ilde Naxcivan seherinde din xadimi haci molla Abdulla Rasizadenin bu soyadin ilk dasiyicisi ailesinde anadan olub 1 1877 ci ilde haci molla Abdulla dogma kendi Sahtaxtidan Naxcivan seherine kocub ve orada onun uc oglu dogulub Mehemmed 1878 Huseyn 1882 ve Elirza 1884 Rasizadeler Azerbaycan edebiyyatinda Rasizade qardaslari milli medeniyyetin tekamulunde uc cereyan ile ve hemcinin ictimai siyasi fikrin uc istiqameti ile eynilesdirilirldi cunki Mehemmed Tehranda fars Huseyn Cavid Istanbulda turk Elirza ise Qori seminariyasinda rus tehsilini alib muvafiq islam turk ve rus tesirinin tebligcisi olublar 2 Demek olar ki bu uc qardas arasinda murekkeb munasibetler XX esrin Azerbaycan cemiyyetindeki uc sinfi ideologiyalara uyqun olaraq ozunu muvafiq temsil edib 3 Naxcivan seherinde Elirzanin muellimi bu sozun birbasa ve mecazi menasinda gorkemli satirik Celil Memmedquluzade idi O etraf gercekliyin konkret misallardarinda o zamanin azerbaycan cemiyyetinde hokm suren muselman enenelerini ve heyat terzini tenqidi yolla qebul etmek usulunu ona oyretmisdir Neticede Memmedquluzadenin tesiri altinda Elirza butun heyati boyu muselmanciligi ifsa edirdi Memmedquluzadenin mesleheti ile o ozu 1887 ci ilde orani bitirmisdir Elirza 1900 cu ilde Gurcustanin Qori seherindeki Zaqafqaziya Muellimler Seminariyasina daxil olub 1905 ci ilde onu bitirdi Orada o 1920 ci illerin Zaqafqaziyada Bolsevik Inqilabinin bir cox istirakcisi ve yerli Sovet hakimiyyetinin gelecek rehber kadrlari ile tanis oldu 4 Fealiyyeti RedakteSeminariyani bitirdikden sonra Elirza dogma Naxcivan seherine qayidir ve orada rus dili ve edebiyyati uzre mekteb muellimi vezifesinde isleyir Oradaca o 1915 ci ilde 15 yasli Sekine Memmedovaya evlendi ve gelen il onlarin oglu Samil anadan oldu Elirza maarif sahesinde kifayet qeder suretli karyera edib Irevan quberniyasinin Naxcivan qezasi xalq tehsili departamentinin reisi vezifesine yukseldi 5 Muselman ehalisi arasinda rus dili ve medeniyyetinin yayilmasinda ugurlarina gore Elirza Rasizade 1914 ci ilde Muqeddes Stanislav ordeni ile teltif edilib 1913 ci ilde ise Romanovlar evinin 300 illik selteneti ile elaqedar xatire medali ile qeyd olunmusdur 6 Birinci dunya muharibesinde Rusiyanin meglubiyyetinden ve Zaqafqaziyada musteqil respublikalarin tehsilinden sonra Ermenistan ve Azerbaycan arasinda amansiz bir muharibe baslayir 1918 ci ilin yayinda Naxcivan seherinin ermeni generali Andranik terefinden isgali neticesinde Elirza ailesi ile Bakiya qacmaga mecbur olur ve Buynak indi Seyx Samil kucesinde meskunlasir Burada o Azerbaycan parlamentinin defterxanasinda stenoqrafist vezifesinde calisir 7 28 aprel 1920 ilde XI Qizil Ordu Bakiya daxil oldu ve butun hakimiyyet Azrevkomun eline kecdi Azrevkomun uzvleri arasinda Elirzanin Qori seminariyasindaki yoldaslarida var idi onlar onu derhal devet edib Sovet hakimiyyetini qurmaq ucun Naxcivana gonderdiler 8 1920 ci il iyulun 28 de Naxcivanda XI Qizil Ordusunun Herbi Inqilab Surasi Ermenistandan musteqil Naxcivan Sovet Respublikasini elan etdi ve eyni zamanda Naxrevkom seklinde Naxcivanda Sovet hakimiyyetinin ali ve yegane orqanini yaratdi Tezlikle Naxrevkom Naxcivan SSR Xalq Komissarlari Surasina cevrildi ve Elirza Rasizade onun terkibinde xalq maarifi komissari vezifesine teyin olundu 9 Naxcivanin sovetlesdirmesinde xidmetlerine gore Elirza Rasizade 1922 ci ilde Azerbaycan SSR Emek ordeni ile teltif edildi 10 O yerli ziyalilarin bir cox temsilcilerini qirmizi terrordan xilas edib onlara yeni Sovet hokumetinde is verdi Amma 1925 ci ilde Mircefer Bagirovun Naxcivan reydi neticesinde onlarin hamisi repressiya edildi 11 1921 ci il Sovet Turkiye muqavileleri neticesinde Naxcivan Sovet Respublikasi Azerbaycanin himayesi altinda muxtariyyet statusunu aldi ve Elirza Rasizade Bakiya Azerbaycan SSR Merkezi Icrayye Komitesinin terkibine numayende gonderildi 12 Merkezi Icrayye Komitesinin terkibinde Elirza o dovrun gorkemli dovlet xadimleri Semed aga Agamalioglu Eliheyder Qarayev Sergey Kirov Qezenfer Musabeyov Sultanmecid Efendiyev Neriman Nerimanov Ruhulla Axundov ve basqalari ile yanasi islemisdir 13 Rusdilli ziyali olaraq Elirza Azerbaycanin 30 dekabr 1922 ci ilde Sovet Ittifaqina daxil olmasini heraretle destekledi 14 O bele hesab edirdi ki SSRI nin terkibinde ve Sovet hokumetinin senaye inkisafi neticesinde Azerbaycan muselman geriliyi ve cehaletperestliyinden ayirib daha qabaqcil Avropa medeniyyetine dogru gedecekdir heyat seviyyesi ise Rusiyaya qeder yukselecek 15 Yerlerde yeni iqtisadi siyasetin aparilmasi ucun 1923 cu ilin noyabrinda Elirza kend rayonlarina ezamiyyete gonderilmisdir Bir dag cayindan kecende suya yixilib ag ciyerine su doldu ve nefes ala bilmediyinden vefat etdi Baki seher Cemberekend qebiristanliginda onu defn etdiler Sovet hakimiyyetine gorkemli xidmetlerine gore Elirza Rasizade olumunden sonra 1923 cu ilde Azerbaycan SSR Qirmizi bayraq ordeni ile teltif olundu 16 Elirza Rasizadenin Naxcivanda doguldugu ev hazirda Huseyn Cavidin ev muzeyidir Elirzanin 1937 ci ilde hebs olunmus qardasi Huseyn Cavid Rasizade Elirza Rasizadenin teltif olundugu Muqeddes Stanislav ordeni 1914 Naxcivan MSSR in yaradilmasina gore Elirza Rasizadeye verilmis Azerbaycan SSR Emek ordeni 1922 Elirza Rasizadenin olumunden sonra teltif olundugu Azerbaycan SSR Qirmizi bayraq ordeni 1923 Yaradiciligi RedakteElirza Rasizadenin publisistikasi iki dovre bolunur Azerbaycanda 28 aprel 1920 ci ilde sovet hakimiyyetinin qurulmasindan evvel ve sonra Inqilabdan evvelki dovrde o oz pamfletlerini ve felyetonlarini Kantor leqebi ile imzalayirdi o zamanlar islam cehaletperestlerinin teqibinden qacmaq ucun muelliflerin ekseriyyeti bele edirdiler Bu xususile Elirzaya aid idi cunki o muselman fanatizmini amansizla istehza edirdi milli adetleri mehvedici satiraya qoyurdu Azerbaycan cemiyyetinin hem asagi hem de yuxari tebeqelerinin cehaletini her cur tehqir edirdi Elirza Kantor hemcinin qelem yoldaslari ile xususi kinaye ile polemika aparirdi Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra ve hokumet uzvu olaraq Elirza eyni seyleri artiq oz adi altinda yazirdi cunki onun sosialist ideologiyasi hakim movqe qazanmisdir 17 Elirzanin satirasinda en siddetli usul Redyard Kiplinqin meshur ag adamin yuku ifadesini muselmanciligin eleyhine istifade edilmesi idi Bu ise ona qarsi cox sayda sarsintilara ve fiziki tehdidlere sebeb olurdu halbuki hemin dovrun boyuk azerbaycan satirikleri Celil Memmedquluzade ve Mirze Elekber Sabir eyni fikirleri soyleyirdiler Colde canavar gorende qorxmuram harda muselman gorurem qorxuram 18 Meselen Elirzanin pamfletlerinden birinde deyilir Nedense seriet qanunlarindan zovq almaq evezine muselmanlar oz zalimlarindan ag adamin himayesine qacirlar 19 Indiki zemanede bu fikir cox aktual seslenir Diger felyetonda Elirza kinaye ile saxsey vaxsey ozune isgence verme ritual yurusunu her il kecirilen ekzotik bir festivala cevirib turistlerden pul qazanmagi teklif edirdi 20 Inqilabdan sonra Elirzanin jurnalistliyi daha musbet hala gelir Indi o yalniz muselmanciligin qaliqlarini deyil elece de yeni sovet nomenklaturasinin dehsetli instinktlerini ifsa edirdi Onun meqalelerinin ardindan hakimiyyet orqanlari korrupsiya qanunsuzluq nepotizm zulm inqilabci heddler ve hokumet selahiyyetlerinden sui istifade faktlarini arasdirdirlar Misal ucun bir sira meqalede Elirza yaradici ve texniki ziyalilarin menzillerini tezece vezife almis sexsler terefinden zebt edilmesinin bir sira faktlarini ifsa etmisdir 21 Elirza Rasizade cox erken vefat etmisdir ki Azerbaycan cemiyyetinde ve tarixinde daha bir onemli yer tutsun Diger terefden ise o Bagirovun 1930 cu illerde Azerbaycan SSR rehberliyinin boyuk terrorla temizlenmesine qeder yasamis olsaydi subhesiz ki cox qeyri adi ve dusunen bir sexsiyyet kimi ilk sirada repressiya olmali idi Yalniz indi hemin dovrun tarixini derin arasdirma neticesinde Elirza Rasizadenin sosialist inqilabinda esl rolu ve vaxtindan evvel soylenilen fikirleri unutqanliq qaranligindan uze cixib butun ezemeti ile parladi Elirza Rasizade soldan birinci Qori Seminariyasinin sagirdleri arasinda 1904 Elirza Rasizadenin 1920 ci illerde calisan Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesinin hokumet binasi Elirza Rasizadenin 1923 cu ilde defn olundugu Cemberekend qebiristanligiIstinadlar Redakte O zamanlar Sahtaxtili Abdulla guclu sese malik ve savadli bir insan olaraq Qurandan sureleri cox gozel oxuyardi ve ona gore etrafdaki Rusiya ve Iran seherlerinde dini tedbirlere devet edilirdi Buna gore de ona Rasi zade soyadi verilmisdir fars dilinde rasiden sozu uzada uzada oxumaq demekdir hansi ki yehudi soyadi Kantora uygun olaraq sonralar Elirza Rasizadenin edebi ve partiya leqebi olub Cantor latin dilinde kilsede oxuyan demekdir Rasizade evinde uc qardas arasinda bas veren bu disputlar onlarin hemyerlisi yazici Celil Memmedquluzadeni Anamin kitabi 1919 pyesinin yazilmasina ruhlandirmisdir orada tesvir edilmis fars turk ve rus tehsili almis uc qardasin prototipleri Rasizade qardaslari idi Dzh Mamedkuli zade Anamyn kitaby perevod A Sharifa Dramy i prozaicheskie proizvedeniya Izdatelstvo AGU Baku 1958 str 354 382 Tarixci professor Eli Rasizade Elirzanin nevesi hetta Azerbaycan tarixinde bu uc qardasin sinfi movqelerini muqayise ederek bele yazir Eger 1920 ci ilde Elirza Rasizadenin ideyalari qalib gelib 70 ilden sonra 1991 ci ilde Huseyn Cavidin ideyalari qalib geldi amma bu hele tarixin son sozu deyil her sey ona dogru gedir ki onlarin yerine seyx Mehemmed Resizadenin ideologiyasi gele biler Alec Rasizade Azerbaijan after Heydar Aliev Nationalities Papers London March 2004 volume 32 number 1 pages 137 164 V Yu Samedov Rasprostranenie marksizma leninizma v Azerbajdzhane v dvuh tomah tom I Izdatelstvo Azerneshr Baku 1962 str 175 Gosudarstvennye shkoly uchilisha i gimnazii Nahichevanskogo uezda inspekcionnyj spisok i kratkie svedeniya GAAR Baku fond 57 materialy Narkomprosa Az SSR opis 18 delo 36 listy 112 117 Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj Imperii sobranie III Sankt Peterburg 1913 tom 33 1 str 182 183 38853 Lichnyj sostav sluzhashih pravitelstvennyh uchrezhdenij Azerbajdzhanskoj Respubliki adres kalendar Tipografiya gazety Azerbajdzhan Baku 1920 str 28 Dekret Azrevkoma O neotlozhnyh merah po ustanovleniyu Sovetskoj vlasti v Nahichevani ot 1 avgusta 1920 goda Dekrety Azrevkoma 1920 1921 godov sbornik dokumentov Izdatelstvo Azerneshr Baku 1988 str 268 Protokol 19 zasedaniya Soveta narodnyh komissarov Nahichevanskoj SSR ot 2 noyabrya 1920 goda Gosarhiv Az SSR Baku fond 175 Hax ACCP opis 36 delo 4 listy 18 21 Postanovlenie Prezidiuma AzCIK O nagrazhdenii t Rasi zade A A ordenom Truda Azerbajdzhanskoj SSR ot 28 aprelya 1922 goda Bakinskij rabochij 1 V 1922 Pravda qezetinde 1925 ci ilde Bagirov terefinden Naxcivanda repressiya olunmus kadrlarin siyahisi V svyazi s rezultatami revizii arestovany narkomvnudel Babaev syn ordubadskogo pomeshika pritesnitel krestyan nachalnik milicii goroda Murad han Nahichevanskij v proshlom krupnyj pomeshik narkomzem Mahmudbekov krupnyj bek byvshij gubernator pri musavatistah narkomfin Dadashev syn ordubadskogo bogacha narkomyust Kurbanov byvshij gorodovoj predsedatel Ittifaka soyuza kooperativov Kengerlinskij krupnyj bek predsedatel suda Shirvan zade byvshij chlen nacionalnogo soveta pri musavatistah predsedatel profbyuro Mahmudov musavatist Krome nih arestovany 25 bekov zanimavshih vidnye posty Sredi nih vydelyayutsya zamestitel narkomprosa Munishev byvshij oficer pogromshik uchastnik armyanskoj rezni i zaveduyushij kommunhozom Aliev byvshij zhandarm i musavatist Aresty proizveli vesma blagopriyatnoe vpechatlenie na mestnoe naselenie vyrazhayushee svoyu neskryvaemuyu radost Rezultaty obsledovaniya Nahichevanskoj Respubliki Pravda Moskva 9 IV 1925 Chleny NahCIK izbrannye na Vsenahichevanskom sezde Sovetov spisok Delegaciya NahCIK v sostav AzCIK spisok Sharg gapysy Nahichevan 28 I 1922 Ocherki istorii Kommunisticheskoj partii Azerbajdzhana Institut marksizma leninizma pri CK KPA Izdatelstvo Azerneshr Baku 1963 str 205 A Rasizade chlen AzCIK Nashe budushee s Rossiej Kommunist Baku 3 I 1923 A Rasizade Chto dalshe Kommunist Baku 4 XI 1921 Vmeste my silnee Zarya Vostoka Tiflis 12 III 1922 Avtonomiya ili soyuz Bakinskij rabochij 27 IV 1922 Postanovlenie Prezidiuma AzCIK O nagrazhdenii t Rasizade A A posmertno ordenom Krasnogo znameni Azerbajdzhanskoj SSR ot 5 dekabrya 1923 goda Bakinskij rabochij 9 XII 1923 Elirza Rasizadenin sexsi arxivi gundelikler fotosekiller elyazmalari mektublari senedleri nesrleri mukafatlari onun nevesi professor Eli Rasizadenin serencaminda ABS da saxlanilir Ya ne pugayus volka v chistom pole no boyus zavidev musulmanina perevod A Sh Rasizade M A Sabir Hop hop name polnoe sobranie sochinenij Izdatelstvo Azerneshr Baku 1934 str 158 Kantor Alirza Rasizade Begstvo ot Islama Kavkazskaya kopejka Baku 28 IX 1911 Musulmane pochemu to begut ot svoih despotov pod zashitu belogo cheloveka vmesto togo chtoby naslazhdatsya u sebya zakonami shariata Kantor Alirza Rasizade O polze shahsej vahseya Bich Baku 12 H 1913 str 8 10 A Rasizade chlen AzCIK Kto pozvolil Kommunist Baku 19 21 VII 1922 Menbeler RedakteIlkin sened menbeleriAzerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Parlament stenograficheskie otchyoty Izdatelstvo Azerbajdzhan Baku 1998 992 str Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy Izdatelstvo Azerbajdzhan Baku 1998 632 str Bolsheviki v borbe za pobedu socialisticheskoj revolyucii v Azerbajdzhane dokumenty i materialy 1917 1918 godov Izdatelstvo Azerneshr Baku 1957 702 str Borba za pobedu Sovetskoj vlasti v Azerbajdzhane v 1918 1920 godah dokumenty i materialy Sostaviteli Z E Papusha E A Nalbandyan M S Yahya zade pod redakciej I A Gusejnova Izdatelstvo AN Az SSR Baku 1967 569 str Gosudarstvennyj arhiv Azerbajdzhanskoj Respubliki GAAR Glavnogo arhivnogo upravleniya pri Kabinete ministrov respubliki fond 79 materialy AzCIK i fond 57 materialy Narkomprosa Az SSR Gosudarstvennyj arhiv Azerbajdzhanskoj SSR Gosarhiv Az SSR Arhivnogo upravleniya pri Sovete ministrov Az SSR razlichnye fondy za 1918 1923 gody Gosudarstvennyj arhiv politicheskih partij i obshestvennyh dvizhenij Azerbajdzhanskoj Respubliki GAPPODAR fondy 2 74 materialy Azrevkoma i fondy 158 282 materialy KPA Dekrety Azrevkoma 1920 1921 godov sbornik dokumentov Sostaviteli A A Pashaev i M I Najdel Izdatelstvo Azerneshr Baku 1988 519 str Dokumenty vneshnej politiki SSSR Izdanie MID SSSR toma III i IV 1920 1921 Gospolitizdat Moskva 1959 1960 Dokumenty po istorii grazhdanskoj vojny v SSSR tom I pod redakciej I I Minca Gospolitizdat Moskva 1940 535 str Kommunisticheskaya partiya Azerbajdzhana v rezolyuciyah i resheniyah sezdov konferencij i plenumov CK v chetyryoh tomah tom I Izdanie IML pri CK KPA Izdatelstvo Azerneshr Baku 1987 711 str Lichnyj arhiv Alirzy Rasizade 1900 1923 publikacii rukopisi dnevniki pisma dokumenty fotografii i nagrady Arhiv nahoditsya v SShA u ego vnuka A Sh Rasizade Polnoe sobranie zakonov Rossijskoj Imperii sobranie III Sankt Peterburg 1881 1916 otdelnye toma Rabochee dvizhenie v Azerbajdzhane v gody novogo revolyucionnogo podyoma 1910 1914 godov dokumenty i materialy v dvuh chastyah Izdanie IML pri CK KPA Izdatelstvo AN Az SSR Baku 1967 chast pervaya 486 str i chast vtoraya 690 str Rabochee dvizhenie v Baku v gody pervoj pusskoj revolyucii dokumenty i materialy Sostaviteli M A Kaziev P N Valuev M I Najdel S G Kara Murza G G Mnacakanova Izdatelstvo Azerneshr Baku 1956 566 str Centralnyj partijnyj arhiv Instituta marksizma leninizma pri CK Kompartii Azerbajdzhana Partarhiv IML pri CK KPA razlichnye fondy za 1905 1923 gody Melumat nesrleriAktivnye borcy za Sovetskuyu vlast v Azerbajdzhane kratkie biografii Institut marksizma leninizma pri CK KPA Izdatelstvo Azerneshr Baku 1957 411 str Bolshevistskaya periodicheskaya pechat Azerbajdzhana v 1904 1920 godah Spravochnik sostaviteli A A Gusejnov i N A Mangasarova Izdatelstvo Azerneshr Baku 1964 78 str Grazhdanskaya vojna v SSSR v dvuh tomah Institut voennoj istorii MO SSSR pod obshej redakciej N N Azovceva tom II 1919 1922 gody Voenizdat Moskva 1986 446 str Grazhdanskaya vojna i voennaya intervenciya v SSSR 1918 1922 gody enciklopediya Izdatelstvo Sovetskaya Enciklopediya Moskva 1983 704 str Zakavkaze sovetskie respubliki Azerbajdzhan Armeniya Gruziya Abhaziya Adzhariya Yugo Osetiya Nagornyj Karabah Nahichevan Statistiko ekonomicheskij sbornik Izdanie Vysshego ekonomicheskogo soveta ZSFSR Tiflis 1925 560 str Istoriya grazhdanskoj vojny v SSSR v pyati tomah Institut istorii AH SSSR pod obshej redakciej I I Minca Gospolitizdat Moskva 1935 1960 tom III 1917 1919 678 str tom IV 1919 1920 444 str tom V 1920 1922 420 str Spravochnik po istorii Kommunisticheskoj partii i Sovetskogo Soyuza 1898 1991 gody Elirza Rasizadenin pamfletleri derc olunmus dovri metbuatGazeta Azerbajdzhan Baku organ pravitelstva ADR nomera za 1918 1920 gody Gazeta Bakinskij rabochij organ Baksoveta nomera za 1917 1925 gody Gazeta Zarya Vostoka Tiflis organ ZSFSR nomera za 1922 1925 gody Gazeta Znamya truda Baku organ RSDRP nomera za 1917 1919 gody Gazeta Kavkazskaya kopejka Baku izdatel X A Vermishev nomera za 1910 1916 gody Gazeta Kaspij Baku izdatel G Z Tagiev nomera za 1905 1919 gody Gazeta Kommunist Baku organ Azrevkoma nomera za 1919 1923 gody Gazeta Sharg gapysy Nahichevan mestnyj organ nomera za 1921 1923 gody Satiricheskij zhurnal Baraban Baku nomera za 1912 1913 gody Satiricheskij zhurnal Bich Baku nomera za 1909 1916 gody Satiricheskij zhurnal Dzhigit Baku nomera za 1907 1918 gody Satiricheskij zhurnal Zenbur Baku nomera za 1919 1920 gody Satiricheskij zhurnal Meshel Baku nomera za 1919 1920 gody Satiricheskij zhurnal Molla Nasreddin Tiflis nomera za 1906 1914 gody Muasirlerin xatireleriS A Aliev Agamaly ogly Kuda my idyom o novom tyurkskom alfavite Baku 1924 Kulturnye voprosy v tyurkskom mire Moskva 1924 Dve kultury Baku 1927 M D Bagirov Iz istorii bolshevistskoj organizacii Baku i Azerbajdzhana Gospolitizdat Moskva 1946 274 str A G Karaev Iz nedavnego proshlogo Izdatelstvo Azgiz Baku 1926 135 str S M Kirov Stati i rechi tom I 1912 1924 Partizdat Leningrad 1935 220 str Dzh Mamedkuli zade Feletony stati vospominaniya pisma Izdatelstvo AGU Baku 1961 1081 str A I Mikoyan Tak bylo Izdatelstvo Vagrius Moskva 1999 612 str M F Sulejmanov Dni minuvshie Baku v nachale HH veka Izdatelstvo Azerneshr Baku 1990 340 str A K Sharif zade Aziz Sharif Iz minuvshih dnej kniga pervaya Izdatelstvo Yazychy Baku 1983 613 str A A Shihlinskij Moi vospominaniya Izdatelstvo AzFAN Baku 1944 200 str L C Dunsterville The Adventures of Dunsterforce E Arnold publisher London 1920 323 pages Elmi tedqiqatlarAzerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 gody Institut istorii NANA pod redakciej N Agamalievoj Izdatelstvo Elm Baku 1998 316 str J Baberovski Vrag est vezde stalinizm na Kavkaze perevod s nemeckogo Izdatelstvo ROSSPEN Moskva 2010 856 str Velikij Oktyabr i borba za Sovetskuyu vlast v Azerbajdzhane Sbornik statej i dokumentov pod redakciej I A Gusejnova Izdatelstvo AN Az SSR Baku 1958 503 str M Volhonskij V Muhanov Po sledam Azerbajdzhanskoj Demokraticheskoj Respubliki Izdatelstvo Evropa Moskva 2007 247 str D P Gasanly Hrushyovskaya ottepel i nacionalnyj vopros v Azerbajdzhane 1954 1959 Izdatelstvo Flinta Moskva 2009 664 str A A Gusejnov Pechat rozhdyonnaya Oktyabryom stanovlenie i razvitie partijno sovetskoj pechati Azerbajdzhana v gody socialisticheskogo stroitelstva Izdatelstvo Azerneshr Baku 1981 227 str A A Gyulmamedov Iz istorii rasprostraneniya marksizma v Azerbajdzhane Izdatelstvo Azerneshr Baku 1959 274 str R N Ivanov Nashestvie pechalnaya byl o beschinstvah bolshevikov na sovetskoj zemle drevnego Nahchyvana 1920 1926 Izdatelstvo Geroi Otechestva Moskva 2009 447 str M S Iskenderov Iz istorii borby Kommunisticheskoj partii Azerbajdzhana za pobedu Sovetskoj vlasti Izdatelstvo Azerneshr Baku 1958 539 str E R Ismailov Vlast i narod poslevoennyj stalinizm v Azerbajdzhane 1945 1953 Izdatelstvo Adilogly Baku 2003 342 str Istoriya Azerbajdzhana v tryoh tomah Institut istorii AN Az SSR pod redakciej I A Gusejnova tom III chast I 1917 1922 gody Izdatelstvo AN Az SSR 1963 539 str Istoriya gosudarstva i prava Azerbajdzhanskoj SSR 1920 1934 gody Pedkollegiya Z M Kasumov A Sh Milman I D Salimov M S Halafov Izdatelstvo Elm Baku 1973 552 str Istoriya Kommunisticheskoj partii Azerbajdzhana v dvuh chastyah chast I Institut marksizma leninizma pri CK KPA Izdatelstvo Azerneshr Baku 1958 394 str A B Kadishev Intervenciya i grazhdanskaya vojna v Zakavkaze Voenizdat Moskva 1960 510 str M A Kaziev Iz istorii revolyucionnoj borby bakinskogo proletariata v 1905 1910 godah Izdatelstvo AN Az SSR Baku 1956 234 str E A Magerramov Izdanie i stanovlenie gazety Kommunist 1920 1928 gody Izdatelstvo Elm Baku 2000 84 str G A Mamedli Molla Nasreddin letopis zhizni i tvorchestva Dzh Mamedkulizade Izdatelstvo Gyandzhlik Baku 1984 519 str A Sh Milman Politicheskij stroj Azerbajdzhana v XIX nachale XX vekov administrativnyj apparat i sud formy i metody kolonialnogo upravleniya Izdatelstvo Azerneshr Baku 1966 318 str R S Mustafa zade Dve respubliki azerbajdzhano rossijskie otnosheniya v 1918 1922 godah Izdatelstvo MIK Moskva 2006 356 str Ocherki istorii Kommunisticheskoj partii Azerbajdzhana Institut marksizma leninizma pri CK KPA Izdatelstvo Azerneshr Baku 1963 771 str Ocherki istorii Kommunisticheskoj partii Azerbajdzhana v tryoh tomah tom I Institut marksizma leninizma pri CK KPA pod redakciej D P Gulieva Izdatelstvo Azerneshr Baku 1986 501 str Pobeda Sovetskoj vlasti v Zakavkaze Institut istorii AH SSSR pod redakciej I I Minca Izdatelstvo Mecniereba Tbilisi 1971 682 str V Yu Samedov Rasprostranenie marksizma leninizma v Azerbajdzhane v dvuh tomah Izdatelstvo Azerneshr Baku tom I 1962 586 str i tom II 1966 634 str A S Sumbatzade Socialno ekonomicheskie predposylki pobedy Sovetskoj vlasti v Azerbajdzhane Izdatelstvo Nauka Moskva 1972 254 str E A Tokarzhevskij Iz istorii inostrannoj intervencii i grazhdanskoj vojny v Azerbajdzhane Izdatelstvo AN Az SSR Baku 1957 331 str F Kazemzadeh The Struggle for Transcaucasia 1917 1921 Philosophical Library publisher New York 1951 356 pages R G Suny The Baku Commune 1917 1918 Class and nationality in the Russian Revolution Princeton University Press Princeton 1972 442 pages T Swietochowski Russian Azerbaijan 1905 1920 The shaping of a national identity in a Muslim community Cambridge University Press Boston 1985 272 pages T Swietochowski Russia and Azerbaijan A borderland in transition Columbia University Press New York 1995 289 pages Xarici kecidler RedakteAlirza Rasizade v russkoj Vikipedii Alirza Rasizade v russkoj Ciklopedii Menbe https az wikipedia org w index php title Elirza Rasizade amp oldid 6062729, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.