fbpx
Wikipedia

II Məhəmməd (Xarəzm hökmdarı)

Ələddin Məhəmməd XarəzmşahXarəzmşahların sonuncu nümayəndələrindən olan Əlaəddin Məhəmmədin dövrü dövlət üçün önəmli dövrlərdən sayılır. Hakimiyyətinin ilk dövrlərində Xarəzmşahlar dövləti sürətlə inkişaf etsə də, hakimiyyətinin son dövründə eyni sürətlə də zəifləmişdir. Dövlətin yüksəlişində ordunun, siyasi və idarəetmə fəaliyyətinin, işğalların təsiri böyük olmuşdur. Xarəzmşahın hakimiyyətinin son dövrlərində isə dövlətin dərin böhran keçirməsinə səbəb sultanın şəxsi xüsusiyyətlərində olan mənfi xarakterlər, işğal edilmiş ölkələrin xalqlarına qarşı hakimiyyətin rəftarının yaxşı olmaması, xəlifə Ən-Nasirə qarşı həyata keçirilən mənasız güc mübarizəsi və nəhayət monqol hücumu ehtimalına qarşı ağıllı bir siyasətin tətbiq edilməməsi olmuşdur.

Əla əd-dünya və ad-din Əbül-Fəth Məhəmməd Səncər ibn Təkiş
علاءالدین محمد خوارزمشاه

Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın ölümü (Fəzlullah Rəşidəddinin Cami ət-Təvarix əsəri).
Sələfi Əlaəddin Təkiş Xarəzmşah
Xələfi Cəlaləddin Mənguberdi Xarəzmşah
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Abaskun adası
Vəfat səbəbi plevrit
Atası Təkiş Xarəzmşah
Anası Terkən xatun
Həyat yoldaşı Ayçiçək xatun
Uşaqları Cəlaləddin Mənguberdi, Rüknəddin Gursancdı, Azlaq, Ağşah, Xan sultan

Şəhzadəlik dövrü

Mənbələrdə şahzadəlik dövrü haqqında məlumat demək olarki yoxdur. 1197-ci ildə vəliəhd qardaşı Nəsrəddin Məlikşahın ölümündən sonra vəliəhd seçilərək onun yerinə 1200-cü ilə qədər Xorasana hakimlik etmişdir.

1200-cü ildə atası Xarəzmşah Təkişin əmri ilə İsmaililərə qarşı hücuma keçmiş və Turşizi mühasirəyə almışdır. Həmin ildə də atasının ölümü xəbərini almışdır və 100 min dinar qarşılığında mühasirəni dayandıraraq, paytaxta üz tutmuşdur. 1200-cü ilin avqustun 3-də taxta oturmuşdur.

Hakimiyyəti

Daxili mübarizə

 
Terkən xatun Monqol əsirliyində (Fəzlullah Rəşidəddinin Cami ət-Təvarix əsəri).

Əlaəddin Məhəmməd hakimiyyətinin ilk dövrlərində əyanların müqaviməti ilə üzləşdi. İsfahandakı qardaşı Əlişahın orada möhkəmlənməsindən narahatlıq keçirən Sultan Məhəmməd onu mərkəzə çağırdı. Sultan Təkişin ölümü və burada möhkəmlənmiş Əlişahın mərkəzə qayıtması Şərqi İrandakı Xarəzmşah hakimiyyətini zəiflətdi. İsfahan Atabəy Əbu Bəkr tərəfindən ələ keçirildi, Rey itirildi.

Sultan Məhəmmədin hakimiyyəti üçün təhlükələrdən biri də qardaşı oğlu Hindu xan idi. Hindu xan əmisinin hakimiyyətini qəbul etmirdi və Mərvdə ona qarşı qoşun yığmağa başlamışdı. 1201-ci ildə Sultan Məhəmmədin Mərvə göndərdiyi orduya qarşı müqavimət göstərə bilməyəcəyini başa düşən Hindu xan Qurilərdən kömək istədi. O, həmçinin onlara tabe olacağın və Quri hökmdarı Qiyasəddin Məhəmmədin adına sikkə kəsdirəcəyini vəd edirdi. Hindu xanın təklifini qəbul edən Qiyasəddin Məhəmməd hücuma keçərək Xorasanın çox hissəsini tutdu. Quri hökmdarı Əlişah və başqa Xorasana təyin edilmiş Xarəzm sərkərdələrini əsir aldı.

Daha bir əyan mübarizəsi isə Monqolların yürüşü ərəfəsində başlamışdı. Belə ki, Sultan Əlaəddin Məhəmmədin anası Terkən xatun Hind əsilli Ayçiçək xatundan olan Cəlaləddinin vəliəhd kimi qəbul edilməsinə qarşı çıxırdı. Buda əyanlar arası ixtilafların yenidən başlanmasına və onsuzda Monqolların yürüşü ilə dağılmağa başlayan dövlətin böharanının daha da artmasına səbəb oldu. 1221-ci ildə Terkən xatun Monqollar tərəfindən əsir alındı və 1232-ci ildə öldürüldü.

Qurilərlə mübarizə

Xarəzmşah mərkəzdə siyasi sabitlik yaratdıqdan sonra 1201-ci ilin sentyabrında Xorasana yürüşə başladı. Şadyahı və Mərvi ələ keçirirdi. 1202-ci ildə Heratı mühasirəyə aldı. 40 günlük Herat mühasirəsi heçbir nəticə vermədi. Qurilərdəki hakimiyyət dəyişikliyindən istifadə edərək 1204-cü ildə Herat üzərinə edillmiş yürüş isə müvəffəqiyyətli oldu.

Mərkəzi hakimiyyəti gücləndirməyi bacaran Quri sultanı Şəhabəddin Məhəmməd 1204-cü ildə Sultan Məhəmməd tərəfindən işğal olunmuş topraqların geri alınması üçün Xarəzmşahlar üzərinə əks-hücuma başladı. 1204-cü ilin iyul ayında Şəhabəddin Xorasana doğru hərəkət etdi. Quri hökmdarının böyük bir ordu ilə hücuma başladığı xəbəri Sultan Məhəmmədə çatan kimi tələsik Xorasandan Xarəzmə çəkilərək müdafiə işlərinə başladı.

1204-cü ildə Ceyhun çayının sahilində baş vermiş döyüşdə Xarəzmşah məğlub oldu və paytaxa çəkildi. Arxasıyca gələn Şəhabəddin Ürgənci mühasirəyə aldı. Sultan Məhəmməd Qaraxitaylara məktub yazaraq onlardan kömək istədi və vassal kimi onlara tabe olacağını bildirdi. Bu təklifi müsbət qarşılayan Qara Xitay xan Tayanqunun və vassalı Qaraxanlı hökmdarı Osmanın rəhbərliyi ilə güclü ordunu Sultan Məhəmmədə köməyə göndərdi. Ani hücuma keçən Qaraxitaylar Quri ordusunu darmadağın etdilər. Şəhabəddin böyük itkilər verərək geri çəkildi.

Qurilərin məğlubiyyəti onların hakimiyyətini zəiflətdi və ara müharibələrinə gətirib çıxardı. Bu qarışıqlıqlardan istifadə edən Sultan Məhəmməd Quri sarayına elçi göndərdi və bağlanan müqaviləyə əsasən Şəhabəddin Heratı çıxmaqla bütün Xorasanda Xarəzmşahların hakimiyyətini qəbul etdi. Şəhabəddinin 1206-cı ildəki ölümündən sonra isə Herat və ilin sonunda Bəlx işğal edildi. Tirmiz qalası tutularaq Qaraxanlı sultanı Osmana verildi.

Hakimiyyətə gəlmiş yeni Quri hökmdarı Sultan Məhəmməddən asılılığı qəbul etdi və Firuzkuhda Xarəzmşahın canişini kimi hakimiyyətdə qaldı. Sultan Məhəmməd 1215-ci ildə bu ərazilərin qəti olaraq Xarəzmşahlara tabe edilməsi üçün yürüşə başladı. Beləliklə Qiyasəddin Mahmud və Qəznədaki Tacəddin Ulduzun hakimiyyətinə son qoyuldu və Quri hakimiyyətindəki bütün torpaqları ələ keçirildi. Qəznədən Hind çayına qədər bütün torpaqlar Cəlaləddinə Məngüberdiyə tapşırıldı. Lakin Sultan Məhəmməd Cəlaləddini yanından ayırmamaq istədiyi üçün bu torpaqlar müvəqqəti yəni Monqol hücumundan sonra Cəlaləddinin Qəznəyə çəkilməsinə qədər Kərbər Məlikə tapşırıldı.

Qaraxitaylarla mübarizə

 
Sultan Əlaəddin Məhəmməd dövründə Xarəzmşahların hakimiyyətindəki torpaqlar.

1207-ci ilin yazında Qaraxitay hakimiyyətində olan Buxarada Səncərin başçılığı böyük ilə üsyan qalxdı. Mərkəzi hakimiyyətdən kömək gəlməməsi səbəbindən şəhər hakimi Ali Burhan Xarəzmşahdan kömək istədi. Bu istəyi qəbul edən Sultan Məhəmməd Buxaraya yürüşə başladı. Həmin ildə Xarəzmşah ordusu üsyançıları məğlub etdi və üsyanın başçısı Səncər həbs edildi. Bu qələbənin nəticəsində Qaraxitay hakimiyyətinə tabe olan Sultan Osman Xarəzmşahla yaxınlaşdı. Bələ ki, Sultan Osman xütbəni həm öz adına, həm də Xarəzmşah adına oxutdurmağa başladı. Hər iki səbəb Qaraxitaylarla münasibətlərin pozulmasına gətirib çıxardı. Məhəmmədin Mavəraünnəhrdəki qüvələrinə hücuma keçən Qaraxitay ordusu onları darmadağın etdi.

Xarəzmşah Məhəmməd sülh danışıqlarına başladı. Lakin Qaraxitay elçisinin sultanla bir yerdə taxta oturmaq istəməsi aradakı münasibətləri tamamilə pozdu. Sultan elçini "kafir" deyərək öldürdü və Qaraxitaylara hər il verdiyi təzminatı dayandırdı. Ordu yığmağa başlayan Əlaəddin Məhəmməd 1210-cu ildə Qaraxitayların üzərinə hücuma keçdi. Həmin ilin sentyabrında baş vermiş İlamış döyüşündə Qaraxitaylar məğlub edildilər. İrəliləyən Xarəzm ordusu bütün Mavəraünnəhri ələ keçirdi.

Şərqi İranın işğalı

Qardaşı atabəy Əbu Bəkrin vəfatından sonra Azərbayan Atabəyləri taxtına Özbək keçdi. Onun taxta çıxdığı vaxt Əcəm İraqında vəziyyət ağır idi. Bu vaxt bir müddətdir Əcəm İraqını tək başına idarə edən Aydoğmuşa (Özbəyin vassalı) qarşı Cahan Pəhləvanın bir başqa vassalı Nəsrəddin Məngli çıxış edərək onu məğlub etdi və Əcəm İraqındakı torpaqları əlinə keçirərək Rey, İsfahan, Həmədan və digər əyalətlərdə öz adına xütbələr oxudub, "sultan" adıyla sikkələr zərb etdirdi.

Xəlifə ən-Nasir, Azərbaycan atabəyi Müzəffərəddin Özbək və ismaili hökmdarı Cəlaləddin Həsən öz aralarında Menglinin əlindəki Əcəm İraqı torpaqlarını bölüşdürdülər. Ərbil atabəyi Müzəffərəddin Göy-Börü də onlara qoşuldu. Müttəfiqlərin birləşmiş orduları Həmədana hərəkət etdilər. 27 sentyabr 1215-ci ildə baş vermiş döyüşdə Məngli məğlub oldu və öldürüldü. Seyfəddin Oğlamışı canişin təyin edən Atabəy Özbək özü Təbrizə qayıtdı. Ancaq daha əvvəl Xarəzmşahların xidmətində olan Oğlamış naib təyin edildikdən sonra xütbəni Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin adına oxutdurmağa başladı. Bu səbəbdən də sui-qəsdin qurbanı oldu.

Bu xəbəri eşidən Sultan Məhəmməd Şərqi İrana üzərinə hərəkət etdi. O, qarşısına çıxan Səd ibn Zəngini məğlub edib Reyə soxuldu. Bunu eşidən Özbək, Əhər hakimi Piştəginlərdən Nurəddin Məhəmmədi Təbrizə göndərib özü də dağlarda yerləşən qalalardan birinə qaçdı. Ancaq Nurəddin Məhəmməd Miyanə yaxınlarında Xarəzmşahlara məğlub oldu və özüylə birlikdə vəzir Rəbibəddin Dəndan da əsir düşdülər. Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmməd vəziri Nəsirəddin Dövlətyarı Atabəy Özbəkin yanına göndərərək ona təslim olmağı və Xarəzmşah adına xütbə oxutdurub, sikkə kəsdirməyi əmr etdi. Xarəzmşahın bu təkliflərini qəbul edən Özbək, ArranAzərbaycandakı hakimiyyətini qorusa da Əlaəddin Məhəmmədin vassalına çevrildi. Sultan Məhəmməd işğal etdiyi Şərqi İran torpaqlarına oğlu Rüknəddin Gursancdını təyin etdi.

Xəlifəyə qarşı mübarizə

Xarəzmşah Təkiş 1194-cü ildə Xəlifəni özündən asılı vəziyyətə salmışdı. Lakin Təkişin ölümündən istifadə edən Xəlifə Nasir asılılıqdan imtina etdi və Xarəzmşahlara qarşı mübarizəyə başladı. Belə ki, Şərqi İranın bölüşdürülməsi və Xarəzmşah Məhəmmədin naibi Oğlamışın qətlində əlinin olması münasibətləri tamamilə korlamışdı. Həmçinin Xarəzmşah xəlifədən xütbəni onun adına oxumasını tələb edirdi. 1217-ci ildə məşhur alim Qazi Mücirəddini Xilafət sarayına göndərdi. Lakin Xəlifə bu təklifi rədd etdi.

Xəlifəyə qarşı hərəkətə keçən Sultan Məhəmməd Tirmiz seyidlərindən olan Əlaül-Mülk Tirmizini xəlifə təyin etdi. İlk öncə xəlifəni vəzifədən çıxardlğını və Əlaül-Mülk Tirmizini onun yerinə təyin etdiyini elan edərək xütbələrin yeni xəlifənin adına oxunmasını istədi. Fəqət Sultan Məhəmmədin bu siyasəti nəinki vassalı olan hətta öz paytaxtında belə qəbul edilmədi və bu yöndə heçbir dəyişiklik olmadı.

Beləliklə Xarəzmşah Məhəmməd Xəlifəyə hakimiyyətini qəbul elətdirə bilmədi. Ancaq Xarəzmşah Məhəmmədin nüfuzuna böyük xələr gəldi.

Monqollarla mübarizə

 
Çingiz xan.

Xarəzmşahlar dövlətinin dağılmasına səbəb Monqol yürüşləri oldu. Sultan Məhəmmədin ən böyük xətalarından biri bu yürüşləri nəzərə almaması və əvvəlcədən tədbirlər görməməsi idi. Məhəmmədin hakimiyyətinin ortalarında Xarəzmşahların Monqollarla arası yaxşı idi hökmdarlar arasında ticarətlə əlaqəli elçi mübadiləsi vardı.

Əlaqələrin pozularaq müharibə halına gəlməsinə səbəb isə Xarəzmşahın Otrardakı naibi İnalcığın Monqol karvanına hücum edərək qarətə və qətllərə yol verməsi oldu. Çingiz xan Xarəzmşahdan vurulan ziyanın geri qaytarılmasını tələb etsə də, Sultan Məhəmməd bunu qəbul etmədi. Beləliklə iki tərəf arasında müharibə qaçınılmaz oldu.

Ani hücuma keçən Monqol ordusu sayının çoxluğu da nəzərə almaqla Xarəzmşahların torpaqlarının böyük hissəsini tutdu. Mavəraünnəhr, BuxaraSəmrqənd ələ keçirildi. Paytaxtın mühasirəsi başlayanda müqavimət göstərə bilməyəcəyini başa düşən Sultan Məhəmməd Mazandarana qaçdı. Arxasıyca Monqol ordusu Xorasanı və Mazandaranı ələ keçirə-keçirə sultanı təqib etdi. Xarəzmşahın tək qalibiyyəti Monqol qüvvələrinin əlinə keçməməyi oldu.

Ölümü

Xəzər dənizinə, Abaskun adasına sığınan Sultan Məhəmməd ailəsinin bir hissəsinin və xəzinəsinin monqolların əlinə keçməsi xəbərini aldıqdan sonra ağır xəstələndi. Adada ailəsindən oğulları Cəlaləddin, Azlaq, Ağşah və həyat yoldaşları var idi. Beləliklə Məhəmməd adadas olarkan 1221-ci ildə oğlu və vəliəhdi Cəlaləddin Məngüberdini sultan elan etdi və öz qılıncı ilə tacını ona verdi. Bütün ailəsindən Cəlaləddinə tabe olmalarını istədi və həmin ilin dekabrında vəfat etdi.

Şəxsiyyəti

Müəyyən hadisələr sübut edir ki, Əlaəddin Məhəmməd tez hiddətlənən bir şəxs olmuşdur. Bu hadisələrə biri Sultan Osmanın öldürülməsi ilə bağlıdır. Bələ ki, Sultan Məhəmmədin qızıyla evlənən Osman onun qızına qarşı sərt davranması səbəbindən Xarəzmşahın qarşısına qılınc və kəfənlə çıxmasına baxmayaraq öldürülmüşdü.

Ordu gücü ilə əldə etdiyi qalibiyyətlər səbəbindən məğrur bir insana çevrilmişdi. Əsirlərə qarşı olduqca mərhəmətiz idi. Şərqi İranda apardığı müharibələr zamanı əsir aldığı sərkərdələri (Atabəy Səd, Məlik Məhəmməd və vəzir Rəbubiddin Əbülqasımı) çovğan oyunu bitənə qədər ayaq üstə saxlamışdı. O işğal etdiyi ölkələrin hakimlərinin bəzilərini öldürür və bəzilərini isə əsir şəklində Xarəzmə gətirərək, həbsə atırdı. Bu səbəbdən paytaxt "hökmdarlar və şəhzadələr həbsxanasına" çevrilmişdi.

Mənbə

İstinadlar

  1. Bosworth, C. E. "Abaskūn oktyabr 9, 2007, at the Wayback Machine". Encyclopaedia Iranica. Accessed on June 6, 2007.
  2. Cüveyni.s.31.
  3. Kafesoğlu. s.146.
  4. Cüveyni.s.37.
  5. Ər-Ravəndi,s. 369–370.
  6. İbni əl-Əsir.s. 133–134.
  7. Cüzcani.s. 359–360.
  8. Nəsəvi.s. 59–60.
  9. Kafesoğlu.s. 155.
  10. Kafesoğlu.s.151.
  11. Cüveyni.s.42.
  12. Tarih.com. . Harezmşahlar Devleti (türk). 2016-08-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  13. Cüveyni.c. II, s.44.
  14. Cüzcani.s.369.
  15. İbn əl-Əsir.s.189.
  16. Cüzcani.s.374–377.
  17. Nəsəvi.s.38.
  18. Barthold.s.378–379.
  19. Əl-Bundari.s.250.
  20. Əkbər N.Nəcəf.s.44.
  21. İbn əl-Əsir.s.268.
  22. Əkbər N.Nəcəf.s.44–45.
  23. Nəsəvi.s. 22–23.
  24. Çakmak.s 47–51.
  25. Kafesoğlu.s.217–218.
  26. Barthold.s.396–397.
  27. Fəzlullah Rəşidəddin.s.340–341.
  28. Kafesoğlu.s.217.
  29. Cüveyni.s.78–79.
  30. Nəsəvi.s. 32.
  31. Barthold.s.420–421.
  32. Guignes.s.478–480.
  33. Əbül Fərəc.s. 512–515.
  34. Barthold.s.444–451.
  35. Nəsəvi.s.84.
  36. Cüveyni.c. II, s. 104
  37. Kafesoğlu.s.206–207.

Ədəbiyyat

  • Əkbər N.Nəcəf. Səlcuqlu dövlətləri və atabəyləri tarixi (Oğuzların ortaya çıxmasından — XIV əsrə qədər). Bakı: Qanun, 2010.
  • Əlaəddin Ataməlik Cüveyni. Tarixi-Cəhanqüşa, c.I-II. (tərc. M. Öztürk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1998.
  • İbrahim Kafesoğlu. Xarəzmşahlar dövləti tarixi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1992.
  • Ər-Ravəndi. Rahat-üs-sudur və ayət-üs-sürur,c.I-II (tərc. A. Ateş). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1957.
  • Minhəc əl-Sirac Cüzcani. Təbakəti-Nasiri, c.I-II. (tərc. Əbdül Hay), Tahran: Dünyaye Kitab, 1343.
  • İbn əl-Əsir. Əl-kamil fi-t-tarix, c.I-II (tərc. A. Ağırakçe və A. Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
  • Nəsəvi. Sirət-i Cəlaləddin Məngüberdi, (tərc. Müctəba Minuvi) Tehran: Şirkəti İntişarati Elmi və Fərhəngi, 1986.
  • Əl-Bündari. Zübdətün-nusra və nuhbətül-usra, (tərc. Kıvameddin Burslan). Ankara: Maarif Matbəəsi, 1943.
  • Çakmak M. A. Türk Sultanları ilə Abbasi Xəlifələrinin İqtidar Mücadilələri (XII–XIII. Yüzil). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 2007.
  • Fəzlullah Rəşidəddin. Cami ət-Təvarix, c. I (tərc. Dr. Bəhmən Kərimi). Tehran: İqbal nəşriyyatı, (1374).
  • Joseph de Guignes. Hunların, Türklərin, Moğolların və sair Tatarların Ümumi Tarixi, c.IV (tərc. H.Cahit.). İstanbul: Tanin mətbəəsi, 1924.
  • Əbül-Fərəc. Tarixi Əbül-Fərəc, c.II (tərc. Ö.R. Doğrul). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1987.

Xarici keçidlər

  • "Muhammed b. Tekiş". Abdülkerim Özaydın TDV.
  • Harezmşahlar Devleti / Prof. Dr. Abdülkerim Ozaydın 2016-08-09 at the Wayback Machine

məhəmməd, xarəzm, hökmdarı, ələddin, məhəmməd, xarəzmşah, xarəzmşahların, sonuncu, nümayəndələrindən, olan, əlaəddin, məhəmmədin, dövrü, dövlət, üçün, önəmli, dövrlərdən, sayılır, hakimiyyətinin, dövrlərində, xarəzmşahlar, dövləti, sürətlə, inkişaf, etsə, haki. Eleddin Mehemmed Xarezmsah Xarezmsahlarin sonuncu numayendelerinden olan Elaeddin Mehemmedin dovru dovlet ucun onemli dovrlerden sayilir Hakimiyyetinin ilk dovrlerinde Xarezmsahlar dovleti suretle inkisaf etse de hakimiyyetinin son dovrunde eyni suretle de zeiflemisdir Dovletin yukselisinde ordunun siyasi ve idareetme fealiyyetinin isgallarin tesiri boyuk olmusdur Xarezmsahin hakimiyyetinin son dovrlerinde ise dovletin derin bohran kecirmesine sebeb sultanin sexsi xususiyyetlerinde olan menfi xarakterler isgal edilmis olkelerin xalqlarina qarsi hakimiyyetin reftarinin yaxsi olmamasi xelife En Nasire qarsi heyata kecirilen menasiz guc mubarizesi ve nehayet monqol hucumu ehtimalina qarsi agilli bir siyasetin tetbiq edilmemesi olmusdur Ela ed dunya ve ad din Ebul Feth Mehemmed Sencer ibn Tekisعلاءالدین محمد خوارزمشاهSultan Mehemmed Xarezmsahin olumu Fezlullah Resideddinin Cami et Tevarix eseri Xarezmsahlarin V sultani1200 1221Selefi Elaeddin Tekis XarezmsahXelefi Celaleddin Menguberdi XarezmsahSexsi melumatlarDogum tarixi 1169Vefat tarixi dekabr 1221Vefat yeri Abaskun adasi 1 Vefat sebebi plevritAtasi Tekis XarezmsahAnasi Terken xatunHeyat yoldasi Aycicek xatunUsaqlari Celaleddin Menguberdi Rukneddin Gursancdi Azlaq Agsah Xan sultan Mundericat 1 Sehzadelik dovru 2 Hakimiyyeti 2 1 Daxili mubarize 2 2 Qurilerle mubarize 2 3 Qaraxitaylarla mubarize 2 4 Serqi Iranin isgali 2 5 Xelifeye qarsi mubarize 2 6 Monqollarla mubarize 2 6 1 Olumu 3 Sexsiyyeti 4 Menbe 4 1 Istinadlar 4 2 Edebiyyat 5 Xarici kecidlerSehzadelik dovru RedakteMenbelerde sahzadelik dovru haqqinda melumat demek olarki yoxdur 1197 ci ilde veliehd qardasi Nesreddin Meliksahin olumunden sonra veliehd secilerek onun yerine 1200 cu ile qeder Xorasana hakimlik etmisdir 2 1200 cu ilde atasi Xarezmsah Tekisin emri ile Ismaililere qarsi hucuma kecmis ve Tursizi muhasireye almisdir Hemin ilde de atasinin olumu xeberini almisdir ve 100 min dinar qarsiliginda muhasireni dayandiraraq paytaxta uz tutmusdur 1200 cu ilin avqustun 3 de taxta oturmusdur 3 4 Hakimiyyeti RedakteDaxili mubarize Redakte Terken xatun Monqol esirliyinde Fezlullah Resideddinin Cami et Tevarix eseri Elaeddin Mehemmed hakimiyyetinin ilk dovrlerinde eyanlarin muqavimeti ile uzlesdi Isfahandaki qardasi Elisahin orada mohkemlenmesinden narahatliq keciren Sultan Mehemmed onu merkeze cagirdi Sultan Tekisin olumu ve burada mohkemlenmis Elisahin merkeze qayitmasi Serqi Irandaki Xarezmsah hakimiyyetini zeifletdi Isfahan Atabey Ebu Bekr terefinden ele kecirildi Rey itirildi 5 Sultan Mehemmedin hakimiyyeti ucun tehlukelerden biri de qardasi oglu Hindu xan idi Hindu xan emisinin hakimiyyetini qebul etmirdi ve Mervde ona qarsi qosun yigmaga baslamisdi 1201 ci ilde Sultan Mehemmedin Merve gonderdiyi orduya qarsi muqavimet gostere bilmeyeceyini basa dusen Hindu xan Qurilerden komek istedi O hemcinin onlara tabe olacagin ve Quri hokmdari Qiyaseddin Mehemmedin adina sikke kesdireceyini ved edirdi 6 Hindu xanin teklifini qebul eden Qiyaseddin Mehemmed hucuma kecerek Xorasanin cox hissesini tutdu Quri hokmdari Elisah ve basqa Xorasana teyin edilmis Xarezm serkerdelerini esir aldi 7 Daha bir eyan mubarizesi ise Monqollarin yurusu erefesinde baslamisdi Bele ki Sultan Elaeddin Mehemmedin anasi Terken xatun Hind esilli Aycicek xatundan olan Celaleddinin veliehd kimi qebul edilmesine qarsi cixirdi Buda eyanlar arasi ixtilaflarin yeniden baslanmasina ve onsuzda Monqollarin yurusu ile dagilmaga baslayan dovletin boharaninin daha da artmasina sebeb oldu 1221 ci ilde Terken xatun Monqollar terefinden esir alindi ve 1232 ci ilde olduruldu 8 Qurilerle mubarize Redakte Xarezmsah merkezde siyasi sabitlik yaratdiqdan sonra 1201 ci ilin sentyabrinda Xorasana yuruse basladi Sadyahi ve Mervi ele kecirirdi 1202 ci ilde Herati muhasireye aldi 40 gunluk Herat muhasiresi hecbir netice vermedi 9 Qurilerdeki hakimiyyet deyisikliyinden istifade ederek 1204 cu ilde Herat uzerine edillmis yurus ise muveffeqiyyetli oldu Merkezi hakimiyyeti guclendirmeyi bacaran Quri sultani Sehabeddin Mehemmed 1204 cu ilde Sultan Mehemmed terefinden isgal olunmus topraqlarin geri alinmasi ucun Xarezmsahlar uzerine eks hucuma basladi 1204 cu ilin iyul ayinda Sehabeddin Xorasana dogru hereket etdi Quri hokmdarinin boyuk bir ordu ile hucuma basladigi xeberi Sultan Mehemmede catan kimi telesik Xorasandan Xarezme cekilerek mudafie islerine basladi 10 1204 cu ilde Ceyhun cayinin sahilinde bas vermis doyusde Xarezmsah meglub oldu ve paytaxa cekildi Arxasiyca gelen Sehabeddin Urgenci muhasireye aldi 11 Sultan Mehemmed Qaraxitaylara mektub yazaraq onlardan komek istedi ve vassal kimi onlara tabe olacagini bildirdi Bu teklifi musbet qarsilayan Qara Xitay xan Tayanqunun ve vassali Qaraxanli hokmdari Osmanin rehberliyi ile guclu ordunu Sultan Mehemmede komeye gonderdi Ani hucuma kecen Qaraxitaylar Quri ordusunu darmadagin etdiler Sehabeddin boyuk itkiler vererek geri cekildi 12 Qurilerin meglubiyyeti onlarin hakimiyyetini zeifletdi ve ara muharibelerine getirib cixardi Bu qarisiqliqlardan istifade eden Sultan Mehemmed Quri sarayina elci gonderdi ve baglanan muqavileye esasen Sehabeddin Herati cixmaqla butun Xorasanda Xarezmsahlarin hakimiyyetini qebul etdi 13 Sehabeddinin 1206 ci ildeki olumunden 14 sonra ise Herat ve ilin sonunda Belx isgal edildi Tirmiz qalasi tutularaq Qaraxanli sultani Osmana verildi 15 Hakimiyyete gelmis yeni Quri hokmdari Sultan Mehemmedden asililigi qebul etdi ve Firuzkuhda Xarezmsahin canisini kimi hakimiyyetde qaldi Sultan Mehemmed 1215 ci ilde bu erazilerin qeti olaraq Xarezmsahlara tabe edilmesi ucun yuruse basladi Belelikle Qiyaseddin Mahmud ve Qeznedaki Taceddin Ulduzun hakimiyyetine son qoyuldu ve Quri hakimiyyetindeki butun torpaqlari ele kecirildi 16 Qezneden Hind cayina qeder butun torpaqlar Celaleddine Menguberdiye tapsirildi Lakin Sultan Mehemmed Celaleddini yanindan ayirmamaq istediyi ucun bu torpaqlar muveqqeti yeni Monqol hucumundan sonra Celaleddinin Qezneye cekilmesine qeder Kerber Melike tapsirildi 17 Qaraxitaylarla mubarize Redakte Sultan Elaeddin Mehemmed dovrunde Xarezmsahlarin hakimiyyetindeki torpaqlar 1207 ci ilin yazinda Qaraxitay hakimiyyetinde olan Buxarada Sencerin basciligi boyuk ile usyan qalxdi Merkezi hakimiyyetden komek gelmemesi sebebinden seher hakimi Ali Burhan Xarezmsahdan komek istedi Bu isteyi qebul eden Sultan Mehemmed Buxaraya yuruse basladi Hemin ilde Xarezmsah ordusu usyancilari meglub etdi ve usyanin bascisi Sencer hebs edildi 18 Bu qelebenin neticesinde Qaraxitay hakimiyyetine tabe olan Sultan Osman Xarezmsahla yaxinlasdi Bele ki Sultan Osman xutbeni hem oz adina hem de Xarezmsah adina oxutdurmaga basladi Her iki sebeb Qaraxitaylarla munasibetlerin pozulmasina getirib cixardi Mehemmedin Maveraunnehrdeki quvelerine hucuma kecen Qaraxitay ordusu onlari darmadagin etdi Xarezmsah Mehemmed sulh danisiqlarina basladi Lakin Qaraxitay elcisinin sultanla bir yerde taxta oturmaq istemesi aradaki munasibetleri tamamile pozdu Sultan elcini kafir deyerek oldurdu ve Qaraxitaylara her il verdiyi tezminati dayandirdi Ordu yigmaga baslayan Elaeddin Mehemmed 1210 cu ilde Qaraxitaylarin uzerine hucuma kecdi Hemin ilin sentyabrinda bas vermis Ilamis doyusunde Qaraxitaylar meglub edildiler Irelileyen Xarezm ordusu butun Maveraunnehri ele kecirdi 19 Serqi Iranin isgali Redakte Qardasi atabey Ebu Bekrin vefatindan sonra Azerbayan Atabeyleri taxtina Ozbek kecdi Onun taxta cixdigi vaxt Ecem Iraqinda veziyyet agir idi Bu vaxt bir muddetdir Ecem Iraqini tek basina idare eden Aydogmusa Ozbeyin vassali qarsi Cahan Pehlevanin bir basqa vassali Nesreddin Mengli cixis ederek onu meglub etdi ve Ecem Iraqindaki torpaqlari eline kecirerek Rey Isfahan Hemedan ve diger eyaletlerde oz adina xutbeler oxudub sultan adiyla sikkeler zerb etdirdi 20 Xelife en Nasir Azerbaycan atabeyi Muzeffereddin Ozbek ve ismaili hokmdari Celaleddin Hesen oz aralarinda Menglinin elindeki Ecem Iraqi torpaqlarini bolusdurduler Erbil atabeyi Muzeffereddin Goy Boru de onlara qosuldu Muttefiqlerin birlesmis ordulari Hemedana hereket etdiler 27 sentyabr 1215 ci ilde bas vermis doyusde Mengli meglub oldu ve olduruldu Seyfeddin Oglamisi canisin teyin eden Atabey Ozbek ozu Tebrize qayitdi Ancaq daha evvel Xarezmsahlarin xidmetinde olan Oglamis naib teyin edildikden sonra xutbeni Xarezmsah Elaeddin Mehemmedin adina oxutdurmaga basladi Bu sebebden de sui qesdin qurbani oldu 21 Bu xeberi esiden Sultan Mehemmed Serqi Irana uzerine hereket etdi O qarsisina cixan Sed ibn Zengini meglub edib Reye soxuldu Bunu esiden Ozbek Eher hakimi Pisteginlerden Nureddin Mehemmedi Tebrize gonderib ozu de daglarda yerlesen qalalardan birine qacdi Ancaq Nureddin Mehemmed Miyane yaxinlarinda Xarezmsahlara meglub oldu ve ozuyle birlikde vezir Rebibeddin Dendan da esir dusduler Xarezmsah Elaeddin Mehemmed veziri Nesireddin Dovletyari Atabey Ozbekin yanina gondererek ona teslim olmagi ve Xarezmsah adina xutbe oxutdurub sikke kesdirmeyi emr etdi Xarezmsahin bu tekliflerini qebul eden Ozbek Arran ve Azerbaycandaki hakimiyyetini qorusa da Elaeddin Mehemmedin vassalina cevrildi 22 Sultan Mehemmed isgal etdiyi Serqi Iran torpaqlarina oglu Rukneddin Gursancdini teyin etdi 23 Xelifeye qarsi mubarize Redakte Xarezmsah Tekis 1194 cu ilde Xelifeni ozunden asili veziyyete salmisdi Lakin Tekisin olumunden istifade eden Xelife Nasir asililiqdan imtina etdi ve Xarezmsahlara qarsi mubarizeye basladi Bele ki Serqi Iranin bolusdurulmesi ve Xarezmsah Mehemmedin naibi Oglamisin qetlinde elinin olmasi munasibetleri tamamile korlamisdi 24 Hemcinin Xarezmsah xelifeden xutbeni onun adina oxumasini teleb edirdi 1217 ci ilde meshur alim Qazi Mucireddini Xilafet sarayina gonderdi Lakin Xelife bu teklifi redd etdi 25 26 Xelifeye qarsi herekete kecen Sultan Mehemmed Tirmiz seyidlerinden olan Elaul Mulk Tirmizini xelife teyin etdi Ilk once xelifeni vezifeden cixardlgini ve Elaul Mulk Tirmizini onun yerine teyin etdiyini elan ederek xutbelerin yeni xelifenin adina oxunmasini istedi Feqet Sultan Mehemmedin bu siyaseti neinki vassali olan hetta oz paytaxtinda bele qebul edilmedi ve bu yonde hecbir deyisiklik olmadi 27 28 Belelikle Xarezmsah Mehemmed Xelifeye hakimiyyetini qebul eletdire bilmedi Ancaq Xarezmsah Mehemmedin nufuzuna boyuk xeler geldi 29 30 Monqollarla mubarize Redakte Cingiz xan Xarezmsahlar dovletinin dagilmasina sebeb Monqol yurusleri oldu Sultan Mehemmedin en boyuk xetalarindan biri bu yurusleri nezere almamasi ve evvelceden tedbirler gormemesi idi Mehemmedin hakimiyyetinin ortalarinda Xarezmsahlarin Monqollarla arasi yaxsi idi hokmdarlar arasinda ticaretle elaqeli elci mubadilesi vardi 31 Elaqelerin pozularaq muharibe halina gelmesine sebeb ise Xarezmsahin Otrardaki naibi Inalcigin Monqol karvanina hucum ederek qarete ve qetllere yol vermesi oldu Cingiz xan Xarezmsahdan vurulan ziyanin geri qaytarilmasini teleb etse de Sultan Mehemmed bunu qebul etmedi Belelikle iki teref arasinda muharibe qacinilmaz oldu 32 Ani hucuma kecen Monqol ordusu sayinin coxlugu da nezere almaqla Xarezmsahlarin torpaqlarinin boyuk hissesini tutdu Maveraunnehr Buxara ve Semrqend ele kecirildi 33 Paytaxtin muhasiresi baslayanda muqavimet gostere bilmeyeceyini basa dusen Sultan Mehemmed Mazandarana qacdi Arxasiyca Monqol ordusu Xorasani ve Mazandarani ele kecire kecire sultani teqib etdi Xarezmsahin tek qalibiyyeti Monqol quvvelerinin eline kecmemeyi oldu 34 Olumu Redakte Xezer denizine Abaskun adasina siginan Sultan Mehemmed ailesinin bir hissesinin ve xezinesinin monqollarin eline kecmesi xeberini aldiqdan sonra agir xestelendi Adada ailesinden ogullari Celaleddin Azlaq Agsah ve heyat yoldaslari var idi Belelikle Mehemmed adadas olarkan 1221 ci ilde oglu ve veliehdi Celaleddin Menguberdini sultan elan etdi ve oz qilinci ile tacini ona verdi Butun ailesinden Celaleddine tabe olmalarini istedi ve hemin ilin dekabrinda vefat etdi 35 Sexsiyyeti RedakteMueyyen hadiseler subut edir ki Elaeddin Mehemmed tez hiddetlenen bir sexs olmusdur Bu hadiselere biri Sultan Osmanin oldurulmesi ile baglidir Bele ki Sultan Mehemmedin qiziyla evlenen Osman onun qizina qarsi sert davranmasi sebebinden Xarezmsahin qarsisina qilinc ve kefenle cixmasina baxmayaraq oldurulmusdu 36 Ordu gucu ile elde etdiyi qalibiyyetler sebebinden megrur bir insana cevrilmisdi Esirlere qarsi olduqca merhemetiz idi Serqi Iranda apardigi muharibeler zamani esir aldigi serkerdeleri Atabey Sed Melik Mehemmed ve vezir Rebubiddin Ebulqasimi covgan oyunu bitene qeder ayaq uste saxlamisdi O isgal etdiyi olkelerin hakimlerinin bezilerini oldurur ve bezilerini ise esir seklinde Xarezme getirerek hebse atirdi Bu sebebden paytaxt hokmdarlar ve sehzadeler hebsxanasina cevrilmisdi 37 Menbe RedakteIstinadlar Redakte Bosworth C E Abaskun Arxivlesdirilib oktyabr 9 2007 at the Wayback Machine Encyclopaedia Iranica Accessed on June 6 2007 Cuveyni s 31 Kafesoglu s 146 Cuveyni s 37 Er Ravendi s 369 370 Ibni el Esir s 133 134 Cuzcani s 359 360 Nesevi s 59 60 Kafesoglu s 155 Kafesoglu s 151 Cuveyni s 42 Tarih com Prof Dr Abdulkerim Ozaydin Harezmsahlar Devleti turk 2016 08 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Cuveyni c II s 44 Cuzcani s 369 Ibn el Esir s 189 Cuzcani s 374 377 Nesevi s 38 Barthold s 378 379 El Bundari s 250 Ekber N Necef s 44 Ibn el Esir s 268 Ekber N Necef s 44 45 Nesevi s 22 23 Cakmak s 47 51 Kafesoglu s 217 218 Barthold s 396 397 Fezlullah Resideddin s 340 341 Kafesoglu s 217 Cuveyni s 78 79 Nesevi s 32 Barthold s 420 421 Guignes s 478 480 Ebul Ferec s 512 515 Barthold s 444 451 Nesevi s 84 Cuveyni c II s 104 Kafesoglu s 206 207 Edebiyyat Redakte Ekber N Necef Selcuqlu dovletleri ve atabeyleri tarixi Oguzlarin ortaya cixmasindan XIV esre qeder Baki Qanun 2010 Elaeddin Atamelik Cuveyni Tarixi Cehanqusa c I II terc M Ozturk Ankara Kultur Bakanligi Yayini 1998 Ibrahim Kafesoglu Xarezmsahlar dovleti tarixi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayini 1992 Er Ravendi Rahat us sudur ve ayet us surur c I II terc A Ates Ankara Turk Tarih Kurumu Yayini 1957 Minhec el Sirac Cuzcani Tebaketi Nasiri c I II terc Ebdul Hay Tahran Dunyaye Kitab 1343 Ibn el Esir El kamil fi t tarix c I II terc A Agirakce ve A Ozaydin Istanbul Bahar Yayinlari 1987 Nesevi Siret i Celaleddin Menguberdi terc Mucteba Minuvi Tehran Sirketi Intisarati Elmi ve Ferhengi 1986 El Bundari Zubdetun nusra ve nuhbetul usra terc Kivameddin Burslan Ankara Maarif Matbeesi 1943 Cakmak M A Turk Sultanlari ile Abbasi Xelifelerinin Iqtidar Mucadileleri XII XIII Yuzil Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirmalari Dergisi 2007 Fezlullah Resideddin Cami et Tevarix c I terc Dr Behmen Kerimi Tehran Iqbal nesriyyati 1374 Joseph de Guignes Hunlarin Turklerin Mogollarin ve sair Tatarlarin Umumi Tarixi c IV terc H Cahit Istanbul Tanin metbeesi 1924 Ebul Ferec Tarixi Ebul Ferec c II terc O R Dogrul Ankara Turk Tarih Kurumu Yayini 1987 Xarici kecidler Redakte Muhammed b Tekis Abdulkerim Ozaydin TDV Harezmsahlar Devleti Prof Dr Abdulkerim Ozaydin Arxivlesdirilib 2016 08 09 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title II Mehemmed Xarezm hokmdari amp oldid 5983169, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.