Əbu Bəkrin dövründə Cahan Pəhləvanın oğulları arasında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə feodal çəkişmələri nəticəsində Eldəgəzlər dövlətinin tənəzzülü başladı. Qutluq İnanc və Əmiran Ömərin hakim olduqları İraq Əcəm, İsfahan və Rey vilayətləri Eldəgəz dövlətindən ayrıldı. Eldəgəz dövlətində gedən feodal çəkişmələrdən Xarəzmşahlar, Abbasilər, Əyyubi sultanları, Şirvanşahlar, gürcü çarları istifadə etməyə çalışırdılar. 1192-ci ildə sultan Toğrul ona sadiq əmirlərin köməyi ilə həbsdən azad oldu və qısa müddətə Rey, İsfahan və Həmədanda hakimiyyəti ələ keçirdi. Qutluq İnanc Toğrula qarşı Xarəzmşah Təkəşdən (1172–1200) hərbi yardım istədi. 1194-cü ildə Təkəş hücum edərək Xorasan, Rey və Həmədan vilayətlərini tutdu. Martın 25-də Rey yaxınlığında Toğrul öldürüldü. Xarəzmşah işğal etdiyi vilayətlərin idarəsini Qutluq İnanca tapşırdı. Lakin, Qutluq İnancın müstəqil dövlət yaratmağa çalışması Təkəşin ona münasibətinin kəskin surətdə dəyişməsinə səbəb oldu. 1196-cı ildə Qutluq İnanc öldürüldü. 1197-ci ildə Həmədan uğrunda vuruşmada Xarəzmşah əmirini məğlub edən Əbu Bəkr qardaşı Özbəki oraya hakim təyyin etdi. Az sonra Təkəşin qoşunları Həmədanı yenidən ələkeçirdilər. Təkəşin (1200) ölümündən sonra Əbu Bəkr Həmədanı geri qaytara bildi. Lakin siyasi sabitliyin olmaması Əbu Bəkrin hakimiyyəti dövründə feodallar arasında çəkişməni dahada kəskinləşdirdi. 1205-ci ildə Marağa hakimi Əlaəddin Ağsonqur, İrbil hakimi Müzəffərəddin Kökburi ilə ittifaq bağlayaraq Təbrizə hücum etdi. Əbu Bəkr əmir Aytormuşla hücuma keçərək Marağanı mühasirəyə aldı. Əlaəddin sülh bağlamağa və tutduğu yerləri qaytarmağa məcbur oldu; əvəzində Urmiya şəhərini aldı. 1208-ci ildə Ağsunqurilərin kiçik yaşlı sonuncu hakimi öldükdə Əbu Bəkr Rəvandüz qalasından başqa, Marağa vilayətini Eldəgəzlər dövlətinə qatdı.
Naxçıvan Atabəy Əbu Bəkr dövründə
Azərbaycan atabəyləri dövlətinin Cahan Pəhləvanın oğlanları arasında bölüşdürlüməsi nəticəsində Naxçıvanın Qızıl Arslanın ölümündən [111–112] sonrakı tarixində mühüm dəyişikliklər baş verir. Əgər, istər Cahan Pəhləvanın, istərsə də Qızıl Arslanın zamanında Naxçıvan Şəmsəddin Eldənizin hakimiyyətinin ilk dövründə olan baş paytaxt statusunu Həmədana vermişdisə, 1191-ci ildə atabəy Əbu Bəkrin hakimiyyətə gəlməsi ilə şəhər yenidən ölkənin əsas idarə mərkəzinə çevrildi. Atasının vaxtında Azərbaycan və Arranın idarəçiliyini həyata keçirən Əbu Bəkr əmisi və atabəyi olan Qızıl Arslanın hakimiyyəti illərində qoşun başçısı təyin edilmişdi. Mənbələrin məlumatına görə, Qızıl Arslanın ölümündən sonra anası Quteybə xatunun təhrikilə o, Azərbaycanda və Arranda hakimiyyətə yiyələnmək üçün Naxçıvana gəlir və Əlincə qalasındakı dövlət xəzinəsinin qoruyucusu analığı Zahidə xatunun köməkliyi ilə bu xəzinəyə sahib olur (104). Naxçıvanda bu dövrdə baş verən hadisələrin maraqlı xəbərçisi olan Sədrəddin əl-Hüseyni Zahidə xatunun, adı bizim üçün naməlum qalan şəhər valisinə müraciətlə dediyi sözləri təqdim edir: "Bu (yəni, Əbu Bəkr, N. V. ) ölkənin sahibidir və sən onun tabeliyindəsən" (105). Əlincə qalası valisinə isə Əbu Bəkri təqdim edərkən: "Bu [adam], qalanın sahibidir" — sözlərini deyən Zahidə xatun valini Əbu Bəkrə itaət andı içməyə məcbur edir (106). Beləliklə, Naxçıvanın və Əlincənin valiləri Əbu Bəkrin ali hakimiyyətini tanıyırlar. Lakin bütün Azərbaycan və Arranın yerli əmirlərini itaətə gətirmək üçün Əbu Bəkr "atlanaraq" əvvəl Gəncəyə gəlir, şəhərin ona tabe olmuş yerli əmirini özünün oradakı müavini təyin edir; sonra isə "bir şəhərdən о birinə gedərək", dövrün mənbələrinin təsdiq etdiyi kimi "bütün Azərbaycanı və Arranı tabe edir" (107). Eldənizlər ailəsində hakimiyyət uğrunda gedən çəkiş-mələr Cahan Pəhləvanın İnanc xatundan olan oğlanları [112–113] Qutluq İnanc və Əmir Əmiranın Həmədan və ona qonşu vilayətlərdə hakimiyyəti ələ keçirmələrinə gətirib çıxarır. İnanc xatunun özü isə Reydə qalır. Bu qarışıq dövrdə Naxçıvan yaxınlığındakı Qəhrəm qalasından azad ola bilən III Toğrul Qəzvin yanında Qutluq İnancla apardığı uğurlu döyüşdən (1192) sonra yenidən Həmədana daxil olub, sultan taxtına oturur. Beləliklə, atabəy Əbu Bəkr öz sələflərindən fərqli olaraq hakimiyyətinin əksər illərini Naxçıvanda qalaraq, yalnız Azərbaycana və Arrana hakimlik etməklə kifayətlənməli olur. Lakin bu ərazini saxlamaqda ona asanlıqla başa gəlmir. Xarici (xarəzmşahlar, gürcülər) və daxili (qardaşları, əmirlər) qüvvələrlə tez-tez baş verən, qanlı döyüşlər həddinə çatan toqquşmalar Əbu Bəkrin də öz sələfləri kimi Naxçıvanın, ətrafdakı mövcud qala və 41 istehkamların, о cümlədən, dövlət xəzinəsinin yerləşdirildiyi Əlincə qalasının daha da möhkəmləndirilməsi qayğısına qalması zərurətini meydana çıxarmışdı. Əlincəçayın sağ sahilində, eyniadlı dağın zirvəsində yerləşən bu qədim qalanın qalıqları bu gün də özünün qeyri-adi görünüşü və əzəməti ilə nəzəri cəlb edir. Mənbələr siyasi vəziyyətin qəlizliyi ilə bir qədər də ağırlaşmış bu dövrdə Azərbaycanın hər yerində (Abşeron, Təbriz, Xalxal, Gəncə və b. yerlərdə) olduğu kimi Naxçıvan ərazisində də öz alınmazlığı və xüsusi möhkəmliyi ilə ad çıxarmış daha neçə-neçə qala və qəsrin adını qoruyub saxlamışdır. Arxeoloji qazıntılar kiçik şəhərciyi xatırladan belə qalaların daxilində çoxlu yaşayış və ictimai binaların olduğunu təsdiq edir. Məsələn, arxeoloqlar Şahbuz rayonunda eyniadlı kəndin yaxınlığında yerləşən, müdafiə məqsədilə, həm də gözətçi məntəqəsi kimi istifadə olunan Şapurqalanın daxilində dağılmış tikinti qalıqları aşkar etmişlər [113–114] (108). Azərbaycanda "qarışıqlıq (fitnə) və müharibələrin ardı-arasının kəsilmədiyi", buna görə də "şəhərlərinin çoxunun xaraba, kəndlərinin isə yerlə-yeksan" olduğu haqqında məlumat verən məşhur alim və səyyah Yaqut əl-Həməvi də ölkənin "çoxlu qalaları" olduğunu bildirir (109). XII yüzilin ilk illərində bu vaxtatək müxtəlif yollarla Gəncəni və Azərbaycanın digər şəhərlərini ələ keçirməyə çalışan gürcü qoşunları Gəncənin 25 günlük uğursuz mühasirəsindən sonra Naxçıvana doğru hərəkət edirlər. İbn əl-Əsir "599-cu ildə (1202/03) gürcülərin yolüstü "bütöv Azərbaycan kimi, əmir Əbu Bəkr ibn Cahan Pəhləvanın mülkü" olan Dvin (Dəbil) şəhərini ələ keçirib, "talan və viran" etmələri, "əhalisinin çoxunu öldürmələri" məlumatını verir (110). Salnamədən məlum olur ki, Dvini qarət edən gürcülər şəhərdə elə dəhşətli qırğın törədirlər ki, bunlar "haqqında eşidəndə adamın tükləri ürpəşir" (111). Bu ağır məqamda gürcü qoşunlarının ölkənin içərilərinə soxulacaqlarından ehtiyat edən, mənbələrin (Sədrəddin əl-Hüseyni, İbn əl-Əsir, Ravəndi və b.) məlumatından göründüyü kimi, xoşagəlməz fakt da olsa, dövlət işlərindən daha çox əyyaşlıqla məşğul olan Əbu Bəkr Naxçıvanı tərk edərək, analığı Zahidə xatunun idarə etdiyi Təbrizə gəlir (112). Naxçıvana hücum edən gürcülər, görünür, Əbu Bəkri təqib edərək, Təbrizə yetişirlər. Təbriz ətrafındakı yerlər qarət edilsə də, Zahidə xatunla bağlanılmış müqaviləyə görə, gürcülər onlara verilən böyük təzminat müqabilində Təbrizə olan hücumu dayandırırlar; lakin bununla belə onların qarətçi yürüşləri davam edir. Sədrəddin əl-Hüseyni bu barədə yazırdı: "Onların əlləri qənimətlə doldu; о qədər adamı əsir apardılar ki, sayını Allahdan başqa-ona [114–115] həmd olsun, heç kəs bilmir. Onlar ölkədəki bütün malqaranı sürüb apardılar. Ölkəni tərk edərkən, yolüstü vilayətlərə hücum törədir, qaladan qalaya, şəhərdən şəhərə [hər yeri] ələ keçirib qarət edirdilər. Beləliklə, onlar qalaların əksəriyyətini tutdular, Naxçıvan və Beyləqanın üzərinə xərac qoydular" (113). Gürcü qoşunlarının hücumları sonrakı il də davam edir. Bu hücumların qarşısını nə yolla olursa-olsun almağa çalışan atabəy Əbu Bəkr, nəhayət, "müsəlman dünyasında kəskin etiraza səbəb olan" qərar qəbul edir: gürcü hökmdarının qızı ilə evlənir (114). Bu izdivacdan sonra "gürcülər talandan, qarətdən və qırğından əl çəkdilər" (115). Bundan sonrakı dövrdə də atabəy və onun ailəsi Naxçıvanda yaşamaqda davam edirdi.
Mənbə
Bünyadov Z. M., Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136–1225). B., 1985;
əbubəkr, eldəniz, hökmdarı, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021,. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Atabey Nusrededdin Ebu Bekr ve ya I Ebu Bekr 1 Eldenizler dovletinin hokmdari Atabey Ebu BekrNusreteddin Ebu BekrEbu Bekrin adina zerb olunmus sikkeAzerbaycanin IV boyuk atabeyi1191 1210Tacqoyma 1191Selefi Qizil ArslanXelefi Sultan Muzeffereddin OzbekSexsi melumatlarDogum tarixi Dogum yeri Vefat tarixi 1210Vefat yeri Sulale AtabeylerMilliyyeti qipcaq turku Mundericat 1 Hokmranligi 2 Naxcivan Atabey Ebu Bekr dovrunde 2 3 Menbe 4 Hemcinin bax 5 IstinadlarHokmranligi RedakteEbu Bekrin dovrunde Cahan Pehlevanin ogullari arasinda hakimiyyet ugrunda geden mubarize feodal cekismeleri neticesinde Eldegezler dovletinin tenezzulu basladi Qutluq Inanc ve Emiran Omerin hakim olduqlari Iraq Ecem Isfahan ve Rey vilayetleri Eldegez dovletinden ayrildi Eldegez dovletinde geden feodal cekismelerden Xarezmsahlar Abbasiler Eyyubi sultanlari Sirvansahlar gurcu carlari istifade etmeye calisirdilar 1192 ci ilde sultan Togrul ona sadiq emirlerin komeyi ile hebsden azad oldu ve qisa muddete Rey Isfahan ve Hemedanda hakimiyyeti ele kecirdi Qutluq Inanc Togrula qarsi Xarezmsah Tekesden 1172 1200 herbi yardim istedi 1194 cu ilde Tekes hucum ederek Xorasan Rey ve Hemedan vilayetlerini tutdu Martin 25 de Rey yaxinliginda Togrul olduruldu Xarezmsah isgal etdiyi vilayetlerin idaresini Qutluq Inanca tapsirdi Lakin Qutluq Inancin musteqil dovlet yaratmaga calismasi Tekesin ona munasibetinin keskin suretde deyismesine sebeb oldu 1196 ci ilde Qutluq Inanc olduruldu 1197 ci ilde Hemedan ugrunda vurusmada Xarezmsah emirini meglub eden Ebu Bekr qardasi Ozbeki oraya hakim teyyin etdi Az sonra Tekesin qosunlari Hemedani yeniden elekecirdiler Tekesin 1200 olumunden sonra Ebu Bekr Hemedani geri qaytara bildi Lakin siyasi sabitliyin olmamasi Ebu Bekrin hakimiyyeti dovrunde feodallar arasinda cekismeni dahada keskinlesdirdi 1205 ci ilde Maraga hakimi Elaeddin Agsonqur Irbil hakimi Muzeffereddin Kokburi ile ittifaq baglayaraq Tebrize hucum etdi Ebu Bekr emir Aytormusla hucuma kecerek Maragani muhasireye aldi Elaeddin sulh baglamaga ve tutdugu yerleri qaytarmaga mecbur oldu evezinde Urmiya seherini aldi 1208 ci ilde Agsunqurilerin kicik yasli sonuncu hakimi oldukde Ebu Bekr Revanduz qalasindan basqa Maraga vilayetini Eldegezler dovletine qatdi Naxcivan Atabey Ebu Bekr dovrunde 2 RedakteAzerbaycan atabeyleri dovletinin Cahan Pehlevanin oglanlari arasinda bolusdurlumesi neticesinde Naxcivanin Qizil Arslanin olumunden 111 112 sonraki tarixinde muhum deyisiklikler bas verir Eger ister Cahan Pehlevanin isterse de Qizil Arslanin zamaninda Naxcivan Semseddin Eldenizin hakimiyyetinin ilk dovrunde olan bas paytaxt statusunu Hemedana vermisdise 1191 ci ilde atabey Ebu Bekrin hakimiyyete gelmesi ile seher yeniden olkenin esas idare merkezine cevrildi Atasinin vaxtinda Azerbaycan ve Arranin idareciliyini heyata keciren Ebu Bekr emisi ve atabeyi olan Qizil Arslanin hakimiyyeti illerinde qosun bascisi teyin edilmisdi Menbelerin melumatina gore Qizil Arslanin olumunden sonra anasi Quteybe xatunun tehrikile o Azerbaycanda ve Arranda hakimiyyete yiyelenmek ucun Naxcivana gelir ve Elince qalasindaki dovlet xezinesinin qoruyucusu analigi Zahide xatunun komekliyi ile bu xezineye sahib olur 104 Naxcivanda bu dovrde bas veren hadiselerin maraqli xebercisi olan Sedreddin el Huseyni Zahide xatunun adi bizim ucun namelum qalan seher valisine muracietle dediyi sozleri teqdim edir Bu yeni Ebu Bekr N V olkenin sahibidir ve sen onun tabeliyindesen 105 Elince qalasi valisine ise Ebu Bekri teqdim ederken Bu adam qalanin sahibidir sozlerini deyen Zahide xatun valini Ebu Bekre itaet andi icmeye mecbur edir 106 Belelikle Naxcivanin ve Elincenin valileri Ebu Bekrin ali hakimiyyetini taniyirlar Lakin butun Azerbaycan ve Arranin yerli emirlerini itaete getirmek ucun Ebu Bekr atlanaraq evvel Genceye gelir seherin ona tabe olmus yerli emirini ozunun oradaki muavini teyin edir sonra ise bir seherden o birine gederek dovrun menbelerinin tesdiq etdiyi kimi butun Azerbaycani ve Arrani tabe edir 107 Eldenizler ailesinde hakimiyyet ugrunda geden cekis meler Cahan Pehlevanin Inanc xatundan olan oglanlari 112 113 Qutluq Inanc ve Emir Emiranin Hemedan ve ona qonsu vilayetlerde hakimiyyeti ele kecirmelerine getirib cixarir Inanc xatunun ozu ise Reyde qalir Bu qarisiq dovrde Naxcivan yaxinligindaki Qehrem qalasindan azad ola bilen III Togrul Qezvin yaninda Qutluq Inancla apardigi ugurlu doyusden 1192 sonra yeniden Hemedana daxil olub sultan taxtina oturur Belelikle atabey Ebu Bekr oz seleflerinden ferqli olaraq hakimiyyetinin ekser illerini Naxcivanda qalaraq yalniz Azerbaycana ve Arrana hakimlik etmekle kifayetlenmeli olur Lakin bu erazini saxlamaqda ona asanliqla basa gelmir Xarici xarezmsahlar gurculer ve daxili qardaslari emirler quvvelerle tez tez bas veren qanli doyusler heddine catan toqqusmalar Ebu Bekrin de oz selefleri kimi Naxcivanin etrafdaki movcud qala ve 41 istehkamlarin o cumleden dovlet xezinesinin yerlesdirildiyi Elince qalasinin daha da mohkemlendirilmesi qaygisina qalmasi zeruretini meydana cixarmisdi Elincecayin sag sahilinde eyniadli dagin zirvesinde yerlesen bu qedim qalanin qaliqlari bu gun de ozunun qeyri adi gorunusu ve ezemeti ile nezeri celb edir Menbeler siyasi veziyyetin qelizliyi ile bir qeder de agirlasmis bu dovrde Azerbaycanin her yerinde Abseron Tebriz Xalxal Gence ve b yerlerde oldugu kimi Naxcivan erazisinde de oz alinmazligi ve xususi mohkemliyi ile ad cixarmis daha nece nece qala ve qesrin adini qoruyub saxlamisdir Arxeoloji qazintilar kicik seherciyi xatirladan bele qalalarin daxilinde coxlu yasayis ve ictimai binalarin oldugunu tesdiq edir Meselen arxeoloqlar Sahbuz rayonunda eyniadli kendin yaxinliginda yerlesen mudafie meqsedile hem de gozetci menteqesi kimi istifade olunan Sapurqalanin daxilinde dagilmis tikinti qaliqlari askar etmisler 113 114 108 Azerbaycanda qarisiqliq fitne ve muharibelerin ardi arasinin kesilmediyi buna gore de seherlerinin coxunun xaraba kendlerinin ise yerle yeksan oldugu haqqinda melumat veren meshur alim ve seyyah Yaqut el Hemevi de olkenin coxlu qalalari oldugunu bildirir 109 XII yuzilin ilk illerinde bu vaxtatek muxtelif yollarla Genceni ve Azerbaycanin diger seherlerini ele kecirmeye calisan gurcu qosunlari Gencenin 25 gunluk ugursuz muhasiresinden sonra Naxcivana dogru hereket edirler Ibn el Esir 599 cu ilde 1202 03 gurculerin yolustu butov Azerbaycan kimi emir Ebu Bekr ibn Cahan Pehlevanin mulku olan Dvin Debil seherini ele kecirib talan ve viran etmeleri ehalisinin coxunu oldurmeleri melumatini verir 110 Salnameden melum olur ki Dvini qaret eden gurculer seherde ele dehsetli qirgin toredirler ki bunlar haqqinda esidende adamin tukleri urpesir 111 Bu agir meqamda gurcu qosunlarinin olkenin icerilerine soxulacaqlarindan ehtiyat eden menbelerin Sedreddin el Huseyni Ibn el Esir Ravendi ve b melumatindan gorunduyu kimi xosagelmez fakt da olsa dovlet islerinden daha cox eyyasliqla mesgul olan Ebu Bekr Naxcivani terk ederek analigi Zahide xatunun idare etdiyi Tebrize gelir 112 Naxcivana hucum eden gurculer gorunur Ebu Bekri teqib ederek Tebrize yetisirler Tebriz etrafindaki yerler qaret edilse de Zahide xatunla baglanilmis muqavileye gore gurculer onlara verilen boyuk tezminat muqabilinde Tebrize olan hucumu dayandirirlar lakin bununla bele onlarin qaretci yurusleri davam edir Sedreddin el Huseyni bu barede yazirdi Onlarin elleri qenimetle doldu o qeder adami esir apardilar ki sayini Allahdan basqa ona 114 115 hemd olsun hec kes bilmir Onlar olkedeki butun malqarani surub apardilar Olkeni terk ederken yolustu vilayetlere hucum toredir qaladan qalaya seherden sehere her yeri ele kecirib qaret edirdiler Belelikle onlar qalalarin ekseriyyetini tutdular Naxcivan ve Beyleqanin uzerine xerac qoydular 113 Gurcu qosunlarinin hucumlari sonraki il de davam edir Bu hucumlarin qarsisini ne yolla olursa olsun almaga calisan atabey Ebu Bekr nehayet muselman dunyasinda keskin etiraza sebeb olan qerar qebul edir gurcu hokmdarinin qizi ile evlenir 114 Bu izdivacdan sonra gurculer talandan qaretden ve qirgindan el cekdiler 115 Bundan sonraki dovrde de atabey ve onun ailesi Naxcivanda yasamaqda davam edirdi Menbe RedakteBunyadov Z M Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1136 1225 B 1985 Hemcinin bax RedakteEldenizler dovletiIstinadlar Redakte Atabeyler tarixinde iddiaci olaraq bir Atabey Ebubekr daha olmusdur Ona gore bele demek de olar Naxcivan ereblerden monqollaradek VII XII esrler PDF 2018 06 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 11 11 SELEFQizil Arslan Atabey Ebu BekrAtabeyler XELEFSultan Muzeffereddin OzbekMenbe https az wikipedia org w index php title Ebubekr Eldeniz hokmdari amp oldid 6065219, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
