fbpx
Wikipedia

Çiçəkli bitkilər

Avqust 04, 2021

Çiçəkli bitkilər, yaxud örtülütoxumlular (lat. Magnoliophyta və ya Angiospermae) – Çoxalma orqanı olan bu qismin çiçək açması, eləcə də ikiqat mayalanma kimi xüsusiyyətinə görə fərqlənən ali bitki tipidir.

?Çiçəkli bitkilər
Magnoliophyta

Maqnoli çiçəyi
Elmi təsnifat
Elmi adı
Magnoliophyta
Cronq., Takht. & W.Zimm., 1966
Törəmə taksonlar
Sinifləri

Birləpəlilər (Monocotyledones)


Vikinövlərdə
sistematika
Şəkil
axtarışı
ITIS  18061

Çiçəklərində ağızcıq, sütuncuq və yumurtalıqdan ibarət dişicik orqanı vardır. Qametofit ixtisar olunmuşdur. Daxili və xarici quruluşlarında xüsusi ixtisaslaşma getmişdir. Əksər nümayəndələri cücülər vasitəsilə çarpaz tozlanma kimi bir uyğunlaşma qazanmışdır. Çiçəklərdə həmçinin erkəkcik adlanan orqan vardır. Erkəkcik erkəkcik sapı, tozluq və tozluğun içərisində olan tozcuq lardan ibarətdir. Hər bir tozcuq müstəqil hüceyrədir. Tozcuqlar formalarına görə müxtəlif cür olur.

Toxumları xüsusi örtük içərisində əmələ gəlir. Tipin iki sinfi vardır: Birləpəlilər və ikiləpəlilər. Növlərinin sayına görə ikiləpəlilər sinfi birləpəlilərdən 5 dəfə çoxdur. Angiosperm Phylogeny Website [1]-in 2010-cu il fevralına olan məlumatına görə çiçəkli bitkilər 271–272 min növü, 13350–13400 cinsi var.

Növünün sayına görə çiçəkli bitkilərin sayı ali bitkilərin yerdə qalanlarının hamısının birlikdə növünün sayları cəmindən çoxdur.

Örtülütoxumlular və çılpaqtoxumlular (Gymnospermae) birlikdə toxumlu bitkilər (Spermatophytae) əmələ gətirən iki qrupdur.

Çiçəkli bitkilər ömründə bir dəfə də olsa çiçək açan bitkilərdir. Kök, gövdə, yarpaq, çiçək, toxum və meyvələr çiçəkli bitkilərin orqanlarıdır.

Əsas əlamətləri

Müasir geoloji dövrdə bitki örtüyündə çiçəkli bitkilər üstünlük təşkil edir. Hazırda yerin bitki örtüyündə 250 minə qədər çiçəkli bitki növünə təsadüf olunur. Çiçəkli bitki növlərinin sayca çox olmasına baxmayaraq bunların hamısı üçün səciyyəvi olan bir sıra əlamətlərin olduğu göstərilə bilər. Çiçəkli bitkilər üçün səciyyəvi əlamətlərdən, birinci növbədə, çiçəkdə dişiciyin olması qeyd olunmalıdır. Dişicik bir və ya bir neçə meyvə yarpağının kənarları ilə bitişməsindən əmələ gəlmişdir. Dişiciyin enliləşmiş-yumurtalıq adlanan aşağı hissəsində bir və ya bir neçə yumurtacıq yerləşir. Mayalanmadan sonra yumurtacıq toxuma çevrilir və yumurtalığın divarı isə qalınlaşır, dərivari və ya ətləşmiş şəkil alaraq toxum və ya toxumaları əhatə edir və meyvə əmələ gəlir. Beləliklə, çılpaqtoxumlulardan fərqli olaraq çiçəkli bitkilərdə toxum meyvənin içərisində yerləşir və ona görə bunlar örtülütoxumlu bitkilər adlanır. Məlum olduğu kimi, çılpaqtoxumlularda yumurtacıqlar makrosporofillərin üzərində açıqda yerləşir və mayalanmadan sonra toxumlarda makrosporofillərin üzərində açıqda əmələ gəlir.

 
Çəhrayı itburnu qönçəsi

Çiçəkli bitkilərdə yumurtacıq qapalı yerdə yerləşdiyindən dişiciyin yuxarısında ağızcıq əmələ gəlmişdir. Tozcuqların əmələ gəlməsi, tozlanma, mayalanma və toxumun inkişafı çiçəkdə gedir, beləliklə çiçəyin olması da örtülütoxumlular tipinə daxil edilən bitkilərin səciyyəvi əlamətlərindəndir. Tam inkişaf etmiş çiçəkdə çiçəkyanlığı, androsey və ginesey olur. Bitkilərin növündən asılı olaraq çiçəyin quruluşunda geniş müxtəlifliyə təsadüf olunur. Bitki morfologiyası fənnində çiçək və onun müxtəlifliyi haqqında ətraflı məlumat verilir.

Çiçəkli bitkilərin yumurtacığında çılpaqtoxumlulardan fərqli olaraq rüşeym kisəsi inkişaf edir və arxeqonilər olmur. Rüşeym kisəsi əksərən 8 hüceyrədən təşkil olunur, onlardan üçü sinerkid qrupunu, digər üçü antipod qrupunu təşkil edir və iki ədəd hüceyrə isə kapulyasiya edərək diploid mərkəz hüceyrəni əmələ gətirir. Sinerkid qrupu rüşeym kisəsinin mikropile yerləşən ucuna yaxın yerdə, antipod qrupu isə kisənin onlara nisbətən əks ucunda yerləşir. Çiçəkli bitkilərdə mayalanma zamanı sipermilərdən biri yumurta hüceyrəni, digəri isə mərkəzi hüceyrəni mayalandırır. Belə mayalanmaya ikiqat mayalanma adı verilmişdir. İkiqat mayalanmanın ətraflı təsviri bitki anotomiyası və morfologiyası fənnində verilir. Mayalanmış yumurta hüceyrədən diploid rüşeym və mayalanmış mərkəzi hüceyrədən isə triploid olan endosperm inkişaf edir. Burada əmələ gələn endosperm ikinci endosperm adlanır və arxeqonili bitkilərin ilk endosperimindən tamamilə fərqlənir. Arxeqonili bitkilərin endospermi dişi cücərtidir, haploiddir. Beləliklə, çiçəkli bitkilər üçün rüşeym kisəsi, ikiqat mayalanma, triploid olan ikinci endospermin əmələ gəlməsi səciyyəvi əlamətlərdir. Çiçəkli bitkilərdə erkək və dişi qametofitlərin daha da reduksiya etdiyi səciyyəvi əlamətdir. Erkək qametofit burada vegetativ və generativ olmaqla iki hüceyrədən təşkil olunmuşdur. Çiçəkli bitkilərdə tozcuq inkişaf edərkən çılpaqtoxumlulardan fərqli olaraq erkək cücərtinin vegetativ toxumanın qalığı şəklində protalial hüceyrələr əmələ gəlmir. Çılpaqtoxumlularda dişi qametofit endosperm olduğu halda çiçəkli bitkilərdə dişi qametofitin rüşeym kisəsində antipod hüceyrələri şəklində qaldığı göstərilir.

Çiçəkli bitkilərin ötürücü sistemi çılpaqtoxumlulara nisbətən daha da təkmilləşmişdir və adətən, ötürücü borulardan təşkil olunmuşdur.

Əmələgəlməsi

Çiçəkli bitkilərin ancaq bəzi əmələgəlmə etibarilə qədim nümayəndələrində traxeidlərə təsadüf olunur. Qazıntı halında qalıqları öyrənilərkən çiçəkli bitkilərin mezozoy erasının təbaşir dövründə geniş yayıldığı göstərilir. İlk çiçəkli bitkilərin yura və hətta ola bilsin trias dövründə formalaşdığı güman olunur. Təbii şəraitdə daha yaxşı uyğunlaşmış əlamətlərə malik olduqlarından çiçəkli bitkilər trias və yura dövründə bitki örtüyündə təşkil edən çılpaqtoxumluları tədricən sıxışdıraraq aradan çıxarmışdır.

Hazırda çiçəyin əmələ gəlməsi və çiçəkli bitkilər üçün hansı qədim çılpaqtoxumluların mənşə oldugu halda, onların benetitlərdən, kinetum tipli bitkilərdən, toxumlu qıjılar və ya keytonilər kimi çılpaqtoxumlulardan əmələ gəldiyi barədə müxtəlif mülahizələr irəli sürülür. Benetitlərin strobilində örtülü yarpaqların, mikro və makrospofillərin düzülüşündəki ardıcıllığın müasir çiçəkli bitkilərdə çiçək üzvlərinin düzülüşünə oxşardır. Buna baxmayaraq binnettitin strobilində dişiciyin olmaması, meyvənin əmələ gəlməməsi və s. əlamətlər nəzərə alınarsa çiçəkli bitkiləri mənşə etibarilə, bilavasitə binnettitlərlə bağlı hesab etmək qeyri mümkündür.

Keytonilərdə makrospofillər kənarları ilə içəri doğru bükülərək yumurtalığa və agızcığaoxşar şəkil alırdısa da bunlarda çiçəyə bənzər orqan əmələ gəlmirdi. Toxumun örtülü olması kimi əlamətlərə toxumlu qıjılarda təsadüf olunmur.

Çiçəkli bitkilərin knetum tipli bitkilərdən əmələ gəlməsi haqqinda mülahizənin tərəfdarları ilk örtülütoxumlu bitkilərin çiçəklərinin yanlığı olması, bircinsli, küləklə tozlanan – müasir florada yayılan tozağacı və ya qovağabənzər çiçəkli bitkilər olduğunu göstərirlər. Bu mülahizəyə görə hər bir hissəyə çılpaqtoxumlunun bir neçə strobilinin yığımı kimi baxılır. Çiçəyin əmələ gəlməsi haqqında irəli sürülən belə mülahizəyə nsevboantos nəzəriyyəsi adı verilmişdir. Müasir florada təsadüf olunan geniş müxtəlifliyə malik olan çiçəkəmələ gəldiyini güman etmək çətindir.

Çiçəyin əmələ gəlməsi haqqında irəli sürülən mülahizələrdən Telom nəzəriyyəsinə görə ali bitkilərin orqanlarının hamısının psilofitlərdə müşahidə olunan haçavarı budaqlanmiş telomların dəyişməsindən əmələ gəldiyi göstərilir. Telom nəzəriyyəsinə görə çiçəyin sporangi daşıyan sintelomların tekamülü nəticəsində əmələ gəldiyi və vegetativ zoğla paralel şəkildə formalaşdığı qeyd olunur.

Hazırda müqayisəli–morfoloji tədqiqata əsaslanaraq çiçəyin dəyişkənliyə uğramış sadə, budaqlanmayan zoğ olduğu haqqında mülahizə daha geniş bəyənilir. Bu mülahizəyə eyantos və ya strobil nəzəriyyəsi verilmişdir.

Eyantos nəzəriyyəsinə görə ilk əmələ gələn çiçək ikicinsli, iri, əlvan çiçəkyanlığı olan və həşəratla tozlanan çiçəklər olublar. Çiçəyin belə prototipinin müasir florada təsadüf olunan müxtəlif çiçək formalarının əmələ gəlməsi üçün mənşə olduğu göstərilir. Beləliklə, çiçəkli bitkilərin tam formalaşmış dişiciyi olmayan, hər hansi isə ikicinsli strobili olan iriyarpaqli çılpaqtoxumlulardan əmələ gəldiyi güman olunur. Belə təsəvvür oluna biləcək qədim çılpaqtoxumlu alçaq gövdəli toxumlu qıjılarda, bennettit və saqovniklərə oxşar bitkilər olublar.

Müxtəlif vaxtlarda, ayrı-ayrı təkamül istiqamətlərində ağac formalardan kol, yarımkol, daha sonra çoxillik ikiillik və nəhayət birillik bitkilər əmələ gəlmişdir. Yaşayış şəraitinə uyğunlaşma nəticəsində çiçəkli bitkilər əmələ gəlmişdir. Yaşayış şəraitinə uyğunlaşma nəticəsində çiçəkli bitkilərin yarpaqları çiçək və meyvələrinin quruluşunda, kimyəvi tərkibi və fizioloji xüsusiyyətlərində bir birindən fərqlənən bir çox yeni əlamətlər əmələ gəlmişdir.

Yayılması

Çiçəkli bitkilər avtoqrof yaşıl bitkilərdir. Bunların çox az bir hissəsi sonradan heterotrof qidalanmaya uygunlaşma nəticəsində parazit və ya saprofit bitkilər olmuşlar.

Çiçəkli bitkilər əsasən quru şəraitində yaşayaraq yer kürəsinin hər yerində onlara təsadüf olunur. İynəyarpaqlı meşələrin yayıldığı sahələr və tundra qurşağı nəzərə alınmazsa, yer kürəsində çiçəkli bitkilər bitki örtüyünü təşkil edən əsas bitkilərdir. Çiçəkli bitkilərin az bir hissəsi sonradan su şəraitində yaşamağa uyğunlaşaraq çay və kollarda yayılmışdır. Dəniz və okeanlarda yayılan çiçəkli bitkilərin sayı daha azdır.

 
Sürünən qanqallar üzərində iki arı

Çiçəkli bitkilərdən yeyilən, cem və dərman bitkiləri, efir yağları, aşı maddəsi alınan, yağlı, lifli, qatranlı, alkoloidli bitkilər, oduncağından sənayedə və yanacaq kimi istifadə olunan bitkilər insanların həyatı üçün əhəmiyyətli bitkilərdir. Hazırda insanlar tərəfindən təbii bitki örtüyündə təsadüf olunan təxminən 30 minə qədər növdən, geniş miqyasda becərilən ancaq 1000-ə qədər növdən istifadə olunur.

Qeyd olunduğu kimi, Yer kürəsində 250 minə qədər çiçəkli bitki növünə təsadüf olunur. Bitki sistematikasında məlum olan çiçəkli bitki növləri təxminən 10 minə qədər cins və 300-dən artiq fəsilə üzrə qruplaşdırılır.

Əksəriyyət botaniklər çiçəkli bitkiləri ikiləpəli və birləpəli olmaqla iki sinfə bölürlər.

İkiləpəlilər rüşeymdə iki ləpəyarpağı, örtücü topalarının açıq, kambi qatının olması, ana kökün inkişaf etməsi, yarpağın torvari damarlanması, çiçəyin 5–4 üzlü olması, onların dairəvi yarimdairəvi və ya spiral qaydada düzülməsi ilə xarakterizə olunur.

Birləpəlilər rüşeymdə birlərə yarpağı, örtücü topaların qapalı olması, kambi qatının olmaması, ana kökün əvəzinə əlavə köklərin inkişaf etməsi, yarpağın paralel və ya qövsvari damarlanması, çiçəyin üzvlüyü olması və hətta onların dairəvi və ya yarımdairəvi qaydada düzülməsi kimi əlamətlərlə fərqlənir.

Qeyd olunanlarla bərabər, bəzən bir sıra ikiləpəlilərdə ləpə yarpaqlarının bitişməsi və ya ləpə yarpaqlarından birinin reduksiyasi nəticəsində ləpə yarpağının bir olduəu göstərilməlidir. Təkbir ikiləpəli bitkidə kambi qatı inkişaf etmir vəə bəzi növlərdə çiçək üç üzvlü olur. İkiləpəlilər sinfinə aid edilən bəzi bağayarpağı növlərində yarpağın qövsvarı damarlandiğı və kökün əlavə kök şəklində olduğu göstərilə bilər. Göstərilən müstəsna hallara baxmayaraq, sinifləri səciyyələndirən əlamətlər birgə nəzərdən keçirilirsə bir və ikili pillələrin aydın şəkildə fərqləndiyi görünər.

Təsnifatı

Alimlər tərəfindən bitkilərin təsnifatı haqqında bir sıra sistemlərin təklif olunduğuna baxmayaraq hələ indiyə kimi ümumi qəbul olunmuş sistemin olmadıği qeyd olunmalıdir. Hazırda belə çiçəkli bitkilərin mono-bi və ya polifelitik mənşəli olması, hansı qrup çiçəkli bitkilərin daha primitiv quruluşlu olması kimi fundamental məsələlərlə mübahisəlidir.

19-cu əsrin axırlarında və 20-ci əsrin əvvələrində Almaniya alimi Engler və Avstriya alimi Vitşteynin sistemi geniş miqyasda istifadə olunurdu. Onlar öz sistemlərinin tərtib olunmasında çiçək yanlığı zəif inkişaf etmiş və ya çiçəkyanlığı olmayan, çiçək üzvlərinin sayı olmayan küləklə tozlanan toz ağacı, fıstıq, söyüdçiçəklilər kimi fəsilələrin daha primitiv olduğunu əsas götürürdülər. İndi belə mülahizənin düzgün olmadığı və qeyd olunan bitkilərin çiçəklərinin küləklə tozlanmaya uyğunlaşma nəticəsində sadələşdiyi göstərilir.

Hazırda təklif olunan sistemlərdə daha premitiv bitki qrupu kimi sistemin əvvəlində çiçəkyatağı qabariıq, çiçək üzvlərinin sayı çox, çiçək yanlığı ikiqat olan, həşəratla tozlanan maqnoliya, qaymaqçiçəklilər, zirincçiçəklilər kimi fəsilələr qoyulur.

Sinonimlər

  • Anthophyta
  • Magnoliophyta Cronquist, Takht. & W.Zimm., 1966

İstinadlar

  1. M.Axundov, Ə.Mehrəliyev,A.Əliyev. Məktəblinin izahlı biologiya lüğəti, Bakı, Maarif, 1983.
 
   

Vikianbarda Çiçəkli bitkilər ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikinövlərdə Çiçəkli bitkilər ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 04, 2021
çiçəkli, bitkilər, yaxud, örtülütoxumlular, magnoliophyta, angiospermae, çoxalma, orqanı, olan, qismin, çiçək, açması, eləcə, ikiqat, mayalanma, kimi, xüsusiyyətinə, görə, fərqlənən, bitki, tipidir, magnoliophytamaqnoli, çiçəyielmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə. Cicekli bitkiler yaxud ortulutoxumlular lat Magnoliophyta ve ya Angiospermae Coxalma orqani olan bu qismin cicek acmasi elece de ikiqat mayalanma kimi xususiyyetine gore ferqlenen ali bitki tipidir Cicekli bitkilerMagnoliophytaMaqnoli ciceyiElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularElmi adiMagnoliophyta Cronq Takht amp W Zimm 1966Toreme taksonlarSinifleri Birlepeliler Monocotyledones Ikilepeliler Dicotyledones VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 18061Ciceklerinde agizciq sutuncuq ve yumurtaliqdan ibaret disicik orqani vardir Qametofit ixtisar olunmusdur Daxili ve xarici quruluslarinda xususi ixtisaslasma getmisdir Ekser numayendeleri cuculer vasitesile carpaz tozlanma kimi bir uygunlasma qazanmisdir Ciceklerde hemcinin erkekcik adlanan orqan vardir Erkekcik erkekcik sapi tozluq ve tozlugun icerisinde olan tozcuq lardan ibaretdir Her bir tozcuq musteqil huceyredir Tozcuqlar formalarina gore muxtelif cur olur Toxumlari xususi ortuk icerisinde emele gelir Tipin iki sinfi vardir Birlepeliler ve ikilepeliler Novlerinin sayina gore ikilepeliler sinfi birlepelilerden 5 defe coxdur 1 Angiosperm Phylogeny Website 1 in 2010 cu il fevralina olan melumatina gore cicekli bitkiler 271 272 min novu 13350 13400 cinsi var Novunun sayina gore cicekli bitkilerin sayi ali bitkilerin yerde qalanlarinin hamisinin birlikde novunun saylari ceminden coxdur Ortulutoxumlular ve cilpaqtoxumlular Gymnospermae birlikde toxumlu bitkiler Spermatophytae emele getiren iki qrupdur Cicekli bitkiler omrunde bir defe de olsa cicek acan bitkilerdir Kok govde yarpaq cicek toxum ve meyveler cicekli bitkilerin orqanlaridir Mundericat 1 Esas elametleri 2 Emelegelmesi 3 Yayilmasi 4 Tesnifati 5 Sinonimler 6 IstinadlarEsas elametleri RedakteMuasir geoloji dovrde bitki ortuyunde cicekli bitkiler ustunluk teskil edir Hazirda yerin bitki ortuyunde 250 mine qeder cicekli bitki novune tesaduf olunur Cicekli bitki novlerinin sayca cox olmasina baxmayaraq bunlarin hamisi ucun seciyyevi olan bir sira elametlerin oldugu gosterile biler Cicekli bitkiler ucun seciyyevi elametlerden birinci novbede cicekde disiciyin olmasi qeyd olunmalidir Disicik bir ve ya bir nece meyve yarpaginin kenarlari ile bitismesinden emele gelmisdir Disiciyin enlilesmis yumurtaliq adlanan asagi hissesinde bir ve ya bir nece yumurtaciq yerlesir Mayalanmadan sonra yumurtaciq toxuma cevrilir ve yumurtaligin divari ise qalinlasir derivari ve ya etlesmis sekil alaraq toxum ve ya toxumalari ehate edir ve meyve emele gelir Belelikle cilpaqtoxumlulardan ferqli olaraq cicekli bitkilerde toxum meyvenin icerisinde yerlesir ve ona gore bunlar ortulutoxumlu bitkiler adlanir Melum oldugu kimi cilpaqtoxumlularda yumurtaciqlar makrosporofillerin uzerinde aciqda yerlesir ve mayalanmadan sonra toxumlarda makrosporofillerin uzerinde aciqda emele gelir Cehrayi itburnu qoncesi Cicekli bitkilerde yumurtaciq qapali yerde yerlesdiyinden disiciyin yuxarisinda agizciq emele gelmisdir Tozcuqlarin emele gelmesi tozlanma mayalanma ve toxumun inkisafi cicekde gedir belelikle ciceyin olmasi da ortulutoxumlular tipine daxil edilen bitkilerin seciyyevi elametlerindendir Tam inkisaf etmis cicekde cicekyanligi androsey ve ginesey olur Bitkilerin novunden asili olaraq ciceyin qurulusunda genis muxtelifliye tesaduf olunur Bitki morfologiyasi fenninde cicek ve onun muxtelifliyi haqqinda etrafli melumat verilir Cicekli bitkilerin yumurtaciginda cilpaqtoxumlulardan ferqli olaraq ruseym kisesi inkisaf edir ve arxeqoniler olmur Ruseym kisesi ekseren 8 huceyreden teskil olunur onlardan ucu sinerkid qrupunu diger ucu antipod qrupunu teskil edir ve iki eded huceyre ise kapulyasiya ederek diploid merkez huceyreni emele getirir Sinerkid qrupu ruseym kisesinin mikropile yerlesen ucuna yaxin yerde antipod qrupu ise kisenin onlara nisbeten eks ucunda yerlesir Cicekli bitkilerde mayalanma zamani sipermilerden biri yumurta huceyreni digeri ise merkezi huceyreni mayalandirir Bele mayalanmaya ikiqat mayalanma adi verilmisdir Ikiqat mayalanmanin etrafli tesviri bitki anotomiyasi ve morfologiyasi fenninde verilir Mayalanmis yumurta huceyreden diploid ruseym ve mayalanmis merkezi huceyreden ise triploid olan endosperm inkisaf edir Burada emele gelen endosperm ikinci endosperm adlanir ve arxeqonili bitkilerin ilk endosperiminden tamamile ferqlenir Arxeqonili bitkilerin endospermi disi cucertidir haploiddir Belelikle cicekli bitkiler ucun ruseym kisesi ikiqat mayalanma triploid olan ikinci endospermin emele gelmesi seciyyevi elametlerdir Cicekli bitkilerde erkek ve disi qametofitlerin daha da reduksiya etdiyi seciyyevi elametdir Erkek qametofit burada vegetativ ve generativ olmaqla iki huceyreden teskil olunmusdur Cicekli bitkilerde tozcuq inkisaf ederken cilpaqtoxumlulardan ferqli olaraq erkek cucertinin vegetativ toxumanin qaligi seklinde protalial huceyreler emele gelmir Cilpaqtoxumlularda disi qametofit endosperm oldugu halda cicekli bitkilerde disi qametofitin ruseym kisesinde antipod huceyreleri seklinde qaldigi gosterilir Cicekli bitkilerin oturucu sistemi cilpaqtoxumlulara nisbeten daha da tekmillesmisdir ve adeten oturucu borulardan teskil olunmusdur Emelegelmesi RedakteCicekli bitkilerin ancaq bezi emelegelme etibarile qedim numayendelerinde traxeidlere tesaduf olunur Qazinti halinda qaliqlari oyrenilerken cicekli bitkilerin mezozoy erasinin tebasir dovrunde genis yayildigi gosterilir Ilk cicekli bitkilerin yura ve hetta ola bilsin trias dovrunde formalasdigi guman olunur Tebii seraitde daha yaxsi uygunlasmis elametlere malik olduqlarindan cicekli bitkiler trias ve yura dovrunde bitki ortuyunde teskil eden cilpaqtoxumlulari tedricen sixisdiraraq aradan cixarmisdir Malus sylvestris gulleri Hazirda ciceyin emele gelmesi ve cicekli bitkiler ucun hansi qedim cilpaqtoxumlularin mense oldugu halda onlarin benetitlerden kinetum tipli bitkilerden toxumlu qijilar ve ya keytoniler kimi cilpaqtoxumlulardan emele geldiyi barede muxtelif mulahizeler ireli surulur Benetitlerin strobilinde ortulu yarpaqlarin mikro ve makrospofillerin duzulusundeki ardicilligin muasir cicekli bitkilerde cicek uzvlerinin duzulusune oxsardir Buna baxmayaraq binnettitin strobilinde disiciyin olmamasi meyvenin emele gelmemesi ve s elametler nezere alinarsa cicekli bitkileri mense etibarile bilavasite binnettitlerle bagli hesab etmek qeyri mumkundur Keytonilerde makrospofiller kenarlari ile iceri dogru bukulerek yumurtaliga ve agizcigaoxsar sekil alirdisa da bunlarda ciceye benzer orqan emele gelmirdi Toxumun ortulu olmasi kimi elametlere toxumlu qijilarda tesaduf olunmur Cicekli bitkilerin knetum tipli bitkilerden emele gelmesi haqqinda mulahizenin terefdarlari ilk ortulutoxumlu bitkilerin ciceklerinin yanligi olmasi bircinsli kulekle tozlanan muasir florada yayilan tozagaci ve ya qovagabenzer cicekli bitkiler oldugunu gosterirler Bu mulahizeye gore her bir hisseye cilpaqtoxumlunun bir nece strobilinin yigimi kimi baxilir Ciceyin emele gelmesi haqqinda ireli surulen bele mulahizeye nsevboantos nezeriyyesi adi verilmisdir Muasir florada tesaduf olunan genis muxtelifliye malik olan cicekemele geldiyini guman etmek cetindir Ciceyin emele gelmesi haqqinda ireli surulen mulahizelerden Telom nezeriyyesine gore ali bitkilerin orqanlarinin hamisinin psilofitlerde musahide olunan hacavari budaqlanmis telomlarin deyismesinden emele geldiyi gosterilir Telom nezeriyyesine gore ciceyin sporangi dasiyan sintelomlarin tekamulu neticesinde emele geldiyi ve vegetativ zogla paralel sekilde formalasdigi qeyd olunur Hazirda muqayiseli morfoloji tedqiqata esaslanaraq ciceyin deyiskenliye ugramis sade budaqlanmayan zog oldugu haqqinda mulahize daha genis beyenilir Bu mulahizeye eyantos ve ya strobil nezeriyyesi verilmisdir Eyantos nezeriyyesine gore ilk emele gelen cicek ikicinsli iri elvan cicekyanligi olan ve heseratla tozlanan cicekler olublar Ciceyin bele prototipinin muasir florada tesaduf olunan muxtelif cicek formalarinin emele gelmesi ucun mense oldugu gosterilir Belelikle cicekli bitkilerin tam formalasmis disiciyi olmayan her hansi ise ikicinsli strobili olan iriyarpaqli cilpaqtoxumlulardan emele geldiyi guman olunur Bele tesevvur oluna bilecek qedim cilpaqtoxumlu alcaq govdeli toxumlu qijilarda bennettit ve saqovniklere oxsar bitkiler olublar Muxtelif vaxtlarda ayri ayri tekamul istiqametlerinde agac formalardan kol yarimkol daha sonra coxillik ikiillik ve nehayet birillik bitkiler emele gelmisdir Yasayis seraitine uygunlasma neticesinde cicekli bitkiler emele gelmisdir Yasayis seraitine uygunlasma neticesinde cicekli bitkilerin yarpaqlari cicek ve meyvelerinin qurulusunda kimyevi terkibi ve fizioloji xususiyyetlerinde bir birinden ferqlenen bir cox yeni elametler emele gelmisdir Yayilmasi RedakteCicekli bitkiler avtoqrof yasil bitkilerdir Bunlarin cox az bir hissesi sonradan heterotrof qidalanmaya uygunlasma neticesinde parazit ve ya saprofit bitkiler olmuslar Cicekli bitkiler esasen quru seraitinde yasayaraq yer kuresinin her yerinde onlara tesaduf olunur Iyneyarpaqli meselerin yayildigi saheler ve tundra qursagi nezere alinmazsa yer kuresinde cicekli bitkiler bitki ortuyunu teskil eden esas bitkilerdir Cicekli bitkilerin az bir hissesi sonradan su seraitinde yasamaga uygunlasaraq cay ve kollarda yayilmisdir Deniz ve okeanlarda yayilan cicekli bitkilerin sayi daha azdir Surunen qanqallar uzerinde iki ari Cicekli bitkilerden yeyilen cem ve derman bitkileri efir yaglari asi maddesi alinan yagli lifli qatranli alkoloidli bitkiler oduncagindan senayede ve yanacaq kimi istifade olunan bitkiler insanlarin heyati ucun ehemiyyetli bitkilerdir Hazirda insanlar terefinden tebii bitki ortuyunde tesaduf olunan texminen 30 mine qeder novden genis miqyasda becerilen ancaq 1000 e qeder novden istifade olunur Qeyd olundugu kimi Yer kuresinde 250 mine qeder cicekli bitki novune tesaduf olunur Bitki sistematikasinda melum olan cicekli bitki novleri texminen 10 mine qeder cins ve 300 den artiq fesile uzre qruplasdirilir Ekseriyyet botanikler cicekli bitkileri ikilepeli ve birlepeli olmaqla iki sinfe bolurler Ikilepeliler ruseymde iki lepeyarpagi ortucu topalarinin aciq kambi qatinin olmasi ana kokun inkisaf etmesi yarpagin torvari damarlanmasi ciceyin 5 4 uzlu olmasi onlarin dairevi yarimdairevi ve ya spiral qaydada duzulmesi ile xarakterize olunur Birlepeliler ruseymde birlere yarpagi ortucu topalarin qapali olmasi kambi qatinin olmamasi ana kokun evezine elave koklerin inkisaf etmesi yarpagin paralel ve ya qovsvari damarlanmasi ciceyin uzvluyu olmasi ve hetta onlarin dairevi ve ya yarimdairevi qaydada duzulmesi kimi elametlerle ferqlenir Qeyd olunanlarla beraber bezen bir sira ikilepelilerde lepe yarpaqlarinin bitismesi ve ya lepe yarpaqlarindan birinin reduksiyasi neticesinde lepe yarpaginin bir oldueu gosterilmelidir Tekbir ikilepeli bitkide kambi qati inkisaf etmir vee bezi novlerde cicek uc uzvlu olur Ikilepeliler sinfine aid edilen bezi bagayarpagi novlerinde yarpagin qovsvari damarlandigi ve kokun elave kok seklinde oldugu gosterile biler Gosterilen mustesna hallara baxmayaraq sinifleri seciyyelendiren elametler birge nezerden kecirilirse bir ve ikili pillelerin aydin sekilde ferqlendiyi goruner Tesnifati RedakteAlimler terefinden bitkilerin tesnifati haqqinda bir sira sistemlerin teklif olunduguna baxmayaraq hele indiye kimi umumi qebul olunmus sistemin olmadigi qeyd olunmalidir Hazirda bele cicekli bitkilerin mono bi ve ya polifelitik menseli olmasi hansi qrup cicekli bitkilerin daha primitiv quruluslu olmasi kimi fundamental meselelerle mubahiselidir 19 cu esrin axirlarinda ve 20 ci esrin evvelerinde Almaniya alimi Engler ve Avstriya alimi Vitsteynin sistemi genis miqyasda istifade olunurdu Onlar oz sistemlerinin tertib olunmasinda cicek yanligi zeif inkisaf etmis ve ya cicekyanligi olmayan cicek uzvlerinin sayi olmayan kulekle tozlanan toz agaci fistiq soyudcicekliler kimi fesilelerin daha primitiv oldugunu esas gotururduler Indi bele mulahizenin duzgun olmadigi ve qeyd olunan bitkilerin ciceklerinin kulekle tozlanmaya uygunlasma neticesinde sadelesdiyi gosterilir Hazirda teklif olunan sistemlerde daha premitiv bitki qrupu kimi sistemin evvelinde cicekyatagi qabariiq cicek uzvlerinin sayi cox cicek yanligi ikiqat olan heseratla tozlanan maqnoliya qaymaqcicekliler zirinccicekliler kimi fesileler qoyulur Sinonimler RedakteAnthophyta Magnoliophyta Cronquist Takht amp W Zimm 1966Istinadlar Redakte M Axundov E Mehreliyev A Eliyev Mekteblinin izahli biologiya lugeti Baki Maarif 1983 Vikianbarda Cicekli bitkiler ile elaqeli mediafayllar var Vikinovlerde Cicekli bitkiler ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Cicekli bitkiler amp oldid 6074612, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.