Vikipediya azad ensiklopediya Cinayət tədqiqi cinayət prosesi və cinayət hüququnda bir proses Tam cinayət təhqiqatı pros

Vikipediya azad ensiklopediya Cinayet tedqiqi cinayet prosesi ve cinayet huququnda bir proses Tam cinayet tehqiqati prosesine axtarislar musahibeler gorusler istintaq prosesleri subutlarin elde edilmesi ve muhafizesi ve muxtelif tehqiqat metodlari daxil ola biler Edli tibb kimi bir cox muasir elmi texniki metodlar muasir cinayetlerin tedqiqati prosesleri zamani muntezem olaraq istifade olunur Roma huququ span Roma huququnda mehkeme icraati iki hisseye bolunurdu ilkin icraat lat in iure muasir ilkin istintaq ve mehkemeye verilme merhelesine muvafiq gelirdi ve yekun icraat lat in iudicio Respublika dovrunun sonlarinda ilkin tedqiqat merhelesi ondan ibaret idi ki ittihamci pretorun ve ya muvafiq mehkemenin sedri qarsisinda cixis ederek cinayet teqibi baslatmaga icaze isteyirdi lat postulatio Bundan sonra teqsirlendirilen sexsin ve onun toretdiyi cinayetin daha deqiq gosterilmesi lat nominis vel criminis delatio heyata kecirilirdi bu zaman teqsirlendirilen sexs hem ittihamci hem de hakim terefinden esas ittiham meqamlari uzre dindirilmeye lat interrogatio celb olunurdu Bu merhelenin neticesinde cinayetin mahiyyeti toredilme yeri ve vaxti elece de teqsirkar sexsi mueyyen eden yekun protokol lat inscriptio tertib olunurdu Hemin protokol esasinda isin mehkemeye qebul edilmesi haqqinda qerar lat nominis receptio qebul edilir ve mehkeme iclasinin gunu teyin olunurdu Bu andan etibaren baresinde cinayet teqibi baslanan sexs resmi olaraq teqsirlendirilen hesab olunur sahidlik ve secilme huququnu itirirdi Eyni zamanda ittihamciya subutlarin yigilmasi sahidlerin cagirilmasi ve diger prosessual tedbirleri heyata kecirmek ucun selahiyyet verilirdi Imperiya dovrunde I Yustinianin olumune qeder ilkin icraat ehemiyyetli derecede deyismisdi Bu prosesde istintaq ve axtaris xarakterli elementlerin tedricen guclenmesi ile bagli idi Ittihamin ireli surulmesi ve onun qebulu birlesdirilmis sekilde heyata kecirilirdi Teqsirlendirilen sexsin veziyyeti de deyismisdi o huquqlar baximindan daha cox mehdudiyyetlerle uzlesir ve adeten sert ilkin hebs tedbirlerine meruz qalirdi Orta esrler Avropasi span V esrin evvellerinden etibaren mehkeme icraatinda askarliq tedricen azalmaga yazililiq ise artmaga baslamisdi her bir vetendasin musteqil sekilde ittiham ireli surmek huququ tedricen mehdudlasdirilirdi Cemiyyet heyatindaki deyisiklikler neticesinde cinayet teqibi selahiyyetleri getdikce mehkeme hakimiyyetinin numayendelerinin ixtiyarina kecmisdi Evveller adi hesab edilen ittihamciliq fealiyyeti sonralar rusvayci bir pese kimi qiymetlendirilmeye baslanmisdi Bu hele Roma Respublikasinin son dovrlerinde formalasan menfi tendensiya ile izah olunur hemin dovrde ittihamcilar arasinda sexsi ve maddi maraqlarini guden adamlar getdikce coxalmaga baslamisdi Qedim german huququnda da Roma huququnda oldugu kimi mehkeme prosesi sirf ittiham xarakteri dasiyirdi Ilkin icraat merhelesi sahidlerin istiraki ile teqsirlendirilen sexsin resmi sekilde mehkemeye cagirilmasindan ibaret idi sexs yalniz cinayetin derhal ardinca saxlanila bilerdi XI esrden etibaren ittihamla yanasi mehkeme teqibine baslamaq ucun esas kimi donos da qebul edilmeye baslanmisdi Bele hallarda hakim cinayet teqibini oz tesebbusu ile lat ex officio aparmali idi German xalqlari terefinden yaradilmis dovletlerin huquq sistemine kanonik kilse huququ muhum tesir gostermisdi Evvelce kilse mehkemelerinde de dunyevi mehkemelerde oldugu kimi yalniz ittihamci olduqda cinayet prosesi baslanirdi ictimaiyyete melum olmus cinayetler istisna teskil edirdi Papa III Innokenti istintaq prosesini genislendirmis ve mohkemlendirmisdi Hakimin butun hereketleri ve sahid ifadeleri apellyasiya imkanini nezere alaraq yazili sekilde senedlesdirilirdi Per inquisitionem prosesi yazili ve mexfi xarakter dasimaga baslamisdi bu mexfilik kilsenin ruhani sexslerin gunahlarinin aciq muzakiresinden dogan menevi sinaqlardan qacmaq isteyi ile elaqeli idi Istintaq formasinin kanonik huquqda daha asan yer tutmasi onun Roma huququna esaslanmasi ile bagli idi cunki imperatorlar dovrunde Roma huququnda istintaq prinsipi artiq muhum rol qazanmisdi XIII esrde sahidlerin hadise yerinde dindirilmesi ucun xususi istintaqcilar gondermek adeti yayilmisdi Bele ilkin tedqiqat lat aprise teqsirlendirilen sexsin istiraki olmadan ona sahid cagirmaq ve subut teqdim etmek huququ verilmeden aparila bilerdi Hemin dovrun dunyevi huquqsunaslarin eserlerinde artiq istintaq formasinin taninmasina rast gelinir meselen Albertus de Gandino Libellus super maleficiis Bu eserlerde ilkin istintaq inquisitio generalis ve inquisitio specialis kimi iki nove bolunurdu XV XVI esrlerde inkvizisiya xarakterli ilkin mehkeme icraati Avropada tamamile ustun movqe qazanmisdi Avropada Yeni dovr span Fransada istintaq prosesi 1670 ci il qanununda tam sekilde tenzimlenmis ve bu qanun Boyuk Fransa inqilabina qeder quvvede qalmisdir Hemin qanuna esasen cinayet teqibine donos sikayet ve ya mehkeme hakimiyyetinin gosterisi esasinda baslanilirdi bu gosteris neticesinde yalniz mehkeme orqanlarina mexsus selahiyyet kimi ilkin istintaq information aparilirdi Hakim istintaqa basladiqdan sonra onu yazili ve en ciddi mexfilik seraitinde heyata kecirmeli idi Sahidler yalniz istintaq aparan hakim ve onun katibinin istiraki ile ayrica dindirilirdi Teqsirlendirilen sexs de ayrica qapali sekilde dindirilmeli idi ve onun ifadesine xususi ehemiyyet verilirdi Istintaq zamani isgencelerden istifade edilirdi Tamamlanmis ilkin istintaq materiallari prokurora ve mulki iddiacilara teqdim olunur onlarin reyinden sonra ise is uzre yekun qerar cixarilirdi Almaniyada imperator V Karlin 1532 ci ilde qebul edilmis Cinayet Mecellesine lat Constitutio Criminalis Carolina esasen mehkeme icraati formal olaraq ittiham xarakterini saxlamis lakin mahiyyet etibarile istintaq prinsipi ustunluk teskil etmisdi Cinayetin ex officio yeni vezife borcu esasinda tedqiqi formal baximdan ittiham esasinda aparilan teqible eynilesdirilmisdi lakin eslinde birinci usul hokmran idi Yekun mehkeme baxisi az ehemiyyet dasiyirdi isin neticesi esasen ilkin istintaq merhelesinde mueyyen edilirdi Bu istiqametde ilkin istintaq daha da inkisaf ederek mexfilik ve yazililiq seraitinde aparilir esas meqsed teqsirlendirilenin etirafini elde etmek olurdu bu ise cox zaman fiziki tezyiq isgence ve hakimin muxtelif hiyleleri vasitesile heyata kecirilirdi Inkvizisiya tipli ilkin istintaqin nisbeten yumsaldilmis formasi Bavariya Cinayet Mecellesinde 1813 oz tam ifadesini tapmisdi Bu merhele umumi ve xususi istintaqa bolunurdu xususi istintaq mehkemenin ayrica qerari esasinda aparilirdi ve hemin qerardan sonra subheli sexs resmi olaraq teqsirlendirilen statusu qazanirdi Bu formada ilkin istintaq Almaniyada XIX esrin ortalarina qeder quvvede qalmisdir Rusiya span Qedim Rusiyada hem cinayet hem de mulki proses ittiham xarakteri dasiyirdi mehkeme isinin gedisi tamamile maraqli tereflerin fealiyyetinden asili idi ve mehkeme icraatinin aydin sekilde mueyyenlesdirilmis merheleleri movcud deyildi Moskva dovletinde ilk defe olaraq ittiham prosesi ile yanasi istintaq prosesi de tetbiq olunmaga baslanmis ve mehkeme ile istintaq arasinda ferq qoyulmusdu Istintaq evvelce pis adamlar adlandirilan cinayetkarlara qarsi istifade edilen fovqelade vasite hesab olunurdu bu halda cinayet teqibi hakimiyyetin tesebbusu ile baslanirdi Belelikle hele tam formalasmasa da mehkeme baxisi ucun materiallarin elde edilmesinden ibaret olan ilkin icraati ferqlendirmek mumkun idi Bu merhelede material elde etmeyin esas vasiteleri axtaris ve isgence idi I Pyotrun dovrunden etibaren Rusiyaya Qerb mehkeme sisteminin formalari getirilmisdi mexfilik ve yazililiq prinsiplerinin rolu guclenmisdi Meselen muhum cinayetlerde teqsirlendirilen sexse ittihamin esas bendlerinin aciqlanmasi qadagan edilirdi Herbi mehkeme islerinde ilkin istintaq yekun mehkeme merhelesinden ayrilmisdi onun esas vasiteleri tezyiq altinda aparilan dindirme ve isgence idi Ilkin istintaq yekun sened butun elde edilmis subutlarin daxil edildiyi qetname sentensiya ile basa catirdi I Pyotrun dovrunde formalasmis bu qanunvericilik mueyyen deyisikliklerle 1864 cu il Mehkeme nizamnameleri ne qeder quvvede qalmisdi Hemin nizamnamelere esasen mehkeme ve ittiham funksiyalari arasinda daha aydin baxmayaraq ki hele tam olmayan ferqlendirme aparilmisdi Muasir Rusiyada cinayetlerin tedqiqati span Muasir Rusiyada cinayetlerin istintaqi Rusiya Federasiyasinin Cinayet Prosessual Mecellesine CPM RF esasen heyata kecirilir Bu prosesde cinayet teqibinin baslanmasi ilkin tedqiqat ittihamin ireli surulmesi ve isin mehkemeye gonderilmesi merheleleri qanunla deqiq tenzimlenmisdir Istintaqin esas meqsedi cinayetin bas verib vermediyini mueyyenlesdirmek hadisenin butun hallarini tedqiq etmek teqsirkar sexsi mueyyenlesdirmek ve elde edilmis subutlar esasinda onun mesuliyyete celb olunmasi ucun huquqi esas yaratmaqdir Cinayet teqibi adeten iki formada heyata kecirilir Ilkin tedqiqat rus predvaritelnoe sledstvie daha agir ve murekkeb cinayetler uzre heyata kecirilir ve esasen Istintaq Komitesi Daxili Isler Nazirliyi ve Federal Tehlukesizlik Xidmeti terefinden aparilir Doznanie rus doznanie herf ilkin istintaq yoxlamasi az agir cinayetler uzre sadelesdirilmis prosedurdur ve esasen polis orqanlari terefinden heyata kecirilir Istintaq orqani cinayet hadisesi barede melumat aldiqda evvelce cinayet isi baslanmasi ucun esaslarin olub olmamasini yoxlayir Eger kifayet qeder melumat movcuddursa mustentiq cinayet isi baslanmasi haqqinda qerar qebul edir ve prokurora xeber verir Bundan sonra istintaq merhelesi baslayir Istintaq zamani asagidaki prosessual hereketler aparila biler hadise yerine baxis ve maddi subutlarin elde edilmesi sahidlerin zerercekmislerin ve subhelilerin dindirilmesi ekspertizalarin teyin edilmesi axtaris ve musadire tedbirlerinin heyata kecirilmesi subheli ve ya teqsirlendirilen sexsin hebsine dair mehkemeye vesatet verilmesi Butun bu hereketler prosessual qanunvericiliyin teleblerine ciddi emel edilmekle ve cox vaxt mehkeme nezareti altinda heyata kecirilir Is uzre subutlar elde edilib qiymetlendirildikden sonra mustentiq ittiham akti tertib edir ve isi prokurorun tesdiqine teqdim edir Prokuror ittiham aktini tesdiqledikden sonra cinayet isi mehkemeye gonderilir ve mehkeme baxisi merhelesi baslanir Muasir Rusiya cinayet prosesi evvelki inkvizisiya tipli mexfi istintaq sisteminden ferqli olaraq qanuniliye seffafliga insan huquqlarina hormete ve mehkeme nezaretine esaslanir Bununla bele praktikada bezi hallarda hele de burokratik engeller ve huquq muhafize orqanlarinin selahiyyetlerinden sui istifade hallarina dair tenqidler movcuddur Cinayetlerin tedqiqati diger olkelerde span Qerbi Avropa olkelerinde elece de ABS ve Kanadada istintaq ve ilkin tedqiqat merheleleri bir birinden ayrilmir ve bu cur bolgu praktikada movcud deyildir Bundan elave ABS kimi anqlo sakson huquq sistemi esasinda fealiyyet gosteren dovletlerde cinayet isleri uzre ne ilkin istintaq ne de ilkin tedqiqat aparilir cunki bu prosedurlar hemin olkelerin cinayet prosessual sisteminde umumiyyetle nezerde tutulmamisdir ABS de aparilan istintaq fealiyyeti mahiyyet etibarile Rusiya Federasiyasinin Cinayet Prosessual Mecellesinin 144 145 ci maddelerine muvafiq olaraq cinayet hadisesi barede melumatlarin yoxlanilmasi qaydasina oxsayir Basqa sozle ABS de istintaq aparan vezifeli sexs konkret bir sexsin mueyyen cinayeti toretdiyini guman etmeye kifayet qeder esaslar olduqda elde etdiyi materiallari prokurora teqdim edir Prokuror ise bu materiallar esasinda ittihamin ireli surulub surulmemesi barede qerar qebul edir Bu proses zamani subutlarin elde edilmesine ve ya huquqi baximdan tesdiqine yonelmis formal prosessual hereketler heyata kecirilmir Cinayetlerin tedqiqati ile bagli genis yayilmis yanlis tesevvurler span Anqlo sakson huquq sistemi tetbiq olunan olkelerde polis ve diger huquq muhafize orqanlarinin fealiyyetini eks etdiren xarici detektiv filmlerin ve seriallarin genis yayilmasi neticesinde Rusiyada bu orqanlarin isi haqqinda coxsayli stereotipler formalasmisdir Meselen ABS de 1966 ci ilde Ali Mehkemenin Miranda Arizona eleyhine qerarina esasen polis emekdasi saxlanilan sexse derhal onun susmaq huququ barede melumat vermeli hemcinin xeberdarliq etmelidir ki onun polise verdiyi istenilen ifade sonraki mehkemede eleyhine istifade oluna biler ve saxlanilan sexs vekil tutmaq ve ya dovlet hesabina teyin edilen mudafieci ile temin olunmaq huququna malikdir Rusiyada ise polis emekdasinin saxlanilan sexse bu cur melumat vermesi qanunla teleb olunmur Rusiya kinematoqrafiyasi da xarici analoqlardan birbasa goturulmus coxlu sayda sehv ve qeyri deqiqliklerle zengindir Filmlerde istintaq orqanlarinin emekdaslari ile diger huquq muhafize orqanlarinin iscileri arasinda olan vezife ferqleri cox vaxt qeyri mueyyen sekilde teqdim olunur Hemcinin istintaq hereketleri ile operativ axtaris tedbirleri arasindaki huquqi ferq adeten nezere alinmir Ekran eserlerinde tez tez qanunvericiliye zidd olan huquqi ifadeler ve prosessual sehvler musahide olunur Muasir cinayet prosessual huquqa esasen order icaze senedi adlanan yegane resmi sened vekilin mudafieci qisminde prosese daxil olmasina esas veren kicik kagiz seklinde seneddir Hazirda prokuror mueyyen prosessual ve ya operativ axtaris hereketleri ucun sanksiya vermir bu cur hereketlerin aparilmasi yalniz mehkeme qerari ile mumkundur Filmlerde rast gelinen ehtiyatsizliqdan adam oldurme cinayet axtaris istintaqcisi kriminal polis mustentiqi ve bu kimi ifadeler ise qanunvericilikde movcud olmayan ve keskin terminoloji sehvler hesab olunurlar Istinadlar span Criminal investigation Forensic Evidence Interviews amp Interrogations Britannica www britannica com ingilis 31 dekabr 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 mart 2024 Criminal Investigation Third Edition Office of Justice Programs www ojp gov 19 mart 2024 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 mart 2024 Edebiyyat siyahisi span Timofeev Aleksandr Georgievich Sledstvie Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Xarici kecidler span Vikianbarda Cinayet tedqiqi ile elaqeli mediafayllar var Lugetler ve ensiklopediyalarKanada Britannica onlayn Normativ yoxlamaLCCN sh85034045 LNB 000050338 Microsoft 117660856 NDL 00562966 Kateqoriyalar Tetbiqi elmlerKriminalistika olculeriHuquqi terminlerCinayet prosessual huququCinayet tedqiqi