fbpx
Wikipedia

I Pyotr

I Pyotr və ya Pyotr Alekseyeviç (Rusca: Пётр I Великий, Пётр Алексеевич Романов; 30 may [9 iyun] 1672, Moskva28 yanvar [8 fevral] 1725, Sankt-Peterburq) — Rusiya imperatoru. 7 may 1682-ci ildə qardaşı V İvanla birlikdə taxta çıxmış, 1696-cı ildə qardaşının vəfatı ilə Çar Rusiyasının yeganə hakimi olmuşdur. Döyüş meydanında qazandığı ard-arda qələbələrlə, Rus çarlığını Avropanın güclü dövlətləri sırasına daxil etmiş, AzovBaltik dənizi sahillərindəki liman şəhərlərini ələ keçirərək rus donanmasının da əsasını qoymuşdur. Həmçinin ölkədə mədəni, elmi və sosial islahatlar apararaq müasirləşmə hərəkatına da rəhbərlik etmişdir. Pyotrun islahatları ölkədə uzun müddət tədbiq edildi və hökumət strukturunun bir çox qurumları məhz bu dönəmdə yaradıldı. Pyotr eyni zamanda 1917-ci ilədək Rusiyanın paytaxtı olan Sankt-Peterburq şəhərinin də təməlini atmışdır.

I Pyotr
Пётр Алексе́евич
Sələfi III Fyodor
Xələfi I Yekaterina
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Moskva, Çar Rusiyası
Vəfat tarixi (52 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi qanqren
Dəfn yeri Pyotr və Pavel kafedralı
Atası I Aleksey
Anası Natalya Narışkina
Həyat yoldaşları Yevdokiya Lopuxina
Yekaterina Alekseyevna
Uşaqları Aleksey Pyotroviç
Anna Petrovna
Yelizaveta Petrovna
Hərbi xidmət
Rütbəsi general

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

İlk illəri və taxta çıxışı

Pyotr 9 iyun 1672-ci ildə Moskvada dünyaya gəlmişdir. Atası Rus çarı I Aleksey, anası isə onun ikinci xanımı olan Naruşkin ailəsinə mənsub Nataliya Narışkinadır. Saray qeydlərinə görə, yeni doğulan körpə olduqca sağlam idi və anasının qara çəkik gözlərini almışdı. Saray xadimlərindən Nikita Zotov və Patrik Qordon kimi xadimlər körpə Pyotrun təlim-tərbiyəsiylə məşğul oldular. Ancaq 4 yaşında ikən atası vəfat etdi və çarlıq taxtı əqli zəif olan ögey böyük qardaşı Çar Fyodora qaldı. Bütün bu illərdə dövlət idarəsi və mərkəzi hakimiyyət Çar Alekseyin yaxın adamlarından olan Naruşkina ailəsindən Artamon Matveyevin əlində cəmləndi.

 
Körpə Pyotr

Ancaq bu vəziyyət 1682-ci ildə Çar Fyodorun vəfatı ilə dəyişdi. Belə ki, övladı olmayan Çar Fyodorun vəfatıyla sarayda Miloslavskaya (Çar Alekseyin ilk xanımı Mariyanın ailəsi) və Naruşkina (Çar Alekseyin ikinci xanımı Nataliyanın ailəsi) ailələri arasında taxt mübarizəsi gücləndi. 10 yaşlı Pyotrun digər ögey qardaşı İvan taxt namizədi olsa da, əqli xəstə idi. Bu isə saray çəkişmələrini daha da qızışdırırdı. Nəhayət, Rus əsilzadələrindən bir heyət Pyotru çar, anasını isə taxt naibəsi olaraq seçdi.

Qədim ənənəyə görə, bu təklif Moskva əhalisinə duyuruldu və hamı tərəfindən qəbul edildi. Ancaq 1682-ci ilin aprelində baş tutan və Pyotrun ögey bacısı Sofiya Alekseyevnanın rəhbərlik etdiyi hərbi ayaqlanma nəticəsində başda Matveyev olmaqla, gənc çarın ən yaxın adamları və yaxın qohumları qətlə yetirildi. Bu cinayətlərin bir çoxu da hələ 10 yaşında olan çarın gözləri önündə baş tutdu.

Bacısının başçılıq etdiyi bu hərbi üsyan nəticəsində Miloslavskaya ailəsi və tərəfdarları, Çar Alekseyin əqli zəif olan 16 yaşlı oğlu İvanı da çar taxtına ortaq olaraq qəbul etməyə məcbur oldular. Hər iki hökmdarın əqli yetkinlik çağında olmaması səbəbilə dövlət idarəsi və saray Sofiya Alekseyevnanın əlində cəmləndi. 7 il boyunca diktator olaraq hakimiyyəti ələ alan Sofiya Alekseyevna ortaq çarlar üçün xüsusi hazırlanan 2 nəfərlik taxtın arxasında hazırlanan bölümdə əyləşir, dövlət adamları ilə aparılan bütün danışıqları dinləyirdi. Bu taxt hal-hazırda Moskvadakı Kremlin sarayının silah deposunda sərgilənir.

Dövlət işlərindən uzaq tutulan Pyotr anasının təkidləriylə daha mühafizəkar mühitdə böyüdülürdü. Bu məqsədlə 17 yaşındaykən rus əsilzadələrindən Yevdokiya Lopuxina ilə evləndirildi. Ancaq bu nigahda istəksiz olan Pyotr 10 il sonra xanımını boşadı və onu kilsəyə qapadaraq rahibə olmağa məcbur etdi. Gənclik illərində o dövrdə Çar Rusiyasının xidmətində olan əcnəbilərlə yaxın münasibətlər qurdu. Gələcəkdə sevgili olduğu Anna Monsla da, tez-tez ziyarət etdiyi Moskvadakı alman məhəlləsində tanış olmuşdur.

Hakimiyyəti ələ alması

1689-cu ilin yayında 17 yaşlı Pyotr bacısı Sofiyadan iqtidarı geri almağa çalışdı. Belə ki, ölkənin cənub torpaqlarına hücum edən tatar süvarilərinə qarşı tərtib edilən hər 2 Krım səfəri də uğursuz olmuş, nəticədə Sofiya Alekseyevnanın mövqeyi zəifləmişdi. Ancaq saray çevrilişini öncədən xəbər tutan Sofiya Alekseyevna dərhal hərbi dəstələri saraya göndərərək gənc çarların gözünü qorxutdu. Bundan çəkinməyən Pyotr isə gecə yarısı saraydan qaçdı və gələcəkdə özünə tərəfdar topladığı Müqəddəs Sergey kilsəsində gizləndi. Uzun danışıqlardan sonra Sofiya Alekseyevna məğlub olduğunu anladı və bibiləri Anna və Tatyana Mixailovna vasitəsilə qardaşına sülh təklifi göndərdi. Nəticə Sofiya Alekseyevna çar ailəsindən olması səbəbilə cəzalandırılmadı ancaq monastıra göndərildi və ömrünün sonuna qədər burada qaldı.

Buna baxmayaraq Pyotr hələ də idarəni ələ ala bilməmişdi. Bu dəfə də iqtidar anası Nataliya Narışkinanın əlinə keçdi və bu hal onun 1694-cü ildə ölümünə qədər davam etdi. Bütün bu hadisələr boyunca sarayda bağlı olaraq saxlanılan qardaşı V İvan dövlət işlərindən uzaq tutulsa da, rəsmi olaraq Rus çarı hesab edilirdi. Ancaq 2 il sonra qardaşının vəfatı ilə 24 yaşlı Pyotr hakimiyyətdə yeganə söz sahibi oldu.

Hakimiyyət illəri

Hakimiyyəti ələ alan Çar Pyotr Rusiyanı müasirləşdirməyə yönəlmiş islahatları tədbiq etməyə başladı. Avropalı məsləhətçilərinin təsiriylə Pyotr rus ordusunu yenidən tənzimlədi və donanma qurulmasında yolunda mühüm addımlar atdı. Bütün bu islahatlarla Rusiyada güclü əleyhdar qrupu qazanan Çar Pyotr, başda Streles, Başqırd, HəştərxanBulavin üsyanları olmaqla bütün ayaqlanmaları amansızca yatırdı.

Çar Pyotr saraya fransız geyimlərini gətirərək saray, ordu və dövlət məmurlarına da bu geyimləri geyinməsini və saqqal təraş etməsi qaydasını gətirərək sosial islahatlara da təkan verdi. Məhz bu müasirləşmə hərəkatına təkan vermək məqsədilə 1698-ci ilin sentyabrında uzun saqqal və cübbə geyinənlərə xüsusi vergi təyin edildi.

Rusiyanın müasirləşdirilməsi müddətində ailə üzvlərindən bəzilərini Avropanın zadəgan ailələri ilə evləndirmək istəyən Çar Pyotr, qardaşı qızı Anna İvanovnanı alman əsilzadələrindən Fridrix Uilyamla evləndirdi. Möhtəşəm toy mərasimi isə çarın yeni paytaxtı olan Sankt-Peterburqda tərtib edildi. Bu məqsədlə ölkəyə italyanalman memarlar dəvət edildi.

 
Robert Porter, "Azovun fəthi" 1696

Ölkənin dənizə çıxışını təmin etmək və donanmanı gücləndirmək istəyən Çar Pyotr daha çox liman əldə etmək niyyətində iid. O illərdə çarlığın yeganə dənizəçıxış nöqtəsi Arxangelskdəki Ağ dəniz idi. Belə ki, Baltik dənizi İsveçin, Qara dəniz Osmanlıların, Xəzər dənizi isə Səfəvilərin idarəsi altında idi.

Çar Pyotr əvvəlcə bölgədəki tatarları zərərsizləşdirmək məqsədilə Qara dəniz üzərindəki idarəni ələ almağa çalışdı. Reç pospolita bağlanan və Kiyevin ruslara verilməsini təmin edən sülhə əsasən, Çar Pyotr Krım xanına və onun tabe olduğu Osmanlı sultanına müharibə elan etməyə məcbur oldu. Çarın ilk hədəfi isə Don çayı sahilindəki Azov qalası oldu. 1695-ci ilin yayında qalanın ələ keçirilməsi uğrunda ard-arda səfərlər tərtib edilsə də, qala möhkəm qorunurdu.

Həmin ilin noyabrında Moskvaya qayıdan Çar Pyotr dərhal yeni bir donanma qurmağa başladı. Növbəti ilin yazında Osmanlılara qarşı 30 gəmilik nəhəng rus donanması səfərə çıxdı və Azov qalası ələ keçirildi (6 avqust 1696). Rus donanmasının qəti zəfərinin ardından donanma işləri genişləndirildi və 12 sentyabr 1698-ci ildə rusların ilk rəsmi donanması olan Taqanroq donanması quruldu.

Böyük səfarət

 
Çar Pyotrun Qodfrey Kneller tərəfindən hazırlanan və İngiltərə kralına hədiyyə göndərilən rəsmi, 1698

Çar Pyotr bilirdi ki, Rusiya Osmanlılarla təkbaşına münaqişəyə girə bilməyəcək. Bu səbəblə 1697-ci ildə kim olduğunu gizlədərək böyük diplomat heyətiylə birlikdə Qərbi Avropaya səyahətə çıxdı. 18 ay davam edən və tarixdə "Böyük səfarət" adlanan bu səyahət boyunca Çar Pyotr saxta adla özünü gizlədi. Əsas məqsəd Osmanlılara qarşı Avropa dövlətlərini eyni cəbhədə birləşdirmək idi. Ancaq çarın bütün ümidləri puç oldu. Çünki bu səyahət çox vaxtsız baş tutmuşdu. Belə ki, o illərdə bütün Avropa dövlətlərinin diqqəti, övladı olmayan İspaniya kralı II Karlosun taxtda qalma mübarizəsinə cəmlənmişdi. Digər yandan Osmanlıların keçmiş müttəfiqi olan Fransa və illərcə davam edən müharibədən sonra Osmanlılarla sülh bağlayan Avstriyalılar da bu ittifaq təklifinə yanaşmadılar.

Yenə də "Böyük səfarət" davam etdi. Çar Pyotr Hollandiyanı ziyarət etdi və burada Qərbi Avropadakı həyat tərziylə tanış oldu. Səyahət etdiyi Zaandam və Amsterdamda gəmi inşaatı dərsləri aldı və yenə bu şəhərlərin aristokrat ailələri ilə, eləcə də de Uild ailəsiylə tanış oldu. Niderland ordusunda general olan və rəsm əsərləri kolleksiyasıyla məşhur Yakob de Uildi ziyarət etdi (13 dekabr 1697). Generalın qızı Mariya de Uild tərəfindən bu görüş rəsm edilmişdir. Bəzi mənbələrə görə, Çar Pyotr görüşün ardından bütün Avropada məşhur olan bu rəsm kolleksiyasını satın almışdır.

Amsterdam hakimi və Rusiya ilə əlaqələr üzrə mütəxəssis olan Nikolay Uitsenin vasitəçiliyi ilə, çar Niderland Ost-Hind şirkətinə aid dünyanın ən böyük gəmi tərsanəsində 4 ay boyunca praktiki dərslərə qatıldı. Bu dərslər ərzində məşhur dənizçilərlə tanış oldu və burda qazandığı məlumatları gələcəkdə rus donanmasının qurulmasında istifadə etdi.

16 yanvar 1698-ci ildə Amsterdamda baş tutan vəda mərasimində dönəmin bir çox alim, rəssam və sənətkarları iştirak etdi. Ardından İngiltərəyə gedən heyət QrinviçOksforda yollandı. Burada nəhəng Kral donanmasını ziyarət edən Çar Pyotr burada görüb öyrəndiyi ingilis arxitekturasından gələcəkdə Sankt-Peterburqun salınmasında istifadə etdi. Çox keçmədən "Böyük səfarət" Leypsiq, DrezdenVyanaya səyahət etdi. Burada ikən Çar Pyotr II Avqust və Müqəddəs Roma imperatoru I Leopoldla görüşdü.

1698-ci ildə streleslərin başlatdığı üsyanla çarın səyahəti yarım qaldı. Ancaq Çarın vaxtilə monastıra qapadılan bacısı Sofiya Alekseyevnanı yenidən taxta çıxarmaq niyyətində olan üsyançı birliklər üsyan genişlənmədən məhv edildi. 1200 üsyançı işgəncəylə edam edildi və çarın əmriylə cəsədləri şəhərin meydanlarından asıldı. Üsyana dəstək verən dövlət məmurları isə Sibirə sürgün edildi.

Yenə həmin il Çar Pyotr gələcəkdə Osmanlılara qarşı birləşmək arzusuyla Maltaya diplomatik heyət göndərdi. Boyar Boris Şeremetovun rəhbərlik etdiyi bu heyət eyni zamanda dönəmin güclü dəniz donanmasını da burada ziyarət etdi.

Çar Pyotrun Avropa səyahəti ölkədə bir çox əsaslı dəyişikliyə səbəb oldu. Bütün saray və dövlət məmurları standard Avropasayağı geyimlə təmin edildi. Boyarlara isə ənənəvi saqqallarının təraş edilməsi əmr edildi. Əmrə itaət etməyənlərdən isə saqqal vergisi olaraq 100 rubl alınırdı. Bundan başqa çar rus zadəganları arasında qyada halını alan planlı evlilikləri də aradan qaldırmağa çalışdı. Bu evliliklərin ailədaxili münaqişələrə səbəb olduğuna inanırdı.

1699-cu ildə Çar Pyotr ölkədəki təqvim sistemini dəyişərək ilin başlanğıcını 1 sentyabrdan 1 yanvara dəyişdi. Ənənəvi olaraq təqvim ili dünyanın yaradılışına görə deyil, Məsihin doğulmasından bu yana hesablandı. Beləliklə, qədim rus təqviminin 7207-ci ilində Çar Pyotr Miladi təqvimə keçildiyini və ilin 1700-cü il olduğunu elan etdi.

Şimal müharibəsi

13 iyul 1700-cü ildə bağlanan İstanbul sülhüylə Osmanlılarla müvəqqəti sülh təmin etdi. Bu sülhlə Azov qalası ruslara, Taqanroq qalası isə Osmanlılara təslim edildi. Ardından Çar Rusiyası Baltik dənizinə çıxış əldə etmək məqsədilə, 50 ildir bölgədə hakim olan İsveç imperiyasına müharibə elan etdi. O illərdə imperiya 18 yaşlı imperator XII Karl tərəfindən idarə edilirdi. 21 il davam edən bu müharibədə Saksoniya, Danimarka-Norveç və Reç pospolita çarın ən yaxın müttəfiqləri oldu.

Buna baxmayaraq Rusiya isveçlilərlə müharibəyə hazır deyildi. Buna görə də onların ilk hücumları 1700-cü ildə baş tutan Narva döyüşündə fəlakətlə nəticələndi. XII Karlın idarəsindəki nəhəng ordu qar fırtınasının da çıxmasından istifadə edərək ani hücumlarla rusları darmadağın etdi. Döyüşün ardından XII Karl bütün birliklərini Reç pospolita üzərinə göndərdi.

İsveçlər polyaklarla mübarizə apararkən, Çar Pyotr 1703-cü ildə işğal etdiyi İsveç torpaqlarında Sankt-Peterburq şəhərinin əsasını qoydu. Şəhərə çarın şərəfinə Müqəddəs Pyotrun adı verildi. Şəhərin sürətli inşası məqsədilə ölkədəki bütün inşaat işləri müvəqqəti olaraq dayandırıldı. Şəhər 1713–1728 və 1732–1918-ci illərdə ölkənin paytaxtı oldu.

Ard-arda baş tutan məğlubiyyətlərin ardından Reç pospolita kralı II Avqust 1706-cı ildə müharibədən geri çəkildi. İsveç kralı XII Karl ordunu yenidən tənzimləyərək 2 il sonra Rusiya torpaqlarına daxil oldu. 1708-ci ilin iyulunda indiki şərqi Belarusiya ərazisində rus ordusu məğlub edildi. Ancaq o əsnada Riqadan hərəkətə keçən dəstək ordularının ruslar tərəfindən darmadağın edilməsi ilə Çar Pyotr isveçlər üzərində ilk qələbəsini qazandı. Beləliklə, XII Karlın Moskva üzərinə planlanan səfəri ləğv edildi.

Buna baxmayaraq geri çəkilməyən isveçlər Ukraynaya daxil oldular. Çar Pyotr isə ordusuyla birlikdə cənuba çəkildi və düşmən ordusunun istifadə edə biləcəyi bütün təbii landşaftı məhv etdi. Nəticədə isveçlilər 1708-ci ilin qışında səfəri dayandırmağa qərar verdilər. 1709-cu ilin yayında bölgədə hər iki ordu qarşı-qarşıya gəldi. 27 iyunda Poltavada baş tutan döyüş qəti rus qələbəsiylə başa çatdı. İsveç kralı XII Karl cənuba qaçaraq Osmanlılara sığındı. Ardından II Avqustun Reç pospolitadakı səltənəti bərpa olundu.

Balkan yarımadasında özünə güclü müttəfiqlərin olacağına ümid edən Çar Pyotr Osmanlı imperiyasına müharibə elan etdi. Ancaq bu müharibə ruslar üçün fəlakətlə nəticələndi və 2 iyul 1711-ci ildə bağlanan Prut sülhüylə ruslar vaxtilə Qara dəniz sahillərində qazandığı bütün torpaqları itirdi. Eyni zamanda Osmanlılara sığınan XII Karl ölkəsinə təhlükəsiz bir şəkildə ölkəsinə göndərildi.

Normalda çarın ölkədə olmadığı müddətdə dövlət idarəsi boyar dumasının əlində olmalı idi. Buna baxmayaraq Çar Pyotr boyarlara etimad etmirdi və nəticədə dumanı ləğv edərək on bürokratdan ibarət senat qurdu. Senat bütün ədliyyə, maliyyə və bürokratik hakimiyyəti əlində cəmləmişdi. Ölkədə olmadığı dövrdə fəaliyyət göstərən bu senat daha sonra daimi dövlət qurumu olaraq fəaliyyətini davam etdirdi.

Çar Pyotrun müharibəni davam etdirən qoşunları isveçliləri təqib edərək Finlandiyaya qədər irəlilədi və Livoniyanı (indiki şimali Latviya və cənubi Estoniya bölgəsini) ələ keçirdi. Ardından 1714-cü ildə rus qoşunları Qanqut döyüşündə qələbə qazanaraq Finlandiyanın böyük bir hissəsini işğal etdi.

1716-və 1717-ci illərdə çar Hollandiyaya ikinci dəfə səyahət etdi. Ardından Fransaya və Avstriyay yollanan çar apardığı propaqanda siyasətiylə Hannover elektoru və Prussiya kralının dəstəyini qazandı. Çarın donanması o qədər güclənmişdi ki, İsveçi tamamilə işğal edə bilərdi. Ancaq XII Karl mübarizə aparmağa davam etdi və 1718-ci ildəki vəfatına qədər müharibə davam etdi. İsveç taxtına əyləşən kraliça Ulrika Elyanora dərhal müharibənin dayandırılması üçün fəaliyyətə başladı. Qardaşının vaxtilə müharibə apardığı bütün dövlətlərlə slüh təmin edilsə də, ruslar hələ də müharibə aparmaq niyyətində idi. Nəhayət, 10 sentyabr 1721-ci ildə bağlanan Nistad sülhüylə Böyük Şimal müharibəsi başa çatdı. İnqriya, Estoniya, Livoniya və Kareliyanın böyük bir qismi ruslara təslim edildi. Qarşılığında Çar Pyotr 2 milyon İsveç riksdaleri miqdarında müharibə təzminatı ödədi və Finlandiyadan çəkildi. Buna baxmayaraq 1712-ci ildən etibarən paytaxt olan Sankt-Pterburq yaxınlığındakı Fin torpaqları ruslarda qaldı.

Sonrakı illəri

Çar Pyotrun son illəri daha çox reform və islahatlarla yadda qaldı. 22 oktyabr 1721-ci ildə İsveçlə bağlanan sülhün ardından Çar bütün Rusiyanın imperatoru olaraq elan edildi. Pskov başyepiskopunun nitqindən sonra çar, senator Qabriel Qolovkin tərəfindən "Bütün Rusiyanın imperatoru, Ölkənin atası" elan edildi. Onun bu titulunu Poşa kralı II Avqust, Prussiya kralı Fridrix Uilyam və İsveç kralı I Fridrix tərəfindən tanınsa da, digər Avropa monarxları bundan imtina etdi. Belə ki, onlar Müqəddəs Roma imperatorunda olduğu kimi Pyotrun da onlar üzərində nüfuz qazanmasından çəkinirdilər.

1717-ci ildə Aleksandr Çerkaskinin rəhbərliyi ilə Mərkəzi Asiyaya ilk rus səfəri tərtibləndi. Səfərin əsas hədəfi Xivə xanlığı idi. Ancaq bu səfər böyük fəlakətlə nəticələndi. Belə ki, səfərdə iştirak edən rus ordusu bütövlükdə qılıncdan keçirildi. 1718-ci ildən sonra Pyotr xarici əlaqələr, müharibə, dəniz qüvvələri, dövlət gəlirləri və məsrəfləri, ədliyyə məsələləri üzrə keçmiş hökumər qurumlarını ləğv edərək ayrı-ayrı komitələr yaratdı. Ardından bu yeni sistem digər dövlət quurmlarına da şamil edildi. Hər bir komitəyə bir komitə rəhbəri, rəhbər köməkçisi, məşvərət məclisi təyin edildi. Bəzi əcnəbi dövlət xadimləri bu komitələrə təyin edilsələr də, bunlar heç vaxt komitə rəhbərliyinə gətirilmədi.

1722-ci ildə Pyotr yeni bir rütbə nizamnaməsi qəbul edərək dövlət məmurlarının vəzifəyə gəlmə sıralamasını dəyişdi. Bu nizamnamə Rusiyada monarxiyanın ləğvinə qədər qüvvədə qaldı. Ardından 28 fevral 1714-cü ildə icbari təhsillə bağlı qanun qəbul edildi. Pyotr Sankt-Peterburqdakı memari inkişafı təmin etmək üçün yeni vergi nizamnaməsi qəbul edildi. 1725-ci ildə Sankt-Peterburqda "Rusiyanın Versalı" adlanan peterhof sarayının tikintisi başa çatdı.

Ölkənin cənub sərhədlərində bir vaxtlar çağlayan Səfəvi imperiyası zəifləmişdi. Belə fürsəti əldən vermək istəməyən Pyotr tarixdə "Böyük Pyotrun fars səfəri" adlanan səfərə çıxdı. 1722–1723-cü illəri əhatə edən və Cənubi Qafqazda rus təsirinin artmasına səbəb olan bu səfərlə Osmanlıların bölgədəki nüfuzu azaldı, Dərbənd, Şirvan, Gilan, Mazandaran, BakıAstrabad bölgələri ələ keçirildi. Buna baxmayaraq növbəti 12 il ərzində bütün bu ərazilər Nadir şahın apardığı uğurlu siyasətlə nəticəsində ard-arda bağlanan Rəşt və Gəncə sülhləriylə bütün işğal edilən torpaqlar itirildi.

Xəstəliyi və ölümü

1723-cü ilin qışında səhhəti pis olan Pyotrun ifrazat yollarında problemlər yaranmağa başladı. Çox keçmədən 1724-cü ilin yayında bir qrup saray həkiminin iştirakıyla əməliyyat edilən Pyotr bir neçə ay yatalaq qaldı. Vəziyyətinin nisbətən yaxşılaşması ilə ayaqlanan çar oktyabr ayında yeni bir səyahətə çıxdı. Ancaq bu səyahətində səhhəti pisləşdi və 1725-ci ilin yanvar ayında xəstəliyi yenidən yüksəldi. Xəstə yatağındaykən qızı Annanı yanında istəyən çar 8 feral 1725-ci ildə səhərə yaxın 4-də vəfat etdi. Aparılan tədqiqatın ardından ölüm səbəbi olaraq əməliyyat yarasına infeksiya bulaşması göstərildi. Cənazəsi Sankt-Peterburqdakı Müqəddəs Pyotr və Pavel Kafedralında dəfn edildi.

Dini inancı

Rus Pravoslav inancına sadiq olan Çar Pyotr qatı dindar idi. Buna baxmayaraq kilsəni çətinliklə yaratdığı dövlət strukturuna tabe edə bilmədi. Rus kilsəsinin lideri ənənəvi olaraq Moskva ptarik idi. Ancaq 1700-cü ildə başyepiskopun vəfatıyla vəzifə boş qaldı. Bütün səlahiyyətlər patriarxın köməkçisinə verilsə də, Moskva yepiskopluğu ləğv edildi. Bundan sonrakı bütün yepiskoplar çar tərəfindən təyin edildi. 1721-ci ildə çarın qərarıyla 10 nəfərlik bir heyət quruldu və dini məsələlər bu quruma həvalə olundu.

Ailəsi

Böyük Pyotrun 2 xanımı vardı. 14 övladı olsa da, bunlardan yalnız 3-ü yetkinlik yaşına çatmışdı. Çarın ilk xanımı Yevdokiya Lopuxina qədim rus ailələrindən birinə mənsub idi və bu evlilik anasının istəyi ilə baş tutmuşdu. Bundan başqa onun bu illərdə alman əsilli Anna Mons adlı məşuqəsinin də olduğu bilinir.

1698-ci ildə səyahətdən qayıdan Çar Pyotr ilk iş olaraq xanımını boşadı. Boşandıqdan sonra xanımını monastırda qalmağa və rahibə olmağa məcbur etdi. Çarın bu evlilikdən 3 övladı olsa da, bunlardan yalnız vəliəhd Aleksey Pyotroviç yetkinlik yaşına çatmışdı.

1702–1704-cü illərdə polyak bir kəndli qızı olan Marta Skavronskaya adlı bir qadınla münasibət quran çar bu qadına çox dəyər verdi. Çox keçmədən Marta pravoslav dinini qəbul edərək Yekaterina adını aldı. Cütlük 19 fevral 1712-ci ildə Müqəddəs İsaak Kafedralında rəsmi bir mərasimlə nigahlandı.

Çarın vəliəhdi olan böyük oğlu Alekseyin adı isə o ərəfədə atasına qarşı tərtiblənən bir saray çevrilişində hallandı. Haqqında çıxan şayələrin çarın qulağlna qədər gəlməsiylə nəzarət altına alınan vəliəhd aparılan tədqiqatın sonunda təqsirli görüldü. Ağır işgəncə altında aparılan tədqiatın sonunda həbs olunan vəliəhd haqqında senat tərəfindən ölüm hökmü verildi. Ancaq Çar Pyotr bu əmri təsdiq etməkdə tərəddüd etdi. Ancaq çarın qərarı təsdiqləməsinə gərək qalmadı və vəliəhd işgəncə nəticəsində aldığı yaralardan tutulduğu həbsxana hücrəsində vəfat etdi. Ardından anası Yevdokiya Lopuxina da cəzalandırıldı. Çara xəyanətlə təqsirləndirilən sabiq çariça tutulduğu monastırdan atıldı və daha uzaq bir kilsəyə sürgün edildi.

1724-cü ildə Pyotr ikinci xanımı Yekaterinanı imperatriça elan etdi və tacqoyma mərasimi baş tutdu. İmperatorun bütün oğlan övladları vəfat etmişdi. Bu səbəblə xanımını vəliəhd olaraq elan etdi.

Övladları

  • Aleksey Pyotroviç (d. 18 fevral 1690 — ö. 26 iyun 1718)
  • Aleksandr Pyotroviç (d. 13 oktyabr 1691 — ö. 14 may 1692)
  • Pavel Pyotroviç (1693) — Ölü doğulmuşdur.
  • Pyotr Pyotroviç (1704) — Ölü doğulmuşdur.
  • Pavel Pyotroviç (1705) — Ölü doğulmuşdur.
  • Yekaterina Petrovna (d. dekabr 1706 — ö. iyun 1708)
  • Anna Petrovna (d. 27 yanvar 1708 — ö. 15 may 1728)
  • Yelizaveta Petrovna (d. 29 dekabr 1709 — ö. 5 yanvar 1762)
  • Mariya Petrovna (d. 20 mart 1713 — ö. 27 may 1715)
  • Marqarita Petrovna (d. 19 sentyabr 1714 — ö. 7 iyun 1715)
  • Pyotr Pyotroviç (d. 15 noyabr 1715 — ö. 19 aprel 1719)
  • Pavel Pyotroviç (13 yanvar 1717) — Ölü doğulmuşdur.
  • Nataliya Petrovna (d. 31 avqust 1718 — ö. 15 mart 1725)
  • Pyotr Pyotroviç (7 oktyabr 1723) — Ölü doğulmuşdur.

İstinadlar

  1. Almaniya Milli Kitabxanası, Berlin Dövlət Kitabxanası, Bavariya Dövlət Kitabxanası və b. Record #118592955 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) — 2012—2016.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q304037"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q256507"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q170109"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
  2. Peter I. Emperor of Russia
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P1417"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2450"></a>

Mənbə

  • The 1922 German silent film Peter the Great directed by Dimitri Buchowetzki and starring Emil Jannings as Peter
  • The 1937–1938 Soviet Union (Russia) film Peter the First
  • The 1976 film Skaz pro to, kak tsar Pyotr arapa zhenil (How Tsar Peter the Great Married Off His Moor), starring Aleksey Petrenko as Peter, and Vladimir Vysotsky as Abram Petrovich Gannibal, shows Peter's attempt to build the Baltic Fleet.
  • The 2007 film The Sovereign's Servant depicts the unsavoury brutal side of Peter during the campaign.
  • Peter was played by Jan Niklas and Maximilian Schell in the 1986 NBC miniseries Peter the Great.
  • A character based on Peter plays a major role in The Age of Unreason, a series of four alternate history novels written by American science fiction and fantasy author Gregory Keyes. Peter is one of many supporting characters in Neal Stephenson's Baroque Cycle – mainly featuring in the third novel, The System of the World.
  • Peter was portrayed on BBC Radio 4 by Isaac Rouse as a boy, Will Howard as a young adult and Elliot Cowan as an adult in the radio plays Peter the Great: The Gamblers[44] and Peter the Great: The Queen of Spades,[45] written by Mike Walker and which were the last two plays in the first series of Tsar. The plays were broadcast on 25 September and 2 October 2016.
  • Anisimov, Evgenii V. (2015) The Reforms of Peter the Great: Progress Through Violence in Russia (Routledge)
  • Bain, R. Nisbet (1905). Peter the Great and his pupils. Cambridge UP. Archived from the original on 26 May 2007.
  • Bushkovitch, Paul (2003). Peter the Great. Rowman and Littlefield. ISBN 978-0847696390.
  • Bushkovitch, Paul (2001). Peter the Great: The Struggle for Power, 1671–1725. Cambridge UP.
  • Bushkovitch, Paul A. (January 1990). "The Epiphany Ceremony of the Russian Court in the Sixteenth and Seventeenth Centuries". Russian Review. 49 (1): 1–17. doi:10.2307/130080. JSTOR 130080.
  • Cracraft, James (2003). The Revolution of Peter the Great. Harvard UP.
  • Dmytryshyn, Basil (1974). Modernization of Russia Under Peter I and Catherine II. Wiley.
  • Farquhar, Michael (2001). A Treasure of Royal Scandals. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-7394-2025-6.
  • Graham, Stephen. Peter the Great: A Life of Peter I of Russia called The Great.
  • Grey, Ian (1960). Peter the Great: Emperor of All Russia.
  • Hughes, John R (2007). "The seizures of Peter Alexeevich". Epilepsy & Behavior. 10 (1): 179–82. doi:10.1016/j.yebeh.2006.11.005. PMID 17174607.
  • Hughes, Lindsey (1998). Russia in the Age of Peter the Great. Yale UP. ISBN 978-0-300-08266-1. online
  • Hughes, Lindsey (2001). Peter the Great and the West: New Perspectives. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-92009-1.Hughes, Lindsey (2002). Peter the Great: A Biography. Yale UP. ISBN 978-0-300-10300-7.
  • Lee, Stephen J. (2013). Peter the Great. Routledge. ISBN 978-1136453250.Massie, Robert K. (1980). Peter the Great: His Life and World. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-307-29145-5., a popular biography; online
  • Hughes, Lindsey (2004). "Catherine I of Russia, Consort to Peter the Great". In Campbell Orr, Clarissa (ed.). Queenship in Europe 1660–1815: The Role of the Consort. Cambridge UP. pp. 131–54. ISBN 978-0-521-81422-5.
  • Montefiore, Simon Sebag (2016). The Romanovs: 1613–1918. Knopf Doubleday Publishing Group.
  • Neuville, Foy de la (1996). ЗАПИСКИ О МОСКОВИИ [Writings on Moscow] (in Russian). Translated by A.S. Lavrov. Allegro Press.
  • Oudard, Georges (1929). Peter the Great. Translated by Atkinson, Frederick. New York: Payson and Clarke.
  • Pipes, Richard (1974). Russia under the old regime.Raeff, Mafrc, ed. (1963). Peter the Great, Reformer or Revolutionary?.
  • Riasanovsky, Nicholas (2000). A History of Russia (6th ed.). Oxford: Oxford UP. online
  • Tavernier, Roger (2006). Russia and the Low Countries: An International Bibliography, 1500–2000. Barkhuis. p. 349. ISBN 978-90-77089-04-0.
  • Troyat, Henri (1987). Peter the Great. New York: E.P. Dutton. ISBN 978-0-525-24547-6.
  • Wes, Martinus A. (1992). Classics in Russia, 1700–1855: Between Two Bronze Horsemen. Brill. ISBN 978-90-04-09664-6.
  • Palmer, R.R.; Colton, Joel (1992). A History of the Modern World.
  • Zitser, Ernest A (Spring 2005). "Post-Soviet Peter: New Histories of the Late Muscovite and Early Imperial Russian Court". Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 6 (2): 375–92. doi:10.1353/kri.2005.0032.

Xarici keçidlər

pyotr, pyotr, alekseyeviç, rusca, Пётр, Великий, Пётр, Алексеевич, Романов, iyun, 1672, moskva, yanvar, fevral, 1725, sankt, peterburq, rusiya, imperatoru, 1682, ildə, qardaşı, ivanla, birlikdə, taxta, çıxmış, 1696, ildə, qardaşının, vəfatı, ilə, çar, rusiyası. I Pyotr ve ya Pyotr Alekseyevic Rusca Pyotr I Velikij Pyotr Alekseevich Romanov 30 may 9 iyun 1672 2 Moskva 1 28 yanvar 8 fevral 1725 2 Sankt Peterburq 1 Rusiya imperatoru 7 may 1682 ci ilde qardasi V Ivanla birlikde taxta cixmis 1696 ci ilde qardasinin vefati ile Car Rusiyasinin yegane hakimi olmusdur Doyus meydaninda qazandigi ard arda qelebelerle Rus carligini Avropanin guclu dovletleri sirasina daxil etmis Azov ve Baltik denizi sahillerindeki liman seherlerini ele kecirerek rus donanmasinin da esasini qoymusdur Hemcinin olkede medeni elmi ve sosial islahatlar apararaq muasirlesme herekatina da rehberlik etmisdir Pyotrun islahatlari olkede uzun muddet tedbiq edildi ve hokumet strukturunun bir cox qurumlari mehz bu donemde yaradildi Pyotr eyni zamanda 1917 ci iledek Rusiyanin paytaxti olan Sankt Peterburq seherinin de temelini atmisdir I PyotrPyotr Alekse evichRusiya imperatoru7 may 1682 8 fevral 1725Selefi III FyodorXelefi I YekaterinaSexsi melumatlarDogum tarixi 9 iyun 1672Dogum yeri Moskva Car RusiyasiVefat tarixi 8 fevral 1725 52 yasinda Vefat yeri Sankt Peterburq Rusiya Imperiyasi 1 Vefat sebebi qanqrenDefn yeri Pyotr ve Pavel kafedraliAtasi I AlekseyAnasi Natalya NariskinaHeyat yoldaslari Yevdokiya LopuxinaYekaterina AlekseyevnaUsaqlari Aleksey PyotrovicAnna PetrovnaYelizaveta PetrovnaHerbi xidmetRutbesi general Vikianbarda elaqeli mediafayllarMundericat 1 Heyati 1 1 Ilk illeri ve taxta cixisi 1 2 Hakimiyyeti ele almasi 1 3 Hakimiyyet illeri 1 4 Boyuk sefaret 1 5 Simal muharibesi 1 6 Sonraki illeri 1 7 Xesteliyi ve olumu 2 Dini inanci 3 Ailesi 3 1 Ovladlari 4 Istinadlar 5 Menbe 6 Xarici kecidlerHeyati RedakteIlk illeri ve taxta cixisi Redakte Pyotr 9 iyun 1672 ci ilde Moskvada dunyaya gelmisdir Atasi Rus cari I Aleksey anasi ise onun ikinci xanimi olan Naruskin ailesine mensub Nataliya Nariskinadir Saray qeydlerine gore yeni dogulan korpe olduqca saglam idi ve anasinin qara cekik gozlerini almisdi Saray xadimlerinden Nikita Zotov ve Patrik Qordon kimi xadimler korpe Pyotrun telim terbiyesiyle mesgul oldular Ancaq 4 yasinda iken atasi vefat etdi ve carliq taxti eqli zeif olan ogey boyuk qardasi Car Fyodora qaldi Butun bu illerde dovlet idaresi ve merkezi hakimiyyet Car Alekseyin yaxin adamlarindan olan Naruskina ailesinden Artamon Matveyevin elinde cemlendi Korpe Pyotr Ancaq bu veziyyet 1682 ci ilde Car Fyodorun vefati ile deyisdi Bele ki ovladi olmayan Car Fyodorun vefatiyla sarayda Miloslavskaya Car Alekseyin ilk xanimi Mariyanin ailesi ve Naruskina Car Alekseyin ikinci xanimi Nataliyanin ailesi aileleri arasinda taxt mubarizesi guclendi 10 yasli Pyotrun diger ogey qardasi Ivan taxt namizedi olsa da eqli xeste idi Bu ise saray cekismelerini daha da qizisdirirdi Nehayet Rus esilzadelerinden bir heyet Pyotru car anasini ise taxt naibesi olaraq secdi Qedim eneneye gore bu teklif Moskva ehalisine duyuruldu ve hami terefinden qebul edildi Ancaq 1682 ci ilin aprelinde bas tutan ve Pyotrun ogey bacisi Sofiya Alekseyevnanin rehberlik etdiyi herbi ayaqlanma neticesinde basda Matveyev olmaqla genc carin en yaxin adamlari ve yaxin qohumlari qetle yetirildi Bu cinayetlerin bir coxu da hele 10 yasinda olan carin gozleri onunde bas tutdu Bacisinin basciliq etdiyi bu herbi usyan neticesinde Miloslavskaya ailesi ve terefdarlari Car Alekseyin eqli zeif olan 16 yasli oglu Ivani da car taxtina ortaq olaraq qebul etmeye mecbur oldular Her iki hokmdarin eqli yetkinlik caginda olmamasi sebebile dovlet idaresi ve saray Sofiya Alekseyevnanin elinde cemlendi 7 il boyunca diktator olaraq hakimiyyeti ele alan Sofiya Alekseyevna ortaq carlar ucun xususi hazirlanan 2 neferlik taxtin arxasinda hazirlanan bolumde eylesir dovlet adamlari ile aparilan butun danisiqlari dinleyirdi Bu taxt hal hazirda Moskvadaki Kremlin sarayinin silah deposunda sergilenir Dovlet islerinden uzaq tutulan Pyotr anasinin tekidleriyle daha muhafizekar muhitde boyudulurdu Bu meqsedle 17 yasindayken rus esilzadelerinden Yevdokiya Lopuxina ile evlendirildi Ancaq bu nigahda isteksiz olan Pyotr 10 il sonra xanimini bosadi ve onu kilseye qapadaraq rahibe olmaga mecbur etdi Genclik illerinde o dovrde Car Rusiyasinin xidmetinde olan ecnebilerle yaxin munasibetler qurdu Gelecekde sevgili oldugu Anna Monsla da tez tez ziyaret etdiyi Moskvadaki alman mehellesinde tanis olmusdur Hakimiyyeti ele almasi Redakte 1689 cu ilin yayinda 17 yasli Pyotr bacisi Sofiyadan iqtidari geri almaga calisdi Bele ki olkenin cenub torpaqlarina hucum eden tatar suvarilerine qarsi tertib edilen her 2 Krim seferi de ugursuz olmus neticede Sofiya Alekseyevnanin movqeyi zeiflemisdi Ancaq saray cevrilisini onceden xeber tutan Sofiya Alekseyevna derhal herbi desteleri saraya gondererek genc carlarin gozunu qorxutdu Bundan cekinmeyen Pyotr ise gece yarisi saraydan qacdi ve gelecekde ozune terefdar topladigi Muqeddes Sergey kilsesinde gizlendi Uzun danisiqlardan sonra Sofiya Alekseyevna meglub oldugunu anladi ve bibileri Anna ve Tatyana Mixailovna vasitesile qardasina sulh teklifi gonderdi Netice Sofiya Alekseyevna car ailesinden olmasi sebebile cezalandirilmadi ancaq monastira gonderildi ve omrunun sonuna qeder burada qaldi Buna baxmayaraq Pyotr hele de idareni ele ala bilmemisdi Bu defe de iqtidar anasi Nataliya Nariskinanin eline kecdi ve bu hal onun 1694 cu ilde olumune qeder davam etdi Butun bu hadiseler boyunca sarayda bagli olaraq saxlanilan qardasi V Ivan dovlet islerinden uzaq tutulsa da resmi olaraq Rus cari hesab edilirdi Ancaq 2 il sonra qardasinin vefati ile 24 yasli Pyotr hakimiyyetde yegane soz sahibi oldu Hakimiyyet illeri Redakte Hakimiyyeti ele alan Car Pyotr Rusiyani muasirlesdirmeye yonelmis islahatlari tedbiq etmeye basladi Avropali meslehetcilerinin tesiriyle Pyotr rus ordusunu yeniden tenzimledi ve donanma qurulmasinda yolunda muhum addimlar atdi Butun bu islahatlarla Rusiyada guclu eleyhdar qrupu qazanan Car Pyotr basda Streles Basqird Hesterxan ve Bulavin usyanlari olmaqla butun ayaqlanmalari amansizca yatirdi Car Pyotr saraya fransiz geyimlerini getirerek saray ordu ve dovlet memurlarina da bu geyimleri geyinmesini ve saqqal teras etmesi qaydasini getirerek sosial islahatlara da tekan verdi Mehz bu muasirlesme herekatina tekan vermek meqsedile 1698 ci ilin sentyabrinda uzun saqqal ve cubbe geyinenlere xususi vergi teyin edildi Rusiyanin muasirlesdirilmesi muddetinde aile uzvlerinden bezilerini Avropanin zadegan aileleri ile evlendirmek isteyen Car Pyotr qardasi qizi Anna Ivanovnani alman esilzadelerinden Fridrix Uilyamla evlendirdi Mohtesem toy merasimi ise carin yeni paytaxti olan Sankt Peterburqda tertib edildi Bu meqsedle olkeye italyan ve alman memarlar devet edildi Robert Porter Azovun fethi 1696 Olkenin denize cixisini temin etmek ve donanmani guclendirmek isteyen Car Pyotr daha cox liman elde etmek niyyetinde iid O illerde carligin yegane denizecixis noqtesi Arxangelskdeki Ag deniz idi Bele ki Baltik denizi Isvecin Qara deniz Osmanlilarin Xezer denizi ise Sefevilerin idaresi altinda idi Car Pyotr evvelce bolgedeki tatarlari zerersizlesdirmek meqsedile Qara deniz uzerindeki idareni ele almaga calisdi Rec pospolita baglanan ve Kiyevin ruslara verilmesini temin eden sulhe esasen Car Pyotr Krim xanina ve onun tabe oldugu Osmanli sultanina muharibe elan etmeye mecbur oldu Carin ilk hedefi ise Don cayi sahilindeki Azov qalasi oldu 1695 ci ilin yayinda qalanin ele kecirilmesi ugrunda ard arda seferler tertib edilse de qala mohkem qorunurdu Hemin ilin noyabrinda Moskvaya qayidan Car Pyotr derhal yeni bir donanma qurmaga basladi Novbeti ilin yazinda Osmanlilara qarsi 30 gemilik neheng rus donanmasi sefere cixdi ve Azov qalasi ele kecirildi 6 avqust 1696 Rus donanmasinin qeti zeferinin ardindan donanma isleri genislendirildi ve 12 sentyabr 1698 ci ilde ruslarin ilk resmi donanmasi olan Taqanroq donanmasi quruldu Boyuk sefaret Redakte Car Pyotrun Qodfrey Kneller terefinden hazirlanan ve Ingiltere kralina hediyye gonderilen resmi 1698 Car Pyotr bilirdi ki Rusiya Osmanlilarla tekbasina munaqiseye gire bilmeyecek Bu sebeble 1697 ci ilde kim oldugunu gizlederek boyuk diplomat heyetiyle birlikde Qerbi Avropaya seyahete cixdi 18 ay davam eden ve tarixde Boyuk sefaret adlanan bu seyahet boyunca Car Pyotr saxta adla ozunu gizledi Esas meqsed Osmanlilara qarsi Avropa dovletlerini eyni cebhede birlesdirmek idi Ancaq carin butun umidleri puc oldu Cunki bu seyahet cox vaxtsiz bas tutmusdu Bele ki o illerde butun Avropa dovletlerinin diqqeti ovladi olmayan Ispaniya krali II Karlosun taxtda qalma mubarizesine cemlenmisdi Diger yandan Osmanlilarin kecmis muttefiqi olan Fransa ve illerce davam eden muharibeden sonra Osmanlilarla sulh baglayan Avstriyalilar da bu ittifaq teklifine yanasmadilar Yene de Boyuk sefaret davam etdi Car Pyotr Hollandiyani ziyaret etdi ve burada Qerbi Avropadaki heyat terziyle tanis oldu Seyahet etdiyi Zaandam ve Amsterdamda gemi insaati dersleri aldi ve yene bu seherlerin aristokrat aileleri ile elece de de Uild ailesiyle tanis oldu Niderland ordusunda general olan ve resm eserleri kolleksiyasiyla meshur Yakob de Uildi ziyaret etdi 13 dekabr 1697 Generalin qizi Mariya de Uild terefinden bu gorus resm edilmisdir Bezi menbelere gore Car Pyotr gorusun ardindan butun Avropada meshur olan bu resm kolleksiyasini satin almisdir Amsterdam hakimi ve Rusiya ile elaqeler uzre mutexessis olan Nikolay Uitsenin vasiteciliyi ile car Niderland Ost Hind sirketine aid dunyanin en boyuk gemi tersanesinde 4 ay boyunca praktiki derslere qatildi Bu dersler erzinde meshur denizcilerle tanis oldu ve burda qazandigi melumatlari gelecekde rus donanmasinin qurulmasinda istifade etdi 16 yanvar 1698 ci ilde Amsterdamda bas tutan veda merasiminde donemin bir cox alim ressam ve senetkarlari istirak etdi Ardindan Ingiltereye geden heyet Qrinvic ve Oksforda yollandi Burada neheng Kral donanmasini ziyaret eden Car Pyotr burada gorub oyrendiyi ingilis arxitekturasindan gelecekde Sankt Peterburqun salinmasinda istifade etdi Cox kecmeden Boyuk sefaret Leypsiq Drezden ve Vyanaya seyahet etdi Burada iken Car Pyotr II Avqust ve Muqeddes Roma imperatoru I Leopoldla gorusdu 1698 ci ilde streleslerin baslatdigi usyanla carin seyaheti yarim qaldi Ancaq Carin vaxtile monastira qapadilan bacisi Sofiya Alekseyevnani yeniden taxta cixarmaq niyyetinde olan usyanci birlikler usyan genislenmeden mehv edildi 1200 usyanci isgenceyle edam edildi ve carin emriyle cesedleri seherin meydanlarindan asildi Usyana destek veren dovlet memurlari ise Sibire surgun edildi Yene hemin il Car Pyotr gelecekde Osmanlilara qarsi birlesmek arzusuyla Maltaya diplomatik heyet gonderdi Boyar Boris Seremetovun rehberlik etdiyi bu heyet eyni zamanda donemin guclu deniz donanmasini da burada ziyaret etdi Car Pyotrun Avropa seyaheti olkede bir cox esasli deyisikliye sebeb oldu Butun saray ve dovlet memurlari standard Avropasayagi geyimle temin edildi Boyarlara ise enenevi saqqallarinin teras edilmesi emr edildi Emre itaet etmeyenlerden ise saqqal vergisi olaraq 100 rubl alinirdi Bundan basqa car rus zadeganlari arasinda qyada halini alan planli evlilikleri de aradan qaldirmaga calisdi Bu evliliklerin ailedaxili munaqiselere sebeb olduguna inanirdi 1699 cu ilde Car Pyotr olkedeki teqvim sistemini deyiserek ilin baslangicini 1 sentyabrdan 1 yanvara deyisdi Enenevi olaraq teqvim ili dunyanin yaradilisina gore deyil Mesihin dogulmasindan bu yana hesablandi Belelikle qedim rus teqviminin 7207 ci ilinde Car Pyotr Miladi teqvime kecildiyini ve ilin 1700 cu il oldugunu elan etdi Simal muharibesi Redakte 13 iyul 1700 cu ilde baglanan Istanbul sulhuyle Osmanlilarla muveqqeti sulh temin etdi Bu sulhle Azov qalasi ruslara Taqanroq qalasi ise Osmanlilara teslim edildi Ardindan Car Rusiyasi Baltik denizine cixis elde etmek meqsedile 50 ildir bolgede hakim olan Isvec imperiyasina muharibe elan etdi O illerde imperiya 18 yasli imperator XII Karl terefinden idare edilirdi 21 il davam eden bu muharibede Saksoniya Danimarka Norvec ve Rec pospolita carin en yaxin muttefiqleri oldu Buna baxmayaraq Rusiya isveclilerle muharibeye hazir deyildi Buna gore de onlarin ilk hucumlari 1700 cu ilde bas tutan Narva doyusunde felaketle neticelendi XII Karlin idaresindeki neheng ordu qar firtinasinin da cixmasindan istifade ederek ani hucumlarla ruslari darmadagin etdi Doyusun ardindan XII Karl butun birliklerini Rec pospolita uzerine gonderdi Isvecler polyaklarla mubarize apararken Car Pyotr 1703 cu ilde isgal etdiyi Isvec torpaqlarinda Sankt Peterburq seherinin esasini qoydu Sehere carin serefine Muqeddes Pyotrun adi verildi Seherin suretli insasi meqsedile olkedeki butun insaat isleri muveqqeti olaraq dayandirildi Seher 1713 1728 ve 1732 1918 ci illerde olkenin paytaxti oldu Ard arda bas tutan meglubiyyetlerin ardindan Rec pospolita krali II Avqust 1706 ci ilde muharibeden geri cekildi Isvec krali XII Karl ordunu yeniden tenzimleyerek 2 il sonra Rusiya torpaqlarina daxil oldu 1708 ci ilin iyulunda indiki serqi Belarusiya erazisinde rus ordusu meglub edildi Ancaq o esnada Riqadan herekete kecen destek ordularinin ruslar terefinden darmadagin edilmesi ile Car Pyotr isvecler uzerinde ilk qelebesini qazandi Belelikle XII Karlin Moskva uzerine planlanan seferi legv edildi Buna baxmayaraq geri cekilmeyen isvecler Ukraynaya daxil oldular Car Pyotr ise ordusuyla birlikde cenuba cekildi ve dusmen ordusunun istifade ede bileceyi butun tebii landsafti mehv etdi Neticede isvecliler 1708 ci ilin qisinda seferi dayandirmaga qerar verdiler 1709 cu ilin yayinda bolgede her iki ordu qarsi qarsiya geldi 27 iyunda Poltavada bas tutan doyus qeti rus qelebesiyle basa catdi Isvec krali XII Karl cenuba qacaraq Osmanlilara sigindi Ardindan II Avqustun Rec pospolitadaki selteneti berpa olundu Balkan yarimadasinda ozune guclu muttefiqlerin olacagina umid eden Car Pyotr Osmanli imperiyasina muharibe elan etdi Ancaq bu muharibe ruslar ucun felaketle neticelendi ve 2 iyul 1711 ci ilde baglanan Prut sulhuyle ruslar vaxtile Qara deniz sahillerinde qazandigi butun torpaqlari itirdi Eyni zamanda Osmanlilara siginan XII Karl olkesine tehlukesiz bir sekilde olkesine gonderildi Normalda carin olkede olmadigi muddetde dovlet idaresi boyar dumasinin elinde olmali idi Buna baxmayaraq Car Pyotr boyarlara etimad etmirdi ve neticede dumani legv ederek on burokratdan ibaret senat qurdu Senat butun edliyye maliyye ve burokratik hakimiyyeti elinde cemlemisdi Olkede olmadigi dovrde fealiyyet gosteren bu senat daha sonra daimi dovlet qurumu olaraq fealiyyetini davam etdirdi Car Pyotrun muharibeni davam etdiren qosunlari isveclileri teqib ederek Finlandiyaya qeder ireliledi ve Livoniyani indiki simali Latviya ve cenubi Estoniya bolgesini ele kecirdi Ardindan 1714 cu ilde rus qosunlari Qanqut doyusunde qelebe qazanaraq Finlandiyanin boyuk bir hissesini isgal etdi 1716 ve 1717 ci illerde car Hollandiyaya ikinci defe seyahet etdi Ardindan Fransaya ve Avstriyay yollanan car apardigi propaqanda siyasetiyle Hannover elektoru ve Prussiya kralinin desteyini qazandi Carin donanmasi o qeder guclenmisdi ki Isveci tamamile isgal ede bilerdi Ancaq XII Karl mubarize aparmaga davam etdi ve 1718 ci ildeki vefatina qeder muharibe davam etdi Isvec taxtina eylesen kralica Ulrika Elyanora derhal muharibenin dayandirilmasi ucun fealiyyete basladi Qardasinin vaxtile muharibe apardigi butun dovletlerle sluh temin edilse de ruslar hele de muharibe aparmaq niyyetinde idi Nehayet 10 sentyabr 1721 ci ilde baglanan Nistad sulhuyle Boyuk Simal muharibesi basa catdi Inqriya Estoniya Livoniya ve Kareliyanin boyuk bir qismi ruslara teslim edildi Qarsiliginda Car Pyotr 2 milyon Isvec riksdaleri miqdarinda muharibe tezminati odedi ve Finlandiyadan cekildi Buna baxmayaraq 1712 ci ilden etibaren paytaxt olan Sankt Pterburq yaxinligindaki Fin torpaqlari ruslarda qaldi Sonraki illeri Redakte Car Pyotrun son illeri daha cox reform ve islahatlarla yadda qaldi 22 oktyabr 1721 ci ilde Isvecle baglanan sulhun ardindan Car butun Rusiyanin imperatoru olaraq elan edildi Pskov basyepiskopunun nitqinden sonra car senator Qabriel Qolovkin terefinden Butun Rusiyanin imperatoru Olkenin atasi elan edildi Onun bu titulunu Posa krali II Avqust Prussiya krali Fridrix Uilyam ve Isvec krali I Fridrix terefinden taninsa da diger Avropa monarxlari bundan imtina etdi Bele ki onlar Muqeddes Roma imperatorunda oldugu kimi Pyotrun da onlar uzerinde nufuz qazanmasindan cekinirdiler 1717 ci ilde Aleksandr Cerkaskinin rehberliyi ile Merkezi Asiyaya ilk rus seferi tertiblendi Seferin esas hedefi Xive xanligi idi Ancaq bu sefer boyuk felaketle neticelendi Bele ki seferde istirak eden rus ordusu butovlukde qilincdan kecirildi 1718 ci ilden sonra Pyotr xarici elaqeler muharibe deniz quvveleri dovlet gelirleri ve mesrefleri edliyye meseleleri uzre kecmis hokumer qurumlarini legv ederek ayri ayri komiteler yaratdi Ardindan bu yeni sistem diger dovlet quurmlarina da samil edildi Her bir komiteye bir komite rehberi rehber komekcisi mesveret meclisi teyin edildi Bezi ecnebi dovlet xadimleri bu komitelere teyin edilseler de bunlar hec vaxt komite rehberliyine getirilmedi 1722 ci ilde Pyotr yeni bir rutbe nizamnamesi qebul ederek dovlet memurlarinin vezifeye gelme siralamasini deyisdi Bu nizamname Rusiyada monarxiyanin legvine qeder quvvede qaldi Ardindan 28 fevral 1714 cu ilde icbari tehsille bagli qanun qebul edildi Pyotr Sankt Peterburqdaki memari inkisafi temin etmek ucun yeni vergi nizamnamesi qebul edildi 1725 ci ilde Sankt Peterburqda Rusiyanin Versali adlanan peterhof sarayinin tikintisi basa catdi Olkenin cenub serhedlerinde bir vaxtlar caglayan Sefevi imperiyasi zeiflemisdi Bele furseti elden vermek istemeyen Pyotr tarixde Boyuk Pyotrun fars seferi adlanan sefere cixdi 1722 1723 cu illeri ehate eden ve Cenubi Qafqazda rus tesirinin artmasina sebeb olan bu seferle Osmanlilarin bolgedeki nufuzu azaldi Derbend Sirvan Gilan Mazandaran Baki ve Astrabad bolgeleri ele kecirildi Buna baxmayaraq novbeti 12 il erzinde butun bu eraziler Nadir sahin apardigi ugurlu siyasetle neticesinde ard arda baglanan Rest ve Gence sulhleriyle butun isgal edilen torpaqlar itirildi Xesteliyi ve olumu Redakte 1723 cu ilin qisinda sehheti pis olan Pyotrun ifrazat yollarinda problemler yaranmaga basladi Cox kecmeden 1724 cu ilin yayinda bir qrup saray hekiminin istirakiyla emeliyyat edilen Pyotr bir nece ay yatalaq qaldi Veziyyetinin nisbeten yaxsilasmasi ile ayaqlanan car oktyabr ayinda yeni bir seyahete cixdi Ancaq bu seyahetinde sehheti pislesdi ve 1725 ci ilin yanvar ayinda xesteliyi yeniden yukseldi Xeste yatagindayken qizi Annani yaninda isteyen car 8 feral 1725 ci ilde sehere yaxin 4 de vefat etdi Aparilan tedqiqatin ardindan olum sebebi olaraq emeliyyat yarasina infeksiya bulasmasi gosterildi Cenazesi Sankt Peterburqdaki Muqeddes Pyotr ve Pavel Kafedralinda defn edildi Dini inanci RedakteRus Pravoslav inancina sadiq olan Car Pyotr qati dindar idi Buna baxmayaraq kilseni cetinlikle yaratdigi dovlet strukturuna tabe ede bilmedi Rus kilsesinin lideri enenevi olaraq Moskva ptarik idi Ancaq 1700 cu ilde basyepiskopun vefatiyla vezife bos qaldi Butun selahiyyetler patriarxin komekcisine verilse de Moskva yepiskoplugu legv edildi Bundan sonraki butun yepiskoplar car terefinden teyin edildi 1721 ci ilde carin qerariyla 10 neferlik bir heyet quruldu ve dini meseleler bu quruma hevale olundu Ailesi RedakteBoyuk Pyotrun 2 xanimi vardi 14 ovladi olsa da bunlardan yalniz 3 u yetkinlik yasina catmisdi Carin ilk xanimi Yevdokiya Lopuxina qedim rus ailelerinden birine mensub idi ve bu evlilik anasinin isteyi ile bas tutmusdu Bundan basqa onun bu illerde alman esilli Anna Mons adli mesuqesinin de oldugu bilinir 1698 ci ilde seyahetden qayidan Car Pyotr ilk is olaraq xanimini bosadi Bosandiqdan sonra xanimini monastirda qalmaga ve rahibe olmaga mecbur etdi Carin bu evlilikden 3 ovladi olsa da bunlardan yalniz veliehd Aleksey Pyotrovic yetkinlik yasina catmisdi 1702 1704 cu illerde polyak bir kendli qizi olan Marta Skavronskaya adli bir qadinla munasibet quran car bu qadina cox deyer verdi Cox kecmeden Marta pravoslav dinini qebul ederek Yekaterina adini aldi Cutluk 19 fevral 1712 ci ilde Muqeddes Isaak Kafedralinda resmi bir merasimle nigahlandi Carin veliehdi olan boyuk oglu Alekseyin adi ise o erefede atasina qarsi tertiblenen bir saray cevrilisinde hallandi Haqqinda cixan sayelerin carin qulaglna qeder gelmesiyle nezaret altina alinan veliehd aparilan tedqiqatin sonunda teqsirli goruldu Agir isgence altinda aparilan tedqiatin sonunda hebs olunan veliehd haqqinda senat terefinden olum hokmu verildi Ancaq Car Pyotr bu emri tesdiq etmekde tereddud etdi Ancaq carin qerari tesdiqlemesine gerek qalmadi ve veliehd isgence neticesinde aldigi yaralardan tutuldugu hebsxana hucresinde vefat etdi Ardindan anasi Yevdokiya Lopuxina da cezalandirildi Cara xeyanetle teqsirlendirilen sabiq carica tutuldugu monastirdan atildi ve daha uzaq bir kilseye surgun edildi 1724 cu ilde Pyotr ikinci xanimi Yekaterinani imperatrica elan etdi ve tacqoyma merasimi bas tutdu Imperatorun butun oglan ovladlari vefat etmisdi Bu sebeble xanimini veliehd olaraq elan etdi Ovladlari Redakte Aleksey Pyotrovic d 18 fevral 1690 o 26 iyun 1718 Aleksandr Pyotrovic d 13 oktyabr 1691 o 14 may 1692 Pavel Pyotrovic 1693 Olu dogulmusdur Pyotr Pyotrovic 1704 Olu dogulmusdur Pavel Pyotrovic 1705 Olu dogulmusdur Yekaterina Petrovna d dekabr 1706 o iyun 1708 Anna Petrovna d 27 yanvar 1708 o 15 may 1728 Yelizaveta Petrovna d 29 dekabr 1709 o 5 yanvar 1762 Mariya Petrovna d 20 mart 1713 o 27 may 1715 Marqarita Petrovna d 19 sentyabr 1714 o 7 iyun 1715 Pyotr Pyotrovic d 15 noyabr 1715 o 19 aprel 1719 Pavel Pyotrovic 13 yanvar 1717 Olu dogulmusdur Nataliya Petrovna d 31 avqust 1718 o 15 mart 1725 Pyotr Pyotrovic 7 oktyabr 1723 Olu dogulmusdur Istinadlar Redakte 1 2 3 Almaniya Milli Kitabxanasi Berlin Dovlet Kitabxanasi Bavariya Dovlet Kitabxanasi ve b Record 118592955 Umumi tenzimleme nezareti GND 2012 2016 lt a href https wikidata org wiki Track Q27302 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q304037 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q256507 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q170109 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q36578 gt lt a gt 1 2 3 4 Peter I Emperor of Russia lt a href https wikidata org wiki Track Q5375741 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P1417 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2450 gt lt a gt Menbe RedakteThe 1922 German silent film Peter the Great directed by Dimitri Buchowetzki and starring Emil Jannings as Peter The 1937 1938 Soviet Union Russia film Peter the First The 1976 film Skaz pro to kak tsar Pyotr arapa zhenil How Tsar Peter the Great Married Off His Moor starring Aleksey Petrenko as Peter and Vladimir Vysotsky as Abram Petrovich Gannibal shows Peter s attempt to build the Baltic Fleet The 2007 film The Sovereign s Servant depicts the unsavoury brutal side of Peter during the campaign Peter was played by Jan Niklas and Maximilian Schell in the 1986 NBC miniseries Peter the Great A character based on Peter plays a major role in The Age of Unreason a series of four alternate history novels written by American science fiction and fantasy author Gregory Keyes Peter is one of many supporting characters in Neal Stephenson s Baroque Cycle mainly featuring in the third novel The System of the World Peter was portrayed on BBC Radio 4 by Isaac Rouse as a boy Will Howard as a young adult and Elliot Cowan as an adult in the radio plays Peter the Great The Gamblers 44 and Peter the Great The Queen of Spades 45 written by Mike Walker and which were the last two plays in the first series of Tsar The plays were broadcast on 25 September and 2 October 2016 Anisimov Evgenii V 2015 The Reforms of Peter the Great Progress Through Violence in Russia Routledge Bain R Nisbet 1905 Peter the Great and his pupils Cambridge UP Archived from the original on 26 May 2007 Bushkovitch Paul 2003 Peter the Great Rowman and Littlefield ISBN 978 0847696390 Bushkovitch Paul 2001 Peter the Great The Struggle for Power 1671 1725 Cambridge UP Bushkovitch Paul A January 1990 The Epiphany Ceremony of the Russian Court in the Sixteenth and Seventeenth Centuries Russian Review 49 1 1 17 doi 10 2307 130080 JSTOR 130080 Cracraft James 2003 The Revolution of Peter the Great Harvard UP Dmytryshyn Basil 1974 Modernization of Russia Under Peter I and Catherine II Wiley Farquhar Michael 2001 A Treasure of Royal Scandals New York Penguin Books ISBN 978 0 7394 2025 6 Graham Stephen Peter the Great A Life of Peter I of Russia called The Great Grey Ian 1960 Peter the Great Emperor of All Russia Hughes John R 2007 The seizures of Peter Alexeevich Epilepsy amp Behavior 10 1 179 82 doi 10 1016 j yebeh 2006 11 005 PMID 17174607 Hughes Lindsey 1998 Russia in the Age of Peter the Great Yale UP ISBN 978 0 300 08266 1 online Hughes Lindsey 2001 Peter the Great and the West New Perspectives Palgrave Macmillan ISBN 978 0 333 92009 1 Hughes Lindsey 2002 Peter the Great A Biography Yale UP ISBN 978 0 300 10300 7 Lee Stephen J 2013 Peter the Great Routledge ISBN 978 1136453250 Massie Robert K 1980 Peter the Great His Life and World New York Alfred A Knopf ISBN 978 0 307 29145 5 a popular biography online Hughes Lindsey 2004 Catherine I of Russia Consort to Peter the Great In Campbell Orr Clarissa ed Queenship in Europe 1660 1815 The Role of the Consort Cambridge UP pp 131 54 ISBN 978 0 521 81422 5 Montefiore Simon Sebag 2016 The Romanovs 1613 1918 Knopf Doubleday Publishing Group Neuville Foy de la 1996 ZAPISKI O MOSKOVII Writings on Moscow in Russian Translated by A S Lavrov Allegro Press Oudard Georges 1929 Peter the Great Translated by Atkinson Frederick New York Payson and Clarke Pipes Richard 1974 Russia under the old regime Raeff Mafrc ed 1963 Peter the Great Reformer or Revolutionary Riasanovsky Nicholas 2000 A History of Russia 6th ed Oxford Oxford UP online Tavernier Roger 2006 Russia and the Low Countries An International Bibliography 1500 2000 Barkhuis p 349 ISBN 978 90 77089 04 0 Troyat Henri 1987 Peter the Great New York E P Dutton ISBN 978 0 525 24547 6 Wes Martinus A 1992 Classics in Russia 1700 1855 Between Two Bronze Horsemen Brill ISBN 978 90 04 09664 6 Palmer R R Colton Joel 1992 A History of the Modern World Zitser Ernest A Spring 2005 Post Soviet Peter New Histories of the Late Muscovite and Early Imperial Russian Court Kritika Explorations in Russian and Eurasian History 6 2 375 92 doi 10 1353 kri 2005 0032 Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title I Pyotr amp oldid 6027428, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.