fbpx
Wikipedia

Yanıq

Avqust 06, 2021

Yanıq — termiki, kimyəvi, elektrik, günəş, şüa agentlərinin təsirindən orqanizmin dəri və toxumaların zədələnməsi.

Yanıq
XBT-10 T20-T32
XBT-9 940, 949
DiseasesDB 1791
MedlinePlus 000030
MeSH D002056
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Zədələnmənin kütləvi xarakter aldığı fövqəladə vəziyyətlərdə (təbii fəlakətlər zamanı, istehsalat qəzalarında, hərbi münaqişələr zamanı və s.) yanıqlar xüsusi diqqət tələb edir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə yanıqlar bütün travmatik zədələnmələr arasında 3-cü yeri tutur. Hər il min nəfərdən biri yanıq zədəsinə məruz qalır. Son illərdə lokal müharibələrdə zədələnmələrin 10%-ini yanıqlar təşkil edir.

Yanıqlar haqqında məlumat

Statistik məlumatlara görə, dünyada hər dəqiqədə kimsə yanıqla zədələnir. Alovla bağlı yanıqlar hər il bütün dünyada dörd yüz minə yaxın ölüm hadisəsinə səbəb olmuşdur. Bunların çox hissəsi (96%-i) inkişaf etməkdə olan ölkələrdə baş vermişdir.

Azərbaycanda il ərzində ağır yanıqları olan xəstələrin sayı 1000 və daha artıq olur. Yanğınlara, əsasən uşaqlar və qocalar məruz qalır. Bütün dünya üzrə yanıqlara məruz qalmış şəxslərin ən yüksək faizini 12 yaşdan aşağı uşaqlar təşkil edir. Zədələnmənin kütləvi xarakter aldığı fövqəladə vəziyyətlərdə (təbii fəlakətlərdə, istehsalat qəzalarında, hərbi münaqişələrdə və s.) yanıqlar xüsusi diqqət tələb edir.

Yanıqlar əsasən, evdə və iş yerlərində baş verir. Yanıqların çox hissəsi, xüsusilə də qadın və uşaqlarda olan yanıqlar qapalı mühitdə baş verir. Yаnıqlаrın əksəriyyəti şəhər mühitində bаş verir. Xəstəхаnаyаqədərki yаrdım аdekvаt (tam uyğun) olmadıqda, yаnıqlаr ciddi аğırlаşmаlаra və əmək qabiliyyətinin itirilməsinə gətirib çıxarır.

Yanıq — istilik, elektrik cərəyanı və ya kimyəvi maddələrlə təmas nəticəsində meydana gələn xəsarətdir. Yanıqlar yaralanmaların bir növüdür.

Yanıqların mənbəyinə görə təsnifatı

Zədələnməni törədən agentin xüsusiyyətindən asılı olaraq yanıqları belə bölmək olar:

  • Termiki — mayelərin, bərk, qazabənzər faktorların təsirindən yaranan yanıqlar;
  • Kimyəvi — turşuların, qələvilərin, ağır metal duzlarının təsirindən yaranan yanıqlar;
  • Elektrik — müxtəlif gərginlikli elektrik cərəyanı ilə kontakt nəticəsində meydana gələn yanıqlar;
  • Şüa — atom bombasının partlaması zamanı yaranan yanıqlar;
  • Günəş — günəş şüalarının birbaşa təsirindən meydana gələn yanıqlar.

Termiki yanıqlar orqanizmin selikli qişaları, dəri və örtük toxumaların alovla, maye, qaz və ya bərk termiki amillərlə zədələnməsidir.

İstinin təsirindən yaranan termiki yanıqlara tez-tez rast gəlinir. Qaynar yağ çətin soyuyur və onun dəridən kənar edilməsi çətindir. Buxar ciddi yanıqlara səbəb ola bilər: qaynayan suya nisbətən buxarda daha çox istilik enerjisi vardır. Yanmalar zamanı isti məhlulun, buxarın və ya alovun geyimlə təmasda olması nəticəsində yanıq daha ciddi nəticələr verir, çünki geyim istiliyi özündə saxlayır və onun dəriyə təsir müddətini artırır.

Dərinin və dərialtı toxuma qatlarının zədələnmə dərəcəsinə görə yanıqlar 4 dərəcəyə ayrılır:

I dərəcəli yanıq zamanı dərinin yalnız səthi qatları zədələnir. Bu zaman zədələnmiş sahədə qızartı və ağrı qeyd edilir. Yanıqların bu dərəcəsində adətən xüsusi müalicə tələb olunmur. Belə yanıqlar heç bir iz buraxmadan tez bir zamanda sağalırlar.

II dərəcəli yanıq zamanı dərinin xarici qatındakı hüceyrələrin ölməsi və lay şəklində aralanması baş verir. 2–ci dərəcəli yanıq da 1–ci dərəcəli yanıq kimi başlayır, ancaq sonradan dəridə içərisində sarımtıl maye olan qabarcıqlar (suluqlar) yaranır. Güclü ağrılar, ödəm 3-4 gün ərzində azalır. 10-14 gün ərzində tam sağalma baş verir. Dərinin piqmentasiyası 6-8 həftəyə keçir. II dərəcəli yanıq zərərçəkənin dəri örtüyünün 15-20%-ni əhatə edibsə, bu ölümlə nəticələnə bilər.

III dərəcəli yanıq:

III(a) — epidermis və dermanın səthi qatları cəlb olunur. Bu zaman bazal hüceyrələrin adacıqlar şəklində bir hissəsi, tük, tər və piy follikulları zədələnmir, lakin suluqlar formalaşır. Dəriyə toxunduqda ağrılı olur, 4-21 gün ərzində sağalır. 4-6 həftədən sonra dərinin yanıqdan kənar hissəsindən və zədələnməyən bazal hüceyrələrin adacıqları hesabına dəri bərpa olunmağa başlayır. Yanıq yarası epitelizasiya olunur (dəri toxuması ilə örtülür) və sağalma baş verir. Lakin davamlı piqmentləşmə və hipertrofik çapıqlar qalır.

III(b) — dərinin bütün qatları epidermis, o cümlədən bazal hüceyrələr, derma və dəri altı piy qatı zədələnir. Yara tədricən təmizlənir və 3-4-cü həftələrin sonunda təzə kobud toxumalarla örtülür (qranulyasiya olunur). Bu cür yaraların yerini bədənin digər sağlam hissəsindən dəri köçürməklə sağaldırlar.

IV dərəcəli yanıqlar çox təhlükəli hesab edilir. Dərinin bütün qatları ilə bərabər dəri altında olan bütün toxumalar (piy qatı, əzələlər, sinirlər, vətərlər və sümüklər) məhv olur. Sinir toxumalarında oksigenlə qidalanmanın pozulması nəticəsində hissiyyat itdiyi üçün xəstə ağrı hiss etmir. Dəri yаnmış, sоlğun, аğrısız və sərtləşmiş оlur. Belə yanıqlar qəhvəyi rəngdə və ya kömür rəngində olur. Alt qatdakı toxumalar isə bəzi hallarda ağ rəngə çalır. Dərin yanıqlar həyat üçün təhlükəlidir, çünki yanıqlar açıq yara yaratdığı üçün orqanizm çoxlu maye itirir, infeksiya və şok ehtimalı artır. Yanığın kobud izləri qalır.

I–II–III(A) dərəcəli yanıqlar epidermisin bazal hüceyrələrin saxlanılması hesabına dəri bərpa oluna bilir və səthi yanıqlar qrupuna aid edilir. III(B)–IV dərəcəli yanıqlar dərin yanıqlardır. Belə dərinlikli yanıqlar bir neçə aya sağalır. Yaralar kiçik sahədə olduqda öz-özünə sağala bilər. Zədələnmə sahəsi böyük olduqda, xüsusilə yaralar oynaq sahələrini əhatə etdikdə dəri tamlığının bərpası yalnız operativ yolla aparılır.

Məişətdə istifadə olunan elektrik şəbəkəsi və ya ildırım kimi elektrik mənbələri bədənə daxil olub xarici və daxili yanıqlar yarada bilər. Elektrik cərəyanı, həmçinin ürək-damar sisteminə, beynin tənəffüs və ürək döyüntüsünü tənzimləyən hissəsinə də təsir göstərir.

Müəyyən kimyəvi maddələr dəri ilə təmasda olduqda yanıq əmələ gətirə bilərlər. Yanıqlar dərinin açılmasına və bununla da infeksiyaya, maye itkisinə və bədən temperaturunu tənzimləyən funksiyanın pozulmasına gətirib çıxarır. Yanıqların tənəffüs sistemini və gözləri də zədələməsi mümkündür.

Yanıq baş verən ilk günlərdə zədələnmənin həqiqi dərinliyi barədə fikir söyləmək çətindir. Bunu yalnız qartmaq qopduqdan sonra etmək mümkündür. İlkin yardım göstərilərkən zədələnmənin dərəcəsi təxmini müəyyən olunur və bu zaman onun ağır formasını nəzərdə tutmaq daha yaxşıdır.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 405.
  2. R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, S.H.Bəbirova, R.Ə.Atakişiyeva (2020). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi və Fövqəladə hallarda ilk yardımın xüsusiyyətləri. Bakı: 2017. səh. 406.
  3. R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 406.
  4. ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2018). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 406.
  5. ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. səh. 406.
  6. R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 406.
  7. "Termik yanıqlar zamanı ilk tibbi yardım" (azərb.). saglamolun.az. 2011-06-19. İstifadə tarixi: 2011-06-19.
  8. "Termik yanıqlar zamanı ilk tibbi yardım" (azərb.). saglamolun.az. 2010-06-19. İstifadə tarixi: 2011-06-19.
  9. ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 408.
  10. R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2019. səh. 407.
  11. ↑ R.N.Soltanov, N.İ.Mirzəyev, F.Ə.Məmmədova (2019). Həyat Fəaliyyətinin Təhlükəsizliyi Və Tibbi Biliklərin Əsasları. Bakı: 2016. səh. 407.

Avqust 06, 2021
yanıq, termiki, kimyəvi, elektrik, günəş, şüa, agentlərinin, təsirindən, orqanizmin, dəri, toxumaların, zədələnməsi, t32xbt, 949diseasesdb, 1791medlineplus, 000030mesh, d002056, vikianbarda, əlaqəli, mediafayllarzədələnmənin, kütləvi, xarakter, aldığı, fövqəla. Yaniq termiki kimyevi elektrik gunes sua agentlerinin tesirinden orqanizmin deri ve toxumalarin zedelenmesi YaniqXBT 10 T20 T32XBT 9 940 949DiseasesDB 1791MedlinePlus 000030MeSH D002056 Vikianbarda elaqeli mediafayllarZedelenmenin kutlevi xarakter aldigi fovqelade veziyyetlerde tebii felaketler zamani istehsalat qezalarinda herbi munaqiseler zamani ve s yaniqlar xususi diqqet teleb edir Umumdunya Sehiyye Teskilatinin melumatlarina gore yaniqlar butun travmatik zedelenmeler arasinda 3 cu yeri tutur 1 Her il min neferden biri yaniq zedesine meruz qalir Son illerde lokal muharibelerde zedelenmelerin 10 ini yaniqlar teskil edir 2 Mundericat 1 Yaniqlar haqqinda melumat 2 Yaniqlarin menbeyine gore tesnifati 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarYaniqlar haqqinda melumat RedakteStatistik melumatlara gore dunyada her deqiqede kimse yaniqla zedelenir Alovla bagli yaniqlar her il butun dunyada dord yuz mine yaxin olum hadisesine sebeb olmusdur Bunlarin cox hissesi 96 i inkisaf etmekde olan olkelerde bas vermisdir 1 Azerbaycanda il erzinde agir yaniqlari olan xestelerin sayi 1000 ve daha artiq olur Yanginlara esasen usaqlar ve qocalar meruz qalir Butun dunya uzre yaniqlara meruz qalmis sexslerin en yuksek faizini 12 yasdan asagi usaqlar teskil edir Zedelenmenin kutlevi xarakter aldigi fovqelade veziyyetlerde tebii felaketlerde istehsalat qezalarinda herbi munaqiselerde ve s yaniqlar xususi diqqet teleb edir 3 Yaniqlar esasen evde ve is yerlerinde bas verir Yaniqlarin cox hissesi xususile de qadin ve usaqlarda olan yaniqlar qapali muhitde bas verir Yaniqlarin ekseriyyeti seher muhitinde bas verir Xestehanayaqederki yardim adekvat tam uygun olmadiqda yaniqlar ciddi agirlasmalara ve emek qabiliyyetinin itirilmesine getirib cixarir 4 Yaniq istilik elektrik cereyani ve ya kimyevi maddelerle temas neticesinde meydana gelen xesaretdir Yaniqlar yaralanmalarin bir novudur 4 Yaniqlarin menbeyine gore tesnifati RedakteZedelenmeni toreden agentin xususiyyetinden asili olaraq yaniqlari bele bolmek olar 5 Termiki mayelerin berk qazabenzer faktorlarin tesirinden yaranan yaniqlar 5 Kimyevi tursularin qelevilerin agir metal duzlarinin tesirinden yaranan yaniqlar 5 Elektrik muxtelif gerginlikli elektrik cereyani ile kontakt neticesinde meydana gelen yaniqlar 5 Sua atom bombasinin partlamasi zamani yaranan yaniqlar 5 Gunes gunes sualarinin birbasa tesirinden meydana gelen yaniqlar 5 Termiki yaniqlar orqanizmin selikli qisalari deri ve ortuk toxumalarin alovla maye qaz ve ya berk termiki amillerle zedelenmesidir 5 Istinin tesirinden yaranan termiki yaniqlara tez tez rast gelinir Qaynar yag cetin soyuyur ve onun deriden kenar edilmesi cetindir Buxar ciddi yaniqlara sebeb ola biler qaynayan suya nisbeten buxarda daha cox istilik enerjisi vardir Yanmalar zamani isti mehlulun buxarin ve ya alovun geyimle temasda olmasi neticesinde yaniq daha ciddi neticeler verir cunki geyim istiliyi ozunde saxlayir ve onun deriye tesir muddetini artirir 6 Derinin ve derialti toxuma qatlarinin zedelenme derecesine gore yaniqlar 4 dereceye ayrilir I dereceli yaniq zamani derinin yalniz sethi qatlari zedelenir Bu zaman zedelenmis sahede qizarti ve agri qeyd edilir Yaniqlarin bu derecesinde adeten xususi mualice teleb olunmur Bele yaniqlar hec bir iz buraxmadan tez bir zamanda sagalirlar 7 II dereceli yaniq zamani derinin xarici qatindaki huceyrelerin olmesi ve lay seklinde aralanmasi bas verir 2 ci dereceli yaniq da 1 ci dereceli yaniq kimi baslayir ancaq sonradan deride icerisinde sarimtil maye olan qabarciqlar suluqlar yaranir Guclu agrilar odem 3 4 gun erzinde azalir 10 14 gun erzinde tam sagalma bas verir Derinin piqmentasiyasi 6 8 hefteye kecir II dereceli yaniq zerercekenin deri ortuyunun 15 20 ni ehate edibse bu olumle neticelene biler 8 III dereceli yaniq III a epidermis ve dermanin sethi qatlari celb olunur Bu zaman bazal huceyrelerin adaciqlar seklinde bir hissesi tuk ter ve piy follikullari zedelenmir lakin suluqlar formalasir Deriye toxunduqda agrili olur 4 21 gun erzinde sagalir 4 6 hefteden sonra derinin yaniqdan kenar hissesinden ve zedelenmeyen bazal huceyrelerin adaciqlari hesabina deri berpa olunmaga baslayir Yaniq yarasi epitelizasiya olunur deri toxumasi ile ortulur ve sagalma bas verir Lakin davamli piqmentlesme ve hipertrofik capiqlar qalir 9 III b derinin butun qatlari epidermis o cumleden bazal huceyreler derma ve deri alti piy qati zedelenir Yara tedricen temizlenir ve 3 4 cu heftelerin sonunda teze kobud toxumalarla ortulur qranulyasiya olunur Bu cur yaralarin yerini bedenin diger saglam hissesinden deri kocurmekle sagaldirlar 9 IV dereceli yaniqlar cox tehlukeli hesab edilir Derinin butun qatlari ile beraber deri altinda olan butun toxumalar piy qati ezeleler sinirler veterler ve sumukler mehv olur Sinir toxumalarinda oksigenle qidalanmanin pozulmasi neticesinde hissiyyat itdiyi ucun xeste agri hiss etmir Deri yanmis solgun agrisiz ve sertlesmis olur Bele yaniqlar qehveyi rengde ve ya komur renginde olur Alt qatdaki toxumalar ise bezi hallarda ag renge calir Derin yaniqlar heyat ucun tehlukelidir cunki yaniqlar aciq yara yaratdigi ucun orqanizm coxlu maye itirir infeksiya ve sok ehtimali artir Yanigin kobud izleri qalir 9 I II III A dereceli yaniqlar epidermisin bazal huceyrelerin saxlanilmasi hesabina deri berpa oluna bilir ve sethi yaniqlar qrupuna aid edilir III B IV dereceli yaniqlar derin yaniqlardir Bele derinlikli yaniqlar bir nece aya sagalir Yaralar kicik sahede olduqda oz ozune sagala biler Zedelenme sahesi boyuk olduqda xususile yaralar oynaq sahelerini ehate etdikde deri tamliginin berpasi yalniz operativ yolla aparilir 9 Meisetde istifade olunan elektrik sebekesi ve ya ildirim kimi elektrik menbeleri bedene daxil olub xarici ve daxili yaniqlar yarada biler Elektrik cereyani hemcinin urek damar sistemine beynin teneffus ve urek doyuntusunu tenzimleyen hissesine de tesir gosterir 10 Mueyyen kimyevi maddeler deri ile temasda olduqda yaniq emele getire bilerler Yaniqlar derinin acilmasina ve bununla da infeksiyaya maye itkisine ve beden temperaturunu tenzimleyen funksiyanin pozulmasina getirib cixarir Yaniqlarin teneffus sistemini ve gozleri de zedelemesi mumkundur 11 Yaniq bas veren ilk gunlerde zedelenmenin heqiqi derinliyi barede fikir soylemek cetindir Bunu yalniz qartmaq qopduqdan sonra etmek mumkundur Ilkin yardim gosterilerken zedelenmenin derecesi texmini mueyyen olunur ve bu zaman onun agir formasini nezerde tutmaq daha yaxsidir 11 Hemcinin bax RedakteZede Deri Kimyevi yaniqlar Elektrik zedelenmeleri Gunes yaniqlari Istinadlar Redakte 1 2 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 405 R N Soltanov N I Mirzeyev S H Bebirova R E Atakisiyeva 2020 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi ve Fovqelade hallarda ilk yardimin xususiyyetleri Baki 2017 seh 406 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 406 1 2 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2018 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 406 1 2 3 4 5 6 7 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 seh 406 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 406 Termik yaniqlar zamani ilk tibbi yardim azerb saglamolun az 2011 06 19 Istifade tarixi 2011 06 19 Termik yaniqlar zamani ilk tibbi yardim azerb saglamolun az 2010 06 19 Istifade tarixi 2011 06 19 1 2 3 4 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 408 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2019 seh 407 1 2 R N Soltanov N I Mirzeyev F E Memmedova 2019 Heyat Fealiyyetinin Tehlukesizliyi Ve Tibbi Biliklerin Esaslari Baki 2016 seh 407 Menbe https az wikipedia org w index php title Yaniq amp oldid 5883856, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.