fbpx
Wikipedia

Yanma

September 08, 2021

Yanma – ekzotermik reaksiya nəticəsində ilkin maddələrin intensiv istilik ayrılması ilə müşayiət olunan, yandırılma məhsullarına çevrilməsi ilə gedən mürəkkəb fiziki-kimyəvi prosesdir. İlkin maddə qarışığının komponentlərində toplanmış kimyəvi enerji istilik şüalanması və işıq kimi də ayrıla bilər.İşıqlanan zona alov cəbhəsi və ya sadəcə alov adlanır.

Tarixi

1770-ci ilin əvvələrində Karl Şeele və Jozef Pristli oksigeni kəşf edənədək belə hesab olunurdu ki, yana bilən bütün cisimlər “floqiston” adlanan xüsusi başlanğıca malikdir ki, bu da yanma prosesində cisimdən çıxır və yalnız kül qalır. 1775-ci ildə Lavuazye göstərdi ki, əksinə, yanar maddəyə yanma zamanı havanın oksigeni birləşir, 1783-cü ildə isə Lavuazye və Laplas müəyyən etdilər ki, hidrogenin yanma məhsulu təmiz sudur. Bu kəşflər yanmanın təbiətinə müasir elmi baxışların əsasını qoymuş oldu. Yanma nəzəriyyəsinin inkişafında növbəti addım Millar və Le Şatelyenin 1880-ci illərdə apardıqları işlərlə əlaqədardır. 1890-cı ildə Mixelsen alovun boruda yayılması haqqında elmi iş dərc etdirdi və Bunzen lampasının nəzəriyyəsni təklif etdi. Müasir yanma nəzəriyyəsi öz başlanğıcını N.N. Semyonovun 1920-ci ildə istilik partlayışı üzrə apardığı işlərdən alır. 1931-ci ldə N.N. Semyonov tərəfindən əsası qoyulmuş Kimyəvi Fizika İnstitutu kimyəvi fizika və yanma üzrə aparıcı mərkəz oldu. 1938-ci ildə D.A. Frank-Kamenskiy istilik partlayışı nəzəriyyəsini və J.B. Zeldoviçlə birgə əvvəlcədən qarışdırılmış qarışıqlarda [8] laminar alovun yayılması nəzəriyyəsini inkişaf etdirdi. Elə həmin ildə A.F. Belyayevin təcrübələrində göstərildi ki, uçucu partlayıcı maddələrin yanması qaz fazasında gedir. Beləliklə, bu maddələrin yanma sürəti haqqında məsələ qaz fazasında yanma sürətinə gətirib çıxarır. 1942-ci ildə J.B. Zeldoviç alovun qazda yayılması nəzəriyyəsinə əsaslanan kondensləşmiş maddələrin yanma nəzəriyyəsini inkişaf etdirdi. 1940-cı ildə J.B. Zeldoviç J.B. Zeldoviçin, Neymanın və Dyorinqin adı ilə ZND modeli adlanan detonasiya nəzəriyyəsini inkişaf etdirir. Beləki Zeldoviçdən asılı olmayaraq oxşar nəticələrə Fon Neyman və Dyorinq də gəlmişdilər. Bütün bu işlər yanma nəzəriyyəsinin klassikasıdır.

Yanmanın növlərinin təsnifatı

Qarışığın hərəkət sürətinə görə yanma yavaş yanmaya (və ya deflaqrasiyaya) və detonasiyalı yanmaya (detonasiyaya) ayrılır. Deflaqrasiya yanmasının dalğası səs sürətindən aşağı sürətlə yayılır və ilkin qarışığın qızdırılması əsasən istilik keçirmə ilə həyata keçir. Detonasiya dalğası səs sürətindən yüksək olan sürətlə hərəkət edir və kimyəvi reaksiya reaqentlərin zərbə dalğası ilə qızması hesabına gedir, öz növbəsində zərbə dalğasının sabit yayılmasını təmin edir. Qarışığın axmasının xarakterindən asılı olaraq yavaş yanma-laminar və turbulentə bölünür. Detonasiya yanmasında maddələrin axını həmişə turbulentdir. Müəyyən şaraitdə yavaş yanma detonasiyaya keçə bilər. (ingl. DDT, deflagration-to-detonation transition. Əgər qarışığın ilkin komponentləri qazdırsa, yanma qazfazalı (və ya homogen) adlanır. Qazfazalı yanmada oksidləşdirici (adətən, oksigen) yanacaqla (məs. hidrogenlə və ya təbii qazla) qarşılıqlı təsirdə olur. Əgər əvvəldən oksidləşdirici və yanacaq müxtəlif fazadadırsa, yanma heterogen yanma adlandırılır. Bəzi qarışıqlarda bərk məhsulların əmələ gəlməsi ilə əhəmiyyətsiz dərəcədə qaz ayrılmaqla ekzotermik reaksiyalar gedir. Belə mexanizm bərkfazalı yanma adlanır. Yanmanın közərmə, alovsuz və soyuqalovlu yanma kimi növlərini də qeyd edirlər. Ulduzlarda gedən termonüvə reaksiyalarını yanma və ya nüvə yanması adlandırırlar, bu zaman ulduz nuklosintezi prosesində kimyəvi elementlərin nüvəsi əmələ gəlir.

Alovun ram edilməsi

İnsan sivilizasiyasının inkişafında odun ram edilməsi əsas rol oynamışdır. Od insanlara yemək hazırlamaq və yaşayış yerini qızdrmaq imkanı vermiş, sonradan metallurgiyanın, energetikanın inkişafını, yeni və daha təkmil alətlərin və texnologiyaların yaradılmasını təmin etmişdir.Yanma proseslərinin idarə olunması avtomobil, gəmi və raketlər üçün mühərriklər işlənib hazırlanmasının əsasını təşkil edir.

Alov enerji mənbəyidir

İndiyə qədər yanma dünyada ən əsas enerji mənbəyidir və yaxın perspektivdə elə belə olaraq qalacaq.2010-cu ildə bəşəriyyət tərəfindən istehsal olunan enerjinin təxminən 90%-i faydalı qazıntı kimi çıxarılan yanacağın və ya bioyanacaqların yandırılması ilə əldə olunmuşdur və Enerji Tədqiqatları və İşləri İdarəsinin (ABŞ) proqnozlarına əsasən 2010-2040-cı illərdə enerji sərfinin 56% artmasına baxmayaraq, bu pay 2040-cı ilədək 80%-dən aşağı enməyəcək. Bərpa olunmayan enerji resusrlarının tükənməsi, ətraf mühitin çirklənməsi və qlobal istiləşmə kimi müasir sivilizasiyanın böyük problemləri məhz bununla əlaqədardır.

Yanmanın kimyəvi reaksiyaları

Yanmanın kimyəvi reaksiyaları adətən şaxələnən-zəncirvari mexanizm üzrə, reaksiya zamanı ayrılan istilik hesabına öz-özünə artan sürətlə gedir.Digər fiziki-kimyəvi proseslərdən yanmanı fərqləndirən xüsusiyyətlər reaksiyanın surətini kəskin şəkildə temperaturdan asılılığa gətirən yüksək istilik effekti və böyük aktivləşmə enerjisidir. Bunun nəticəsində otaq temperaturunda uzun müddət saxlanıla bilən yanar qarışıq alovlanmanın kritik temperatur həddinə çatdıqda və ya xarici enerji mənbəyinin təsiri ilə (məcburi alovlanma, və ya yandırılma) alovlana və ya partlaya bilər.

Partlayış nədir?

Əgər ilkin qarışığın kiçik həcmdə qısa zaman ərzində yanmasından əmələ gələn məhsullar böyük mexaniki iş görüb, əhatə edən obyektləri zərbə və istilik təsirinə məruz qoyurlarsa, bu hadisə partlayış adlandırılır. Yanma və partlayış prosesləri atəşsaçan silah, partlayıcı maddə, döyüş sursatı və adi silahlanmanın müxtəlif növlərinin yaradılmasının əsasını təşkil edir.

Alov

Alov – yanma prosesində əmələ gələn işıqlanan zonadır.Alovun temperaturu ilkin qarışığın tərkibindən və yanmanın aparıldığı şəraitdən asılıdır. Təbii qazın havada yanması zamanı isti zonada temperatur 2000K-dən, asetilenin oksigendə yanması zamanı isə 3000 K-dən yüksək ola bilər (qaz qaynağı).

Alovun rəngi

Yanma zonasında elektron-həyacanlanmış və rəqsi-həyəcanlanmış vəziyyətdə sərbəst radikal və molekullar əmələ gələ bilər. Əgər işıqlanmanın intensivliyi kifayət qədər böyükdürsə, onu adi gözlə də görmək olar. Alovun rəngi spektrin görünən sahəsində şüalanmanın əsasını təşkil edən kvant keçidlərinin hansı tezlikdə olması ilə müəyyən olunur. Şüalanmanın böyük bir hissəsi, xüsusən bərk faza, alovda toz və ya duda zərrəcikləri olduqda, subyektiv surətdə oddan gələn istilik kimi qəbul olunan infraqırmızı sahənin üzərinə düşür. İnfraqırmızı şüalanmada rəqsi-həyacanlanmış CO, CO2 və H2O molekullarının payı vardır. Təmiz havada hidrogen yandıqda alov demək olar ki, rəngsiz olur. OH radikallarının və optiki diapazonda 306-308 dalğa uzunluğunda şüalanması səbəbindən alov çox az sezilə biləcək mavi rəngə çalır. Adətən havada toz və üzvi mikroqarışıqlar olduğundan hidrogen alovu daha çox işıqlanır. Propan və butan kimi karbohidrogen yanacaqları Bunzen lampasında yandığı zaman, alov yanacağın və havanın nisbətindən asılı olaraq müxtəlif rəngdə ola bilər . Qarışıqların alovu müxtəlif rəngə boyaması qabiliyyətindən analitik kimyada pirokimyəvi analiz və pirotexnikada atəşfəşanlıq, siqnal raketləri üçün istifadə olunur.

Alovun elektrik xassələri

Karbohidrogen yanacaqlarının alovu elktromaqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsirdə ola bilər, başqa sözlə alovda yüklənmiş hissəciklər olur. Təcrubi şəkildə müəyyənləşdirilmişdir ki, alovda ionların qatılığı ionlaşmanın sırf termiki mexanizimində müşahidə edilə biləcəyindən 4-6 dəfə artıq ola bilər və faktiki şəkildə alov özünü zəif ionlanmış plazma kimi apara bilər. Lakin alovun temperaturu qarışığın komponentlərinin molekullarının öz arasında toqquşmasından ionlaşması üçün kifayət deyil. 1950-ci illərdə müəyyən olundu ki, ionların əmələ gəlməsinin əsas mexanizmi xemoionlaşmadır. Alovda başqa ionların da olmasının qeyd edilməsinə baxmayaraq, hesab olunur ki, xemoionlaşma əsasən CHO+ionunun əmlə gəlməsi ilə gedir. Karbon olmadıqda CHO+ ionu əmələ gəlmir, ona görə də təmiz hidrogenin təmiz oksigendəki alovunda ionların qatılığı azdır. Qazda üzvi maddələrin hətta izi olduqda belə ionların qatılığı əhəmiyyətli surətdə artır, bu zaman alovun keçiriciliyi xeyli yüksəlir. Bu hadisə qaz xromatoqraflarının alov – ionlaşma detektorlarında istifadə olunur. Alovun elktromaqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsiri yanma prosesinin idarə edilməsi və onların əsasında perspektiv texnologiyalr yaradılmasına yeni imkanlar açır.

Mənbə

  • Горение // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  • Горение. Химическая энциклопедия. Проверено 16 сентября 2013.
  • И.Н. Зверев, Н. Н. Смирнов. Газодинамика горения. — М.: Изд-во Моск. ун-та., 1987. — С. 165. — 307 с.
  • Key World Energy Statistics. — International Energy Agency (IEA), 2012. — P. 6. — 80 p.
  • International Energy Outlook 2013 with Projections to 2040 (англ.) 1. U.S. Energy Information Administration (EIA). Проверено 4 февраля 2014.

September 08, 2021
yanma, ekzotermik, reaksiya, nəticəsində, ilkin, maddələrin, intensiv, istilik, ayrılması, ilə, müşayiət, olunan, yandırılma, məhsullarına, çevrilməsi, ilə, gedən, mürəkkəb, fiziki, kimyəvi, prosesdir, ilkin, maddə, qarışığının, komponentlərində, toplanmış, ki. Yanma ekzotermik reaksiya neticesinde ilkin maddelerin intensiv istilik ayrilmasi ile musayiet olunan yandirilma mehsullarina cevrilmesi ile geden murekkeb fiziki kimyevi prosesdir Ilkin madde qarisiginin komponentlerinde toplanmis kimyevi enerji istilik sualanmasi ve isiq kimi de ayrila biler Isiqlanan zona alov cebhesi ve ya sadece alov adlanir Mundericat 1 Tarixi 2 Yanmanin novlerinin tesnifati 3 Alovun ram edilmesi 4 Alov enerji menbeyidir 5 Yanmanin kimyevi reaksiyalari 6 Partlayis nedir 7 Alov 8 Alovun rengi 9 Alovun elektrik xasseleri 10 MenbeTarixi Redakte1770 ci ilin evvelerinde Karl Seele ve Jozef Pristli oksigeni kesf edenedek bele hesab olunurdu ki yana bilen butun cisimler floqiston adlanan xususi baslangica malikdir ki bu da yanma prosesinde cisimden cixir ve yalniz kul qalir 1775 ci ilde Lavuazye gosterdi ki eksine yanar maddeye yanma zamani havanin oksigeni birlesir 1783 cu ilde ise Lavuazye ve Laplas mueyyen etdiler ki hidrogenin yanma mehsulu temiz sudur Bu kesfler yanmanin tebietine muasir elmi baxislarin esasini qoymus oldu Yanma nezeriyyesinin inkisafinda novbeti addim Millar ve Le Satelyenin 1880 ci illerde apardiqlari islerle elaqedardir 1890 ci ilde Mixelsen alovun boruda yayilmasi haqqinda elmi is derc etdirdi ve Bunzen lampasinin nezeriyyesni teklif etdi Muasir yanma nezeriyyesi oz baslangicini N N Semyonovun 1920 ci ilde istilik partlayisi uzre apardigi islerden alir 1931 ci lde N N Semyonov terefinden esasi qoyulmus Kimyevi Fizika Institutu kimyevi fizika ve yanma uzre aparici merkez oldu 1938 ci ilde D A Frank Kamenskiy istilik partlayisi nezeriyyesini ve J B Zeldovicle birge evvelceden qarisdirilmis qarisiqlarda 8 laminar alovun yayilmasi nezeriyyesini inkisaf etdirdi Ele hemin ilde A F Belyayevin tecrubelerinde gosterildi ki ucucu partlayici maddelerin yanmasi qaz fazasinda gedir Belelikle bu maddelerin yanma sureti haqqinda mesele qaz fazasinda yanma suretine getirib cixarir 1942 ci ilde J B Zeldovic alovun qazda yayilmasi nezeriyyesine esaslanan kondenslesmis maddelerin yanma nezeriyyesini inkisaf etdirdi 1940 ci ilde J B Zeldovic J B Zeldovicin Neymanin ve Dyorinqin adi ile ZND modeli adlanan detonasiya nezeriyyesini inkisaf etdirir Beleki Zeldovicden asili olmayaraq oxsar neticelere Fon Neyman ve Dyorinq de gelmisdiler Butun bu isler yanma nezeriyyesinin klassikasidir Yanmanin novlerinin tesnifati RedakteQarisigin hereket suretine gore yanma yavas yanmaya ve ya deflaqrasiyaya ve detonasiyali yanmaya detonasiyaya ayrilir Deflaqrasiya yanmasinin dalgasi ses suretinden asagi suretle yayilir ve ilkin qarisigin qizdirilmasi esasen istilik kecirme ile heyata kecir Detonasiya dalgasi ses suretinden yuksek olan suretle hereket edir ve kimyevi reaksiya reaqentlerin zerbe dalgasi ile qizmasi hesabina gedir oz novbesinde zerbe dalgasinin sabit yayilmasini temin edir Qarisigin axmasinin xarakterinden asili olaraq yavas yanma laminar ve turbulente bolunur Detonasiya yanmasinda maddelerin axini hemise turbulentdir Mueyyen saraitde yavas yanma detonasiyaya kece biler ingl DDT deflagration to detonation transition Eger qarisigin ilkin komponentleri qazdirsa yanma qazfazali ve ya homogen adlanir Qazfazali yanmada oksidlesdirici adeten oksigen yanacaqla mes hidrogenle ve ya tebii qazla qarsiliqli tesirde olur Eger evvelden oksidlesdirici ve yanacaq muxtelif fazadadirsa yanma heterogen yanma adlandirilir Bezi qarisiqlarda berk mehsullarin emele gelmesi ile ehemiyyetsiz derecede qaz ayrilmaqla ekzotermik reaksiyalar gedir Bele mexanizm berkfazali yanma adlanir Yanmanin kozerme alovsuz ve soyuqalovlu yanma kimi novlerini de qeyd edirler Ulduzlarda geden termonuve reaksiyalarini yanma ve ya nuve yanmasi adlandirirlar bu zaman ulduz nuklosintezi prosesinde kimyevi elementlerin nuvesi emele gelir Alovun ram edilmesi RedakteInsan sivilizasiyasinin inkisafinda odun ram edilmesi esas rol oynamisdir Od insanlara yemek hazirlamaq ve yasayis yerini qizdrmaq imkani vermis sonradan metallurgiyanin energetikanin inkisafini yeni ve daha tekmil aletlerin ve texnologiyalarin yaradilmasini temin etmisdir Yanma proseslerinin idare olunmasi avtomobil gemi ve raketler ucun muherrikler islenib hazirlanmasinin esasini teskil edir Alov enerji menbeyidir RedakteIndiye qeder yanma dunyada en esas enerji menbeyidir ve yaxin perspektivde ele bele olaraq qalacaq 2010 cu ilde beseriyyet terefinden istehsal olunan enerjinin texminen 90 i faydali qazinti kimi cixarilan yanacagin ve ya bioyanacaqlarin yandirilmasi ile elde olunmusdur ve Enerji Tedqiqatlari ve Isleri Idaresinin ABS proqnozlarina esasen 2010 2040 ci illerde enerji serfinin 56 artmasina baxmayaraq bu pay 2040 ci iledek 80 den asagi enmeyecek Berpa olunmayan enerji resusrlarinin tukenmesi etraf muhitin cirklenmesi ve qlobal istilesme kimi muasir sivilizasiyanin boyuk problemleri mehz bununla elaqedardir Yanmanin kimyevi reaksiyalari RedakteYanmanin kimyevi reaksiyalari adeten saxelenen zencirvari mexanizm uzre reaksiya zamani ayrilan istilik hesabina oz ozune artan suretle gedir Diger fiziki kimyevi proseslerden yanmani ferqlendiren xususiyyetler reaksiyanin suretini keskin sekilde temperaturdan asililiga getiren yuksek istilik effekti ve boyuk aktivlesme enerjisidir Bunun neticesinde otaq temperaturunda uzun muddet saxlanila bilen yanar qarisiq alovlanmanin kritik temperatur heddine catdiqda ve ya xarici enerji menbeyinin tesiri ile mecburi alovlanma ve ya yandirilma alovlana ve ya partlaya biler Partlayis nedir RedakteEger ilkin qarisigin kicik hecmde qisa zaman erzinde yanmasindan emele gelen mehsullar boyuk mexaniki is gorub ehate eden obyektleri zerbe ve istilik tesirine meruz qoyurlarsa bu hadise partlayis adlandirilir Yanma ve partlayis prosesleri atessacan silah partlayici madde doyus sursati ve adi silahlanmanin muxtelif novlerinin yaradilmasinin esasini teskil edir Alov RedakteAlov yanma prosesinde emele gelen isiqlanan zonadir Alovun temperaturu ilkin qarisigin terkibinden ve yanmanin aparildigi seraitden asilidir Tebii qazin havada yanmasi zamani isti zonada temperatur 2000K den asetilenin oksigende yanmasi zamani ise 3000 K den yuksek ola biler qaz qaynagi Alovun rengi RedakteYanma zonasinda elektron heyacanlanmis ve reqsi heyecanlanmis veziyyetde serbest radikal ve molekullar emele gele biler Eger isiqlanmanin intensivliyi kifayet qeder boyukdurse onu adi gozle de gormek olar Alovun rengi spektrin gorunen sahesinde sualanmanin esasini teskil eden kvant kecidlerinin hansi tezlikde olmasi ile mueyyen olunur Sualanmanin boyuk bir hissesi xususen berk faza alovda toz ve ya duda zerrecikleri olduqda subyektiv suretde oddan gelen istilik kimi qebul olunan infraqirmizi sahenin uzerine dusur Infraqirmizi sualanmada reqsi heyacanlanmis CO CO2 ve H2O molekullarinin payi vardir Temiz havada hidrogen yandiqda alov demek olar ki rengsiz olur OH radikallarinin ve optiki diapazonda 306 308 dalga uzunlugunda sualanmasi sebebinden alov cox az sezile bilecek mavi renge calir Adeten havada toz ve uzvi mikroqarisiqlar oldugundan hidrogen alovu daha cox isiqlanir Propan ve butan kimi karbohidrogen yanacaqlari Bunzen lampasinda yandigi zaman alov yanacagin ve havanin nisbetinden asili olaraq muxtelif rengde ola biler Qarisiqlarin alovu muxtelif renge boyamasi qabiliyyetinden analitik kimyada pirokimyevi analiz ve pirotexnikada atesfesanliq siqnal raketleri ucun istifade olunur Alovun elektrik xasseleri RedakteKarbohidrogen yanacaqlarinin alovu elktromaqnit sahesi ile qarsiliqli tesirde ola biler basqa sozle alovda yuklenmis hissecikler olur Tecrubi sekilde mueyyenlesdirilmisdir ki alovda ionlarin qatiligi ionlasmanin sirf termiki mexaniziminde musahide edile bileceyinden 4 6 defe artiq ola biler ve faktiki sekilde alov ozunu zeif ionlanmis plazma kimi apara biler Lakin alovun temperaturu qarisigin komponentlerinin molekullarinin oz arasinda toqqusmasindan ionlasmasi ucun kifayet deyil 1950 ci illerde mueyyen olundu ki ionlarin emele gelmesinin esas mexanizmi xemoionlasmadir Alovda basqa ionlarin da olmasinin qeyd edilmesine baxmayaraq hesab olunur ki xemoionlasma esasen CHO ionunun emle gelmesi ile gedir Karbon olmadiqda CHO ionu emele gelmir ona gore de temiz hidrogenin temiz oksigendeki alovunda ionlarin qatiligi azdir Qazda uzvi maddelerin hetta izi olduqda bele ionlarin qatiligi ehemiyyetli suretde artir bu zaman alovun keciriciliyi xeyli yukselir Bu hadise qaz xromatoqraflarinin alov ionlasma detektorlarinda istifade olunur Alovun elktromaqnit sahesi ile qarsiliqli tesiri yanma prosesinin idare edilmesi ve onlarin esasinda perspektiv texnologiyalr yaradilmasina yeni imkanlar acir Menbe RedakteGorenie Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Gorenie Himicheskaya enciklopediya Provereno 16 sentyabrya 2013 I N Zverev N N Smirnov Gazodinamika goreniya M Izd vo Mosk un ta 1987 S 165 307 s Key World Energy Statistics International Energy Agency IEA 2012 P 6 80 p International Energy Outlook 2013 with Projections to 2040 angl 1 U S Energy Information Administration EIA Provereno 4 fevralya 2014 Menbe https az wikipedia org w index php title Yanma amp oldid 5113971, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.