Elektrik cərəyanı – elektronların və ya ionların materialda və ya vakuumda nizamlanmış hərəkətidir. Sükunət halındakı istənilən yüklü zərrəciyi hərəkətə gətirmək olar. Bu zaman Lorens və ya Kulon qüvvələrinin təsirindən istifadə olunur.
Elektrik cərəyanı – yüklü hissəciklərin nizamlı hərəkətinə deyilir.
Cərəyan şiddəti - ədədi qiymətcə müddətində naqilin en kəsiyindən keçən yükünün bu yükün keçmə müddətinə olan nisbətinə bərabərdir:
Onda xüsusi halda sabit cərəyan () üçün alarıq:
Elektrik yükü vahidi – cərəyan şiddəti 1 A olan naqilin en kəsiyindən 1saniyədə keçən yük götürülür və fransız fiziki Kulonun şərəfinə 1 Kulon (1Kl) adlandırılır. Yəni, elektrik yükü vahidi törəmə vahiddir. 1 Kl = 1 A·san.
Cərəyan şiddəti nəzəri olaraq
düsturu ilə də hesablanır. Burada, - zərrəciyin yükü, - konsentrasiyası, - nizamlı hərəkət sürəti, isə naqilin en kəsiyinin sahəsidir.
Ampermetr – cərəyan şiddətini ölçən cihazdır.
Dövrə hissəsindəki cərəyan şiddəti, həmin hissənin uclarındakı gərginliklə () düz, bu hissənin müqaviməti () ilə tərs mütənasibdir.
Bunu ilk dəfə alman alimi Georq Simon Om təcrübi olaraq tapmışdır və Om qanunu adlanır.
Qapalı dövrədəki cərəyan şiddəti – elektrik hərəkət qüvvəsinin () dövrənin tam müqavimətinə olan nisbətinə bərabərdir:
dövrənin daxili, isə xarici müqavimətidir.
Tarixi
Elektrik cərəyanının tətbiqi XIX əsrdən teleqraf və qalvanika ilə başlayır. Əvvəllər batareyadan alınan cərəyan məişətdə kifayət edirdisə, sonralar yüksək cərəyan şiddətinə ehtiyac yaranır. Bu ehtiyac 1866-cı ildə Verner fon Simensingeneratoru ixtira etməsi ilə ödənə bilir. 1880-ci ildən generatorlar getdikcə inkişaf edərək böyük cərəyan şəbəkəsini təmin edir. İlk zamanlarda elektrik cərəyanından məişətdə və evlərdə elektrik lampalarının közərdilməsi üçün istifadə edilir. Lampaların geniş tətbiqi nəticəsində böyüyən elektrik şəbəkəsi üçün elektrik stansiyaları tikilir. Bunlar öncə su turbinləri ilə hərəkətə gətirilirdisə də sonralar istilik maşınlarından da istifadə edildi. XX əsrin əvvəlindən yüksək gücə malik turbinlər tətbiq edilirlər. Elə həmin zamandan sabit və dəyişən cərəyan arasında gedən mübarizə dəyişən cərəyanın qalibi ilə nəticələnir.Çünki, dəyişən cərəyanın uzaq məsafəyə ötürülməsi asan idi və bu cərəyanı transformasiya etmək heç bir problem yaratmırdı.
Texniki növləri
Sabit elektrik cərəyanı
Bu cərəyan zamandan asılı olaraq sabit gərginliyə və istiqamətə malikdir. Bütün məişət cihazları (radio, televizor, kompüter, paltaryuyan maşın) sabit cərəyanla işləyirlər. Evlərdə tətbiq olunan sabit cərəyan dəyişən cərəyandan alınır. Bunun üçün xüsusi çevricilərdən istifadə olunur. Əksər hallarda isə bir başa sabit cərəyan verən mənbələrdən (batareya,fotoelementlər) alınır.
Dəyişən elektrik cərəyanı
Əgər cərəyanın şiddəti və istiqaməti zamandan asılı olaraq dəyişirsə onda söhbət dəyişən cərəyandan gedir. Bu dəyişmə çox vaxt periodik olaraq baş verir və cərəyan tezliyi ilə xarakterizə olunur. Dəyişən cərəyan gərginliyi transformatorların köməyi ilə istənilən həddə dəyişilə bilirlər.Dəyişən cərəyan tezliyi Avropa ölkələrində 50 Hs, şimali Amerikada və Yaponiyada isə bu rəqəm 60 Hs-dir. Dəyişən cərəyanın başqa foması üç fazalı cərəyandır. Bu sadə quruluşa malik elektrik mühərrikini düzəltməyə imkan verir.
Mənzillərin işıqlanma şəbəkəsində, zavod və fabriklərdə istifadə olunan dəyişən cərəyan məcburi elektromaqnit rəqsləri kimi də xarakterizə oluna bilər. Cərəyan şiddəti və gərginlik zamana görə harmonik qanunla dəyişir. Elektrik dövrəsinin uclarında gərginlik harmonik qanunla dəyişirsə, onda naqilin daxilində elektrik sahəsinin intensivliyi də harmonik qanunla dəyişəcəkdir. Elektrik sahəsi intensivliyinin belə harmonik şəkildə dəyişməsi yüklü zərrəciklərinin nizamlanmış hərəkət sürətinin harmonik rəqslərinə səbəb olacaqdır. Elektrik dövrəsinin uclarında gərginlik dəyişən zaman elektrik sahəsi bütün dövrədə ani olaraq dəyişmir. Elektrik sahəsinin dəyişməsi çox böyük, lakin sonlu sürətlə yayılır .
Cərəyan şiddəti vahidi
Cərəyan şiddəti vahidi – elə cərəyanın şiddəti götürülür ki, bu cərəyan vakuumda bir-birindən 1m məsafədə yerləşmiş sonsuz uzun paralel naqillərdən keçdikdə onların hər 1m uzunluqları arasında 2·10-7N qarşılıqlı təsir qüvvəsi yaranmış olsun. Cərəyan şiddətinin belə seçilmiş vahidi fransız fiziki Amperin şərəfinə amper (A) adlanır. 1A – BS-də əsas vahidlərin siyahısına aid edilən yeganə elektromaqnit kəmiyyətləri vahididir.
Elektrik hərəkət qüvvəsi
İstənilən qalvanik element üçün xarakterik olan elə bir kəmiyyət, elektrik hərəkət qüvvəsi (ε) , daxil etmək olar ki, onun dövrənin tam Elektrik müqaviməti müqavimətə nisbəti dövrədəki Cərəyan şiddəti cərəyan şiddətini versin. Elektrik hərəkət qüvvəsinin (EHQ) ölçüsü gərginlik ölçüsü ilə üst-üstə düşür, buna görə də EHQ-i gərginlik vahidləri ilə ölçürlər.
Qalvanik elementin EHQ-i yalnız onun tərkibinə daxil olan maddələrin cinsindən asılı olub, elementin ölçülərindən qətiyyən asılı deyildir. Əksinə, hər bir naqilin Elektrik müqaviməti müqaviməti kimi, elementin daxili müqaviməti onun ölçülərindən və formasindan asılıdır.
Mənbə
Nəsirov,V., Aslanlı, G. Elektrik. Ümumi fizika kursu: ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti. Bakı: Adiloğlu, 2002. 339 s.
Kalaşnikov S. Q. Elektrik bəhsi. Bakı,1980
Avqust 05, 2021
elektrik, cərəyanı, elektronların, ionların, materialda, vakuumda, nizamlanmış, hərəkətidir, sükunət, halındakı, istənilən, yüklü, zərrəciyi, hərəkətə, gətirmək, olar, zaman, lorens, kulon, qüvvələrinin, təsirindən, istifadə, olunur, klassik, elektrodinamikaso. Elektrik cereyani elektronlarin ve ya ionlarin materialda ve ya vakuumda nizamlanmis hereketidir Sukunet halindaki istenilen yuklu zerreciyi herekete getirmek olar Bu zaman Lorens ve ya Kulon quvvelerinin tesirinden istifade olunur Klassik elektrodinamikaSolenoidin maqnit sahesiElektrik Maqnetizm ElektrostatikaKulon qanunu Qaus teoremi Elektrik dipol ani Elektrik yuku Elektrik induksiyasi Elektrik sahesi Elektrostatik potensialMaqnitostatikaBio Savar Laplas qanunu Amper qanunu Maqnit momenti Maqnit sahesi Maqnit seliElektrodinamikaVektor potensiali Dipol Lienar Vixert potensiali Lorens quvvesi Deyisen cereyan Unipolyar induksiya Maksvel tenliyi Elektrik cereyani Elektrohereket quvvesi Elektromaqnit induksiyasi Elektromaqnit sualanmasi Elektromaqnit sahesiElektrik dovresiOm qanunu Kirxhof qanunu Induktivlik Radiodalgaoturucu Rezonator Elektrik tutumu Elektrik keciriciliyi Elektrik muqavimeti Elektrik impedansi Kovariant formalasdirilmasiElektromaqnit sahesinin tenzoru Enerji impulsun tenzoru 4 cereyan 4 gerginlikMeshur alimlerHenri Kavendis Maykl Faradey Andre Mari Amper Qustav Robert Kirxhof Ceyms Maksvell Henri Rudolf Hers Albert Abraham Maykelson Robert MillikenbaxmuzakireredakteTaxic elektrik cereyani sisteminde bir helqe Elektrik cereyani yuklu hisseciklerin nizamli hereketine deyilir Cereyan siddeti ededi qiymetce d t displaystyle dt muddetinde naqilin en kesiyinden kecen d q displaystyle dq yukunun bu yukun kecme muddetine olan nisbetine beraberdir I d q d t displaystyle I dq over dt Onda xususi halda sabit cereyan I c o n s t displaystyle I const ucun alariq I q t displaystyle I q over t Elektrik yuku vahidi cereyan siddeti 1 A olan naqilin en kesiyinden 1saniyede kecen yuk goturulur ve fransiz fiziki Kulonun serefine 1 Kulon 1Kl adlandirilir Yeni elektrik yuku vahidi toreme vahiddir 1 Kl 1 A san Cereyan siddeti nezeri olaraqI q n v S displaystyle I qnvS dusturu ile de hesablanir Burada q displaystyle q zerreciyin yuku n displaystyle n konsentrasiyasi v displaystyle v nizamli hereket sureti S displaystyle S ise naqilin en kesiyinin sahesidir Ampermetr cereyan siddetini olcen cihazdir Dovre hissesindeki cereyan siddeti hemin hissenin uclarindaki gerginlikle U displaystyle U duz bu hissenin muqavimeti R displaystyle R ile ters mutenasibdir I U R displaystyle I U over R Bunu ilk defe alman alimi Georq Simon Om tecrubi olaraq tapmisdir ve Om qanunu adlanir Qapali dovredeki cereyan siddeti elektrik hereket quvvesinin e displaystyle varepsilon dovrenin tam muqavimetine olan nisbetine beraberdir I e r R displaystyle I varepsilon over r R r displaystyle r dovrenin daxili R displaystyle R ise xarici muqavimetidir Mundericat 1 Tarixi 2 Texniki novleri 3 Cereyan siddeti vahidi 4 Elektrik hereket quvvesi 5 MenbeTarixi RedakteElektrik cereyaninin tetbiqi XIX esrden teleqraf ve qalvanika ile baslayir Evveller batareyadan alinan cereyan meisetde kifayet edirdise sonralar yuksek cereyan siddetine ehtiyac yaranir Bu ehtiyac 1866 ci ilde Verner fon Simensin generatoru ixtira etmesi ile odene bilir 1880 ci ilden generatorlar getdikce inkisaf ederek boyuk cereyan sebekesini temin edir Ilk zamanlarda elektrik cereyanindan meisetde ve evlerde elektrik lampalarinin kozerdilmesi ucun istifade edilir Lampalarin genis tetbiqi neticesinde boyuyen elektrik sebekesi ucun elektrik stansiyalari tikilir Bunlar once su turbinleri ile herekete getirilirdise de sonralar istilik masinlarindan da istifade edildi XX esrin evvelinden yuksek guce malik turbinler tetbiq edilirler Ele hemin zamandan sabit ve deyisen cereyan arasinda geden mubarize deyisen cereyanin qalibi ile neticelenir Cunki deyisen cereyanin uzaq mesafeye oturulmesi asan idi ve bu cereyani transformasiya etmek hec bir problem yaratmirdi Texniki novleri RedakteSabit elektrik cereyaniBu cereyan zamandan asili olaraq sabit gerginliye ve istiqamete malikdir Butun meiset cihazlari radio televizor komputer paltaryuyan masin sabit cereyanla isleyirler Evlerde tetbiq olunan sabit cereyan deyisen cereyandan alinir Bunun ucun xususi cevricilerden istifade olunur Ekser hallarda ise bir basa sabit cereyan veren menbelerden batareya fotoelementler alinir Deyisen elektrik cereyaniEger cereyanin siddeti ve istiqameti zamandan asili olaraq deyisirse onda sohbet deyisen cereyandan gedir Bu deyisme cox vaxt periodik olaraq bas verir ve cereyan tezliyi ile xarakterize olunur Deyisen cereyan gerginliyi transformatorlarin komeyi ile istenilen hedde deyisile bilirler Deyisen cereyan tezliyi Avropa olkelerinde 50 Hs simali Amerikada ve Yaponiyada ise bu reqem 60 Hs dir Deyisen cereyanin basqa fomasi uc fazali cereyandir Bu sade qurulusa malik elektrik muherrikini duzeltmeye imkan verir Menzillerin isiqlanma sebekesinde zavod ve fabriklerde istifade olunan deyisen cereyan mecburi elektromaqnit reqsleri kimi de xarakterize oluna biler Cereyan siddeti ve gerginlik zamana gore harmonik qanunla deyisir Elektrik dovresinin uclarinda gerginlik harmonik qanunla deyisirse onda naqilin daxilinde elektrik sahesinin intensivliyi de harmonik qanunla deyisecekdir Elektrik sahesi intensivliyinin bele harmonik sekilde deyismesi yuklu zerreciklerinin nizamlanmis hereket suretinin harmonik reqslerine sebeb olacaqdir Elektrik dovresinin uclarinda gerginlik deyisen zaman elektrik sahesi butun dovrede ani olaraq deyismir Elektrik sahesinin deyismesi cox boyuk lakin sonlu suretle yayilir Cereyan siddeti vahidi RedakteCereyan siddeti vahidi ele cereyanin siddeti goturulur ki bu cereyan vakuumda bir birinden 1m mesafede yerlesmis sonsuz uzun paralel naqillerden kecdikde onlarin her 1m uzunluqlari arasinda 2 10 7N qarsiliqli tesir quvvesi yaranmis olsun Cereyan siddetinin bele secilmis vahidi fransiz fiziki Amperin serefine amper A adlanir 1A BS de esas vahidlerin siyahisina aid edilen yegane elektromaqnit kemiyyetleri vahididir Elektrik hereket quvvesi RedakteIstenilen qalvanik element ucun xarakterik olan ele bir kemiyyet elektrik hereket quvvesi e daxil etmek olar ki onun dovrenin tam Elektrik muqavimeti muqavimete nisbeti dovredeki Cereyan siddeti cereyan siddetini versin Elektrik hereket quvvesinin EHQ olcusu gerginlik olcusu ile ust uste dusur buna gore de EHQ i gerginlik vahidleri ile olcurler Qalvanik elementin EHQ i yalniz onun terkibine daxil olan maddelerin cinsinden asili olub elementin olculerinden qetiyyen asili deyildir Eksine her bir naqilin Elektrik muqavimeti muqavimeti kimi elementin daxili muqavimeti onun olculerinden ve formasindan asilidir Menbe RedakteNesirov V Aslanli G Elektrik Umumi fizika kursu ali mekteb telebeleri ucun ders vesaiti Baki Adiloglu 2002 339 s Kalasnikov S Q Elektrik behsi Baki 1980Menbe https az wikipedia org w index php title Elektrik cereyani amp oldid 5935857, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
