fbpx
Wikipedia

Xurşidbanu Natəvan

Avqust 08, 2021

Xurşidbanu Natəvan — XIX əsr Azərbaycanın görkəmli şairəsi. Sonuncu Qarabağ xanı Mehdiqulu xan Cavanşirin qızı, İbrahimxəlil xanın nəvəsi.

Natəvan xanım Cavanşir
Xurşidbanu Natəvan xanım Cavanşir
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Şuşa, Qarabağ
Vəfat tarixi (65 yaşında)
Vəfat yeri Şuşa, Şuşa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Qafqaz canişinliyi, Rusiya imperiyası
Dəfn yeri İmarət qəbiristanlığı, Ağdam
Sülalə Cavanşirlər
Vətəndaşlığı Rusiya İmperiyası
Atası Mehdiqulu xan Cavanşir
Həyat yoldaşları
Uşaqları

oğlu:
Mehdiqulu xan Vəfa
Mir Həsən Ağa Mir
Mir Abbas

qızı:
Xanbikə xanım
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi poeziya
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Xurşidbanu Natəvan Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.

Həyatı

Mehdiqulu xan qızı Xurşidbanu Natəvan 6 avqust 1832-ci ildə Şuşada anadan оlmuşdur. Mehdiqulu xan qızına öz anası Xurşidbanunun adını vermişdir. O, ailənin yeganə övladı, həm də Qarabağ xanlıqlarının sonuncu vərəsəsi оlduğu üçün, оnu sarayda "Dürrü yekta" (Tək inci), el arasında isə "Xan qızı" çağırmışlar.

Balaca Xurşidbanunun ilk tərbiyəçiləri sarayın təcrübəli dayə və mürəbbiyələri оlmuşdular. Məktəb yaşına çatdıqda isə evdə dövrün alim və sənətkarlarından dərs almağa başlamışdır. Məşğələ zamanı Xurşudbanu "Quran" ayələrini və dini ehkamları əzbərləməklə yanaşı, dünyəvi elmlərlə də tanış оlmuşdur. XIX əsrdə kübar ailələrin uşaqlarına bir qayda оlaraq dоğma dili ilə bərabər, ərəb və fars dili, onun sərfi-nəvi təlim edildiyindən, Xan qızı da bu dilləri öyrənmiş, оnların vasitəsilə klassik şeirin qayda-qanunlarını mənimsəmişdir. О, lazımi dərəcədə bilik əldə etdikdən sоnra müntəzəm surətdə mütaliə ilə məşğul оlmuşdur. Dahi şərq şairlərin ələ düşən nadir kitabları, qiymətli əlyazmaları Xurşudbanunu klassik ədəbiyyata bağlamışdır.

Natəvanın dünyagörüşünün, bədii zövqünün fоrmalaşmasında yaxın və uzaq qоhumlarının əməyi az оlmamışdır. Qasım bəy Zakir, Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği, Mirzə Adıgözəl bəy Qarabaği, Əhməd bəy Cavanşir kimi hörmətli və tanınmış şəxsiyyətlər öz yaradıcılıqları, ədəbi söhbət və mübahisələri, eləcə də ağıllı məsləhətləri ilə Xurşudbanuda şeirə və sənətə оlan şövq və həvəsi qüvvətləndirmişlər.

Tarixçilərin ehtimalına görə, bu dövrdə xarici və daxili vəziyyətin ciddi surətdə gərginləşməsi ilə əlaqədar xan ailələri üzərində nəzarət gücləndirilmiş və Xurşudbanu Xasay xan Usmiyevlə izdivaca məcbur edilmişdi. Belə bir ehtimal da vardır ki, Vоrоntsоvun şəxsi yavəri Xasay bəy Tiflisdə оnlara mülk iddialarında kömək göstərmiş və bunun müqabilində Xurşudbanuya evlənməyi təklif etmişdir. 1850-ci ilin payızında Xasay bəy Şuşaya gəlib tоy etmiş və Xurşudbanunu Dağıstana — öz doğma kəndinə, оradan da Tiflisə aparmışdır.

Həyatının çiçək açdığı bir dövrdə Xurşudbanu Tiflisdə yaşamalı olmuşdur. Şəhərin səfalı yerləri, təbii mənzərələri ona xoş gəlsə də, burada yaşamağa məcbur olduğu və çox vaxtları tək qaldığı üçün sıxılmış, qəriblik çəkmişdir. Natəvan bu şəhərdə rus, gürcü mədəni cəmiyyətlərinə qoşulmuş, özü də milli ənənəsi, kübarlara məxsus davranışı və üç dildə sərbəst danışması ilə cəmiyyətlərdə maraq oyatmışdır. Bir sıra vilayət və şəhərlərə səyahətə çıxması Xurşidbanunun təfəkkür dairəsinin genişlənməsinə, dünyagörüşünün artmasına təkan vermişdir. Vladiqafqaza, Dağıstana, Şirvana, Bakıya, Gəncəyə və Naxçıvana səfəri zamanı o, yüksək rütbəli dövlət qulluqçuları, yazıçı, alim və səyyahlarla görüşmüşdür.

1855-ci ildə Xurşudbanunun oğlu, 1856-cı ildə qızı dünyaya gəlmişdir. Oğlunun adını Mehdiqulu, qızın adını isə Xanbikə qoyurlar.

Xurşidbanu Natəvan parlaq istedada və qabaqcıl ideallara malik olan şəxsiyyət olmuşdur. O, Azərbaycan mədəniyyətində və ictimai həyatında dərin izlər qoymuşdur. Bu fenomenin meydana gəlməsinin bir neçə əsas səbəbi vardır. Bunlardan birisi şairənin soy köküdür. Yəni, Natəvanda iki böyük nəslin – Cavanşirlərin və Ziyadoğlu Qacarların qanı vardır. Adlarını çəkdiyimiz bu iki böyük və şərəfli nəslin hər birisi dünyaya bir sıra şair gətirmişdir (məsələn, Cavanşir nəslindən Əbülfət xan Tutinin, Qasım bəy Zakirin, Ziyad-oğlu Qacar nəslindən isə Ziyadi Qarabaği, Müsahib Gəncəvi və bir sıra başqa şairlərin adlarını çəkmək olar). Maraqlıdır, ki, Ziyadi Qarabaği və Musahib Gəncəvi vaxtilə Qarabağ bəylərbəyisi olmuşdurlar. Natəvan yaradıcılığının böyük tədqiqatçısı Bəylər Məmmədov "Natəvanın şair qohumları" kitabında (B., 1989) bu məsələni geniş açıqlayır. Eyni zamanda, Ziyadoğlu Qacar nəslindən çıxan şairlərdən söz başqa kitablarda da açılır Füzuli adına Respublika əlyazmalar institutunun fondunda Müsahib Gəncəvinin şeir divanı saxlanılır və bu əsərin üzərində institutun əməkdaşları elmi tədqiqatlar aparırlar.

 
Natəvanın nəvəsi Xasay Usmiyev və onun əcnəbi həyat yoldaşı

Natəvanın qızı Xanbikə xanım da anasının yolunu davam etdirərək, qəzəllər və rübailər yazmışdır. Onun bir-neçə qəzəli Vasif Quliyevin "Dünənə uzanan cığır" (B., 2000) kitabında çap olunmuşdur. Bu kitabda göstərilir ki, Xanbikə xanım "Məclisi-üns"ün üzvlərindən biri olub.

Xurşidbanu Natəvan zəmanəsinin görkəmli şəxsiyyətlərindən olmuş, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün Zaqafqaziyada xeyirxahlığı və mesenatlığı ilə tanınmışdır. O, kasıblara əl tutmuş, Şuşaya su kəməri çəkdirmişdir.

Natəvan ikinci dəfə 1869-cu ildə rəiyyət içərisindən çıxmış Seyid Hüseyn adlı bir şuşalıya ərə getmiş, bu hərəkəti ilə bəy və mülkədarları qəzəbləndirmişdir. Onlar Natəvanın ailə üzvləri arasına təfriqə salaraq, oğlu Mehdiqulu xanın evdən baş götürüb getməsinə müvəffəq olmuşlar. Şairə ömru boyu qınaq və töhmətlərdən yaxa qurtara bilməmişdir.

Şəxsi münasibətlərin, dövranın haqsızlığı, zalımların sitəmi şairi vaxtsız qocaltmış, onu həyat işığına həsrət qoymuşdur. Ağlamaqdan gözlərinin nuru getmiş, bədəni taqətdən düşmüşdür. Xurşidbanu Natəvan 1897-ci il, 1 oktyabrda vəfat etmişdir və Ağdamın "İmarət" qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.

Ağdam rayonu işğaldan azad olunandan sonra, məlum olmuşdur ki, ermənilər tərəfindən Natəvanın məqbərəsi dağıdılmış, qəbiri isə təhqir olunmuşdur, qazılıb və sümükləri də qəbrindən çıxarılıb aparılmışdır. Bu haqda məhşur fransız fotojurnalisti Rza Diqqəti məlumat da dərc etmişdir, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi də bu faktı təstiqləmişdir.

İrsi

Adına küçə, klub, kitabxana və məktəb vardır. Xan qızının əlyazmaları, şəxsi geyim və əşyaları nadir eksponat kimi arxiv və müzeylərimizdə saxlanılır.

 
Xurşidbanu Natəvanın qəbirüstü abidəsi, Ağdam şəhəri

Bakıda heykəli, Şuşada büstü, Ağdamda qəbirüstü abidəsi qoyulmuşdur.

2016-cı il fevralın 18-də Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Belçika Krallığının Vaterlo şəhərində Xurşidbanu Natəvanın abidəsinin açılış mərasimi keçirilib. Abidənin müəllifi heykəltəraş İmran Mehdiyevdir.

Soyağacı

Xaqan xan Naxçıvanskinin nənəsidir.

  • Kamran xan Naxçıvanskinin nənəsidir.
  • Ənvər xanım Naxçıvanskayanın nənəsidir.
  • Sənubər xanım Naxçıvanskayanın nənəsidir.
    • Nəticələri: Xanımcan xanım, Nuşerim xanım, Məhmə xanım, Zibəndə xanım, Seymur xan, İzzət xan, Sürəyya xanım, Həbib xan, Əxtər xanım, Reyhanat xanım, Tərlan xanım, Aman xan, İsgəndər xan, Leyla xanım Usmiyeva Nahidə-Leyla Məmmədova

Yaradıcılığı

Natəvan yaradıcılığa təxminən XIX əsrin 50-ci illərindən başlamışdır. İlk vaxtlar onun "Xurşid" imzası ilə yazdığı şeirlərin əksəriyyəti itib-batmış, yalnız cüzi bir hissəsi bizə gəlib çatmışdır. 1870-ci ildən etibarən şairə özünə "Natəvan" (köməksiz, zəif, xəstə) təxəllüsü götürərək, dərin məzmunlu qəzəllərini yaratmışdır. Onun şeirləri hələ sağlığında dildən-dilə düşmüş, əlyazma şəklində yayılmışdır. Xurşidbanunun şeirlərini məzmun cəhətdən şərti olaraq dörd qismə ayırmaq mümkündür: aşiqanə şeirlər, təbiət gözəlliklərinə həsr edilmiş şeirlər, müasirlərinə yazdığı mənzumələr, hüznlü şeirlər.

XIX əsrdə Azərbaycan ədəbi mühiti bir sıra qüdrətli sənətkarlar, o cümlədən şairə qadınlar yetişdirmişdir: Xurşidbanu Natəvan, Fatma xanım Kəminə, Aşıq Pəri və s. Natəvanın fitri istedadının üzə çıxması və çiçəklənməsinin səbəblərindən birii, Şuşanın təkraredilməz yaradıcı ab-havası və mühiti də olmuşdur. Bəylər Məmmədov "Xurşidbanu Natəvan" kitabında yazır: "Hətta xatirələrdə Natəvanın "Xanlıq Şükür" adı ilə tanınan xidmətçisinə musiqi təlimi verməklə onu məşhur xanəndə etməsindən də danışılır" (səh. 60). Özü də müəllif qeyd edir ki, bu haqda material Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fondunda saxlanılır (inv. 481, səh. 7). Hal-hazırda bu materialın Füzuli adına Respublika Əlyazmalar institutuna verildiyi barədə gümanlar var, lakin həmin materiallar hələlik tapılıb tədqiqata cəlb edilməmişdir.

Natəvanın poeziyası Azərbaycan xanəndələrini də ruhlandırır. Böyük sənətkarımız Seyid Şuşinskinin Natəvan haqqında xatirəsində qeyd olunur ki, o şairənin qəzəllərini "Segah" üstündə oxuyarmış Və ondan bəri, demək olar ki, bu günə kimi tanınmış Azərbaycan xanəndələri şairənin qəzəllərini oxuyub, ilham alırlar.

Natəvan poeziyası peşəkar Azərbaycan bəstəkarların əsərlərində də öz əksini tapır. Bunun parlaq misalı tanınmış bəstəkar Xalq artisti, professor Vasif Adıgözəlovun Natəvanın sözlərinə yazılmış məşhur "Qərənfil" mahnı-romansı ola bilər. Bəstəkar "Xan qızı Natəvan" operasını da yazmışdir.

Natəvanın yaradıcılıq fəaliyyəti təkcə şeirlə bitmir. O rəssamlıqla da məşğul olurdu, həmçinin, onun nəfis əl işləri, müxtəlif janrda tikmələr bacarığı da olmuşdur.

Yaradıcılıqla bərabər Xan qızının ictimai və idarəetmə fəaliyyətini qeyd etmək olar (təsadüfi deyil ki, qohumlar arasında Xurşidbanuya "Dürrü yekta", yəni, tək inci-xanlıqın yeganə varisi deyərmişlər).

Natəvanın xeyirxahlığı və xeyriyyəçiliyi də gözə çarpır. Bəylər Məmmədov "Xurşidbanu Natəvan" əsərində göstərir ki, Şuşanın bir qrup şairləri bədii məclisi təşkil edilməsinin zəruriyyətini dərk edirdilər. Lakin, məclis düzəltmək üçün şərait və imkan yox idi. Ziyalılar yalnız Xan qızının köməyinə ümid edirdilər. Xan qızı bu şairlərin təklifini məmnuniyyətlə qəbul etmiş və nəticədə qısa bir müddətdə Şuşada "Məclisi-üns" (yəni, dostluq, ülfət məclisi) yarandı. Bu məclisə rəhbərliyi və onun bütün xərclərini Xan qızı öz üzərinə götürmüşdür. Təsadüfi deyil ki, Bəylər Məmmədov öz əsərlərin birində Natəvanı "Məclisi-üns"ün ürəyi adlandırırdı. Şuşada Mir Möhsün Nəvvab Qarabağinin rəhbərliyi ilə "Məclisi-fəramuşan" adlı daha bir poetik məclis də fəaliyyət göstərirdi.

Məhz bu zaman Xurşidbanu (şairə öz nənəsinin adını daşıyırdı, o da Gəncəli Cavad-xan Ziyad oğlu Qacarın doğma bacısı idi) "Natəvan", yəni, "kimsəsiz", "köməksiz" təxəllüsünü özünə gotürmüşdür.

"Məclisi-üns"də tanınmış Qarabağ şairləri ilə yanaşı məşhur xanəndə və sazandələr də iştirak etmişlər Bunlardan Hacı Hüsü, Meşədi Isi, Molla Vəli, Molla Abbasqulu, Meşədi Dadaş, Əbdülqəni və Sadıqcanın (Sadıq Əsəd oğlunun) adlarını çəkə bilərik. Məşhur tarzən Qurban Pirimov yazırdı: "Xurşidbanu nəinki şeir, eləcə də musiqini çox sevirdi. Xanəndələrdən Hacı Hüsü və Meşədi Isi onun məclisində oxuyardılar. Bu xanəndə oxuyarkən Natəvanın qəzəllərindən tez-tez istifadə edərdilər. Son vaxtlara qədər Cabbar onun qəzəllərini öz repertuarında saxlardı". Füzuli adına Respublika Əlyazmalar Instiututun fondunda saxlanılan Mir-Həsən Ağamirovun "Natəvan haqqında xatirələrdə" (inv. 1788) qeyd olunur ki, Natəvanın hər bir məclisində musiqiçilər iştirak edirdilər, Natəvanın bəzi məclisləri isə sırf musiqi məclisi hesab olunurdu və burada Natəvanın qəzəlləri də oxunurdu.

Xurşidbanu Natəvan yaradıcılığa 50-ci illərdən ənənəvi şərq mövzusu və şerlərlə başlamışdır. Qəzəllərində məhəbbət, təbiət gözəllikləri ("Gülün", "Qərənfil" və s.) tərənnüm olunmuşdur. 16 yaşlı oğlunun ölümündən sonra Natəvan bədbin ruhlu şerlər yazmışdır.

("Ağlaram", "Olaydı", "Getdi", "Sənsiz", "Ölürəm" və s.) Əsərləri dərin səmimiyyəti, incə lirizmi ilə seçilir. Yüksək sənətkarlıq nümunəsi olan şerlərində təkrir, qoşma, rədif, məcaz və s. bədii vasitələr məharətlə işlənmişdir. M.N.Nəvvab, S.Ə.Şirvani və başqaları ona şer həsr etmişlər.

 
Xurşidbanu Natəvan

Natəvan həm də istedadlı rəssam olmuşdur. Onun bədii tikmələri "Gül dəftəri" (1886) adlı albomundakı rəsmlər buna sübutdur.

İctimai fəaliyyəti

Natəvanın şəxsiyyət kimi özünü təsdiqləməsində, vətənə, doğulduğu torpağa bağlı olmasında həm də mənsub olduğu soyun, kökün, nəslin böyük təsiri vardır. Xeyriyyəçi, messenant və fəal ictimai xadim kimi də xalqın yaddaşına həkk olmuşdur. Xurşidbanu Natəvan Gənc şairə Şuşada "Məclisi üns" ədəbi məclisini təşkil etmişdir. 1873-cü ildə Şuşaya su kəmərini çəkdirmişdir: bu su kəməri indi də "Xan qızı bulağı" adı ilə məşhurdur. Natəvan Araz çayından Mil düzünə də su kəməri çəkməyə təşəbbüs etmişdir.

1858-ci ildə xoşbəxt bir təsadüf Bakıda məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Düma ilə Xurşidbanunu rastlaşdırmışdır. Natəvanın həyat yoldaşı Xasay xanın fransız dilini yaxşı bilməsi onlar aralarında dostluq telləri yaratmışdır. Onlar Abşeronda birgə gəzintiyə çıxmış, ayrılarkən bir-birinə qiymətli hədiyyələr təqdim etmişlər. Natəvanın Bakıdan Şıx kəndinə daş yol çəkdirməsi haqqında ilk məlumat da A.Dümanın "Qafqaza səyahət" kitabında öz əksini tapmışdır.

Əsərləri

  • Seçilmiş əsərləri. Təbriz: −1991.-112 s.
  • Əsərləri.-Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004.-87 s.
  • Əsərləri.-Bakı: Yazıçı, 1984.-100 s.
  • 33 qəzəl.-Bakı:: Gənclik, 1981.-36 s.
  • Şerlər.-Bakı:: Azərnəşr, 1965.-80 s.

Xurşudbanu Natəvana ithaf incəsənət əsərləri

Haqqında olan ədəbiyyat

  • Cəfərzadə Ə. Natəvan haqqında hekayələr. Bakı: Azərnəşr, 1963, 60 səh.
  • Xurşud Banu Natəvan. Azərbaycan yazıçılarının həyatından dəqiqələr. Bakı: 1979, səh. 44–48.
  • Məmmədov B. Xurşudbanu Natəvan. Bakı: Yazıçı, 1983, 158 səh.
  • Natəvanın şair qohumları. Bakı: Azərnəşr, 1989, 84 səh.
  • Əliyeva H. Natəvanın tikmələri. "Qobustan". 1970, N1, səh. 42–46.
  • Əfəndiyev İ. Xurşudbanu Natəvan. "Azərbaycan", 1985, N11, səh. 22–65.
  • Məmmədov B. Xurşudbanuya. "Ulduz", 1995, N1, səh. 36.

Filmoqrafiya

  1. Qarabağa səyahət (film, 1968)
  2. Dağlarda işıq (film, 1973)
  3. Üzeyir ömrü (film, 1981)
  4. Natəvan (film, 1982)
  5. Mahur-hindi (film, 2001)
  6. Düma ömrünün qırx günü (film, 2002)
  7. Güllələnmiş heykəllər (film, 2002)
  8. Məclisi üns (veriliş, 2006)
  9. Papaq (film, 2007)
  10. Xurşidbanu Natəvan (film, 2012)
SƏLƏF
Mehdiqulu xan 		  Xurşidbanu Natəvan
Cavanşirlər 		  XƏLƏF
(Süqutu)

İstinadlar

  1. """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin [[7 may]] [[2019-cu il]] tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (azərb.). nk.gov.az. 2019-05-11. İstifadə tarixi: 2019-05-13.
  2. Azərbaycan SSR-nin Mərkəzi dövlət tarixi arxivi, Bakı, 1958, səh. 179–180
  3. К.Алиев. Кумыки в военной истории России. Изд. "Дельта-Пресс". Махачкала. 2010. С. 156–159.
  4. Məhəmmədəli Tərbiyyətin "Danişmədani – Azərbaycan", B., 1987; Çingiz Qacarın "Qədim və orta əsrlər Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri", B., 1997 və s.
  5. . 2013-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-13.
  6. XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası, Bakı, "Şərq-Qərb", 2005, səh. 222
  7. Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 180 illik yubileyi qeyd edilib
  8. http://mct.gov.az/az/umumi-xeberler/13429
  9. http://www.azerbaijan-news.az/posts/detail/meshur-fotoqraf-reza-deqati-agdamda-natevanin-meqberesinde-toredilen-vandalizmle-bagli-paylasim-edib-1611752467
  10. https://heydaraliyev-centers.az/gadabay/news/14391
  11. https://paralel.az/az/article/227384
  12. Xurşudbanu Natəvanın dağıdılmış qəbrinin görüntüləri https://www.youtube.com/watch?v=fCdCipq2NSk&ab_channel=%D0%92%D1%81%D1%8F%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0
  13. . 2016-02-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-20.
  14. Belçikada Xurşidbanu Natəvanın heykəlinin açılışı olub
  15. Belçikada Xurşidbanu Natəvanın abidəsi ucaldıldı. Mədəniyyət xəbərləri 20.02.16 TTV
  16. 525-ci qəzet — Xurşidbanu Natəvan[ölü keçid]
  17. Xurşudbanu Natəvanın nəticəsi, Azərbaycan Musiqi Akademiyasının professoru, Azərbaycan Respublikası MTN-nin ixtisaslaşdırılmış orta musiqi məktəbinin direktoru, AR-nin əməkdar müəllimi Naidə Seyid qızı Məmmədova[ölü keçid] (azərb.)
  18. Tariximizin fəxri — Xurşidbanu Natəvan[ölü keçid]
  19. Nizami adına Azərbaycan ədəbiyyatı Muzeyinin fondu, inv. 874.
  20. . 2014-02-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-13.
  21. Natəvan haqqında xatirələr. Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fondu, inv. 874
  22. Xurşidbanu Natəvan ömrünün poetik salnaməsi
  23. İctimai TV (03.10.2020). "Qarabağ gözəli Xurşidbanu Natavanın ruhu qələbə gözləyir" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2020-10-04.

Mənbə

  • Xurşidbanu Natəvan

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Xurşidbanu Natəvan ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Xurşidbanu Natəvan, Böyük Sovet Ensiklopediyası[ölü keçid] rus.
  • Cəmil Tağıyev. Xan qızı… (kitab) Bakı: "Şur", 2011.
  • Xurşidbanu Natəvan rus.
  • HD Video: Xurşidbanu Natəvanın heykəli, Azərbaycan, Bakı
  • . "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (azərb.). virtualkarabakh.az. 2013. 2017-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-10-14.
  • Azərbaycan tarixində iz qoyan qadınlar — SİYAHI 2016-03-11 at the Wayback Machine
  • Ermənilərdən Natəvanın heykəlinə qarşı vandalizm — FOTOLAR

Həmçinin bax

  Vikimənbədə Müəllif:Xurşidbanu Natəvan ilə əlaqəli məlumatlar var.

Avqust 08, 2021
xurşidbanu, natəvan, əsr, azərbaycanın, görkəmli, şairəsi, sonuncu, qarabağ, xanı, mehdiqulu, cavanşirin, qızı, ibrahimxəlil, xanın, nəvəsi, natəvan, xanım, cavanşir, xanım, cavanşirşəxsi, məlumatlardoğum, tarixi, avqust, 1832doğum, yeri, şuşa, qarabağvəfat, t. Xursidbanu Natevan XIX esr Azerbaycanin gorkemli sairesi Sonuncu Qarabag xani Mehdiqulu xan Cavansirin qizi Ibrahimxelil xanin nevesi Natevan xanim CavansirXursidbanu Natevan xanim CavansirSexsi melumatlarDogum tarixi 6 avqust 1832Dogum yeri Susa QarabagVefat tarixi 1 oktyabr 1897 65 yasinda Vefat yeri Susa Susa qezasi Yelizavetpol quberniyasi Qafqaz canisinliyi Rusiya imperiyasiDefn yeri Imaret qebiristanligi AgdamSulale CavansirlerVetendasligi Rusiya ImperiyasiAtasi Mehdiqulu xan CavansirHeyat yoldaslari Xasay xan Usmiyev Seyid Huseyn bey AgamirovUsaqlari oglu Mehdiqulu xan VefaMir Hesen Aga MirMir Abbas qizi Xanbike xanimElmi fealiyyetiElm sahesi poeziya Vikianbarda elaqeli mediafayllarAzerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari ile Xursidbanu Natevan Azerbaycan Respublikasinda eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin siyahisina daxil edilmisdir 1 Mundericat 1 Heyati 2 Irsi 3 Soyagaci 4 Yaradiciligi 5 Ictimai fealiyyeti 5 1 Eserleri 6 Xursudbanu Natevana ithaf incesenet eserleri 7 Haqqinda olan edebiyyat 8 Filmoqrafiya 9 Istinadlar 10 Menbe 11 Xarici kecidler 12 Hemcinin baxHeyati RedakteMehdiqulu xan qizi Xursidbanu Natevan 6 avqust 1832 ci ilde Susada anadan olmusdur Mehdiqulu xan qizina oz anasi Xursidbanunun adini vermisdir O ailenin yegane ovladi hem de Qarabag xanliqlarinin sonuncu veresesi oldugu ucun onu sarayda Durru yekta Tek inci el arasinda ise Xan qizi cagirmislar 2 Balaca Xursidbanunun ilk terbiyecileri sarayin tecrubeli daye ve murebbiyeleri olmusdular Mekteb yasina catdiqda ise evde dovrun alim ve senetkarlarindan ders almaga baslamisdir Mesgele zamani Xursudbanu Quran ayelerini ve dini ehkamlari ezberlemekle yanasi dunyevi elmlerle de tanis olmusdur XIX esrde kubar ailelerin usaqlarina bir qayda olaraq dogma dili ile beraber ereb ve fars dili onun serfi nevi telim edildiyinden Xan qizi da bu dilleri oyrenmis onlarin vasitesile klassik seirin qayda qanunlarini menimsemisdir O lazimi derecede bilik elde etdikden sonra muntezem suretde mutalie ile mesgul olmusdur Dahi serq sairlerin ele dusen nadir kitablari qiymetli elyazmalari Xursudbanunu klassik edebiyyata baglamisdir Natevanin dunyagorusunun bedii zovqunun formalasmasinda yaxin ve uzaq qohumlarinin emeyi az olmamisdir Qasim bey Zakir Mirze Camal Cavansir Qarabagi Mirze Adigozel bey Qarabagi Ehmed bey Cavansir kimi hormetli ve taninmis sexsiyyetler oz yaradiciliqlari edebi sohbet ve mubahiseleri elece de agilli meslehetleri ile Xursudbanuda seire ve senete olan sovq ve hevesi quvvetlendirmisler Tarixcilerin ehtimalina gore bu dovrde xarici ve daxili veziyyetin ciddi suretde gerginlesmesi ile elaqedar xan aileleri uzerinde nezaret guclendirilmis ve Xursudbanu Xasay xan Usmiyevle izdivaca mecbur edilmisdi Bele bir ehtimal da vardir ki Vorontsovun sexsi yaveri Xasay bey Tiflisde onlara mulk iddialarinda komek gostermis ve bunun muqabilinde Xursudbanuya evlenmeyi teklif etmisdir 1850 ci ilin payizinda Xasay bey Susaya gelib toy etmis ve Xursudbanunu Dagistana oz dogma kendine oradan da Tiflise aparmisdir 3 Heyatinin cicek acdigi bir dovrde Xursudbanu Tiflisde yasamali olmusdur Seherin sefali yerleri tebii menzereleri ona xos gelse de burada yasamaga mecbur oldugu ve cox vaxtlari tek qaldigi ucun sixilmis qeriblik cekmisdir Natevan bu seherde rus gurcu medeni cemiyyetlerine qosulmus ozu de milli enenesi kubarlara mexsus davranisi ve uc dilde serbest danismasi ile cemiyyetlerde maraq oyatmisdir Bir sira vilayet ve seherlere seyahete cixmasi Xursidbanunun tefekkur dairesinin genislenmesine dunyagorusunun artmasina tekan vermisdir Vladiqafqaza Dagistana Sirvana Bakiya Genceye ve Naxcivana seferi zamani o yuksek rutbeli dovlet qulluqculari yazici alim ve seyyahlarla gorusmusdur 1855 ci ilde Xursudbanunun oglu 1856 ci ilde qizi dunyaya gelmisdir Oglunun adini Mehdiqulu qizin adini ise Xanbike qoyurlar Xursidbanu Natevan parlaq istedada ve qabaqcil ideallara malik olan sexsiyyet olmusdur O Azerbaycan medeniyyetinde ve ictimai heyatinda derin izler qoymusdur Bu fenomenin meydana gelmesinin bir nece esas sebebi vardir Bunlardan birisi sairenin soy kokudur Yeni Natevanda iki boyuk neslin Cavansirlerin ve Ziyadoglu Qacarlarin qani vardir Adlarini cekdiyimiz bu iki boyuk ve serefli neslin her birisi dunyaya bir sira sair getirmisdir meselen Cavansir neslinden Ebulfet xan Tutinin Qasim bey Zakirin Ziyad oglu Qacar neslinden ise Ziyadi Qarabagi Musahib Gencevi ve bir sira basqa sairlerin adlarini cekmek olar Maraqlidir ki Ziyadi Qarabagi ve Musahib Gencevi vaxtile Qarabag beylerbeyisi olmusdurlar Natevan yaradiciliginin boyuk tedqiqatcisi Beyler Memmedov Natevanin sair qohumlari kitabinda B 1989 bu meseleni genis aciqlayir Eyni zamanda Ziyadoglu Qacar neslinden cixan sairlerden soz basqa kitablarda da acilir 4 Fuzuli adina Respublika elyazmalar institutunun fondunda Musahib Gencevinin seir divani saxlanilir ve bu eserin uzerinde institutun emekdaslari elmi tedqiqatlar aparirlar Natevanin nevesi Xasay Usmiyev ve onun ecnebi heyat yoldasi Natevanin qizi Xanbike xanim da anasinin yolunu davam etdirerek qezeller ve rubailer yazmisdir Onun bir nece qezeli Vasif Quliyevin Dunene uzanan cigir B 2000 kitabinda cap olunmusdur Bu kitabda gosterilir ki Xanbike xanim Meclisi uns un uzvlerinden biri olub Xursidbanu Natevan zemanesinin gorkemli sexsiyyetlerinden olmus tekce Azerbaycanda deyil butun Zaqafqaziyada xeyirxahligi ve mesenatligi ile taninmisdir O kasiblara el tutmus Susaya su kemeri cekdirmisdir Natevan ikinci defe 1869 cu ilde reiyyet icerisinden cixmis Seyid Huseyn adli bir susaliya ere getmis bu hereketi ile bey ve mulkedarlari qezeblendirmisdir Onlar Natevanin aile uzvleri arasina tefriqe salaraq oglu Mehdiqulu xanin evden bas goturub getmesine muveffeq olmuslar Saire omru boyu qinaq ve tohmetlerden yaxa qurtara bilmemisdir 5 6 Sexsi munasibetlerin dovranin haqsizligi zalimlarin sitemi sairi vaxtsiz qocaltmis onu heyat isigina hesret qoymusdur Aglamaqdan gozlerinin nuru getmis bedeni taqetden dusmusdur Xursidbanu Natevan 1897 ci il 1 oktyabrda vefat etmisdir ve Agdamin Imaret qebiristanliginda defn olunmusdur 7 Agdam rayonu isgaldan azad olunandan sonra melum olmusdur ki ermeniler terefinden Natevanin meqberesi dagidilmis qebiri ise tehqir olunmusdur qazilib ve sumukleri de qebrinden cixarilib aparilmisdir Bu haqda mehsur fransiz fotojurnalisti Rza Diqqeti melumat da derc etmisdir Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi de bu fakti testiqlemisdir 8 9 10 11 12 Irsi RedakteAdina kuce klub kitabxana ve mekteb vardir Xan qizinin elyazmalari sexsi geyim ve esyalari nadir eksponat kimi arxiv ve muzeylerimizde saxlanilir Xursidbanu Natevanin heykeli Baki seheri Xursidbanu Natevanin qebirustu abidesi Agdam seheri Bakida heykeli Susada bustu Agdamda qebirustu abidesi qoyulmusdur 2016 ci il fevralin 18 de Heyder Eliyev Fondunun desteyi ile Belcika Kralliginin Vaterlo seherinde Xursidbanu Natevanin abidesinin acilis merasimi kecirilib Abidenin muellifi heykelteras Imran Mehdiyevdir 13 14 15 Soyagaci RedaktePenaheli xanin neticesidir Ibrahimxelil xanin nevesidir Ana terefden Gence hakimi Cavad xanin neslindendir anasi Bedircahan beyim Cavad xanin nevesi Ugurlu beyin qizidir Qarabagin sonuncu hakimi Mehdiqulu xan Cavansirin qizidir Kumik Xasay xanin heyat yoldasidir Mehdiqulu xan Vefanin anasidir Xanbike xanimin anasidir Mir Hesen Aga Mirin anasidir Mir Abbasin anasidir Behram xan Naxcivanskinin nenesidir Ekber xan Naxcivanskinin nenesidir Xaqan xan Naxcivanskinin nenesidir Kamran xan Naxcivanskinin nenesidir Enver xanim Naxcivanskayanin nenesidir Senuber xanim Naxcivanskayanin nenesidir Neticeleri Xanimcan xanim Nuserim xanim Mehme xanim Zibende xanim Seymur xan Izzet xan Sureyya xanim Hebib xan Exter xanim Reyhanat xanim Terlan xanim Aman xan Isgender xan Leyla xanim Usmiyeva 16 Nahide Leyla Memmedova 17 Yaradiciligi Redakte Azerbaycan poct markasi 2014 Natevan yaradiciliga texminen XIX esrin 50 ci illerinden baslamisdir Ilk vaxtlar onun Xursid imzasi ile yazdigi seirlerin ekseriyyeti itib batmis yalniz cuzi bir hissesi bize gelib catmisdir 1870 ci ilden etibaren saire ozune Natevan komeksiz zeif xeste texellusu goturerek derin mezmunlu qezellerini yaratmisdir Onun seirleri hele sagliginda dilden dile dusmus elyazma seklinde yayilmisdir Xursidbanunun seirlerini mezmun cehetden serti olaraq dord qisme ayirmaq mumkundur asiqane seirler tebiet gozelliklerine hesr edilmis seirler muasirlerine yazdigi menzumeler huznlu seirler 18 XIX esrde Azerbaycan edebi muhiti bir sira qudretli senetkarlar o cumleden saire qadinlar yetisdirmisdir Xursidbanu Natevan Fatma xanim Kemine Asiq Peri ve s Natevanin fitri istedadinin uze cixmasi ve ciceklenmesinin sebeblerinden birii Susanin tekraredilmez yaradici ab havasi ve muhiti de olmusdur Beyler Memmedov Xursidbanu Natevan kitabinda yazir Hetta xatirelerde Natevanin Xanliq Sukur adi ile taninan xidmetcisine musiqi telimi vermekle onu meshur xanende etmesinden de danisilir seh 60 Ozu de muellif qeyd edir ki bu haqda material Nizami adina Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinin fondunda saxlanilir inv 481 seh 7 Hal hazirda bu materialin Fuzuli adina Respublika Elyazmalar institutuna verildiyi barede gumanlar var lakin hemin materiallar helelik tapilib tedqiqata celb edilmemisdir Natevanin poeziyasi Azerbaycan xanendelerini de ruhlandirir Boyuk senetkarimiz Seyid Susinskinin Natevan haqqinda xatiresinde qeyd olunur ki o sairenin qezellerini Segah ustunde oxuyarmis 19 Ve ondan beri demek olar ki bu gune kimi taninmis Azerbaycan xanendeleri sairenin qezellerini oxuyub ilham alirlar Natevan poeziyasi pesekar Azerbaycan bestekarlarin eserlerinde de oz eksini tapir Bunun parlaq misali taninmis bestekar Xalq artisti professor Vasif Adigozelovun Natevanin sozlerine yazilmis meshur Qerenfil mahni romansi ola biler Bestekar Xan qizi Natevan operasini da yazmisdir 20 Natevanin yaradiciliq fealiyyeti tekce seirle bitmir O ressamliqla da mesgul olurdu hemcinin onun nefis el isleri muxtelif janrda tikmeler bacarigi da olmusdur Yaradiciliqla beraber Xan qizinin ictimai ve idareetme fealiyyetini qeyd etmek olar tesadufi deyil ki qohumlar arasinda Xursidbanuya Durru yekta yeni tek inci xanliqin yegane varisi deyermisler Natevanin xeyirxahligi ve xeyriyyeciliyi de goze carpir Beyler Memmedov Xursidbanu Natevan eserinde gosterir ki Susanin bir qrup sairleri bedii meclisi teskil edilmesinin zeruriyyetini derk edirdiler Lakin meclis duzeltmek ucun serait ve imkan yox idi Ziyalilar yalniz Xan qizinin komeyine umid edirdiler Xan qizi bu sairlerin teklifini memnuniyyetle qebul etmis ve neticede qisa bir muddetde Susada Meclisi uns yeni dostluq ulfet meclisi yarandi Bu meclise rehberliyi ve onun butun xerclerini Xan qizi oz uzerine goturmusdur Tesadufi deyil ki Beyler Memmedov oz eserlerin birinde Natevani Meclisi uns un ureyi adlandirirdi Susada Mir Mohsun Nevvab Qarabaginin rehberliyi ile Meclisi feramusan adli daha bir poetik meclis de fealiyyet gosterirdi Mehz bu zaman Xursidbanu saire oz nenesinin adini dasiyirdi o da Genceli Cavad xan Ziyad oglu Qacarin dogma bacisi idi Natevan yeni kimsesiz komeksiz texellusunu ozune goturmusdur Meclisi uns de taninmis Qarabag sairleri ile yanasi meshur xanende ve sazandeler de istirak etmisler Bunlardan Haci Husu Mesedi Isi Molla Veli Molla Abbasqulu Mesedi Dadas Ebdulqeni ve Sadiqcanin Sadiq Esed oglunun adlarini ceke bilerik Meshur tarzen Qurban Pirimov yazirdi Xursidbanu neinki seir elece de musiqini cox sevirdi Xanendelerden Haci Husu ve Mesedi Isi onun meclisinde oxuyardilar Bu xanende oxuyarken Natevanin qezellerinden tez tez istifade ederdiler Son vaxtlara qeder Cabbar onun qezellerini oz repertuarinda saxlardi 21 Fuzuli adina Respublika Elyazmalar Instiututun fondunda saxlanilan Mir Hesen Agamirovun Natevan haqqinda xatirelerde inv 1788 qeyd olunur ki Natevanin her bir meclisinde musiqiciler istirak edirdiler Natevanin bezi meclisleri ise sirf musiqi meclisi hesab olunurdu ve burada Natevanin qezelleri de oxunurdu Xursidbanu Natevan yaradiciliga 50 ci illerden enenevi serq movzusu ve serlerle baslamisdir Qezellerinde mehebbet tebiet gozellikleri Gulun Qerenfil ve s terennum olunmusdur 16 yasli oglunun olumunden sonra Natevan bedbin ruhlu serler yazmisdir Aglaram Olaydi Getdi Sensiz Olurem ve s Eserleri derin semimiyyeti ince lirizmi ile secilir Yuksek senetkarliq numunesi olan serlerinde tekrir qosma redif mecaz ve s bedii vasiteler meharetle islenmisdir M N Nevvab S E Sirvani ve basqalari ona ser hesr etmisler Xursidbanu Natevan Natevan hem de istedadli ressam olmusdur Onun bedii tikmeleri Gul defteri 1886 adli albomundaki resmler buna subutdur Ictimai fealiyyeti RedakteNatevanin sexsiyyet kimi ozunu tesdiqlemesinde vetene doguldugu torpaga bagli olmasinda hem de mensub oldugu soyun kokun neslin boyuk tesiri vardir Xeyriyyeci messenant ve feal ictimai xadim kimi de xalqin yaddasina hekk olmusdur 22 Xursidbanu Natevan Genc saire Susada Meclisi uns edebi meclisini teskil etmisdir 1873 cu ilde Susaya su kemerini cekdirmisdir bu su kemeri indi de Xan qizi bulagi adi ile meshurdur 23 Natevan Araz cayindan Mil duzune de su kemeri cekmeye tesebbus etmisdir 1858 ci ilde xosbext bir tesaduf Bakida meshur fransiz yazicisi Aleksandr Duma ile Xursidbanunu rastlasdirmisdir Natevanin heyat yoldasi Xasay xanin fransiz dilini yaxsi bilmesi onlar aralarinda dostluq telleri yaratmisdir Onlar Abseronda birge gezintiye cixmis ayrilarken bir birine qiymetli hediyyeler teqdim etmisler Natevanin Bakidan Six kendine das yol cekdirmesi haqqinda ilk melumat da A Dumanin Qafqaza seyahet kitabinda oz eksini tapmisdir Eserleri Redakte Secilmis eserleri Tebriz 1991 112 s Eserleri Baki Lider nesriyyati 2004 87 s Eserleri Baki Yazici 1984 100 s 33 qezel Baki Genclik 1981 36 s Serler Baki Azernesr 1965 80 s Xursudbanu Natevana ithaf incesenet eserleri RedakteMemmed Rahim Natevan poemasi Ilyas Efendiyev Xursudbanu Natevan pyesi Vasif Adigozelov Natevan opera Rauf Adigozelov Qerenfil romansi sozleri Natevan musiqi Vasif Adigozelov Natevan Qerenfil seiri seslendiren Lalezar MehdixanliHaqqinda olan edebiyyat RedakteCeferzade E Natevan haqqinda hekayeler Baki Azernesr 1963 60 seh Xursud Banu Natevan Azerbaycan yazicilarinin heyatindan deqiqeler Baki 1979 seh 44 48 Memmedov B Xursudbanu Natevan Baki Yazici 1983 158 seh Natevanin sair qohumlari Baki Azernesr 1989 84 seh Eliyeva H Natevanin tikmeleri Qobustan 1970 N1 seh 42 46 Efendiyev I Xursudbanu Natevan Azerbaycan 1985 N11 seh 22 65 Memmedov B Xursudbanuya Ulduz 1995 N1 seh 36 Filmoqrafiya RedakteQarabaga seyahet film 1968 Daglarda isiq film 1973 Uzeyir omru film 1981 Natevan film 1982 Mahur hindi film 2001 Duma omrunun qirx gunu film 2002 Gullelenmis heykeller film 2002 Meclisi uns verilis 2006 Papaq film 2007 Xursidbanu Natevan film 2012 SELEFMehdiqulu xan Xursidbanu NatevanCavansirler XELEF Suqutu Istinadlar Redakte Eserlerin dovlet varidati elan edilmesi Qaydalari nin ve Eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin ve dovlet varidati elan edilen filmlerin Siyahisi nin tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti nin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari azerb nk gov az 2019 05 11 Istifade tarixi 2019 05 13 Azerbaycan SSR nin Merkezi dovlet tarixi arxivi Baki 1958 seh 179 180 K Aliev Kumyki v voennoj istorii Rossii Izd Delta Press Mahachkala 2010 S 156 159 Mehemmedeli Terbiyyetin Danismedani Azerbaycan B 1987 Cingiz Qacarin Qedim ve orta esrler Azerbaycanin gorkemli sexsiyyetleri B 1997 ve s Qarabag edebiyyati xronoqraf gt XIX esr gt Xursidbanu Natevan 2013 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 02 13 XIX esr Azerbaycan seiri antologiyasi Baki Serq Qerb 2005 seh 222 Xursidbanu Natevanin anadan olmasinin 180 illik yubileyi qeyd edilib http mct gov az az umumi xeberler 13429 http www azerbaijan news az posts detail meshur fotoqraf reza deqati agdamda natevanin meqberesinde toredilen vandalizmle bagli paylasim edib 1611752467 https heydaraliyev centers az gadabay news 14391 https paralel az az article 227384 Xursudbanu Natevanin dagidilmis qebrinin goruntuleri https www youtube com watch v fCdCipq2NSk amp ab channel D0 92 D1 81 D1 8F D0 BF D1 80 D0 B0 D0 B2 D0 B4 D0 B0 Belcikada Xursidbanu Natevanin heykelinin acilisi olub 2016 02 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 20 Belcikada Xursidbanu Natevanin heykelinin acilisi olub Belcikada Xursidbanu Natevanin abidesi ucaldildi Medeniyyet xeberleri 20 02 16 TTV 525 ci qezet Xursidbanu Natevan olu kecid Xursudbanu Natevanin neticesi Azerbaycan Musiqi Akademiyasinin professoru Azerbaycan Respublikasi MTN nin ixtisaslasdirilmis orta musiqi mektebinin direktoru AR nin emekdar muellimi Naide Seyid qizi Memmedova olu kecid azerb Tariximizin fexri Xursidbanu Natevan olu kecid Nizami adina Azerbaycan edebiyyati Muzeyinin fondu inv 874 panorama az Xursidbanu Natevan heyati 2014 02 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 02 13 Natevan haqqinda xatireler Nizami adina Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinin fondu inv 874 Xursidbanu Natevan omrunun poetik salnamesi Ictimai TV 03 10 2020 Qarabag gozeli Xursidbanu Natavanin ruhu qelebe gozleyir azerb Youtube com Istifade tarixi 2020 10 04 Menbe Redakte Xursidbanu NatevanXarici kecidler Redakte Vikianbarda Xursidbanu Natevan ile elaqeli mediafayllar var Xursidbanu Natevan Boyuk Sovet Ensiklopediyasi olu kecid rus Cemil Tagiyev Xan qizi kitab Baki Sur 2011 Xursidbanu Natevan rus HD Video Xursidbanu Natevanin heykeli Azerbaycan Baki Qarabagin gorkemli sexsiyyetleri Xursidbanu Natevan 1832 1897 Virtual Qarabag IKT Merkezinin resmi portali azerb virtualkarabakh az 2013 2017 12 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 10 14 Azerbaycan tarixinde iz qoyan qadinlar SIYAHI Arxivlesdirilib 2016 03 11 at the Wayback Machine Ermenilerden Natevanin heykeline qarsi vandalizm FOTOLARHemcinin bax Redakte Vikimenbede Muellif Xursidbanu Natevan ile elaqeli melumatlar var Qafqaza seyahet balet Natevan opera Xan Susinski Seyid Susinski Agabeyim aga Agabaci Xursidbanu Natevanin bustu Susa Menbe https az wikipedia org w index php title Xursidbanu Natevan amp oldid 6090090, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.