Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
"Xoşbəxtlik hipotezi: qədim müdriklərdə müasir həqiqət axtarışı" (ing. The Happiness Hypothesis) ― Conatan Haydt tərəfindən 2006-cı ildə geniş auditoriya üçün yazılmış psixologiya üzrə kitab. Burada Haydt qədim mütəfəkkirlərin – Platon, Budda, İsa Məsih və başqalarının irəli sürdüyü “nəhəng ideyalardan” bir neçəsini təsvir edir, onları elmin işığında tədqiq edir və onlardan müasir həyatımıza aid olan nəticələr çıxarır. Kitabın mərkəzində fəzilət, xoşbəxtlik, özünü dərketmə və məna anlayışları dayanır.
| Xoşbəxtlik hipotezi | |
|---|---|
| ing. The Happiness Hypothesis | |
| Müəllif | Conatan Haydt |
| Orijinalın dili | ingilis dili |
| Orijinalın nəşr ili | 2006 |
| Səhifə | 320 |
Fəsillərin məzmun
Giriş. Nə qədər az bilsən, bir o qədər möhkəm yatarsan
Girişdə əvvəlcə izah edilir ki, müəllifin məqsədi müasir insanlar üçün mövcud olan sonsuz “müdrikliyi” hər fəsildə bir olmaqla 10 böyük ideyaya ayırmaqdır. Girişin qalan hissəsi bu on fəslin qısa icmalını təqdim edir.
Birinci fəsildə hər bir insanın iki hissədən ibarət olması təsvir edilir: əsas instinktlərimizi özündə birləşdirən primitiv hissə və instinktləri idarə etməyə çalışan yüksək inkişaf etmiş hissə. 2-ci fəsil göstərir ki, instinktlərə nəzarət etməyə çalışmaq həddindən artıq narahatlığa gətirib çıxarır, ancaq insan özünü bu narahatçılıqdan yayındırmaq üçün müxtəlif üsullardan, məsələn, meditasiyadan istifadə edə bilər. Üçüncü fəsil insanın digər insanlarla münasibətlərinə həsr olunub və Əxlaqın Qızıl Qaydası ilə başlayır: özünüzə rəva bilmədiyinizi başqalarına da rəva bilməyin. Bu, dördüncü fəsildə göstərildiyi kimi, insanların başqalarında qüsurları özümüzdən daha asan görmə meylinin təsvirinə gətirib çıxarır ki, biz onları düzəltmək üçün müəyyən səylər göstərə və beləliklə, Qızıl Qayda ilə yaşamağa yaxınlaşa bilərik.
Beşinci fəsildə, kitabın yarısında Haydt “xoşbəxtlik hipotezi” anlayışını təqdim edir. Hipotezə görə, ola bilər ki, xoşbəxtlik Buddanın dediyi kimi daxildən gəlir və yaxud isə, xoşbəxtlik xaricdən gəlir. Altıncı fəsildə Haydt həqiqətin bu iki ifrat arasında ola biləcəyini iddia edir və sevginin xoşbəxtlik üçün çox vacib olduğunu iddia edir. Yeddinci fəsil çətinliklərin xoşbəxtlik üçün zəruri şərt olub-olmadığını sorğulayır. Xoşbəxtliyə nail olmaq fəzilətli davranışı əhatə edən mürəkkəb bir prosesdir və Haydt səkkizinci fəsildə iddia edir ki, fəzilətli davranış Aristotelin dediyi kimi etmək - güclü tərəflərini inkişaf etdirmək və potensialını reallaşdırmaq deməkdir. Doqquzuncu fəsil insanın xoşbəxtliyinin fəzilətli həyat sürməsindən bəhrələnməsi fikrini genişləndirir, qeyd edir ki, ilahilik hissi buna kömək edir və insanın həyatı boyunca əxlaqi əməllər etməsinə kömək edir. Onuncu fəsil ömür boyu təcrübə ideyasını inkişaf etdirir və iddia edir ki, xoşbəxt həyat, özünüzlə başqaları, özünüz və işiniz, işinizlə özünüzdən daha böyük bir şey arasında düzgün əlaqələr qurduğunuz bir həyatdır - siz bir məqsəd hiss edirsiniz.
Fəsil 1. "Mən"i bölün
Haydt qədim zamanlardan bəri mövcud olan "mən"i bölməyin bir sıra yollarını nəzərdən keçirir:
- ağıl və bədən
- sol beyin və sağ (beyin funksiyalarının lateralizasiyası)
- köhnə beyin və yeni beyin (frontal lob)
- idarə olunan və avtomatik
Haydt bu sonuncu bölgüyə diqqət yetirir - şüurlu/rasional proseslər və avtomatik/qeyri-müəyyən proseslər arasında. Onun metaforasınq görə, şüurlu ağıl filsürən, şüursuz ağıl isə fildir. Filsürən fili güc tətbiqi ilə idarə edə bilməz: bu, zehni həyatımızın bir çox sirlərini, xüsusən də iradə zəifliyi bağlı niyə problemlərimizin olduğunu izah edir. Fili əhlilləşdirməyi, idarə etməyi öyrənmək — özünütəkmilləşdirmənin sirridir.
Fəsil 2. Dəyişmək bacarığı
"Filin" avtomatik emosional reaksiyaları bütün həyatımız boyunca bii idarə edir. İnsanlar hətta adları özlərinə bənzəyən yoldaşları və peşələri seçməyə meyllidirlər. Neqativ bir qərəz olsa da, bəzi insanlar optimist, bəziləri isə pessimistdir. Haydt bu avtomatik reaksiyaları dəyişdirməyin üç yolunu nəzərdən keçirir: (1) meditasiya, (2) koqnitiv terapiya və (3) fluoksetin kimi bəzi preparatlar.
Fəsil 3. Qarşılıqlılıq və qisas haqqında
Bir çox növlər sosialdır, lakin məməlilər arasında yalnız insanlar ultrasosialdır - çox böyük kooperativ qruplarda yaşamağa qadirdir. Robert Çaldininin "altı növ təsir silahı"na əsaslanaraq, Haydt qarşılıqlılığın əsas mexanizmlərini başa düşməyin sosial həyatımızda problemlərin həllinə və manipulyasiya oluna biləcəyimiz bir çox yoldan qorunmağa kömək edə biləcəyi yolları təsvir edir.
4-cü fəsil. Başqalarının çatışmazlıqları
Bizim ultrasosiallığımızın bir hissəsidir ki, biz bunu etdiyimizi dərk etmədən daima başqalarının özümüz haqqında fikirlərini manipulyasiya etməyə çalışırıq. İsanın dediyi kimi, biz həmişə başqalarının nöqsanlarını açıq-aydın görürük, lakin öz səhvlərimizə qarşı kor oluruq. ("Niyə qonşunun gözündəki çöpü görürsən, amma öz gözündəki tiri görmürsən?").
Fəsil 5. Xoşbəxtlik axtarışında
Xoşbəxtliyin daxildən gəldiyi və xarici şeylərdə tapıla bilməyəcəyi ümumi qəbul edilir. 1990-cı illərdə bir müddət psixoloqlar qədim müdriklərlə (məsələn, Budda və Epiktet kimi) xarici şərtlərin əhəmiyyətinin olmadığı barədə razılığa gəliblər. Bununla belə, Haydt iddia edir ki, biz indi bəzi xarici şərtlərin əhəmiyyətli olduğunu bilirik. O, pulu ağıllı xərcləmək də daxil olmaqla, onları dəyişdirməklə xoşbəxtliyi yaxşılaşdırmağın yollarını müəyyənləşdirir.
Fəsil 6. Sevgi və bağlılıq
Sevginin bir çox növləri var, lakin Haydtın iddia etdiyi kimi, sevginin haradan gəldiyini və nələr etdiyini görəndə onlar hamısı məna kəsb etməyə başlayır. Bunu etmək üçün o, Con Boulbinin 1950-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən dəstəklənən Ana qayğısı və psixi sağlamlıq araşdırmasına və hesabatına, habelə Harri Harlounun meymunlarla işinə baxır. O yazır ki, sevginin müxtəlif növlərini başa düşmək, insanların sevgidə niyə bu qədər səhv etdiyini, filosofların niyə sevgiyə nifrət etdiyini və bu barədə bizə pis məsləhətlər verdiyini izah etməyə kömək edə bilər.
Fəsil 7. Bədbəxtlik faydalı alət kimi
Nitsşe yazırdı: “Məni öldürməyən şey, məni daha da güclü edir. Lakin, bu hamı üçün keçərli deyil. Çünki, bu, posttravmatik stress pozğunluğuna səbəb ola bilər. Haydt bəzi insanların əzablarından necə və niyə böyüdüklərini, həmçinin travma sonrası böyümə şanslarını artırmağın yollarını müzakirə edir. Robert Sternberqin müdrikliklə bağlı araşdırmasının göstərdiyi kimi, həyatın düzgün vaxtında baş verən çətinliklər insanları daha mərhəmətli edə, özlərinin və başqalarının ehtiyacları arasında balans yarada bilər.
Fəsil 8. Fəzilət sevinci
Benjamin Franklini misal kimi götürən Haydt, müvəffəqiyyətin ərdəmi necə izləyə biləcəyini, sözün geniş mənasında qədim yunan aretesinə - mükəmməlliyə gedib çıxanı nəzərdən keçirir. Haydtın fikrincə, qədim insanlar fəzilət haqqında mükəmməl psixoloji anlayışa sahib idilər, aforizmlərdən, nağıllardan və insanların avtomatik cavabları olan "fil" yetişdirmək üçün nümunələrdən istifadə etdilər. Qərb fəzilətinin mənşəyi Homerdə, Ezopda və Əhdi-Ətiqdə olsa da, onun müasir anlayışı Kantın ( kateqorik imperativ ) və Bentamın ( utilitarizm ) arqumentləri ilə çoxlu ümumi cəhətlərə malikdir. Onlarla birlikdə xarakter etikasından problemlər etikasına, əxlaqi tərbiyədən əxlaqi mülahizələrə keçid baş verdi.
Ortaq əxlaqın müxtəlif cəmiyyətdə necə inkişaf etdirilə biləcəyi sualına cavab vermək üçün Haidt müsbət psixologiyaya, xüsusən Martin Seliqman və Kristofer Petersonun fəzilətlər və güclü tərəflərə dair əsərinı müraciət edir.
Fəsil 9. İlahilik - Allahla və onsuz
Flatland metaforasından istifadə edən Haydt, müqəddəslik və ilahiliyin dərk edilməsinin insan şüurunun iki əsas xüsusiyyəti olduğunu müdafiə edir; iyrənclik, mənəvi yüksəliş və qorxu duyğuları bizə bu ölçüdən xəbər verir, lakin hamı onları dinləmir. “Dini hüquq”u ancaq liberalların və dünyəvi mütəfəkkirlərin əksəriyyətinin görməməzliyə vurduğu və ya səhv başa düşdüyü bu ölçüsü tanımaqla başa düşmək olar.Uilyam Ceyms və Abraham Maslounun (“ pik təcrübələr ” mövzusunda) əsəri bu ölçünün qeyri-dindar insanlar üçün də nə dərəcədə aktual olduğunu göstərir.
Fəsil 10. Xoşbəxtlik qarşılıqlı əlaqə kimi
Haydt həyatın məqsədi ilə həyatın məqsədi arasında fərq qoyaraq “həyatın mənasını” müzakirə edir. Sevgi və iş həyatın mənasını verir. Mihaly Csikszentmihalyi, Howard Gardner və William Damon tərəfindən edilən bir araşdırma, ən böyük məna ilə işi xarakterizə edən "həyata cəlbetmə" anlayışını formalaşdırdı. Özünüzdə və həyatınızdakı “səviyyələrarası uyğunluq”, fiziki, psixoloji və sosial-mədəni səviyyələr arasında uyğunluq da həyati əhəmiyyət kəsb edir. Haidt iddia edir ki, din bu cür uyğunluq yaratmaq üçün inkişaf etmiş mexanizmdir.
Fəsil 11. Nəticə. Balans haqqında
Sonda Haydt iddia edir ki, qədim in və yan ideyası ən müdrik olduğunu sübut edir. O yazır ki, bizə qədim din və müasir elmin, Şərqin və Qərbin, hətta liberalların və mühafizəkarların perspektivləri lazımdır. "Hikmətli sözlər bizə gəlir, ancaq bir çox mənbələrdən istifadə etməklə müdrik ola bilərik."
İstinadlar
- Peterson, Christopher; Character strengths and virtues: A handbook and classification. Oxford. 2004. ISBN .
- See also: Haidt, Jonathan. "the moral roots of liberals and conservatives". . 2016-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-05-28.
- , , and . 2001. Good Work: When excellence and ethics meet. New York: Basic Books.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xosbextlik hipotezi qedim mudriklerde muasir heqiqet axtarisi ing The Happiness Hypothesis Conatan Haydt terefinden 2006 ci ilde genis auditoriya ucun yazilmis psixologiya uzre kitab Burada Haydt qedim mutefekkirlerin Platon Budda Isa Mesih ve basqalarinin ireli surduyu neheng ideyalardan bir necesini tesvir edir onlari elmin isiginda tedqiq edir ve onlardan muasir heyatimiza aid olan neticeler cixarir Kitabin merkezinde fezilet xosbextlik ozunu derketme ve mena anlayislari dayanir Xosbextlik hipoteziing The Happiness HypothesisMuellif Conatan HaydtOrijinalin dili ingilis diliOrijinalin nesr ili 2006Sehife 320Fesillerin mezmunGiris Ne qeder az bilsen bir o qeder mohkem yatarsan Girisde evvelce izah edilir ki muellifin meqsedi muasir insanlar ucun movcud olan sonsuz mudrikliyi her fesilde bir olmaqla 10 boyuk ideyaya ayirmaqdir Girisin qalan hissesi bu on feslin qisa icmalini teqdim edir Birinci fesilde her bir insanin iki hisseden ibaret olmasi tesvir edilir esas instinktlerimizi ozunde birlesdiren primitiv hisse ve instinktleri idare etmeye calisan yuksek inkisaf etmis hisse 2 ci fesil gosterir ki instinktlere nezaret etmeye calismaq heddinden artiq narahatliga getirib cixarir ancaq insan ozunu bu narahatciliqdan yayindirmaq ucun muxtelif usullardan meselen meditasiyadan istifade ede biler Ucuncu fesil insanin diger insanlarla munasibetlerine hesr olunub ve Exlaqin Qizil Qaydasi ile baslayir ozunuze reva bilmediyinizi basqalarina da reva bilmeyin Bu dorduncu fesilde gosterildiyi kimi insanlarin basqalarinda qusurlari ozumuzden daha asan gorme meylinin tesvirine getirib cixarir ki biz onlari duzeltmek ucun mueyyen seyler gostere ve belelikle Qizil Qayda ile yasamaga yaxinlasa bilerik Besinci fesilde kitabin yarisinda Haydt xosbextlik hipotezi anlayisini teqdim edir Hipoteze gore ola biler ki xosbextlik Buddanin dediyi kimi daxilden gelir ve yaxud ise xosbextlik xaricden gelir Altinci fesilde Haydt heqiqetin bu iki ifrat arasinda ola bileceyini iddia edir ve sevginin xosbextlik ucun cox vacib oldugunu iddia edir Yeddinci fesil cetinliklerin xosbextlik ucun zeruri sert olub olmadigini sorgulayir Xosbextliye nail olmaq feziletli davranisi ehate eden murekkeb bir prosesdir ve Haydt sekkizinci fesilde iddia edir ki feziletli davranis Aristotelin dediyi kimi etmek guclu tereflerini inkisaf etdirmek ve potensialini reallasdirmaq demekdir Doqquzuncu fesil insanin xosbextliyinin feziletli heyat surmesinden behrelenmesi fikrini genislendirir qeyd edir ki ilahilik hissi buna komek edir ve insanin heyati boyunca exlaqi emeller etmesine komek edir Onuncu fesil omur boyu tecrube ideyasini inkisaf etdirir ve iddia edir ki xosbext heyat ozunuzle basqalari ozunuz ve isiniz isinizle ozunuzden daha boyuk bir sey arasinda duzgun elaqeler qurdugunuz bir heyatdir siz bir meqsed hiss edirsiniz Fesil 1 Men i bolun Haydt qedim zamanlardan beri movcud olan men i bolmeyin bir sira yollarini nezerden kecirir agil ve beden sol beyin ve sag beyin funksiyalarinin lateralizasiyasi kohne beyin ve yeni beyin frontal lob idare olunan ve avtomatik Haydt bu sonuncu bolguye diqqet yetirir suurlu rasional prosesler ve avtomatik qeyri mueyyen prosesler arasinda Onun metaforasinq gore suurlu agil filsuren suursuz agil ise fildir Filsuren fili guc tetbiqi ile idare ede bilmez bu zehni heyatimizin bir cox sirlerini xususen de irade zeifliyi bagli niye problemlerimizin oldugunu izah edir Fili ehlillesdirmeyi idare etmeyi oyrenmek ozunutekmillesdirmenin sirridir Fesil 2 Deyismek bacarigi Filin avtomatik emosional reaksiyalari butun heyatimiz boyunca bii idare edir Insanlar hetta adlari ozlerine benzeyen yoldaslari ve peseleri secmeye meyllidirler Neqativ bir qerez olsa da bezi insanlar optimist bezileri ise pessimistdir Haydt bu avtomatik reaksiyalari deyisdirmeyin uc yolunu nezerden kecirir 1 meditasiya 2 koqnitiv terapiya ve 3 fluoksetin kimi bezi preparatlar Fesil 3 Qarsiliqliliq ve qisas haqqinda Bir cox novler sosialdir lakin memeliler arasinda yalniz insanlar ultrasosialdir cox boyuk kooperativ qruplarda yasamaga qadirdir Robert Caldininin alti nov tesir silahi na esaslanaraq Haydt qarsiliqliligin esas mexanizmlerini basa dusmeyin sosial heyatimizda problemlerin helline ve manipulyasiya oluna bileceyimiz bir cox yoldan qorunmaga komek ede bileceyi yollari tesvir edir 4 cu fesil Basqalarinin catismazliqlari Bizim ultrasosialligimizin bir hissesidir ki biz bunu etdiyimizi derk etmeden daima basqalarinin ozumuz haqqinda fikirlerini manipulyasiya etmeye calisiriq Isanin dediyi kimi biz hemise basqalarinin noqsanlarini aciq aydin goruruk lakin oz sehvlerimize qarsi kor oluruq Niye qonsunun gozundeki copu gorursen amma oz gozundeki tiri gormursen Fesil 5 Xosbextlik axtarisinda Xosbextliyin daxilden geldiyi ve xarici seylerde tapila bilmeyeceyi umumi qebul edilir 1990 ci illerde bir muddet psixoloqlar qedim mudriklerle meselen Budda ve Epiktet kimi xarici sertlerin ehemiyyetinin olmadigi barede raziliga gelibler Bununla bele Haydt iddia edir ki biz indi bezi xarici sertlerin ehemiyyetli oldugunu bilirik O pulu agilli xerclemek de daxil olmaqla onlari deyisdirmekle xosbextliyi yaxsilasdirmagin yollarini mueyyenlesdirir Fesil 6 Sevgi ve bagliliq Daha xosbext heyata 5 addim Xosbextlik hipotezi kitabi esasinda infoqrafika Sevginin bir cox novleri var lakin Haydtin iddia etdiyi kimi sevginin haradan geldiyini ve neler etdiyini gorende onlar hamisi mena kesb etmeye baslayir Bunu etmek ucun o Con Boulbinin 1950 ci ilde Umumdunya Sehiyye Teskilati terefinden desteklenen Ana qaygisi ve psixi saglamliq arasdirmasina ve hesabatina habele Harri Harlounun meymunlarla isine baxir O yazir ki sevginin muxtelif novlerini basa dusmek insanlarin sevgide niye bu qeder sehv etdiyini filosoflarin niye sevgiye nifret etdiyini ve bu barede bize pis meslehetler verdiyini izah etmeye komek ede biler Fesil 7 Bedbextlik faydali alet kimi Nitsse yazirdi Meni oldurmeyen sey meni daha da guclu edir Lakin bu hami ucun kecerli deyil Cunki bu posttravmatik stress pozgunluguna sebeb ola biler Haydt bezi insanlarin ezablarindan nece ve niye boyuduklerini hemcinin travma sonrasi boyume sanslarini artirmagin yollarini muzakire edir Robert Sternberqin mudriklikle bagli arasdirmasinin gosterdiyi kimi heyatin duzgun vaxtinda bas veren cetinlikler insanlari daha merhemetli ede ozlerinin ve basqalarinin ehtiyaclari arasinda balans yarada biler Fesil 8 Fezilet sevinci Benjamin Franklini misal kimi goturen Haydt muveffeqiyyetin erdemi nece izleye bileceyini sozun genis menasinda qedim yunan aretesine mukemmelliye gedib cixani nezerden kecirir Haydtin fikrince qedim insanlar fezilet haqqinda mukemmel psixoloji anlayisa sahib idiler aforizmlerden nagillardan ve insanlarin avtomatik cavablari olan fil yetisdirmek ucun numunelerden istifade etdiler Qerb feziletinin menseyi Homerde Ezopda ve Ehdi Etiqde olsa da onun muasir anlayisi Kantin kateqorik imperativ ve Bentamin utilitarizm arqumentleri ile coxlu umumi cehetlere malikdir Onlarla birlikde xarakter etikasindan problemler etikasina exlaqi terbiyeden exlaqi mulahizelere kecid bas verdi Ortaq exlaqin muxtelif cemiyyetde nece inkisaf etdirile bileceyi sualina cavab vermek ucun Haidt musbet psixologiyaya xususen Martin Seliqman ve Kristofer Petersonun feziletler ve guclu tereflere dair eserini muraciet edir Fesil 9 Ilahilik Allahla ve onsuz Flatland metaforasindan istifade eden Haydt muqeddeslik ve ilahiliyin derk edilmesinin insan suurunun iki esas xususiyyeti oldugunu mudafie edir iyrenclik menevi yukselis ve qorxu duygulari bize bu olcuden xeber verir lakin hami onlari dinlemir Dini huquq u ancaq liberallarin ve dunyevi mutefekkirlerin ekseriyyetinin gormemezliye vurdugu ve ya sehv basa dusduyu bu olcusu tanimaqla basa dusmek olar Uilyam Ceyms ve Abraham Maslounun pik tecrubeler movzusunda eseri bu olcunun qeyri dindar insanlar ucun de ne derecede aktual oldugunu gosterir Fesil 10 Xosbextlik qarsiliqli elaqe kimi Haydt heyatin meqsedi ile heyatin meqsedi arasinda ferq qoyaraq heyatin menasini muzakire edir Sevgi ve is heyatin menasini verir Mihaly Csikszentmihalyi Howard Gardner ve William Damon terefinden edilen bir arasdirma en boyuk mena ile isi xarakterize eden heyata celbetme anlayisini formalasdirdi Ozunuzde ve heyatinizdaki seviyyelerarasi uygunluq fiziki psixoloji ve sosial medeni seviyyeler arasinda uygunluq da heyati ehemiyyet kesb edir Haidt iddia edir ki din bu cur uygunluq yaratmaq ucun inkisaf etmis mexanizmdir Fesil 11 Netice Balans haqqinda Sonda Haydt iddia edir ki qedim in ve yan ideyasi en mudrik oldugunu subut edir O yazir ki bize qedim din ve muasir elmin Serqin ve Qerbin hetta liberallarin ve muhafizekarlarin perspektivleri lazimdir Hikmetli sozler bize gelir ancaq bir cox menbelerden istifade etmekle mudrik ola bilerik IstinadlarPeterson Christopher Character strengths and virtues A handbook and classification Oxford 2004 ISBN 0 19 516701 5 See also Haidt Jonathan the moral roots of liberals and conservatives 2016 09 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 05 28 and 2001 Good Work When excellence and ethics meet New York Basic Books