Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Xallı badyan (lat. Conium maculatum) — bitkilər aləminin çətirçiçəklilər dəstəsinin çətirkimilər fəsiləsinin badyan cinsinə aid bitki növü.
| Xallı badyan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Xallı badyan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Yayılması
Təbiətdə bu bitki Afrikada Əlcəzair, Mərakeş, Tunis və Efiopiya, Avropanın bütün ərazisində, Asiyada isə Türkiyədən Çinə qədər mülayim iqlimi olan ərazilərdə yayılmışdır.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 100 sm qədər olan, çox vaxt mixəyiqırmızı ləkəli ikiillik ot bitkisidir. Gövdəsi çılpaq, düz budaqlı, xırda şırımlı içi boşdur. Aşağı yarpaqları saplaqlı, enli üçbucaqşəkillidir. Orta və yuxarı yarpaqları daha xırda və oturaqdır. Çox saylı çətirlərinin 12-20 sayda nahamar şüası vardır. Çiçəkləri ağ, meyvəsi 3 mm, dalğalı tinli yumru-kürəvaridir. İyun-iyul aylarında çiçəkləyir, iyul-avqust aylarında meyvə verir.
Mənşəyi və yayılması
Ləkəli badyan boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin qərbi-palearktik qrupuna aiddir. Skandinaviya, Atlantik və Orta Avropa, Şimali Afrika, Balkan və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Şimali Amerika, Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Ləkəli badyan Azərbaycanda Böyük Qafqazın bütün rayonlarında, Kiçik Qafqazın mərkəzi rayonlarında, Naxçıvan və Lənkəranın dağlıq hissəsində arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.
Ekoloji qrup və bitdiyi yerlər
Mezokserofitdir, dağ-kserofit və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Kolluqlar, yol kənarları və baxımsız (zibillik) olan yerlərdə ləkələr əmələ gətirir, alaq bitkilərdən təşkil olunmuş senozlarda çox vaxt dominantlıq edir.
Kimyəvi tərkibi
Alkaloid, kumarin, flavonoid, efir və piyli yağlar, C vitamini, karotin, eləcə də antosianlarla zəngindir.
Təsiri və tətbiqi
Elmi və xalq təbabətində, homeopatiyada tətbiq edilir, Azərbaycanın orta əsrlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Mədə, damar, dəri-zöhrəvi, revmatizm, epilepsiya, podaqra, anemiya xəstəliklərində, bəd şişlərə, qıcolmaya və iltihab proseslərinə qarşı istifadə olunur. Ağrıkəsici, sakitləşdirici və hemostatik təsirə malikdir.
Əks təsirləri
Zəhərli olduğuna görə yarpaqlarının şirəsi və spirtli tinkturasının daxilə qəbulu ancaq həkim məsləhəti ilə olmalıdır.
İstifadə olunan hissələri və istifadə formaları
Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, meyvələri və yarpaqları istifadə edilir. Şirə, spirt tinkturası, təpitmələr formasında istifadə olunur.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 243.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xalli badyan lat Conium maculatum bitkiler aleminin cetircicekliler destesinin cetirkimiler fesilesinin badyan cinsine aid bitki novu Xalli badyanElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste CetirciceklilerFesile CetirkimilerYarimfesile Cins BadyanNov Xalli badyanBeynelxalq elmi adiConium maculatum L 1753Sekil axtarisiITIS 29473NCBI 13447EOL 581784YayilmasiTebietde bu bitki Afrikada Elcezair Merakes Tunis ve Efiopiya Avropanin butun erazisinde Asiyada ise Turkiyeden Cine qeder mulayim iqlimi olan erazilerde yayilmisdir Botaniki tesviriHundurluyu 100 sm qeder olan cox vaxt mixeyiqirmizi lekeli ikiillik ot bitkisidir Govdesi cilpaq duz budaqli xirda sirimli ici bosdur Asagi yarpaqlari saplaqli enli ucbucaqsekillidir Orta ve yuxari yarpaqlari daha xirda ve oturaqdir Cox sayli cetirlerinin 12 20 sayda nahamar suasi vardir Cicekleri ag meyvesi 3 mm dalgali tinli yumru kurevaridir Iyun iyul aylarinda cicekleyir iyul avqust aylarinda meyve verir Menseyi ve yayilmasiLekeli badyan boreal cografi tipinin palearktik sinfinin qerbi palearktik qrupuna aiddir Skandinaviya Atlantik ve Orta Avropa Simali Afrika Balkan ve Kicik Asiya olkeleri Iran Efqanistan Simali Amerika Rusiya Orta Asiya ve Qafqazda yayilmisdir Lekeli badyan Azerbaycanda Boyuk Qafqazin butun rayonlarinda Kicik Qafqazin merkezi rayonlarinda Naxcivan ve Lenkeranin dagliq hissesinde arandan orta dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 1800 m qeder bitir Ekoloji qrup ve bitdiyi yerlerMezokserofitdir dag kserofit ve alaq bitkilik tiplerinde rast gelir Kolluqlar yol kenarlari ve baximsiz zibillik olan yerlerde lekeler emele getirir alaq bitkilerden teskil olunmus senozlarda cox vaxt dominantliq edir Kimyevi terkibiAlkaloid kumarin flavonoid efir ve piyli yaglar C vitamini karotin elece de antosianlarla zengindir Tesiri ve tetbiqiElmi ve xalq tebabetinde homeopatiyada tetbiq edilir Azerbaycanin orta esrler tebabetinde istifade olunmusdur Mede damar deri zohrevi revmatizm epilepsiya podaqra anemiya xesteliklerinde bed sislere qicolmaya ve iltihab proseslerine qarsi istifade olunur Agrikesici sakitlesdirici ve hemostatik tesire malikdir Eks tesirleriZeherli olduguna gore yarpaqlarinin siresi ve spirtli tinkturasinin daxile qebulu ancaq hekim mesleheti ile olmalidir Istifade olunan hisseleri ve istifade formalariMualice meqsedi ile bitkinin yerustu hissesi meyveleri ve yarpaqlari istifade edilir Sire spirt tinkturasi tepitmeler formasinda istifade olunur IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 243 Hemcinin bax