fbpx
Wikipedia

Turukki

Avqust 12, 2021

Turukki və ya Turuk — E.ə. XX–XIX əsrlərdə Cənubi Azərbaycanda və Xəzərin cənub hissəsində yaşamış qədim türk tayfalarından biri. Quti dövlətinin parçalanmasından sonra turuklar Azərbaycan ərazisində – gələcək Midiya erkən dövlətinin formalaşacağı yerdə kiçik çarlıqlarını qurmuşlar.

Miladdan öncə minillər boyu qədim Azərbaycanda yaşayan türk boyları 3-4 min il əvvəl müxtəlif qollara ayrılmış, bir qolu Türküstan tərəfə köçmüş, digər qolu isə Urmu gölü hövzəsində qalmışdır. Şərqə gedən türklər V əsrdən sonra böyük Göytürk İmperiyasını qurmuşlar. Bu türklər haqqında Çin mənbələrində, Orxon-Yenisey türk abidələrində və digər qaynaqlarda kifayət qədər məlumat vardır. Müxtəlif dillərdə yazılmış sənədlərdə tukyu (çin), türküt (monqol), tork (fars, erməni) və öz dillərində türük, türk adlanan türklərin şərq qolu elmi ədəbiyatda geniş işıqlandırılmışdır, lakin Ata yurdda qalan türklər barədə bunu söyləmək olmaz, çünki indiyə qədər bu sahədə tədqiqat aparılmamış, yalnız akkad yazılarında bir-iki yerdə adı turukki şəklində oxunan tayfaların türk olması fikri söylənmişdir.

Qədim Azərbaycanda türk adlı boylar m.ö. III minildə qurulan Aratta, Quti, Lulu dövlətləri zamanında üzdə olmasalar da, həmin dövlətlərin qurulmasında digər türk boyları ilə birlikdə iştirak etmişlər. Quti sülaləsinin hakimiyətdə olduğu çağda (XXIII əsrdə) Akkad qoşununun quzey bölgələrdə vuruşduğu 17 tayfadan biri də tourki və ya turki şəklində xatırlanan boydur. Dəclə çayının yuxarı axarında subarların Turxu adlı şəhəri də sonrakı asur yazılarında qeyd olunur. Mari sənədlərində adı keçən türklər isə Dəclənin sol yaxalarında, Urmu gölü yaxınlığında yaşayırdılar. Quti eli (dövləti) dağılandan sonra üzə çıxan türk adlı boylar bu ərazilərdə quti, lulu, subar, kuman adlı digər türk boyları ilə birlikdə II minil boyu Asur, Hurri – Mitanni, Kassi, Babil və Elam dövlətlərinə qarşı vuruşmuşlar.

Tarixi

İndiki İraq – Suriya sərhədi yaxınlığında Fərat çayının batı yaxasında fransız alimlərinin apardığı qazıntı qədim Mari şəhərinin çar arxivini üzə çıxarmışdı. Mixi yazı ilə yazılmış tabletlərin (gil lövhələrin) mətnləri iyirmi il sonra 1950-ci ildən bayşlayaraq, Georgies Dossin tərəfindən Luvr muzeyi xəbərlərində seriyalarla dərc olundu. İyirmidən artıq mətndə turukku şəklində oxunmuş boy adı vardı. İlk dəfə bu adın türklərlə ilgili olduğunu söyləyən H. Z. Koşay iki tabletdə turukku sözü olan sətri 1982-ci ildə Buxarestdə nəşr olunan bir elmi bülletendə çap etdirmişdir. 1989 – cu ildə S. Bayram turukku sözü olan daha 11 tablet olduğunu qeyd etmişdir. Azərbaycan tarixçilərindən Z. Yampolski, Y. Yusifov , S. Əlyarov (1996) da asur mətnlərində xatırlanan turukku və ya turukki boyunu türk hesab etmiş və bu adın müxtəlif zamanlarda və müxtəlif dilli yazılarda türük//török//turuk//türki şəklində işləndiyini qeyd etmişlər.

Lakin, bu adı Mari mətnlərinin transkripsiyasında düzgün verməmişlər. Belə ki, türk sözünün qədim forması turuk şəklindədir və asurca olan mətnlərdə də həmin forma əks olunmuşdur. Lakin asur dili kontekstində türk adının fonetik oxunuşu tu-ru-ki olduğu halda, asuroloqlar onu Turukku şəklində transkripsiya edirlər, yəni adın son samitini asur ləhcəsinə uyğun geminat (qoşa) samit kimi oxuyurlar, halbuki mətnlərin çoxunda həmin adda geminat samit yoxdur. Adadnerari (XIV əsr) yazısında da Turuki ölkəsi tu-ru-ki-i şəklində qeyd olunmuşdur. Bu adın səhv oxunuşu alman alimi K. Riemşnayderin "Akkad dili" dərsliyində də özünü göstərir; mətndə Tu-ru-ku-tum şəklində verilən forma mətnin sözlüyündə Turukkutum şəklində transkripsiya edilir. Prof. F. Cəlilov isə 25 №-li tabletin 9 və 10-cu sətirlərinin nəzərdən keçirilməsi ilə adın səhv transkrisiya edildiyinin aydınlaşdığını qeyd edir:

(9) Li-da-a-ia awilum Tu-ru-ku-u,
(10) u awilum Tu-ru-ku-u şa it-ti-şu.

O, qeyd edir ki, "hər iki sətirdəki adın yazılışında qoşa samit yoxdur. Ona görə də, mətnlərdə bu ada qoşulan sami şəkilçilərini çıxanda sözün turuk forması qalır ki, bunu da turuk//turk//türk kimi oxumaq lazım gəlir. Mixi yazıda ü və o işarələri olmadığı üçün, bu adın torok//toruk// turok//türük//türk variantlarında səslənməsi də mümkün ola bilərdi, lakin turuk forması etimoloji baxımdan da xarakterik olduğundan o dövr üçün həmin formanı işlətmək daha doğrudur."

Asur dövləti m.ö. VII əsrin sonunda dağılana qədər müəyən fasilələrlə 1500 il qonşu bölgələrə, o cümlədən qədim Azərbaycana vaxtaşırı yürüşlər etmişdir. Asur çarlarının bu yürüşlər haqqında xeyli yazıları vardır. Turuk boyları ilə ilgili Mari sənədləri isə yalnız m.ö. XIX-XVIII əsrləri əhatə edir. Baxmayaraq ki, bu yazılarda hadisələrə asurların öz münasibəti qabarıq şəkildə verilir, turuklar düşmən kimi təqdim olunur, hər halda, asur-turuk münasibəti baxımından bu yazılar çox qiymətli tarixi sənədlərdir. Hadisələr Dəclənin hər iki sahilində və daha çox indiki Kərkük-Ərbil bölgəsində və Urmu gölünün güney-batı tərəflərində cərəyan edir. O çağlarda Arrapha (Ar-Apa) adlanan Kərkük bölgəsi əvvəl asur, sonra hurri, kassi, daha sonra yenidən asur hücumlarına məruz qalan və əhalisinin etnik tərkibi xeyli dəyişən türk bölgəsi idi. Asur qoşunu turuk boylarının Axazim və Katanum (Kotan) bölgələrində və turuklara tabe olub, vergi ödəyən Hirbazanim (İrbasan) və Tiqunanim (Tiqinə məxsus) bölgələrində, luluların Ərbil ilə Urmu gölü arasında yerləşən Şuşşara (Susara) bölgəsində turuk əskərləri ilə vuruşmuşlar. Ümumiyətlə, asurlar Dəcləni keçib subar, quti, lulu ərazilərinə yürüş edəndə də turuk əskərləri ilə qarşılaşmalı olurdular.

Mari sənədləri göstərir ki, turuk boyları heç də həmişə müdafiə mövqeyində qalmamışlar, onlar da vaxtaşırı Asur ərazilərinə hücum edərək, asur və asurlara tabe olan bölgələri yağmalamış, asur ekspansiyasının şərqə yayılmasının qarşısını almışlar. Ona görə də Asur çarları turuk qüvvələri ilə hesablaşmaq məcburiyətində qalmışlar. Asur sınırlarını daima gərgin durumda saxlayan turuklar haqqında hərtərəfli məlumat toplamaq üçün Asur çarları sərhəd bölgələrdə çoxlu cəsus və gözətçidən istifadə edirdilər. Turuk döyüşçülərinin hərəkət istiqaməti, məqsədi, sayı, gücü və girdiyi bölgələrdə əhali ilə davranışı barədə mütəmadi asur böyüklərinə məlumat verilirdi. Hətta, turuk sınırındakı Aşahitim kanalının ağzında oturan gözətçinin raportunda "turuk səmtindən bu tərəfə bir ulaq keçdi" kimi əhəmiyətsiz kiçik xəbər də yer tutur.

Asurları ən çox narahat edən məlumat turuk dəstələrinin kiçik və ya böyük qüvvə ilə basqın edəcəyi xəbəri idi. Bu baxımdan, 21 №-li tabletdə verilən məlumat xarakterikdir:

"Turuk düşmanı çıxdı və (…)yə getdi. O, Kakkulatimi işğal etdi… Bu hücumdan bəri turukların sayı çox görünmür, ancaq arta bilər. Onlar gəlməyə davam edəcək".

— Mari sənədləri, № 21

Digər tabletlərdə də turuk vahiməsi hiss olunur:

"Turuklar burada ağıza alınmayacaq (deyilməyəsi) işlərə məcbur edirlər" ; "Çar mənə hər şeydən öncə, turukların hücum etdiklərini, Nithimi dağıtdıqlarını yazdı" ; "Turuklar indi Tiqunanim ölkəsindədir. Onlar buraya gəldikdə belə dedilər: O, yurduna doğru getdi" .

Bu son cümlədə turuk bəyinin və onun yurdunun adı verilməmişdir. Başqa tabletdə turuk bəylərindən birinin adı çəkilir:

"Başçıları Lidaya ilə birlikdə turuklar savaşa girib, iki şəhəri dağıtdılar"

— Mari sənədləri, №25.

Sonrakı minillərdə saqa, hun, avar, oğuz və başqa türk boylarının təkrar etdiyi qəfil hücum taktikası turuk döyüşçülərinin asurlara qarşı tətbiq etdiyi basqınlardan fərqlənmir. Asur əyalətlərinə turuk akınları qəfil hücumla başlayıb, yağma ilə qurtarırdı. Regionda nüfuzunu artırmağa çalışan asur çarı I Şamşi-Adad (m.ö. 1813-1781) turuk döyüşçüləri kimi "qəfil basqın" taktikası planlaşdırdığını oğlu İsme-Daqana və digər qoşun başçılarına bildirir: "Yatanı oyadan, oyanana aman verməyən turuklar kimi (hərəkət) edəcəyik" . Turuklar üzərində ən kiçik qələbə belə asurlara böyük sevinc gətirirdi. Axaz bölgəsində İsme-Dağanın turuklara qalib gəlməsi münasibətilə Şamşi-Adad digər oğluna yazırdı:

"Sevin! Burada qardaşın Davidumu öldürəndə sən qadınlar arasında qalırsan. O halda, indi ordu ilə birlikdə Katanuma gedəcəyin zaman bir ər kişi (kimi) ol. Qardaşın kimi sən də 7 bölgəndə böyük ad qazan".

Turuk axınlarının qarşısını almaq üçün asurlar çox vaxt barışıq siyasətinə əl atırdılar. Belə barış istəyi bəzən baş tutur, bəzən də gerçəkləşmirdi. Turuklarla sərt qarşıdurmadan əziyət çəkən asur bəyləri, hətta qohumluq əlaqələri yaratmaq istəyirlər; "İşme-Dağan Zaziyə başlıq (kimi) gümüş, qızıl göndərdi" . Başqa bir sənəddə "turuklarla ilgili xəbərin dəyişməsi" və turuk-asur barışının baş tutmamasının səbəbi Yantakim kimi soyluların asurlara göndərdiyi bu ultimatum ilə əlaqələndirilir; "Madam ki, sən girovları vermək istəmirsən, sabahdan biz istədiyimiz yerə gedəcəyik" .

Tədqiq edilən asur yazılarından aydın görünür ki, turuk boyları m.ö. II minilin başlarında geniş ərazilərə nəzarət edən güclü boylar idi. Urmu gölü hövzəsində ayrı-ayrı bəyliklər şəklində yaşayan turuklar ayrıca dövlət qurmasalar da, regionda qüvvətli rəqib kimi qəbul olunurdu. Turuk boyları asur yazılarında m.ö. XIII əsrə qədər yad olunmuşdur. Onlar e.ə. 1755-ci ildə Babil çarı Hammurapiyə qarşı vuruşmuş, Asur çarı I Adadnirari (e.ə. 1307 – 1275) hücumlarına məruz qalmışlar.

İstinadlar

  1. F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006
  2. Q.Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkül tarixindən, Bakı, 1994
  3. Z.Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2006
  4. Saak Tarontsi, Anatolia – Cradle of Mankind: We don't just deal with the prevailing influence of Sumerian language on ancient Turkish/Turukkean language with apparent evidence of lexical borrowings on a massive scale and numerous cases of syntactic, morphological and phonological convergence, ...
  5. F.Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh. 40 – 46
  6. Y. Yusifov – Qədim Şərq tarixi, Bakı, 1994
  7. K.Riemşnayderin – Akkad dili, Berlin, 1975, səh 168
  8. F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh 40
  9. ↑ F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri Bakı, 2006, səh 41
  10. Mari sənədləri, №83
  11. Mari sənədləri, №63
  12. Mari sənədləri, №87
  13. Mari sənədləri, №23
  14. Mari sənədləri, №16
  15. Mari sənədləri, №69.
  16. Хрестоматия по истории древнего Востока. М. 1963, səh 196
  17. Mari sənədləri, №22

Həmçinin bax

Avqust 12, 2021
turukki, turuk, əsrlərdə, cənubi, azərbaycanda, xəzərin, cənub, hissəsində, yaşamış, qədim, türk, tayfalarından, biri, quti, dövlətinin, parçalanmasından, sonra, turuklar, azərbaycan, ərazisində, gələcək, midiya, erkən, dövlətinin, formalaşacağı, yerdə, kiçik,. Turukki ve ya Turuk E e XX XIX esrlerde Cenubi Azerbaycanda ve Xezerin cenub hissesinde yasamis qedim turk 1 2 3 4 tayfalarindan biri Quti dovletinin parcalanmasindan sonra turuklar Azerbaycan erazisinde gelecek Midiya erken dovletinin formalasacagi yerde kicik carliqlarini qurmuslar Miladdan once miniller boyu qedim Azerbaycanda yasayan turk boylari 3 4 min il evvel muxtelif qollara ayrilmis bir qolu Turkustan terefe kocmus diger qolu ise Urmu golu hovzesinde qalmisdir Serqe geden turkler V esrden sonra boyuk Goyturk Imperiyasini qurmuslar Bu turkler haqqinda Cin menbelerinde Orxon Yenisey turk abidelerinde ve diger qaynaqlarda kifayet qeder melumat vardir Muxtelif dillerde yazilmis senedlerde tukyu cin turkut monqol tork fars ermeni ve oz dillerinde turuk turk adlanan turklerin serq qolu elmi edebiyatda genis isiqlandirilmisdir lakin Ata yurdda qalan turkler barede bunu soylemek olmaz cunki indiye qeder bu sahede tedqiqat aparilmamis yalniz akkad yazilarinda bir iki yerde adi turukki seklinde oxunan tayfalarin turk olmasi fikri soylenmisdir 5 Qedim Azerbaycanda turk adli boylar m o III minilde qurulan Aratta Quti Lulu dovletleri zamaninda uzde olmasalar da hemin dovletlerin qurulmasinda diger turk boylari ile birlikde istirak etmisler Quti sulalesinin hakimiyetde oldugu cagda XXIII esrde Akkad qosununun quzey bolgelerde vurusdugu 17 tayfadan biri de tourki ve ya turki seklinde xatirlanan boydur Decle cayinin yuxari axarinda subarlarin Turxu adli seheri de sonraki asur yazilarinda qeyd olunur Mari senedlerinde adi kecen turkler ise Declenin sol yaxalarinda Urmu golu yaxinliginda yasayirdilar Quti eli dovleti dagilandan sonra uze cixan turk adli boylar bu erazilerde quti lulu subar kuman adli diger turk boylari ile birlikde II minil boyu Asur Hurri Mitanni Kassi Babil ve Elam dovletlerine qarsi vurusmuslar Tarixi Redakte Indiki Iraq Suriya serhedi yaxinliginda Ferat cayinin bati yaxasinda fransiz alimlerinin apardigi qazinti qedim Mari seherinin car arxivini uze cixarmisdi Mixi yazi ile yazilmis tabletlerin gil lovhelerin metnleri iyirmi il sonra 1950 ci ilden bayslayaraq Georgies Dossin terefinden Luvr muzeyi xeberlerinde seriyalarla derc olundu Iyirmiden artiq metnde turukku seklinde oxunmus boy adi vardi Ilk defe bu adin turklerle ilgili oldugunu soyleyen H Z Kosay iki tabletde turukku sozu olan setri 1982 ci ilde Buxarestde nesr olunan bir elmi bulletende cap etdirmisdir 1989 cu ilde S Bayram turukku sozu olan daha 11 tablet oldugunu qeyd etmisdir Azerbaycan tarixcilerinden Z Yampolski Y Yusifov 6 S Elyarov 1996 da asur metnlerinde xatirlanan turukku ve ya turukki boyunu turk hesab etmis ve bu adin muxtelif zamanlarda ve muxtelif dilli yazilarda turuk torok turuk turki seklinde islendiyini qeyd etmisler Lakin bu adi Mari metnlerinin transkripsiyasinda duzgun vermemisler Bele ki turk sozunun qedim formasi turuk seklindedir ve asurca olan metnlerde de hemin forma eks olunmusdur Lakin asur dili kontekstinde turk adinin fonetik oxunusu tu ru ki oldugu halda asuroloqlar onu Turukku seklinde transkripsiya edirler yeni adin son samitini asur lehcesine uygun geminat qosa samit kimi oxuyurlar halbuki metnlerin coxunda hemin adda geminat samit yoxdur Adadnerari XIV esr yazisinda da Turuki olkesi tu ru ki i seklinde qeyd olunmusdur Bu adin sehv oxunusu alman alimi K Riemsnayderin Akkad dili 7 dersliyinde de ozunu gosterir metnde Tu ru ku tum seklinde verilen forma metnin sozluyunde Turukkutum seklinde transkripsiya edilir Prof F Celilov ise 25 li tabletin 9 ve 10 cu setirlerinin nezerden kecirilmesi ile adin sehv transkrisiya edildiyinin aydinlasdigini qeyd edir 9 Li da a ia awilum Tu ru ku u 10 u awilum Tu ru ku u sa it ti su 8 O qeyd edir ki her iki setirdeki adin yazilisinda qosa samit yoxdur Ona gore de metnlerde bu ada qosulan sami sekilcilerini cixanda sozun turuk formasi qalir ki bunu da turuk turk turk kimi oxumaq lazim gelir Mixi yazida u ve o isareleri olmadigi ucun bu adin torok toruk turok turuk turk variantlarinda seslenmesi de mumkun ola bilerdi lakin turuk formasi etimoloji baximdan da xarakterik oldugundan o dovr ucun hemin formani isletmek daha dogrudur 9 Asur dovleti m o VII esrin sonunda dagilana qeder mueyen fasilelerle 1500 il qonsu bolgelere o cumleden qedim Azerbaycana vaxtasiri yurusler etmisdir Asur carlarinin bu yurusler haqqinda xeyli yazilari vardir Turuk boylari ile ilgili Mari senedleri ise yalniz m o XIX XVIII esrleri ehate edir Baxmayaraq ki bu yazilarda hadiselere asurlarin oz munasibeti qabariq sekilde verilir turuklar dusmen kimi teqdim olunur her halda asur turuk munasibeti baximindan bu yazilar cox qiymetli tarixi senedlerdir Hadiseler Declenin her iki sahilinde ve daha cox indiki Kerkuk Erbil bolgesinde ve Urmu golunun guney bati tereflerinde cereyan edir O caglarda Arrapha Ar Apa adlanan Kerkuk bolgesi evvel asur sonra hurri kassi daha sonra yeniden asur hucumlarina meruz qalan ve ehalisinin etnik terkibi xeyli deyisen turk bolgesi idi Asur qosunu turuk boylarinin Axazim ve Katanum Kotan bolgelerinde ve turuklara tabe olub vergi odeyen Hirbazanim Irbasan ve Tiqunanim Tiqine mexsus bolgelerinde lulularin Erbil ile Urmu golu arasinda yerlesen Sussara Susara bolgesinde turuk eskerleri ile vurusmuslar Umumiyetle asurlar Decleni kecib subar quti lulu erazilerine yurus edende de turuk eskerleri ile qarsilasmali olurdular Mari senedleri gosterir ki turuk boylari hec de hemise mudafie movqeyinde qalmamislar onlar da vaxtasiri Asur erazilerine hucum ederek asur ve asurlara tabe olan bolgeleri yagmalamis asur ekspansiyasinin serqe yayilmasinin qarsisini almislar Ona gore de Asur carlari turuk quvveleri ile hesablasmaq mecburiyetinde qalmislar Asur sinirlarini daima gergin durumda saxlayan turuklar haqqinda herterefli melumat toplamaq ucun Asur carlari serhed bolgelerde coxlu cesus ve gozetciden istifade edirdiler Turuk doyusculerinin hereket istiqameti meqsedi sayi gucu ve girdiyi bolgelerde ehali ile davranisi barede mutemadi asur boyuklerine melumat verilirdi Hetta turuk sinirindaki Asahitim kanalinin agzinda oturan gozetcinin raportunda turuk semtinden bu terefe bir ulaq kecdi 10 kimi ehemiyetsiz kicik xeber de yer tutur Asurlari en cox narahat eden melumat turuk destelerinin kicik ve ya boyuk quvve ile basqin edeceyi xeberi idi Bu baximdan 21 li tabletde verilen melumat xarakterikdir Turuk dusmani cixdi ve ye getdi O Kakkulatimi isgal etdi Bu hucumdan beri turuklarin sayi cox gorunmur ancaq arta biler Onlar gelmeye davam edecek Mari senedleri 21 Diger tabletlerde de turuk vahimesi hiss olunur Turuklar burada agiza alinmayacaq deyilmeyesi islere mecbur edirler 11 Car mene her seyden once turuklarin hucum etdiklerini Nithimi dagitdiqlarini yazdi 12 Turuklar indi Tiqunanim olkesindedir Onlar buraya geldikde bele dediler O yurduna dogru getdi 13 Bu son cumlede turuk beyinin ve onun yurdunun adi verilmemisdir Basqa tabletde turuk beylerinden birinin adi cekilir Bascilari Lidaya ile birlikde turuklar savasa girib iki seheri dagitdilar Mari senedleri 25 Sonraki minillerde saqa hun avar oguz ve basqa turk boylarinin tekrar etdiyi qefil hucum taktikasi turuk doyusculerinin asurlara qarsi tetbiq etdiyi basqinlardan ferqlenmir Asur eyaletlerine turuk akinlari qefil hucumla baslayib yagma ile qurtarirdi Regionda nufuzunu artirmaga calisan asur cari I Samsi Adad m o 1813 1781 turuk doyusculeri kimi qefil basqin taktikasi planlasdirdigini oglu Isme Daqana ve diger qosun bascilarina bildirir Yatani oyadan oyanana aman vermeyen turuklar kimi hereket edeceyik 14 Turuklar uzerinde en kicik qelebe bele asurlara boyuk sevinc getirirdi Axaz bolgesinde Isme Daganin turuklara qalib gelmesi munasibetile Samsi Adad diger ogluna yazirdi Sevin Burada qardasin Davidumu oldurende sen qadinlar arasinda qalirsan O halda indi ordu ile birlikde Katanuma gedeceyin zaman bir er kisi kimi ol Qardasin kimi sen de 7 bolgende boyuk ad qazan 15 Turuk axinlarinin qarsisini almaq ucun asurlar cox vaxt barisiq siyasetine el atirdilar Bele baris isteyi bezen bas tutur bezen de gerceklesmirdi Turuklarla sert qarsidurmadan eziyet ceken asur beyleri hetta qohumluq elaqeleri yaratmaq isteyirler Isme Dagan Zaziye basliq kimi gumus qizil gonderdi 16 Basqa bir senedde turuklarla ilgili xeberin deyismesi ve turuk asur barisinin bas tutmamasinin sebebi Yantakim kimi soylularin asurlara gonderdiyi bu ultimatum ile elaqelendirilir Madam ki sen girovlari vermek istemirsen sabahdan biz istediyimiz yere gedeceyik 17 Tedqiq edilen asur yazilarindan aydin gorunur ki turuk boylari m o II minilin baslarinda genis erazilere nezaret eden guclu boylar idi Urmu golu hovzesinde ayri ayri beylikler seklinde yasayan turuklar ayrica dovlet qurmasalar da regionda quvvetli reqib kimi qebul olunurdu Turuk boylari asur yazilarinda m o XIII esre qeder yad olunmusdur Onlar e e 1755 ci ilde Babil cari Hammurapiye qarsi vurusmus Asur cari I Adadnirari e e 1307 1275 hucumlarina meruz qalmislar 9 Istinadlar Redakte F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 Q Qeybullayev Azerbaycan turklerinin tesekkul tarixinden Baki 1994 Z Bunyadov Y Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2006 Saak Tarontsi Anatolia Cradle of Mankind We don t just deal with the prevailing influence of Sumerian language on ancient Turkish Turukkean language with apparent evidence of lexical borrowings on a massive scale and numerous cases of syntactic morphological and phonological convergence F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 seh 40 46 Y Yusifov Qedim Serq tarixi Baki 1994 K Riemsnayderin Akkad dili Berlin 1975 seh 168 F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 seh 40 1 2 F Celilov Azer xalqi II nesri Baki 2006 seh 41 Mari senedleri 83 Mari senedleri 63 Mari senedleri 87 Mari senedleri 23 Mari senedleri 16 Mari senedleri 69 Hrestomatiya po istorii drevnego Vostoka M 1963 seh 196 Mari senedleri 22Hemcinin bax RedakteAzerbaycan idarecileri Azerbaycan tarixiMenbe https az wikipedia org w index php title Turukki amp oldid 5824150, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.