Bu məqalə Lulubilər məqaləsinə çox yaxındır və hər ikisinin eyni başlıq altında birləşdirilməsi mümkündür.
E.ə. III minilliyin ikinci yarısında İkiçayarası şəhər dövlətləri süquta uğradı. İkiçayarası Akkad dövlətinin hakimiyyəti (e.ə.XXIV-XXII əsrlər) altında birləşdi. Azərbaycan ərazisində isə artıq Aratta dövləti süquta uğramışdı.E.ə. XXIII əsrdə Urmiya gölünün cənubunda, Aratta dövlətinin ərazisində onun siyasi və etnik varisi kimi Lullubi dövləti meydana gəlmişdi. Güman olunur ki, hələ Aratta dövlətinin varlığı dövründə artıq Lullubi tayfa birləşməsi yaranmağa başlamışdı. Lullubi tayfa ittifaqına yəqin ki, sonradan siyasi tarix səhnəsinə çıxmış su və turukki tayfaları da daxil idi.
Lullubi dövləti Azərbaycan ərazisində yaranmış ikinci erkən dövlət qurumudur və istər siyasi, istərsə də etnik baxımdan Aratta dövlətinin varisi sayıla bilər.
Tarixi ədəbiyyatda belə bir müddəa mövcuddur ki, guya lulubilər bu dövrdə ibtidai icma quruluşunda yaşayırmışlar. Lakin qaynaqların məlumatı və ətraflı tədqiq olunması bu fikri təkzib edir. Çünki bu dövrdə artıq lulubilərdə dövlət meydana gəlmişdi. Lulubi hökmdarı Satuni (e.ə.2230-2200) Akkad dövlətinə qarşı hərbi birləşmələrdə iştirak edirdi. Lulubi torpaqlarının Qərb hüdudunda Süleymaniyyə keçidinin Cənub-Şərqində indiki Qaradağ ərazisində lulubilər müttəfiqləri ilə birgə Akkad hökmdarı Naram-Suenə (e.ə.2236-2200) qarşı döyüşə girdilər. Lakin döyüş müttəfiqlərin və Satuninin məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Naram-Suen bu hadisəni yazı və təsvirlər ilə "qələbə sütunu" adlandırılan daş pilitə üzərində əbədiləşdirdi.
Lulubi padşahlığında xırda hökmdarların hakimiyyəti mövcud imiş. Lulubi hökmdarı İmmaşqun (e.ə.2200-2170) xırda hakimləri mərkəzi Lulubi dövlətinə tabe edə bildi. Qaynaqlarda o, "İmmaşqun Lullu (bum) ölkəsinin padşahlar padşahı" adlandırılır. Beləliklə, e.ə. XXIII əsrdə Urmiya gölünün Cənubunda Akkad dövləti ilə rəqabət apara bilən güclü Lulubi dövləti yarandı. Bu dövlətin qüdrəti hökmdar Anubanininin hakimiyyəti dövründə (e.ə.2170-2150) daha da artır. Məlumdur ki, Anubanini kitabələrini mixi yazılarla tərtib etdirirdi. Mixi yazı sistemi buranın əhalisinə hələ Aratta dövləti zamanından məlum idi. Anubanininin müvəffəqiyyətləri daş pilitələr üzərində həkk olunurdu. Onun daş sütun abidəsində deyilir: "Anubanini, qüdrətli hökmdar, Lulubi hökmdarı, öz təsvirimi və İştar ilahəsinin təsvirini Batir dağına qoydum". Bu abidə Diyala çayının orta axarında, Kirmanşaha gedən yol üzərində, Zohab şəhəri yaxınlığında Saripul adlanan ərazidə aşkar edilmişdir. Bu fakta əsasən demək olar ki, lulubilərin hakimiyyəti Cənubda Diyala çayının orta axarına qədər gəlib çatırdı. Anubanini eyni zamanda Cənubda Fars körfəzinə qədər olan ərazilərə iddia edirdi, Şimalda isə onun hüdudları Urmiya gölünün ortalarına qədər çatırdı. Ola bilsin ki, Urmiya gölü hövzəsində olan digər ərazilər də Lulubi dövlətinə tabe edilmişdi.
İkiçayarası ilə münasibətlər
Lulubi dövləti İkiçayarası ilə iqtisadi və siyasi əlaqələr saxlayırdı. Lulubilər Şimali İkiçayarasının Qasur şəhərində mal mübadiləsi edir və mal-qaranı taxıla dəyişirdilər. Aratta dövründə olduğu kimi Lulubi dağ sakinləri də taxıla ehtiyac duyurdu. Onlar maldarlıq ilə yanaşı dəmyə əkinçiliyi ilə də məşğul olurdular.
Lulubi dövləti də Aratta dövləti kimi İkiçayarası mədəniyyətinin təsirinə məruz qalmışdı. Burada da mixi yazı sistemi ilə tanış idilər və akkad dilini bilən mirzələr və akkad qələbə abidələri hazırlama ənənəsinə uyğun abidələr yaradan ustalar vardı. Anubanininin "Daş sütunu" İkiçayarası nümunələri əsasında lulubi ustaları tərəfindən hazırlanmışdı.
Lulubilərdə din
Lulubilər səma, günəş, bərəkət və məhəbbət, ay və s. tanrılara sitayiş edirdilər. Təəssüf ki, bu tanrıların lulubi dilində adları dövrümüzə çatmamışdır. Anubanininin daş sütununda bu tanrıların akkad dilində adları çəkilir. Anum (səma tanrısı), İştar (bərəkət və məhəbbət ilahəsi, bu ilahəyə İnanna adı ilə Aratta dövlətində də sitayiş olunurdu), Sin (ay ilahəsi, bu ilahəyə sitayiş Selena adı ilə Qafqaz albanlarında da mövcud olub), Şamaş (Günəş tanrısı) və s. Daş sütun abidəsində səma tanrısı Anumun adı birinci çəkilir. Bu da onu göstərir ki, lulubi cəmiyyətində ata nəsli hüququ artıq üstünlük təşkil edir.
Dövlətin parçalanması
E.ə. II minillikdə vahid Lulubi dövləti parçalanır və yerində xırda hakimiyyətlər yaranır. Qaynaqlar bu dövrün başlanğıcında "çoxlu lulubi hökmdarları" ifadəsini işlətmişdi.
Mənbə
Azərbaycan tarixi (7 cilddə). I cild. Bakı: 1998
Z.Bünyadov, Y.Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005
S.Əliyarlı. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Bakı: 2007
İ.Əliyev. Midiya tarixi. Bakı: 1960 (rus dilində)
İ.M.Dyakonov. Midiya tarixi. Moskva-Leninqrad: 1956 (rus dilində)
lulubi, dövlət, qurumu, məqalə, lulubilər, məqaləsinə, çox, yaxındır, hər, ikisinin, eyni, başlıq, altında, birləşdirilməsi, mümkündür, minilliyin, ikinci, yarısında, ikiçayarası, şəhər, dövlətləri, süquta, uğradı, ikiçayarası, akkad, dövlətinin, hakimiyyəti, . Bu meqale Lulubiler meqalesine cox yaxindir ve her ikisinin eyni basliq altinda birlesdirilmesi mumkundur E e III minilliyin ikinci yarisinda Ikicayarasi seher dovletleri suquta ugradi Ikicayarasi Akkad dovletinin hakimiyyeti e e XXIV XXII esrler altinda birlesdi Azerbaycan erazisinde ise artiq Aratta dovleti suquta ugramisdi E e XXIII esrde Urmiya golunun cenubunda Aratta dovletinin erazisinde onun siyasi ve etnik varisi kimi Lullubi dovleti meydana gelmisdi Guman olunur ki hele Aratta dovletinin varligi dovrunde artiq Lullubi tayfa birlesmesi yaranmaga baslamisdi Lullubi tayfa ittifaqina yeqin ki sonradan siyasi tarix sehnesine cixmis su ve turukki tayfalari da daxil idi LulluLULUBIe e XXIII esr e e II minillikStatusukralliqResmi dillerilulubi diliDinipoliteizmIdareetme formasimonarxiyaTarixi Yaranmasie e XXIII esr Suqutue e II minillikErazisiSelefi XelefiAratta dovleti Kuti dovleti Mundericat 1 Siyasi tarix 2 Ikicayarasi ile munasibetler 3 Lulubilerde din 4 Dovletin parcalanmasi 5 Menbe 6 Hemcinin baxSiyasi tarix RedakteLullubi dovleti Azerbaycan erazisinde yaranmis ikinci erken dovlet qurumudur ve ister siyasi isterse de etnik baximdan Aratta dovletinin varisi sayila biler Tarixi edebiyyatda bele bir muddea movcuddur ki guya lulubiler bu dovrde ibtidai icma qurulusunda yasayirmislar Lakin qaynaqlarin melumati ve etrafli tedqiq olunmasi bu fikri tekzib edir Cunki bu dovrde artiq lulubilerde dovlet meydana gelmisdi Lulubi hokmdari Satuni e e 2230 2200 Akkad dovletine qarsi herbi birlesmelerde istirak edirdi Lulubi torpaqlarinin Qerb hududunda Suleymaniyye kecidinin Cenub Serqinde indiki Qaradag erazisinde lulubiler muttefiqleri ile birge Akkad hokmdari Naram Suene e e 2236 2200 qarsi doyuse girdiler Lakin doyus muttefiqlerin ve Satuninin meglubiyyeti ile basa catdi Naram Suen bu hadiseni yazi ve tesvirler ile qelebe sutunu adlandirilan das pilite uzerinde ebedilesdirdi Lulubi padsahliginda xirda hokmdarlarin hakimiyyeti movcud imis Lulubi hokmdari Immasqun e e 2200 2170 xirda hakimleri merkezi Lulubi dovletine tabe ede bildi Qaynaqlarda o Immasqun Lullu bum olkesinin padsahlar padsahi adlandirilir Belelikle e e XXIII esrde Urmiya golunun Cenubunda Akkad dovleti ile reqabet apara bilen guclu Lulubi dovleti yarandi Bu dovletin qudreti hokmdar Anubanininin hakimiyyeti dovrunde e e 2170 2150 daha da artir Melumdur ki Anubanini kitabelerini mixi yazilarla tertib etdirirdi Mixi yazi sistemi buranin ehalisine hele Aratta dovleti zamanindan melum idi Anubanininin muveffeqiyyetleri das piliteler uzerinde hekk olunurdu Onun das sutun abidesinde deyilir Anubanini qudretli hokmdar Lulubi hokmdari oz tesvirimi ve Istar ilahesinin tesvirini Batir dagina qoydum Bu abide Diyala cayinin orta axarinda Kirmansaha geden yol uzerinde Zohab seheri yaxinliginda Saripul adlanan erazide askar edilmisdir Bu fakta esasen demek olar ki lulubilerin hakimiyyeti Cenubda Diyala cayinin orta axarina qeder gelib catirdi Anubanini eyni zamanda Cenubda Fars korfezine qeder olan erazilere iddia edirdi Simalda ise onun hududlari Urmiya golunun ortalarina qeder catirdi Ola bilsin ki Urmiya golu hovzesinde olan diger eraziler de Lulubi dovletine tabe edilmisdi Ikicayarasi ile munasibetler RedakteLulubi dovleti Ikicayarasi ile iqtisadi ve siyasi elaqeler saxlayirdi Lulubiler Simali Ikicayarasinin Qasur seherinde mal mubadilesi edir ve mal qarani taxila deyisirdiler Aratta dovrunde oldugu kimi Lulubi dag sakinleri de taxila ehtiyac duyurdu Onlar maldarliq ile yanasi demye ekinciliyi ile de mesgul olurdular Lulubi dovleti de Aratta dovleti kimi Ikicayarasi medeniyyetinin tesirine meruz qalmisdi Burada da mixi yazi sistemi ile tanis idiler ve akkad dilini bilen mirzeler ve akkad qelebe abideleri hazirlama enenesine uygun abideler yaradan ustalar vardi Anubanininin Das sutunu Ikicayarasi numuneleri esasinda lulubi ustalari terefinden hazirlanmisdi Lulubilerde din RedakteLulubiler sema gunes bereket ve mehebbet ay ve s tanrilara sitayis edirdiler Teessuf ki bu tanrilarin lulubi dilinde adlari dovrumuze catmamisdir Anubanininin das sutununda bu tanrilarin akkad dilinde adlari cekilir Anum sema tanrisi Istar bereket ve mehebbet ilahesi bu ilaheye Inanna adi ile Aratta dovletinde de sitayis olunurdu Sin ay ilahesi bu ilaheye sitayis Selena adi ile Qafqaz albanlarinda da movcud olub Samas Gunes tanrisi ve s Das sutun abidesinde sema tanrisi Anumun adi birinci cekilir Bu da onu gosterir ki lulubi cemiyyetinde ata nesli huququ artiq ustunluk teskil edir Dovletin parcalanmasi RedakteE e II minillikde vahid Lulubi dovleti parcalanir ve yerinde xirda hakimiyyetler yaranir Qaynaqlar bu dovrun baslangicinda coxlu lulubi hokmdarlari ifadesini isletmisdi Menbe RedakteAzerbaycan tarixi 7 cildde I cild Baki 1998 Z Bunyadov Y Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 S Eliyarli Azerbaycan tarixi uzre qaynaqlar Baki 2007 I Eliyev Midiya tarixi Baki 1960 rus dilinde I M Dyakonov Midiya tarixi Moskva Leninqrad 1956 rus dilinde S Qasqay Manna dovleti Baki 1993Hemcinin bax RedakteLulubiler Aratta dovleti Kuti dovletiMenbe https az wikipedia org w index php title Lulubi dovlet qurumu amp oldid 6054725, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
