Türk Ocaqları

Türk Ocaqları — Türkçülük ideyası ətrafında 1912-ci ildə qurulmuş təşkilatdır. Təşkilat 1931-ci ildə Cümhuriyyət Xalq Partiyası hakimiyyətdən gedənə kimi fəaliyyət göstərdi. Osmanlı Dövlətində İkinci Məşrutiyyət dövründə Türk Dərnəyi (1908) və Türk Yurdu dərgisi (1912) ilə Osmanlıçılıq və Türkçülük ideyası ətrafında birlik davam etdirildi. Siyasi sahəyə qarışmamağın məqsədi Türkçülüyü siyasi sahəyə inkişaf etdirmək olsa da, əvvəlcə İttihad və Tərəqqi Komitəsi, sonra respublikanın ideologiyası proqram və məqsədləri müəyyənləşdirdi. Dövlət və orqanizmlə üzvi əlaqələri Türk ombudsmanlarının böyüməsində mühüm rol oynadı. 1925-ci ildən sonra müdafiəçi, qoruyucu, modernləşmə və türkləşmə siyasətinin bir hissəsi oldu. 1927-ci ildə zirvəyə aparan prosesin ilk astanası idi, ancaq bu, onun bağlanmasının başlanğıcı idi. Türk ocaqları o dövrdə CHF siyasətinin rəsmi hissəsi oldu və partiyanın nəzarəti altına keçdi. 1930-cu ildə Azad Respublika Partiyasının yaranması və içindəki hadisələr Türk Ocaqlarının bağlanmasına aparan prosesin təyini oldu. 264 şöbəsi, 30 mindən çox üzvü və geniş mal və qiymətli kağızlar varlığıyla əhəmiyyətli bir qeyri-hökumət təşkilatı olan Ocaqlar, Türkiyədə tək partiyalı dövrün vətəndaş və ictimai həyata olan müdaxiləsi bağlanıldı, bütün varlığı və üzvləriylə partiyaya təhvil verildi. Türk Ocaqları Türkiyədə çox partiyalı dövrün başlamasıyla birlikdə "Ocaqların rəhbəri" sayılan və 1912–31-ci illər arasında fasiləsiz ümumi prezident vəzifəsində olan Həmdullah Sübhi Tanrıövərlə İstanbul mərkəzli olaraq 1949-ci ildə təkrar fəaliyyətə keçdi və dövlətlə olan orqanik bağını davam etdirdi. Türk siyasi həyatındakı müxtəlif çevrilişlər ocaqların əvvəlki güclərini geri almalarına mane oldu. Fasilələrə baxmayaraq, Türk Türk Ocaqları tedir olaraq bilinən bir quruluş bu gün də fəaliyyətini davam etdirir.

Türk Ocaqları
1930-cu illərdə Türk Ocaqları Qərargahının mənzərəsi.
Növü	Türk mədəniyyət cəmiyyəti
Yaranma tarixi	1912-ci il
Dağılma tarixi	10 aprel 1931-ci il
Yarandığı yer	İstanbul
Fəaliyyət göstərdiyi yer	İstanbul , Ankara
Qurucusu	Həmdullah Sübhi Tanrıövər
turkocagi.org.tr
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türk Ocaqları (1912–31) türkçülüyün mədəniyyətdən siyasi müstəviyə keçməsində həlledici rol oynadı və bunun üçün uyğun mühit yaratdı. Bu baxımdan, dolayı olmasına baxmayaraq Birlik və Tərəqqi Komitəsinin məqsədlərinə töhfə verdi, ancaq partiyanın nəzarəti altına keçmədi və muxtar quruluşunu qorudu. Millətçiliyin respublika rəhbərliyində birbaşa dövlət siyasəti olması və CHP proqramına daxil olması dövlət-yanvar inteqrasiyasına səbəb oldu. Vaxt keçdikcə geniş mədəniyyət fəaliyyətləri və ictimaiyyətlə birbaşa əlaqələri bütün qüvvələri vahid bir mərkəzdə cəmləşdirmək istəyən və mümkün müxalifət mərkəzlərini ləğv etmək qərarına gələn CHP hökumətinə təhdid olaraq gördü. Türk Ocaqlarının partiyaya verilməsi ilə CHP böyük və hazır bir kütləvi təşkilat olacaqdı.

Quruluşu

Türk Ocağı İkinci Məşrutiyyət üzvləri sayı və Konstitusiya Monarxiyası dövründə qurulan bir çox dərnəklər arasında təsirlənən kütlə ilə Türk Birliyi və Türk Yurd Dərnəyindən daha vacib bir mövqeyə sahibdir. Qurulma tarixi 1911 və 1912-ci illər kimi verilsə də, ümumiyyətlə, 1912-ci ildə qurulduğu qəbul edilir. Ocağın ilk addımları 1911-ci ildə Hərbi Tibb tələbələri tərəfindən atıldı. Yusif bəy Akçuralı tərəfindən paylaşıldı. 1912-ci ilin payızında, Balkan müharibələri səbəbindən Türk Ocağının perspektivləri iki mənada dəyişdi. Ocaqlar Osmanlı İmperiyasının müxtəlif cəmiyyətlərini ayırmaqda günahlandırılsa da, artan millətçiliyin mərkəzi olmalı idilər. Maddi imkansızlıqdan da təsirlənən bu müddətdə, karxanaların prezidenti Əhməd Fərid Tək`in istefası və ədəbiyyatı, pişiyin gözə çarpan maddələrindən biri olan Həmdullah Sübhi Tanrıövərin başçılığı və Yusuf Akçuranın ikinci prezidentliyə gəlməsi izlədi. Tanrıövər Respublika dövründə təhsil naziri və millət vəkili vəzifələrini icra etdi. Və beləliklə 1927-ci ildə bir canlanma və inkişaf baş verdi.

Ocağa artan maraq və ölkədə Osmanlılıq kimi şəxsiyyət böhranları ilə qarşılaşan kimlik vətəni ocak adlı bir kütlə, müntəzəm konfranslar və tədbirlər Divanyolu binasından Beyazıtdakı bir köşkünə köçürüldü və mərkəz olaraq istifadə edildi. Təyin olunmuş Türk Ocağı Nizamnâme-i Esas'ın və içərisindəki karxanaların məqsədi belə izah edildi: "Türklərin milli təhsili və irqi və dilinin elmi, sosial, iqtisadi səviyyələri əlavə və irqi ilə işləyir."

"Türk dilini öyrənməyin" məqsədi yanvar tənzimləməsində müəyyən edilmişdir və bu Türk Yurdu dərgisi`də dərc olunan məqalələrdə aydın görünür. İstanbul Türkcəsinin heç bir sinfə və ya ölkəyə aid olmadığına görə bu dövrdə ocağın dil təsəvvüründə vacib sayıldı və etibarlı bir dil sayıldı. Respublika öncəsi ocaqlarda qadınların ictimai həyatda iştirakı ilə bağlı nəzəri debatlar aparılsa da, ümumi bir proqram qurula bilmədi. Nəzəri müzakirələrdə, Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqına mənsub olan Türk dövlətlərindəki inkişaflar, modernləşmə ideyası və köhnə Türk mədəniyyətinə istinadlar, bir proqramın olmaması Peyami Safa kimi tənqidçilər tərəfindən irəli sürüldü.

Türk Yurdu dərgisi

Türk Yurdu dərgisi "Türk Yurdu Cəmiyyəti"nin fikirlərini yaymaq üçün 30 noyabr 1911-ci ildə İstanbulda çapa başlamışdır. Türk Yurdu dərgisi 1911-ci ildən etibarən fasilələrlə çap olunmuşdur. Türk Yurdu Cəmiyyətinin bağlanması ilə "Türk Ocaqları"nın çap orqanına çevrilmişdir. Dərgi "Türk Ocakları" Mərkəzinin aylıq çap orqanı olaraq hazırda Ankarada dərc edilir.

30 noyabr 1911 və 15 iyul 1918 tarixləri arasında on beş gündə bir olmaqla İstanbulda otuz iki səhifədən ibarət jurnal dərc edilmişdir. İlk sayı böyük bir maraq ilə qarşılandı və bir neçə dəfə basıldı, Türkiyədə və Türkiyə xaricində geniş bir oxucu kütləsi meydana gəldi.Yeddi il ərzində 14 cild və 161 sayı çıxdı. Ölçüsü 18x25cm idi. Dərginin yayımcısı "Türk Yurdu" idi. Dərginin ilk nəşr olunduğu günlərdə imtiyyaz sahibi Məhəmməd Əmin bəy idi. 1911-ci ildə Məhəmməd Əmin Bəy vali olaraq Ərzuruma göndərilinəndə baş mühasib Akçuraoğlu Yusuf imtiyazçı oldu. Onun Balkan müharibəsinə qatılması ilə 3-cü və 4-cü cildləri Məhəmməd Əmin bəy çıxardı, 5-ci cilddən 12-ci cildə qədər Akçuraoğlu Yusuf tərəfindən çıxarıldı. 13-cü və 14-cü cildləri isə Cəlal Sahir Bəy çıxardı. Dərgi, Birinci Dünya müharibəsinin yaratdığı mənfi şəərtlər səbəbilə 15 iyul 1918-ci ilə qədər nəşrinə fasilə verildi.

1923–1931-ci illər aralığında dərgi Ankarada yenidən nəşr olunmağa başladı. Bu yeni dövr 15 mart 1923-də nəşr olunan sayından başlayır. Dərginin naşiri Türk Ocağı idi. Dərginin 4 sayı çıxdıqdan sonra yenidən nəşrinə ara verildi. 1924-cü ilin oktyabrında 1-ci cildlə nəşrin olunmağa davam etdi. Ölçüsü 16x23-ə yüksəldi. 1927-ci ilin sentybrından 1928-ci il yanvarın 28-ə qədər dərginin ölçüsü 21x28cm oldu. 1929-cu ilin fevralından etibarən dərgi tamamən yeni hərflərlə çıxmağa başladı. Bu dövrdə Nihat bəy, Cəmil Behçet bəy, Ənvər Kamil bəy, Fərid Cəlal (Güvə) bəy, Mustafa (Uluğ) tərəfindən idarə olundu. 10 aprel 1931-ci ildə Türk Ocaqlarının bağlanması ilə Türk Yurdu 233-cü sayında nəşrini dayandırdı.

İttihad və Tərəqqi ilə əlaqələri

1908-ci ilin iyulunda "Gənc türklər" inqilabına rəhbərlik edən "İttihad və Tərəqqi" partiyası Sultan II Əbdülhəmidin ləğv etdiyi 1876-cı il konstitusiyasının bərpa olunduğunu elan etdi. İyulun 24-də İstanbul əhalisi və şəhər qarnizonunun üsyançılar tərəfinə keçməsi nəticəsində Sultan konstitusiyanın bərpa olunması və məclisin çağırılması haqqında fərman verməyə məcbur oldu. Məclisdə çoxluq təşkil edən "Gənc türklər" inqilab ərəfəsində verdikləri vədlərinə (aqrar islahatı, fəhlələrin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, milli azlıqlara muxtariyyət vermək, xarici kapitalı məhdudlaşdırmaq və s.) əməl etmədiklərindən onların sosial bazaları getdikcə zəiflədi. Bundan istifadə edən II Əbdülhəmid tərəfdarları 1909-cu il aprelin 13-də hərbi çevriliş edib hakimiyyəti ələ keçirdilər. Makedoniyaya qaçmış gənc türklər əsas dayaqları olan üçüncü ordunu ("Hərəkət ordusu") İstanbul üzərinə yeritdilər. 1909-cu il aprelin 27-də II Əbdülhəmid taxtdan salındı. "İttihad"çılar hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra ölkədə sultan hakimiyyəti dövründəkindən fərqlənməyən, hətta daha sərt siyasət yeritməyə başladılar. Onlar ordunu da siyasətə qarışdırırdılar. Nəticədə, Osmanlı ordusunda zabitlərin böyük əksəriyyəti ya ittihadçı, ya da onlara qarşı müxalifətdə idilər. Zabitlərin bir-birlərinə qarşı düşmənçilik etməsi ordunun döyüş qabiliyyətini itirməsinə səbəb oldu. Bundan əlavə, yeritdikləri səbatsız siyasət nəticəsində "ittihad"çılar xaricilərin Osmanlı dövləti üzərinə ayaq açmasına şərait yaratdılar.

Birinci dünya müharibəsi (1914–18) ərəfəsində hakimiyyəti ələ alan "İttihad və Tərəqqi"nin rəhbərlərindən ibarət üçlük (Ənvər, Tələt və Camal) Türkiyənin milli mənafelərini Almaniya imperializminin maraqlarına tabe etdirərək, ölkəni müharibəyə sürüklədilər. Bu da 1918-ci ildə Türkiyənin rüsvayçı məğlubiyyəti ilə sona çatdı. Yalnız Mustafa Kamal başda olmaqla həmin üçlüyün siyasəti əleyhinə olan vətənpərvərlərin Qurtuluş savaşı nəticəsində ölkə tamamilə dağılmaqdan xilas edildi və türk dövlətçiliyini yaşatmaq mümkün oldu.

"İttihad və Tərəqqi"nin proqramındakı türkçülük və türk xalqlarının birliyi ideyası o dövrdə çar Rusiyasının milli əsarəti altında olan türk xalqlarının, o cümlədən Cənubi Qafqaz türklərinin "İttihad və Tərəqqi"yə rəğbətini artırmışdı. Gizli şəkildə də olsa, bu ərazilərdə "İttihad və Tərəqqi"nin şöbələri yaranmışdı.

Türk xalqlarının Rusiya imperiyasına qarşı milli azadlıq hərəkatının əsas mərkəzlərindən biri olan Azərbaycanda "İttihad və Tərəqqi"yə rəğbət daha güclü idi. Azərbaycanda "İttihad və Tərəqqi"çilər, hətta özlərinin müstəqil parti-yalarını yaratmışdılar.

Yanvar tənzimləməsinin dördüncü maddəsində qeyd olunan dövrdə ocaqların yalnız milli və sosial xarakter daşıdığı və heç vaxt siyasət və siyasi partiyalarla əlaqəsi olmayacağı barədə məqalə var idi. Bununla birlikdə, İttihad və Tərəqqi Komitəsinin Türkiyədəki təsiri Ziya Gökalp və Əli bəy Hüseynzadə oxundan başlayacaq və maddi imkansızlıq əlaqəni zəruri saysa belə, Məsləhət Komitəsinin üzvü olacaqdır. Ocaqlarda müəyyən dərəcədə müstəqillik əldə etmələri üçün siyasətin ocaqlara təsirinə daxili bir müxalifət də var idi. Partiyanın rəhbərlik etdiyi Turanın siyasi marağı Balkan döyüşlərindən sonra siyasi bir dövlətə çevrildi və ocaqlarda qeydiyyata alınan məmurların siyahısını tələb etmək kimi birbaşa əlaqə Qafqaz hərəkatı düşüncəsindən əvvəl baş verdi. Partiyanın Yanvar ayına baxışı müəyyən dərəcədə muxtariyyət və Mərkəzi generalın bir mədəniyyət qolunu dəstəkləmək idi, amma Birinci Dünya Müharibəsindən sonra özünü siyasi rəqib kimi görməyə başladı. Müharibə illərində Ziya Gökalp ocaqları ədəbi bir klub olmağa çalışarkən, Hüseyin Cahit Yalçın, Ənvər Paşa və Rauf Orbay kimi birlikçilər maddi dəstək verdilər. 1918-ci il Konqresində partiya ilə yanvar arasındakı münasibətlər üzvi və birbaşa oldu.

1918-ci ildə Konqres və inkişaf edən fəaliyyət

14 İyun 1918-ci ildə başlayan Türk Ocağı Baş Konqresində 2005 üzvü təxminən 35 qolu var idi. Qurultayda iştirak az olduğu üçün əksəriyyət təmsil olunmadığı üçün bəzi nümayəndələr tərəfindən qəbul ediləcək qərarların qanuniliyi şübhə altına alındı. Qurulandan 6 il sonra keçirilən bu qurultayın təxirə salınması ölkənin yaşadığı bir sıra müharibələr və bəzi nümayəndələrin müxtəlif vəzifələr tutması ilə bağlı idi. İnzibati Komitənin hesabatında ocaqların məqsədi bunlar idi: müvafiq mərkəzin yaradılması, xalqla birbaşa təmasda olmaq, millətçilik düşüncəsini mətbuat və nəşr vasitəsilə yaymaq, türk uşaqlarına kömək etmək, kitabxana yaratmaq, keçiriləcək toplantılar ilə türkləri bir-birlərinə tanıtmaq. Konqresin nümayəndə heyəti tərəfindən təqdim olunan hesabatda hökumətin quruluşdan yardım və dəstək aldığı barədə məlumatlar var. Qurultayda Türk qadınları da yanvar ayına üzv olmaq üçün dəyişdirildi. Yeni İnzibati Heyətdən sonra verilən konfranslar da artdı. Qadınlar üçün cümə konfransları və musiqi tədbirləri təşkil edildi. Konfransların Ocalar'ın Darülfünun funksiyasına aparması və müharibə illərində azalmış düşüncə dünyasına töhfə verəcəyi düşünülürdü. Təmənnasız fəaliyyətlər və konsertlər ictimai fəaliyyətlər arasında idi. Konqres zamanı yanvar ayının köməyi ilə xaricdə təhsil alan tələbələrin sayı 140 idi. Ocaqların digər funksiyaları da iş tapmaq kimi məhdud rol oynadı.

Tan qəzetinin yazdığına görə, ocaqların yeritdiyi millətçi fikirlər II Dünya Müharibəsində türk zabitlərinin motivasiyasına təsir göstərmişdir. Bu dövrdə Ocaklar'ın nəşr orqanı olaraq Türk yurdu yerinə başqa bir jurnalın yaradılması müzakirə edildi, ancaq jurnalın tarixi bütövlüyü baxımından yenidən qurulması qərara alındı.

Kəndlilər Birliyi

Türk Ocağının bəzi üzvləri tərəfindən 1919-cu ilin Mart ayında Halide Edip Hanımın başçılığı ilə qurulan bir dərnəkdir. Hərəkatın de-fakto lideri Rəşid Qalib bəydir. Ocağın Birinci Dünya müharibəsi dövründə salon ədəbi salonuna çevrildiyini düşünən və rəhbərliyinə reaksiya verən bir qrup meydana gəldi. Məqsəd kəndlilərə sağlamlıq və təhsil sahələrində kömək etməkdir. Bu mərkəz Cağaloğlundakı Ağı kranı küçəsindəki (bugünkü Cemal Nadir küçəsi) Yeni Gün Mətbəəsinin üstündəki mənzil idi. Birliyin filialları yoxdur. Halide Edip Hanim İnzibati Komitənin rəhbəri Ragip Nureddin Bəy (Egey) katib və mühasib idi. Əhməd Şəmsəddin idarəedici direktorun məsuliyyətini daşıyırdı. Onun üzvləri Həsən Fərid bəy, Mustafa Rəşid Qalib bəy və Doktor Fazıl bəy kimi gənc həkimlərdən ibarət idi. İnternat Qızlar Orta məktəbinin direktoru Cemal Paşa Saim Hanim və Reşid Galipin həyat yoldaşı Zubeyde Hanim cəmiyyətin qadın üzvləridir.

Kəndlilər Cəmiyyətinin ilk qurultayı 1919-cu ilin fevralında keçirildi; sonra ilk qrupu 10 aprel 1919-cu ildə Kütahyaya gəldi. Bu qrupda olan Dr. Rəşid Qalib və Haşan Ferid Tavşanlı, Dr. Fazıl Doğan və Dr. Mustafa Emet məskunlaşdılar və araşdırmalara başladılar. Ayda bir dəfə İstanbuldakı Baş Məclisə hesabat göndərərək fəaliyyətlərini bildirdilər. Bu hesabatlar kənd monoqrafiyasıdır. Kəndlilər bir il çətin şəraitdə keçdikdən sonra bölgələrində nizamlı tibbi xidmət göstərmək və Tavşanlıda bir məktəb və xəstəxana tikməkdən başqa uzun bir yol qət edə bilməzdilər. Birinci ilin sonunda bəzi kəndlilər, xüsusən Reşit Galip, bir model kəndin qurulması layihəsini gündəmə gətirdilər. Bu layihəyə görə kəndlilərin bir hissəsi ümumi kapital ilə alınacaq və kənd təsərrüfatının bütün sahələri üçün uyğun bir ərazidə nümunə kənd qurulacaqdır. Bu düşüncə mətbuatda əks olunan müzakirələrə səbəb oldu. Hərəkat bir tərəfdən çox sayda üzvünün Milli Mübarizə qoşulduqda, digər tərəfdən, Yunan Hücumu 1920-ci ilin İyun ayında başlayanda və Kütahya mahalında işğal təhlükəsi göründüyü zaman dağıldı.

Rəhbərləri

Aşağıdakılar Türk Ocaqlarının prezidenti seçilmişlər:

Birinci müddət

• 1912: Əhməd Fərid Tək
• 1912: Cəmil Şərif Baydur
• 1912: Həmdullah Sübhi Tanrıövər

İkinci müddət

• 1949: Həmdullah Sübhi Tanrıövər
• 1959: Osman Turan
• 1960: Necati Akdər
• 1961: Həmdullah Sübhi Tanrıövər
• 1966: Osman Turan
• 1973: Emin Bilgiç
• 1974: Orxan Düzgünəş
• 1994: Sadi Somuncuoğlu
• 1996: Nuri Gürgür
• 2012: Məhməd Öz

Türk Ocaqlarının qurucusu

Həmdullah Sübhi Tanrıövər bəy Ocaq qurulduğu zaman Tibbiyyəli tələbələrin Müvəqqəti İdarə Heyəti üzvlüyünə namizəd göstərdiyi 20 nəfərlik siyahıya daxil idi; lakin o zamanlar (1911) Həmdullah bəyi lazımi səviyyədə tanıyanlar az olduğundan Müvəqqəti İdarə Heyəti üzvlüyünə seçilə bilməmişdi. Ocaq qurulub, Divan Yolunun Mərcan ağa məscidinə yaxın hissəsində özünəməxsus bir neçə otaq da təmin etdikdən sonra Həmdullah bəy öz ifadəsinə görə, Akçuraoğlu Yusufun vasitəsi ilə 25 yanvar 1328-ci ildə (1912) 776-cı nömrə ilə Ocağa üzv yazıldıqdan sonra, çox tez gerçək yerinə yüksəldi; yəni idarə heyəti başqanı oldu. Həmdullah bəyin Ocağa alındığı zaman idarə heyətində başkan Əhməd Fərid bəy, ikinci başqan Akçuraoğlu Yusuf idi. Ümumi katib bu gün Bükrəş elçisi olan Hüseyn Rağib bəydi.

Həmdullah bəyin ocağa girməsini təqibən toplanan qurultayın seçimində başkanlığa Həmdullah Sübhi bəy keçdi, ikinci başkanlıqda yenə Akçuraoğlu Yusuf qaldı.

Həmdullah bəy, Ankarada Mərkəz Heyəti binasının təməl daşı qoyularkən (21 mart, 1927) söylədiyi qüvvətli və gözəl nitqində ilk daxil olduğu zaman "Türk ocağı" binasının halını belə təsvir etmişdir: "Bundan 16 il öncə idi. İstanbulun tarixi bir caddəsinin kənarında, sadə bir evin üst mərtəbəsində iki boş və fəqir otaq… orada toplananlar, bir toplantı təşkil etdikləri vaxt dinləyiciləri oturtmaq üçün lazım olan qədər stul tapa bilməzdilər. Aşağı küçəyə enərlər, ətraf qəhvələrdən öz ciblərindən verdikləri kiçik pullarla stul alar, bunları bellərində Ocağa gətirirlər və toplantıdan sonra yenə geri təhvil verərdilər. "Türk ocağı", onu rədd və inkar edən bir hava içində doğuldu. Ona hər kəs qarşı idi. Hətta bir çox türk aydını belə…"

Həmdullah bəy, maddi və mənəvi durumunu ustalıqla bir neçə cümlə ilə canlandırdığı "Türk ocağı"nı iki-üç ildə İstanbulun ən canlı, xeyli zəngin bütün türk gəncliyi tərəfindən sevilən çox önəmli sosial bir quruluşu halına gətirdi. Bir neçə ayda, o iki-üç otaq beş-altı otaq oldu, bir il sonra "Türk ocağı" Bayaziddə böyük bir iqamətgahı tamam tuturdu. Ocağın qurultayları, yəni konqresi, Darülfünunun böyük konfrans salonunu dolduracaq qədər qalabalıq və gəncliyin səmimi düşüncə və duyğularını qüvvətlə ifadə etdiyindən çox canlı və gurultulu olurdu. Türk ellərinin hər tərəfində yeni-yeni ocaqlar açıldığı xəbərləri də davamlı olaraq mərkəzə gəlirdi.

Cümhuriyyət dönəmində Türk Ocaqları

Cümhuriyyət elan edildikdən sonra, Türk karxanaları ölkə daxilində sürətli bir təşkilata girdi. Yanvar proqramı ilə əlaqədar ilk daha sərt debatlarla müqayisədə bu ikinci dövrdə keçmişi tənqid etmək və keçmiş səhvlərin təkrar edilməməsi edildi. Ziya Göyalp`ın Ocakları ədəbi bir klub halına gətirmə meyli davam edərkən Rəşid Qalib kimi adlar insanların birbaşa cəmiyyətə cəlb edilmələrini və praktik məqsədlərə yönəlmələrini təklif etdi. Rəşid Qalib Darülfünun demək olar ki, karxanaların mərkəzi olması lazım olduğunu söylədi və karxanaların təsir etmək istədiyi ocaqlarını bildirdi. Üstəlik, ikinci dövrün əvvəlində Türk Yurdu çapında bir aramsızlıq var idi. Ocaqların sürətli təşkili ilə 1923-cü ilin may ayında 43 filiala çatdı. Ocaqlar rəhbəri kimi tanınan Həmdullah Sübhi Tanrıövər tərəfindən vurğulanan proqrama hər filial üçün bir iş proqramının yaradılması və üzvlər üçün şəxsiyyət vəsiqələrinin verilməsi daxildir. Müxtəlif mətbuat və media orqanlarının dəstəyindən başqa, yeni qurulan Türk milli dövləti də maddi və mənəvi yardımlarını əsirgəmir.Mustafa Kamal Zonquldağ, filiala 200 lirə hədiyyə, Erkut-i Harbiye-i Millət valisi Fevzi Çakmak və Fərid Fəxrəddin Paşa maddi olaraq kömək etdi. Tanrıövər, yanvar ayının yeni proqramındakı əsas sütunlardan birini, yəni inqilabları izah edir.

Türk ocağı dar millətçiliyi həyata keçirmir. Ocaklı bu qurumun Garbın Şərqdəki nümayəndəliyi olduğunu bilir. Türk Ocağı Garpci. Garpli hiss etdikcə Türk olaraq qalacağıq. Avropalı olduğumuz zaman türklüyümüzü bilirdik.

Türk Ocaqları yeni dövrdə Türk inqilablarına rəhbərlik etmək məqsədi güdürdü. Yarışa qarşı mübarizəni dəstəklədiyi və oynadığı rol Sebilürreshad jurnalı ilə birbaşa qarşıdurma yaratdı. Belə xüsusiyyətləri ilə ocaqlar yeni rejimin dəstəyini qazandı. Mustafa Kamal, İstanbulda bir binanın qurulmasına 3500 Türk Lirəsi məbləğində maddi yardım etdi. Beləliklə, yanvar-dövlət münasibətləri daha aydın göründü.

Türk Ocaqları konqresləri

28 aprel 1930-cu ildə, Türk Ocaqlarının VI Qurultayının son iclasında Mustafa Kamal Atatürkün əmri ilə Afət İnan 40 imzalı bir təklif vermiş və bu təklifdəki Türk tarixini elmi olaraq araşdırmaq məqsədilə bir heyət qurulması istənmişdi. Eyni gün Türk Ocaqları Qanunu da bu mövzuda bir maddə əlavə etdi. Yaradılan 16 nəfərlik heyət ilk iclasının 4 iyun 1930-cu ildə edərək, idarə heyəti və üzvlərini müəyyən etdi. Bu heyət, Türk Tarix Qurumunun təməlini təşkil etdi.

Heyət, "Türk Tarixinin Əsas Xəttləri" adlı bir yazı yayımlamışdır. Kitab, Orta Asiyada bir Türk sivilizasiyası və bu mərkəzdən başlayan köçlərlə türklərin Çin, Hindistan, Mesopotomiya, Misir, İran, Anadoluya gedərək, o bölgələrin xalqlarını modernize etdiklərini ifadə edirdi və məqsəd, bu kitabın ifadə etdiklərinə uyğun məktəb kitablarının hazırlanması idi.

Türk Ocaqları, 29 mart, 1931-ci ildə özünü buraxmaq qərarı alınca, Türk Tarix Heyəti, 12 aprel, 1931-ci ildə "Türk Tarix Tədqiq Cəmiyyəti", 1935-ci ildən "Türk Tarixi Araşdırma Qurumu", daha sonra "Türk Tarix Qurumu" olaraq dəyişdi.

Qurum, Türk Tarix Qurumu adı ilə fəaliyyət göstərdiyi dövrdə 4 cildlik lisey tarix dərsliyini, İsmayıl Haqqı Uzunçarşılının "Anadolunun bəylikləri"ni, bəzi arxeoloji qazıntı məruzələrini, Piri Rəisin "Kitab-i Bəhriyyə" əsərini və özünün hazırladığı xəritəsini nəşr etmiş, 1937-ci ildən etibarən isə Belleten jurnalını yayımlamışdır. 2–11 avqust, 1932-ci il tarixləri arasında, "Türk Tarix Konqresi" adi ilə təşkil etdiyi ilk konqresin ardından bunu daimi olaraq davam etdirməyi qərara aldı.

Beynəlxalq miqyasda ikinci Türk Tarix Konqresi 20–25 sentyabr, 1937-ci ildə keçirildi. 1935-ci ildə qurumun öz imkanları və işçiləriylə birlikdə Alacahöyük qazıntıları başladıldı.

Qurumun işləri ilə prezident Mustafa Kamal Atatürk şəxsən özü maraqlanmaqda və iclaslarına gəlməkdə idi. Mustafa Kamal Atatürkdən sonra gələn bütün prezidentlər də bir adət olaraq qurumun "qoruyucu başqanı" oldular. Mustafa Kamal Atatürk, 5 sentyabr, 1938-ci ildəki vəsiyyətnaməsi ilə, İş Bankındakı hissələrinin gəlirinin yarısını Türk Tarix Qurumuna bağışlamışdır. Qurum, 21 sentyabr 1940-cı il və 2/14556 saylı Nazirlər Kabineti sərəncamı ilə ictimaiyyət xeyrinə çalışan qurumlar siyahısına salınmışdır.

Qurum işlərində Ankaradakı Türk Ocağı Xalq Evləri binasında başlamışdı. 1940-cı il sonunda Dil və Tarix Coğrafiya Fakültəsi binasına kpşmüş, 12 noyabr, 1967-ci ildə Turqut Cansevər və Ertur Yenər tərəfindən inşa edilmiş öz binasına köçmüşdür.

Türk Tarix Qurumu, 7 noyabr, 1982-ci ildə qəbul edilən Türkiyə Respublikası Konstitutsiyasının 134-cü maddəsi ilə təşkil edilən Atatürk Kültür, Dil, və Tarix Qurumuna daxil edildi.

Türk Tarix Qurumu, elmi araşdırma və yayınları ilə bərabər, birincisi 2–11 avqust, 1932-ci il tarixləri arasında toplanan və müəyyən fasilərlə günümüzə qədər XVI dəfə reallaşan, beynəlxalq səviyyədə "Türk Tarix Konqresləri" təşkil etməkdədir. 20–25 sentyabr, 1937-ci il tarixləri arasında, Dolmabaxça sarayında edilən II Konqres beynəlxaql xarakter almış, xarici elm adamları da bu konqresə dəvət edilmişdirlər. Bu konqres Türk tarixinin açıqlanması və sənədləşdirilməsi məqsədini daşıyır. Bundan əlavə, Konqres qədim dövrdən Cumhuriyyət dövrünə qədər Türkiyədə və Yaxın-Orta Şərqdə yaradılan sivilizasiyaları maketlər, rəsimlər və qrafiklərlə canlandıran sərgi təşkil etmiş və bu sərgini Mustafa Kamal Atatürkün ölümünə qədər Dolmabaxça sarayında qalmışdır.

Türk Ocaqlarının birinci ümumi konqresi

Birinci Baş Konqres 1340-cı il 23–25 aprel tarixində (1924) natamam təmsil və çəki ilə bir sıra hərbi-mülki bürokratların iştirakı ilə edildi. Türkçülükdə əhəmiyyətli bir yerə sahib olan Əhməd Ağaoğlu, Tanrıövərin təklifi ilə qurultayın sədri seçildi. 29 oktyabr 1921-ci ildə Əhməd bəy Qarsda olduğu zaman Ankaradakı Mətbuat İnformasiya İdarəsinə (Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü) baş müdiri vəzifəsinə təyin edilir. Ona demək olar ki, kamalçı hərəkatın bütün informasiya siyasətinə rəhbərlik etmək həvalə edilmişdi. 1921-ci ilin dekabrında Ankaraya geri dönən Əhməd bəy həm də Anadolu Agentliyinə də rəhbərlik etməyə başlayır. Bundan başqa o, "Hakimiyyət-milliyət" qəzetinin redaktoru vəzifəsini də yerinə yetirirdi. Demək olar ki, hər gün qəzetin səhifələrində çıxış edən Ağaoğlu sonradan nəticədə bu məqalələrini toplayaraq "İxtilalmı, inqilabmı" adlı kitab şəklində çap elətdirir. 22 iyul 1923-cü ildə 158 səslə TBMM-nə Qarsdan millət vəkili seçilir. 11 avqustdan etibarən isə məclisdə fəaliyyət göstərir. TBMM-də fəaliyyəti dövründə o, bir neçə vacib parlament komissiyalarının o cümlədən Beynəlxalq münasibətlər və konstitusiya islahatları komissiyasının da, üzvü olmuşdur. O, həm də konstitusiya komissiyasının üzvü olaraq 1924-cü ildə yeni Türkiyə konstitusiyasının hazırlanmasında və qəbulunda böyük rol oynayıb. 2 avqust 1927-ci ildə isə o, TBMM-nə ikinci dəfə Qarsdan millət vəkili seçilir.

29 dekabr 1922-ci ildə o yoldaşları ilə birgə yaradıcılarından biri olduğu Türk Ocaqları cəmiyyətinin fəaliyyətinin bərpa olunmasına nail olur. 1923-cü ilin mart ayından etibarən isə cəmiyyətin çap orqanı olan "Türk yurdu" jurnalı da yenidən fəaliyyətə başlayır. 1924-cü ildə Türk Ocaqlarının müharibədən sonrakı ilk konqresində Əhməd bəy təşkilatın Mərkəzi Komitəsinə üzv seçilir

Qurultayda türklərin tərifi və forması müzakirə edildi. Tanrıövər, ocaqların Türk vətəninə qəyyumluq və Türk inqilabları kimi iki əsas vəzifənin olduğunu ifadə etdi. Bu vəzifənin birbaşa siyasətlə məşğul olması mənasına gələn fikirləri bölüşənlər də var. Müzakirə olunan başqa bir məsələ, ocaqlara kimin qəbul ediləcəyi ilə bağlıdır. Tanröverin bu məsələyə münasibəti xalqa qarşı elitar və elitar yanaşmadır və "Yanvar missioner bir quruluşdur. Qurultayda, yanvar ayının nəşr orqanı olan Türk Yurdunun adı və nəşr prinsipləri də müzakirə edildi. Səsvermə nəticəsində jurnal eyni adla davam etdi və Yusuf Akçura güzəşt hüququnu Türk Ocağının İdarə Heyətinə verdi.

Türk Ocaqlarının ikinci qurultayı

Türk Ocaqları İkinci Kurultayı 1925-ci ildə, Türkiyə tarixində əhəmiyyətli daxili hadisə və qarşıdurmaların yaşandığı bir ildə reallaşdı. Şeyx Səid üsyanı və bundan sonra qüvvəyə minən Təqrir-i Sükün Qanunu yanvar ayında bir hərəkata səbəb oldu. Ocaqlarda Respublika rejiminin prinsiplərini müdafiə və yaymaqla, Türkiyə Böyük Millət Məclisində olduğu kimi müzakirələr aparıldı və görüləcək tədbirlər barədə tövsiyələr verildi. Yanvar ayında Respublika hökumətinin bəzi bölgələrdə anti-fundamentalist mitinqləri keçirən sifarişlərin sərəncamında olduğunu izah etdi. 1925-ci ildə ocaq-dövlət və ocaq-partiya inteqrasiyasının başlanğıcı idi. Türk Ocaqları, 1925-ci ildən sonra doğma bir türk burjuaziyasının qurulması və bu şəkildə iqtisadi inkişafın sürətlənməsi fikrini müdafiə etməyə başladılar.

Türk Ocaqlarının üçüncü qurultayı

Üçüncü qurultay 22 aprel 1926-cı ildə başladı. Mərkəzi Heyətin illik hesabatında, 1925-ci il konqresində 135 olan Türk Ocaqlarının sayının, xüsusilə Şərq və Cənub-Şərqi bölgələrdə, 217'yə, üzvlərinin sayının 217'ə yüksəldildiyi bildirilir. 217 ocaqdan 97-i normal gəlir əldə etdi. Qurultayda filial karxanalarının necə hərəkət ediləcəyi müzakirə edildi. Bəzi nümayəndələr müxtəlif karxanaların öz fikirlərinə uyğun hərəkət etdiklərini tənqid edirlər. Yenə, Türkiyədə o günə qədər okutulmaya Türk hüquq tarixi dərsi üçün kürsü yaradılması üçün işlərə başlanmışdır. Türk yurdu ilə bağlı müzakirələrdə Yusuf Akçura da satışların azalmasının səbəbi olaraq jurnalda eyni mühitdəki məqalələri davamlı olaraq dərc edir. Konqresin ən vacib və gərgin müzakirələrindən biri də türk olmayan ünsürlərin ölkə daxilində assimilyasiyasıdır. Van nümayəndəsi İshak Refet kimi adlar, Türk dilinin Şərq və Cənub-Şərqi Anadoluda bəzi yerlərdə hələ də istifadə edilmədiyini və efradın yerli dillərdən istifadə etməyə davam etdiyini bildirərək Ocaqları bu mövzuda addım atmağa çağırır. Türk olmayan ünsürlər olduğ termini bu dövrdə mübadilə etməyə gələnlərin, Trabzonda Yunanlar, Çərkəzlər və Bosniyalıları ehtiva edən geniş bir tərif kimi görünür. Hüseyin Ənvər Karxanaların əsas vəzifəsinin oxşar müzakirələrdə islahatların insanlara qəbul edilməsini ifadə edərkən eyni fikirdə olan Yusuf Akçura, ikinci "biz birik" ifadəsinin Ocaqların hökumət kimi hərəkət etməsindən uzaq olduğunu bildirdi. Qurultayın son iclasında qərar verildi ki, 1328-ci il martın 12-si (25 mart 1912) hər il Ocaq bayramı kimi qeyd olunsun.

Türk Ocaqlarının dördüncü qurultayı

 

Atatürk və Həmdullah Sübhi, 1927-ci ildə tikilən Türk Ocaqları Mərkəzi Binasının inşaatını ziyarət etdi.

1937-ci ildə bağlanma prosesinin başlanğıcı olduğu üçün 1927-ci il türkocaqları üçün vacib idi. Ocaqlar bu tarixdə təsir dairəsinə çatdı. Bunu bilən siyasi hakimiyyət əvvəlcə islahatların tərəfdarı kimi gördüyü və birbaşa dəstək verdiyi ocaqları idarə etməyə çalışacaqdır. 1927-ci ildə keçirilən qurultayda Türk Ocaqları, Cümhuriyyət Xalq Partiyası və dövlət siyasəti ilə bir yerdə olduqlarını elan etdilər, sonra özünü CHF Qaydalarının 40-cı maddəsinə uyğun olaraq CHF tətbiqində iştirak edən bir təşkilat hesab etdi.

Qurultayda 1926 İllik Hesabat təqdim edildi. Məruzədə Beyazıtdakı Ziya Gökalpın qəbri üçün mərmər qəbiristanlığı inşa edildiyi, nümayəndə heyəti tərəfindən bir mətbəə qurulduğunu və Türk Yurdundan başqa rəsmi qurumların da daxil olduğu bir çox sifariş alındığı və jurnalın 1928 abunəçisi ilə qazanc əldə etdiyi bildirilir. Hesabatda o da bildirilir ki, hökumət karxanaların gəlirlərini artırmaq üçün müraciət edib və Daxili İşlər Nazirliyi əyalətlərdən büdcəni xüsusi şəkildə ayırıb. Artıq Ankara Dövlət Rəsm və Heykəl Muzeyi kimi fəaliyyət göstərən Türk Ocaqlarının Mərkəzi binasının təməli 1927-ci ildə qoyuldu. Mərasimdə dövlət adından İsmət Paşa iştirak etdi. Prezident Hamdullah Suphi, Türk Ocaqlarının "öz səylərini islahatçı və respublikaçı hökumətin işinə əlavə etməklə işlədiyini" bildirdi. 1927-ci il mədəni nəşrlərin və konfransların artan ili idi. Türk ocaqlarından ibarət Hars heyəti, millətçi və statistik inancları gücləndirəcək nəşrlərin artırılması üçün səylərini artırdı. Bu nöqtədə Hafız Ahmet İrsoy, Rauf Yekta və Əli Rıfat Çağataydan türk musiqisinə dair fikirlər alındı ​​və pyeslər Reşat Nuri, Yesarizadə Mahmud Esat və Refik Ahmet Nuri Sekizinci'dən sifariş edildi. Yanvar üzvləri tərəfindən istifadə ediləcək döş nişanları (dərəcəsi) Almaniyada istehsal edilsə də, Türk İl Kitabı adı altında bir illik kitab nəşr etmək qərara alındı.

Qurultay dövründə müzakirə edilən bir başqa mövzu isə Türkiyədə kommunizmin yükselmesiydi. Həsən Ferid Ocak Ocaklının kommunizm ilişkinə qarşı olduğu kimi başa düşülməlidir. Ocaqda maaş alanlar bəzi adlarla da tənqid olunur. Əhməd Cəvdət, Ocaqda milli bir xidmət etdiyini və 1940-cı illərdən sonra ABŞ-a gedən sosial psixologiyanın əhəmiyyətli bir adı olan, dərslərində kommunizmin təbliğində günahlandırılan və dərslərində təbliğat aparmaqda günahlandırılan Ödemiş nümayəndə Müzaffer Şerifin müəllimi olduğunu şərh etdi. maaşlar əsas götürülməlidir. Maaşlı işçilər məsələsi, Zekeriya Sertel kimi sol rəqiblərin ocaqlar haqqında verdiyi tənqidlərdən biridir.

Türk Ocaqlarının beşinci qurultayı

Qurultay 28 aprel 1928-ci ildə başladı və Mahmud Esat Bozkurt qurultayın sədri seçildi. Məruzədə 10 Yanvar, Fransız, İngilis, Alman, İtalyan və Rus dərsləri həkimləri tərəfindən təqdim edilən sağlamlıq xidmətləri, 5 Yanvarda mühasibat ticarəti kursları, 45 filialda idman fəaliyyətləri, 42 filialda musiqi və 43 Yanvarda nümayəndəliklər haqqında məlumat verilir. 23] Böyük şəhərlərdən başqa karxanalarda konfransların olmaması konqresdə müzakirə olunan bir məsələ oldu və konfrans iştirakçılarının ölkəyə göndərilməsinin və karxanalarda kəndlilərin fəaliyyətinin artırılmasının vurğulandı. Üzvlərdən biri Səlim Sırrı Çexoslovakiyada fəaliyyət göstərən Sokol təşkilatına bənzər fəaliyyətlər haqqında hesabat təqdim etdi. Bu müddət ərzində Türk Yurdu jurnalının baş ofisi Ankaraya köçdü.

Qurultayın ən vacib məsələlərindən biri mədəni assimilyasiya ilə bağlı tövsiyələr idi. Türk dilində Vətəndaşın Türkcə danışması üçün tövsiyələr! kampaniyası. Şərq əyalətlərində Siirt ərəbləri və türk olmayan millətlər üçün bir çox nümayəndə və bürokrat tərəfindən məruzə və təkliflər verildi.

Türk Ocaqlarının Altıncı Konqresi də iki il sonra, 24 aprel 1930-cu ildə keçirildi, lakin protokollar dərc olunmadığı üçün müzakirə olunan mövzularda məlumat olmadı.

Türk Tarix Qurumu, bundan sonrada beynəlxalq səviyyədə konqreslərini təşkil etmişdir:

20=26 oktyabr, 1961-ci il	VI
25–29 sentyabr, 1970-ci il	VII
11–15 oktyabr, 1976-cı il	VIII
21–25 sentyabr, 1981]]-ci il	IX
22–26 sentyabr, 1986-cl il	X
5–9 sentyabr, 1990-cı il	XI
12–16 sentyabr, 1994-cü il	XII
4–8 oktyabr, 1999-cu il	XIII
9–13 sentyabr, 2002-ci il	XIV
11–15 sentyabr, 2006-cl il	XV
20–24 sentyabr, 2010-cu il	XVI
15–17 sentyabr, 2014-cü il	XVII

Bağlanılması

Türk ocaqları və müxalifət

1-ci Milli Memarlıq Hərəkatının görkəmli əsərlərindən biri 23 aprel 1930-cu ildə Türk Ocaqları Mərkəzi binasının açılışı oldu. Mərkəz ocaqlar üçün "məbəd" idi. Başqa bir qürur mənbəyi fəaliyyətdə olan mətbəə idi. Məktublar inqilabından sonra ocaqlar, Latın əlifbasının ictimaiyyətə təqdim edilməsi kampaniyalarında qabaqcıl rol oynadı. Statistikaya görə, 1929-cu ilin ilk üç ayında Türk ocaqları 50 min insana yeni hərf öyrənməyə imkan verdi. Türk karxanaları, yerli malların istifadəsi kimi oxşar hökumət siyasəti ilə də məşğul olurdu. Sosial yardım və xalq təhsili də Türk Ocaqlarının fəaliyyət sahəsində idi. Digər tərəfdən, Türk Tarixi Heyəti Türk Ocaqları quruluşu daxilində fəaliyyətə başladı.

Ocaqların içində ilk açıq-aşkar müxalifət şəxsi qarşıdurmaların axarı ilə başladı. Həmdullah Sübhi ilə Rəşid Qalib arasında şəxsi çəkişmələr var. 28 aprel 1930-cu ildə Tanrıövərə qarşı 45 imzalı bir təqrir verildi. İsmayıl Həbib Sevik, Mustafa Kamal Atatürkün Türk Ocaqlarının diqqətini böyük konqreslər keçirməyə cəlb etdiyini və belə bir kütləni öz başına buraxmaq istəmədiyini söylədi. 1930-cu ildə Azad Respublika Partiyasının yaranması və 99 günlük bir müxalifətin meydana çıxması [29], xüsusilə Ege müxalif Egeydə, SCF-yə marağı artırdı və türk ocaqları öz payını aldı. Türk Ocaqlarının üzvləri, Aydın millət vəkili Reşit Galip, Qars millət vəkili Əhməd Ağaoğlu və Şəbinqarahisar millət vəkili Mehmet Emin Yurdakul, SCF-yə keçən bəzi adlar idi. Xüsusilə İzmir Türk Ocağı SCF-nin ən yaxın şöbəsi idi və 1930-cu ilin İyul ayından bəri geniş tənqid edildi. Alkoqollu fəaliyyətlərin eyni şöbədə aparılması iddiası Türk Ocaqlarını tənqid edən başqa bir səbəb oldu. Həmdullah Suphi, "Türk aşpazları həmişə içki ilə mübarizə aparacaqlar" dedi. eyni nitqində təkpartiyalı rejimə tənqidi bir səslə müraciət etdi. Türk Ocaqlarının CHF'nin sərt bir qolu olduğunu söyləyən Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Kazım Özalp, DSK-ya keçənlərin ocağın üzvlüyündən çıxarılmasının lazım olduğunu söylədi.Bir müddət sonra Türk Ocaqlarının CHF-nin ən sərt budağı olduğu təsdiqləndi. və heç bir siyasi partiyaya üzv olmayanlar üzv ola bilərlər. İstanbul Türk Ocağında bələdiyyə seçkiləri ərəfəsində, Nəzihə Muhiddin'in F SCF'nin ölkəni çiçəkləndirəcəyi, əsarət isteminin zəncirlərini qırması və SCF üçün səs tələb etməsi ilə əlaqəli sözləri Meliha Avni Sözen'in CHF'i müdafiə etdiyi danışması diqqəti cəlb etdi.

Türk Ocaqlarının bağlanmasına aparan prosesdə, xüsusilə Həmdullah Suphinin respublikaçılığını şübhə altına alan təbliğat mətbuatda müzakirə edildi. Son poçt və illüstrasiyalı ayda sol müxalifətdən Türk karxanalarına qədər tənqidlər artırdı. Zekeriya Sertel deyir ki, onu Ankaradakı Respublika topundan qovan Həmdullah Sübhi "Ocaq prezidenti kimi deyil, qəbilə başçısı kimi çıxış edəcək".

Türk Ocaqları Fövqəladə konqresi

10 aprel 1931-ci il tarixli fövqəladə qurultaydan əvvəl Türk Ocaqlarının 250-dən çox alt şöbəsi və 30 mindən çox üzvü var idi və ciddi bir qeyri-hökumət təşkilatı idi. Füsun Üstelin sözlərinə görə, Azad Respublika Partiyası ilə ortaya çıxan müxalifətdən sonra ortaq həyatın və vətəndaş cəmiyyətinin bütün xarabalıqlarını aradan qaldırmağa qərar verən tək birpartiyalı rəhbərlik 1931-ci ildə partiya qurultayında gənclər təşkilatlarının daha effektiv nəzarət etməsinə qərar verdi. Digər tərəfdən, Türk Ocaqlarının bağlanmasına səbəb olan prosesdə xarici amillərin iştirak etdiyi düşünülür. Ocaqların Turancı meyli dövrün Sovetlər Birliyi Türkiyə səfiri Jacob Suritz'de narahatlıq oyandırması və Tofiq Rüşdü Aras'ı xəbərdar etməsi Türk ocaqlarının söndürülməsinə gedən müddətcə təsir etmişdir. Həmdullah Suphi, Atatürkün ABŞ-dakı həmkarlarını müayinə etdiyini və Ocaqları İnsan Evlərinə çevirmək qərarına gəldiyini bildirir. Atatürkün fikrincə, ocaqlar Türkün mədəni və ictimai həyatına əhəmiyyətli töhfələr vermiş və ocaqların əsas vəzifəsi Türkləşmə fəaliyyətləri olmuşdur. O dövrdə irəli sürülən fikirlərdən biri ocaqların qurulmasının prinsip və məqsədlərinin partiya proqramına daxil olması idi. Bu vaxt 24 mart 1931-ci ildə Atatürk Həmdullah Suphi və heyətini qəbul etdi və qurultay tarixini götürdü. Rövşən Əşrəfin Atatürkün inkişafları "Millətlər tarixində müəyyən məqsədlərə, maddi və mənəvi güclərə çata bilmək üçün eyni istiqamətdə toplanaraq eyni istiqamətə gəlmək üçün bəzi dövrlər var." Sözləri ilə eyni növ qüvvələrin ortaq məqsəd üçün birləşmələrini izah etdi.Hamdullah Suphi Atatürkü Türk Ocaqlarından ona qarşı heç bir müxalifətin olmayacağına inandırmağa çalışdı.

1931-ci il Fövqəladə Konqresindən əvvəl türk karxanalarının bağlanacağı bəlli idi. Bu səbəbdən qurultayda prestij mətni hesab edilə bilən karxanaların fəaliyyət sahələrinin intensivliyi ilə bağlı müxtəlif hesabatlar dərc edildi. Yayılan hesabatlarda 20 min nəfərin qatıldığı 40 konfransın tam siyahısı, kəndlərə aparılan sağlamlıq xidmətləri, təlim fəaliyyətləri və s. kimi ətraflı məlumat. İkinci iclasda CHF-yə üzv olmaq qərara alındı. Qiymətli kağızlar və daşınmaz əmlak malları da tərəfə verildi, lakin bütün köçürmə və kredit əməliyyatları 1936-cı ildə də davam etdi.

Türk Ocaqları siyahıları

1. Əhlat
2. Artvin
3. Adana
4. Adabazarı
5. Afyonqarahisar
6. Ağçabad
7. Ağcaşəhər
8. Ağşəhər
9. Alaşəhər
10. Alucra
11. Amasya
12. Amasya
13. Antalya
14. Ankara
15. Ayaş
16. Ayancıq
17. Aydın
18. Ayvacıq
19. Ayvalıq
20. Acıpayam
21. Adıyaman
22. Ərəbkir
23. Ərəbsun (Gülşəhri)
24. Əziziyə
25. Əziziyə (Afyon)
26. Əziziyə (Sivas)
27. Əlaiyə
28. Babaəski
29. Bartın
30. Bafra
31. Balıkəsir
32. Bâla
33. Bandırma
34. Bayburt
35. Bayramic
36. Bitlis
37. Bayındır
38. Berğama
39. Bursa
40. Bürhaniyə
41. Bodrum
42. Bor
43. Burdur
44. Bozova
45. Bozöyük
46. Bozdoğan
47. Boğazlıyan
48. Buldan
49. Bolvadin
50. Bolu
51. Bəyabad
52. Birəcik
53. Biğa
54. Biləcik
55. Bozoq
56. Bəsni
57. Bornova
58. Cəbəlibərəkət
59. Cidə
60. Çərşənbə
61. Çal
62. Çankırı
63. Çatalca
64. Çeşmə
65. Çanaqqala
66. Çorlu
67. Çorum
68. Çıldır
69. Çivril
70. Darəndə
71. Dursunbəy
72. Dənizli
73. Dəmirçi
74. Divrik
75. Düzcə
76. Diyarbəkir
77. Dinar
78. Ədirnə
79. Ədrəmit
80. Əzinə
81. Ərbəə
82. Ərciyəs
83. Ərdək
84. Əruh
85. Ərzurum
86. Ərgani
87. Ərmənək
88. Əskişəhər
89. Əskifoça
90. Əyridir
91. Əlbistan
92. Əşmə
93. Elazığ
94. Əmdi (Əyrigöz)
95. Almalı
96. Əmət
97. Ərciş
98. Ərzincan
99. Fatsa
100. Fəthiyə
101. Qaziantəp
102. Qərbiqaraağac
103. Girəsun
104. Gölə
105. Görələ
106. Gərzə
107. Göynük
108. Gediz
109. Gərədə
110. Gördəs
111. Hövzə
112. Heymana
113. Xarput
114. Xopa
115. Xeyrəbolu
116. İsparta
117. İlğın
118. İğdır
119. İzmir
120. İznik
121. İstanbul
122. İpsala
123. İnəbolu
124. İnəgöl
125. İskilib
126. İslahiyə
127. İzmit
128. Kəskin
129. Kəşan
130. Kilis
131. Kamalpaşa (Nif)
132. Kütahya
133. Qula (Mərdənik)
134. Qığı
135. Qars
136. Qırxağac
137. Qırxlareli
138. Qaraburun (İzmir)
139. Qaracabəy
140. Kağızman
141. Qazıqquyu (Saray)
142. Qaracasu
143. Qaradəniz Ereğlisi
144. Qaraman
145. Qarakosa
146. Qaramürsəl
147. Qəstəmonu
148. Qəsəbə
149. Qandıra
150. Qocaeli
151. Qozan
152. Quşadası
153. Konya
154. Könyək
155. Gediz
156. Gərədə
157. Gördəs
158. Qonan
159. Geyvə Ağhisarı
160. Köyceyiz
161. Kağızman
162. Kayseri
163. Qandıra
164. Konya (Ərəylisi)
165. Qırşehir
166. Qısrı
167. Ladik
168. Lüləburğaz
169. Mardin
170. Məcidiyə
171. Mudanya
172. Muradiyə
173. Mərzifon
174. Mərsin
175. Maraş
176. Mürəftə
177. Marmaris
178. Mustafakamalpaşa
179. Muğla
180. Manisa
181. Malatya
182. Mənəmən
183. Muş
184. Mucur
185. Mut
186. Milas
187. Mudurnu
188. Mixalıçıq
189. Nazilli
190. Növşəhər
191. Niydə
192. Niksar
193. Ordu
194. Orxanqazı
195. Oltu
196. Ödəmiş
197. Poladlı
198. Posov
199. Palamut
200. Bazarcıq
201. Palu
202. Poshuv (Diğor)
203. Pinarhisar
204. Rəşadiyə
205. Rizə
206. Sarayköy
207. Seirt
208. Səfərhisar
209. Sənirkənd
210. Sükut
211. Sultanhisar
212. Silifkə
213. Sürmənə
214. Sökə
215. Simav
216. Sivas
217. Sivrihisar
218. Sinop
219. Sarıqamış
220. Salehli
221. Samsun
222. Sındırğı
223. Sandıqlı
224. Susurluq
225. Soma
226. Şərqiqaraağac
227. Şərqiqarahisar
228. Şarqışla
229. Tərcan
230. Tərmə
231. Təfənni
232. Təkirdağ
233. Toqat
234. Tirə
235. Tirəbolu
236. Daşkörpü
237. Dovşanlı
238. Daraqlı
239. Trabzon
240. Tarsus
241. Tosya
242. Uşaq
243. Urfa
244. Urla
245. Uzunkörpü
246. Ulubəy
247. Uluborlu
248. Uluqışla
249. Ünyə
250. Ürgüb
251. Varto
252. Van
253. Vəzirkörpü
254. Vizə
255. Yalova
256. Yalvac
257. Zara
258. Safranbolu
259. Zonğuldaq
260. Zilə

Türk Ocaqları nəşrləri

Füsun Üstelin Həmdullah Suphi Tanrıöverin Dağ Yolu ilə əlaqəli müraciəti: Füsun Üstelin Həmdullah Suphi Tanrıöverin Dağ Yolu ilə əlaqəli müraciəti:

Türk Ocaqları (1949)

Türkiyədə tək partiyalı dövrün qeyri-hökumət təşkilatlarını yoxlama altına alması nəticəsində 10 aprel 1931-ci ildə bağlanılan Türk Ocaqları tək partiyalı dövrün sona çatması və Türkiyədə çox partiyalı dövrün başlaması sonrasında Həmdullah Sübhi Tanrıövər liderliyində 10 may 1949-cu ildə İstanbulda yenidən açıldı. 18 illik fasilədən sonra türkiyəli işçiləri arasında Həsən Fərid Cansevər, Bürhanettin Dəvəlioğlu, Əhməd Mazhar Akifoğlu, Fəthi Ərdən, Ragıp Nurəddin Egə, Tofiq Noyan, Cavad Mustafa Emecan və Cəmil Behçət var idi. Bu dövrlərdə məhdud fəaliyyəti olan Türk Ocaqları köhnə aktivlərini Cümhuriyyət Xalq Partiyasından geri almağa çalışdı, lakin uğursuz oldu.

CHP qrupunun üzvü olmasına baxmayaraq, məclisdəki partiyası ilə toqquşan və daha sonra istefa verən Həmdullah Suphi, 1949-cu il mayın 10-da atasının yanında qalan Abdullatif Suphi Paşa Köşkündə İstanbul Türk Ocağını açdı və 7 avqust 1949-cu ildə ilk qurultayda lider seçildi. Demokrat Partiyası hakimiyyətə gəldikdən sonra Manisa Manisadan müstəqil bir millət vəkili seçildi. Bu dövrdən sonra Türk Ocaqlarının yenidən enerjisizləşdirilməsi üçün işə başladı və 15 may 1954-cü ildə Türk Ocaqlarına dernek ictimai xeyir dərnəyi statusu verildi. 1957-ci ildə Mərkəzi Heyət. Dr. Mümtaz Turhan, Prof. Dr. Mehmet Kaplan kimi Hars Komitəsində iştirak edərkən Zeki Velidi Togan, Yahya Kamal Beyatli, Abdulhak Sinasi Hisar, Ziyaeddin Fahri Findikoğlu, Osman Turan, Suheyl Unver, Oktay Aslanapa var idi.

7 may 1959-cu ildə ocaqların mərkəzi Ankaraya köçürüldü. Dr. Osman Turan prezident seçildi. 27 May çevrilişindən sonra Həmdullah Sübhinin Cəmal Gürsəl ilə görüşməsi Türk Ocaqlarının bağlanmasının qarşısını aldı. Ocaqlar 12 mart Memorandumuna qədər normal fəaliyyətlərini davam etdirsələr də, memorandumdan sonra bir müddət dayandırıldı. 12 sentyabr çevrilişindən sonra türk ocaqları hərbi rejim tərəfindən bağlandı. 1984-cü ilə qədər bağlansa da, 1983-cü ildə "Dərnəklər haqqında" qanuna uyğun olaraq yeni bir tənzimləmə ilə açıldı və sədri Prof.Dr. Dr. Orhan Düzgüneş bunu etdi. 1986-cı ildən sonra canlılığını tapan ocaqlar Baş nazir Turqut Özalın dövründə möhkəmlənməyə başladı.

2012-ci ildə 100. ilini qeyd edən Türk Ocaqları indiki vaxtda "Türk Ocaqları Təhsil və Mədəniyyət Vəqfi" adıyla, Türkiyə və Türk dünyasındakı inkişaflar və milli mövzularda ictimaiyyət yaradıb fəaliyyətlərdə olan bir təşkilat olaraq davam etməkdədir. Osman Turan'ın Ümumi Başçısı olaraq Prof.Dr. Dr. Necati Akder (1960–1961), Prof.Dr. Dr. Emin Bilgiç (1973–1974), Prof.Dr. Dr. Orhan Düzgüneş (1974–1994), Sədi Somuncuoğlu (1994–1995), Nuri Gürgür (1996–2012) isə 2012-ci ildən bəri mövcud prezident Prof. Dr. Mehmet Öz. 2019-cu ilə kimi, 85 filial və 5 nümayəndəsi var, bunlardan ikisi Almaniyadadır.

İstinadlar

1. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 51-64. ISBN 9789754706123.
2. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 64-69. ISBN 9789754706123.
3. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 69-80. ISBN 9789754706123.
4. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 92. ISBN 9789754706123.
5. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 80-92. ISBN 9789754706123.
6. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 91. ISBN 9789754706123.
7. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 111-115. ISBN 9789754706123.
8. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 125-134. ISBN 9789754706123.
9. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 132-134. ISBN 9789754706123.
10. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 135. ISBN 9789754706123.
11. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 135-145. ISBN 9789754706123.
12. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 145-161. ISBN 9789754706123.
13. Mete Tuncay. Cumhuriyet Halk Partisi (1923-50) Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 2020-2021. ISBN 9789754706123.
14. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 165-166. ISBN 9789754706123.
15. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 166-179. ISBN 9789754706123.
16. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 198. ISBN 9789754706123.
17. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 180-207. ISBN 9789754706123.
18. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 226-227. ISBN 9789754706123.
19. Füsun Üstel. İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları 1912-1931. İstanbul: İletişim Yayınları. səh. 231-234. ISBN 9789754706123.
20. . turkyurdu.com. sentyabr 2019. 2019-09-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.

Xarici keçidlər

• Rəsmi saytı 2010-02-08 at the Wayback Machine