fbpx
Wikipedia

Antalya

AntalyaTürkiyənin cənubunda Aralıq dənizi sahilində kurort şəhəri və liman. Antalya ilinin mərkəzidir. Əhalisi 2015-ci ildə 2.300.000 nəfərdir. Tamamı Aralıq Dənizi Bölgəsinin qərbində yerləşir və Antalya Körfəzi ilə Qərbi Tavr Dağlarının arasında yaradılıb. Ərazicə Türkiyənin altıncı böyük rayonudur. Cənubunda Aralıq dənizi, qərbində Muğla, şimalında Burdur və Isparta, şimal-şərqində Konya, şərqində isə KaramanMersin rayonları var. Antalya şəhəri, 1980 ildən sonra əlverişli iqlim şəraiti və turizm tədbirləri səbəbilə sürətlə inkişaf etmiş və buna paralel olaraq rayon də hazırda Türkiyənin ən böyük beşinci rayonu olmuşdur. Antalyada iqtisadi həyat böyük miqdarda ticarət, kənd təsərrüfatı və turizmə əsaslanır. Antalya rayonunun əhatə etdiyi bölgə tarix boyu günümüzə qədər bir çox mədəniyyətə sahib olmuş və Türkiyədə ən çox antik şəhər olan rayondur. Öz növbəsində Likiyalılar, Lidiya, Pamfiliyalılar, Bergamalılar, Romalılar, Bizanslılar, Səlcuqlar, Osmanlılar və son olaraq da Türkiyə Cümhuriyyəti hakimiyyətində olan Antalya, bu mədəniyyətlərin heç birində paytaxt olmayıb. Yaşayış yerləri xaricindəki rayon ərazisinin böyük hissəsi taxıl tarlaları ilə örtülü yaylalardan ibarətdir. Türkiyə Silahlı Qüvvələri Quru Qoşunları Komandanlığına bağlı 3-cü Piyada Təlim Briqada Komandanlığı və Hava Qüvvələri Komandanlığına bağlı Hava Meydan Komandanlığı Antalyada yerləşir.

Antalya
türk. Antalya
36°58′ şm. e. 30°40′ ş. u.
Ölkə Türkiyə Türkiyə
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 1.417.000.000 m²
Mərkəzin hündürlüyü 30 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 2.426.356 nəf. (2018)
Sıxlığı 478 nəf./km²
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +90 242
Poçt indeksi 07x xx
http://www.antalya-bld.gov.tr/en
Antalya
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etimologiyası

Helenistik dövrdə Bergama Kralı II. Attalos (E.Ə. 159-138), əsgərlərinə "Gedin və mənə yer üzündəki cənnəti tapın" deyir. Əsgərlərinin göstərdiyi yeri (bugünkü Antalya) bəyənən II. Attalos, regionun strateji mövqeyini nəzərə alaraq buraya bir liman şəhəri qurdurur və şəhər, banisi Attalosun adına əsasən "Ataleia" adlandırılır. Şəhərin adı qədim Ərəb mənbələrində "Antaliye", Türk mənbələrində isə "Adalya" olaraq keçər. Şəhər 20-ci əsrin ilk rübündən başlayaraq "Antalya" olaraq adlandırılmışdır.

Tarixi

Anadoluda insana aid məlum olan ən qədim yaşayış sahələrindən biri Antalya şəhər mərkəzindən təxminən 30 km şimal-qərbdə Korkuteli yolu üzərində Tavr Dağının Dənizə baxan yamaclarında yerləşən Karain Mağarasıdır. Karainde mağara adamlarına (homo sapiens neandertal) aid sümük qalıqları da tapılıb. Bunlar, bütün Anadoluda tapılan ən erkən fossil qalıqlarıdır. Antalya Bölgəsinin erkən tarixi, regionda 1946-dan əvvəl aparılan qazıntılardan əvvəl qaranlıq idi. Hitit mixi yazılı sənədlərində adı keçən Ahhiyava və Arzava ölkələrinin Pamfiliya olduğu elm dairələrində qəbul görür. Bu bölgədəki araşdırmalar və tapıntıların ortaya çıxması və əldə olan göstəricilərlə bölgənin qaranlıq olan bu dövrü də aydınlaşmağa başlayıb.

Hittitlər

Anadoluda ilk siyasi birliyi təmin edən Hitit Dövlətinin yarandığı dövrdə Anadoluya yazı gəlmişdi. Anadolunun ortasında qurulmuş olan Hittit dövləti, başlanğıcda Antalya üçün səssiz və qaranlıq keçdi. Bölgənin tarix səhnəsinə çıxması Hittit krallarının Qərbi Anadolu yürüşləri ilə başlayır. Bugünkü Antalya rayon sərhədləri içində qalan Perge, Kesros, Patara kimi qədim məkan adlarının Hittit dövründən qalma olduğunu E.Ə. 1237-ci illər arasında hökm sürmüş Hittit Kralı III. Hattuşilinin "İllik"-lərindən öyrənilmişdir. Konyanın Yalburtunda bir Hitit heroqlifikində Pataranın adının "Pataf" formasında keçməsi, bu, kəşfi gücləndirən tapıntılardır. Buradan anlaşılan Hittit "Lukka Ölkəsi" adlandırdıqlarının Aralıq Dənizi sahilinə qədər uzanmış olmalarıdır. Hittit İmperatorluğunun dağılmasının səbəbi olan Dəniz qövmləri köçü zamanı bir qisim Akkalıların bu bölgəyə köç etməkləri Yunan mifologiyasında bəhs edilir. Troya müharibəsindən sonra bəzi Akka boyları, Amphilokhos, Kalkhas və Mopsosun idarəsində Pamfiliyaya gəldilər. Perge, Sillyon, Aspendos və Selgeyi son elmi məlumatlara əsasən bölgənin yerli əhalisi qurdu. Bölgəyə Pamfilyalılar yerləşmədən əvvəl E.Ə. 7-ci əsrdə qısa bir dövr Rodoslular və Dorluların, Kumluca və Faselisdə (Çıralı) bölgəsini məskunlaşdırdıqları qədim Yunan mənbələrində keçir. Kumluca yaxınlığında yerləşən Rodiopolis şəhəri bunun bir sübutu sayılır.

Bergama, Roma və Bizans dövrləri

Xristianlığın Anadoluda sürətlə yayıldığı eramızın 5.-7. əsrləri boyu Pamfiliya və Likiya, Şərqi Roma əyaləti olaraq əhəmiyyətlərini qoruyublar. 7-ci əsrin ortalarında Ərəblərin daimi hücumları hər iki regionu böyük ölçüdə ziyana salmış, bu vəziyyətə mane olmaq istəyən Şərqi Romalılar, regionu qorumaq məqsədilə xüsusi bir donanma qurmuşlar. Roma İmperiyasının bölgəyə tam hakim olmasından sonra, strateji yerlər və ya şəhərlərin bəziləri, kiçik rahiblik halında Şərqi Roma İmperiyası suverenliyi zamanı yaşamalarını davam etdirmişlər. Antalyanın bugünkü olduğu yerdə II. Attalosun zamanında inşa edilən ilk qala divarlarının da bu dövrdə tikildiyi məlumdur. Eramızın 130-cu ildə Roma imperatoru Hadriyan, Antalya səfəri zamanı Hadrian Qapısını tikdirib, qala divarların şərq hissəsini də tikilməsini başlatmışdır. Bundan başqa, Rodos, Venesiya, Genuya dəniz quldurlarının talanları, Kipr Krallarının hücumları və Səlib yürüşü zamanı yağmalar, zəlzələlər, regionun iqtisadi gücü qədər şəhərləri də zəiflətmişdir. Bu arada xüsusilə Rodos və Genuyalıların müdafiə və hücum üçün, yaxın sahillərdə bazalar qurmuşlar. Antalya, Aralıq Dənizi sahilində strateji mövqeyi əhəmiyyətli bir liman olma özəlliyindən görə, yarandığı tarixdən başlayaraq davamlı istilalara məruz qalmışdır.

Səlcuqlu dövrü

Mövqeyi baxımından müdafiə imkanları güclü olan Antalya, 11-ci əsr sonlarında Türklərin əlinə keçdi. Şəhər, 1097-də I Səlib yürüşündən sonra yenidən Bizans əlinə keçmişdi. Türklər, 12-ci əsrin ilk yarısında Antalya önlərinə qədər gəldilər, ərazidə təsir dairəsini yaymağa başladılar. 1148-ci ildəki II Səlib yürüşü zamanı buraya gələn Xaçlı yazıçıları, Türklərin şəhərin yaxınlarına qədər gəldiklərini, xalqın bu səbəblə uğurla tarlalarını əkə bilmədiklərini bildirir. Bu səbəbdən şəhərdəki xalq yemək ehtiyacını dəniz yolu ilə qarşılayırdı.

Türklər, 1176 Miryokefalon döyüşündən sonra Anadoluda məskunlaşmağa başladılar. Bu dövrdə II Qılınc Arslan dövlətin güclü əsaslara malik olması üçün çalışırdı. II Qılınc Arslan, bunun üçün oğullarını Anadolunun müxtəlif yerlərinə göndərdi. Ən kiçik oğlu Gıyaseddin Keyxosrovu da 1180-ci illərdə fəth etdiyi Borguludaki (indiki Uluborlu) qalaya və ətrafına məlik olaraq göndərdi. II Qılınc Arslan 1182-ci ildə Antalyanı mühasirəyə almış, lakin şəhəri tuta bilmədi. 5 Mart 1207-ci il tarixində Antalya Səlcuqların əlinə keçdi. Şəhər təslim alındıqdan dərhal sonra abadlaşdırılmış, tərsanə tikilmiş və şimalda Uluborluda olan təşkilatın mərkəzi Antalyaya köçürülmüşdür. Ancaq Antalyadakı ilk Səlcuqlu hakimiyyəti olduqca qısa sürdü. Dənizdən yardım ala bilən şəhərlə bağlı təcrübələri olmayan Səlcuqlular, bir cümə namazı vaxtı xristianların, Türklərin üzərinə hücum edib böyük əksəriyyətini qətlə yetirməsilə şəhəri itirdilər. Antalyanın bu itkinin səbəblərinə dair iki fikir vardır. Birincisi, Gıyaseddin Keyhüsrevin ölməsinin (1211) ardından və Səlcuqlu şahzadələrinin taxt davası zamanı şəhərin itirildiyi; İkincisi 1214-də Antalya elinin sərkərdəsi Ertokuşun əsas hərbi qüvvələri ilə Sinop fəthinə iştirak etmək üçün gedib, şəhər hərbi baxımdan zəif buraxdığından şəhərin işğal ola biləcəyi ehtimalıdır. Səlcuqlu sultanı olan İzzəddin Keykavus yeni bir böyük yürüşə başladı. Şəhər Türklər tərəfindən 22 Yanvar 1216-cı il tarixində yenidən fəth edildi. Türklərin təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün şəhərin yaşayış məkanını ikiyə bölən bir qoruyucu divar tikdirilib. Üstünə də bu fəthin səbəblərini və necə baş verdiyini bildirən kitabələr qoyulub. Şəhəri ikiyə bölən bu divara görə qərb hissəsi Türk və Müsəlmanların, şərq hissəsi isə Xristian və yerlilərin meydançası olacaq. Ancaq on il sonra Antalya, dövrün mənbələrinə canlandırmayan bir böyük abadlıq daha görmüşdür. Qədim qala divarının 100 m qədər şərqindən yeni bir divar daha keçirilmişdir. Üzərindəki yazılara görə 1225 tarixindəki bu tikintinin ilk səbəbi şəhərə yeni Türk məskunlaşmasını təmin etməkdir. İkinci səbəbinin limanı qorumaq məqsədi olduğunu güman edilir.

Bu illərdə Alaeddin Keykubat, Alaiyeni (Alanya) fəth etmiş, orada əhəmiyyətli tikintilər aparmışdır. Alaiye (bugünkü Alanya)-nin də almaqla Səlcuqların Aralıq dənizində bir dəniz ittifaqı, donanma yaratmaları tələb olunurdu. Antalyada işlədilən və ya yaradılan tərsanə, ilk Türk dəniz varlığının yaranmasını təmin etmişdir. Dərhal sonra Alaiyedə də bir tərsanə tikintisinə gətirilərək Aralıq dənizindəki Türk dəniz gücü yaradılmışdır. Antalya tərsanəsinin təhlükəsizliyini tam təmin etmək məqsədi ilə 1225 tarixində şəhər içində yeni bir tənzimləməyə alındı. Alaeddin Keykubat şəhərin dəniz tərəfindəki müdafiəsini gücləndirmişdi. 1243 Kösedağ döyüşünü uduzan II Gıyaseddin Keyxosrov, bu dəfə quru tərəfindəki müdafiəni, tikdirdiyi 1244 tarixli bir bürc qala ilə gücləndirdi. Antalya qalasının iç qalası limanın şərq yaxasında ikən, Türk təbəqənin də şimal-qərbinə (indiki adı ilə Topxanaya) köçüb. Antalya sonrakı tarixlərdə də Səlcuqlu Sultanlarının qış paytaxtlarından biri olmağa davam etdi. Hətta bəzən şərqdən gələn Monqollara qarşı bir etibarlı yer olaraq üstünlük verilirdi. Antalya cənubda Misir və Şərqi Aralıq Dənizi (Dəməşq əraziləri) tərəfləri ilə ticarət edən bir yer kimi çox fəal idi. Dövrün mənbələri buradan bir vəsilə ilə danışırlar. Məsələn, Saltuknamədə də Adalyadan bəhs edilir. Mövlana burada çoxlu Xristian olduğundan bəhs etsə də, bu ifadədə, başqa İç Anadolu şəhərlərinə görə "çox" dediyi güman edilir. Çünki şəhərin içindəki yaşayış ərazilərinə görə, Xristianlar heç də hədsiz bir çoxluğa malik deyildilər. Bununla yanaşı şəhərdə Franklar da vardı və Avropa ölkələri ilə ticarət həyata keçirilirdi.

Anadolu Türk Bəylikləri dövrü

Anadolu Səlcuqlu Dövlətinin son illərində (1300-dən sonra) İlxanlıların nüfuzu altına daxil olması, hökm və nüfuzunun qalmaması ilə tayfalar bəylik qurmağa başlayıblar. Bu sırada 13-cü əsr əvvəllərində Anadolu Səlcuqluları tərəfindən Yalvaç, Borlu və Eğirdir tərəflərinə yerləşdirilmiş olan Teke tayfasının bir qolunu təşkil edən Türkmənlər də 13-cü əsr sonlarında, başlarında olan Həmid Bəyin nəvəsi və İlyas Bəyin oğlu Feleküddin Dündar Bəyin liderliyində hökm sürdükləri göllər hövzəsində müstəqilliklərini elan edərək Hamidoğulları Bəyliyini yaratmış və özünə əvvəl Uluborlu, daha sonra Eğirdiri mərkəz seçmişdir. Qurulduqdan dərhal sonra ölkəsinin sərhədlərini cənuba doğru genişləndirən Dündar Bəy, Gölhisar, Korkuteli və daha sonra məmləkətin bəzi yerlərini gəzməyə çıxmış olan Antalya bəyinin əsir düşməsi ilə Antalyanı 1301-də tutmuşdur. Dündar Bəy, Hamidoğullan Bəyliyinin sərhədlərini Germiyan və Dənizliyə qədər genişləndirmiş və Antalyanı qardaşı Yunus Bəyin idarəsinə vermişdir. Beləliklə Hamidoğulları Bəyliyi Eğirdir və Antalya olmaq üzrə ikiyə ayrılmışdır.

Məmlük Sultanı ən-nasir Məhəmmədin hüzurunda Hamidoğulları bəyi Dündar Bəyin oğlu İshaq Bəylə etdiyi mübahisədən sonra həbs olunması üzərində, yerinə Korkutelinin (İstanos) Əmiri olan qardaşı Sinanüddin Xızır Bəy keçmişdir (1327). Böyük fəaliyyət göstərən və qüvvələrini artıran Sinanüddin Xızır Bəyin 1332de 8.000 atlı əsgəri ilə 12 şəhər və 25 qalaya malik olduğu məlumdur. Xızır Bəyin ölümündən sonra yerinə Dayə Bəy, ondan sonrada Mahmud Bəyin oğlu Mübarizeddin Mehmed Bəy, Korkuteli və Antalya ərazisinə nəzarət edən Tekeoğullarının başına keçmişdir. Zəncirqıran ləqəbi ilə tanınan, Sultanu-Sevahil (Sahillər Sultanı) adıyla anılan Mübarizeddin Mehmed Bəy ömrünü Kipr Frankları ilə mübarizə içərisində keçirmişdir. Antalya, 1216-daki Türk nəzarətinin üzərindən tam 145 il 7 ay keçdikdən sonra yenidən işğala məruz qalır. Kipr kralı Pyer I. de Lusignan 24 Avqust 1361 günü Teke-elinin mərkəzi olan Antalyanı hücumla tutmuşdur. Bunun üzərinə Korkud-eline çəkilən və bəyliyinin mərkəzini buraya daşıyan Mehmed Bəy Antalyanı ələ keçirmək üçün hazırlıqlara başlayıb. İlk olaraq iqtisadi boykota əl ataraq, Kiprlilərə yemək satılmasını qadağan etmiş və onları aclıqla təslimə məcbur etmək istəmişdir. Karamanoğlu Alaeddin Əli Bəy ilə ittifaq edərək mübarizəni davam etdirən Mehmed Bəy, ertəsi il 45.000 nəfər və 8 qalera gəmiləri ilə Antalya önünə gəldi, çox şiddətli bir döyüşə baş verdiysə də şəhəri ala bilməmiş, ancaq bu döyüş sonunda Kipr kralı Xristian dövlətlərindən yardım istəmək məcburiyyətində qalmışdır. Antalyanı yenidən fəth etmək üçün inadkarlıq və səylə döyüşən və heç vaxt mübarizəni tərk etməyən Mehmed Bəy bundan dolayı Təkə Bəy kimi tanınmış və Hamidoğullarının bu Antalya ərazisində Tekeoğulları kimi şöhrət tapmışdır. Yenə Mehmed Bəy zamanında Anadolunun cənubunda Antalya, Finike, Kaş, Kalkanlı, Milli, Gömbe, Elmalı, Korkuteli və Serik ilə sahildə Antalya və Alanya arasındakı ərazi Teke-eli kimi tanınmağa başlanmışdır.

Antalya geri almaqdan heç vaxt əl çəkməyən Mehmed Bəy Memluk Sultanlığı, Alaiye və Manavgat əmrləri ilə əlaqə və ittifaqlar yaratmışdır. Belə ki, 1370-də qurduğu böyük bir mühasirədə müvəffəq ola bilməsə də, işğaldan 12 il sonra 14 May 1373 tarixində Antalyanı yenidən fəth etmişdir. Təkə Bəy, fəthdən dərhal sonra Antalya qalasının bürclərinə ağ fon üzərində qırmızı Süleyman Möhürü (altı guşəli ulduz) və başında iki dənə ziqzaqlı yaşıl zolaq olan bayrağını asıb. 14-cü əsrdə yaşamış İspan Fransiskan keşişi seyahatnaməsində, Antalyadakı Tekeoğullarına aid iki bayraq olduğunu və birinin ağ fon üzərində ziqzaqlı xətlər daşıdığını, digərində isə Süleyman Möhürü olduğunu bildirir. Mehmet Bəydən sonra yerinə oğlu Osman Çələbi keçmişdir. Ancaq, Osman Çələbi vaxtında Təkə Bəyliyinin keçmiş əhəmiyyətinin qalmadığı, hakimiyyətinin isə Antalya və Korkutelidən ibarət olduğu görünür. Həmişə Korkutelidə oturan Osman Çələbi zamanında, Osmanlı Sultanı İldırım Bəyazid 1390da, Osman Çələbinin oğlu Mustafa Bəyin əlində olan Antalyaya yerimiş və onun Misirə qaçması ilə şəhəri ələ keçirərək şəhərin mühafizəsinə Firuz Bəyi gətirmişdir. Buranı Təkəli ilə birgə əvvəl oğlu İsa Çələbi, sonra da digər oğlu Mustafa Çələbiyə Sancaq olaraq idarəçiliyə vermişdir. 1397-də Antalya ilə Alaiye arasındakı ərazi tamamilə Osmanlı hakimiyyətinə keçmişdir. 1402-də Ankara döyüşündən sonra, Sivrihisara gələn Teymurun 10 diviziya ilə göndərdiyi Şahrux və sərkərdələri dəhşətli dağıntı nəticəsində Korkud-eli və Kitir (İqdır) tərəflərini, Əmir Şah Məlik də Antalya başda olmaq üzrə bütün Teke-elini taladılar.

Teymur, Kütahyaya gəldiyi zaman Teke-elini, Antalya və Alaiye daxil, Bursadan həbsdən azad etdiyi Karamanoğlu Mehmet Bəyə vermişdi. Bu surətlə Tekeoğulları Bəyi Osman Çələbi əlindəki Korkud-elidən və Osmanlı hakimiyyətindəki Antalyadan başqa, bu bölgədə Qaraman bəyliyi hakimiyyəti başlamışdır (1402-1415). Osmanlı Sultanı İldırım Bəyazidin 1402de Teymura qarşı apardığı Ankara döyüşünü uduzması ilə Teymurun tabeliyində olan Osman Çələbi Bəy, Antalya istisna olmaqla keçmiş bəyliyinə yenidən sahib olaraq Korkutelini özünə mərkəz təyin etmişdir. İldırım Bəyazidin 1390da Korkuteli istisna olmaqla bütün Tekeelinə malik olması ilə bəylik Korkutelinə köçmüş oldu.

Osmanlı dövrü

Bugünkü Antalya vilayəti sərhədləri ilə Osmanlı Dövlətinin buradakı 15-ci və 16-cı əsrdəki inzibati vəziyyəti arasında fərqlər vardır. Bu əsrlərdə bu bölgədə Alaiye və Təkə Sancaqları mövcud idi. Ticarət yolları üzərində yerləşməsindən dolayı tez-tez işğal edilən Antalya, Səlcuqlular dövründə tikilən tərsanəsi və limanı ilə çox böyük əhəmiyyətə malik idi. Səlcuqlular hakimiyyətindəki Antalya ilə Kipr arasında mühüm ticarət əlaqələr həyata keçirilmiş və Səlcuqilərin ən mühüm ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur. 13-cü əsrin sonu ilə 14-cü əsrin əvvəllərində bura Hamidoğullarının Antalya feodallığının əlinə və ya Tekeoğullarının əlinə geçmiştir. Tekeoğulları dövründə əmin-amanlıq və tərəqqi davam etmiş, tikinti və mədəni tədbirlər artmışdır. Tekeoğulları dövründə Antalya və ətrafı bir ara Kiprlilərin əlinə keçdisə də, Mehmed Bəy və ya Təkə Bəy buranı təkrar almağa nail olurlar. Tekeoğulları Bəyliyinin sahib olduğu Təkə rayonu, Osmanlıların əlinə 1390-1393 tarixləri arasında keçmiş və beləliklə Osmanlı hakimiyyəti başlamıştır. Təkə rayonu Osmanlıların əlində Karamanoğullarının və bəzən də bəzi Avropa dövlətlərinin hücumlarına məruz qaldı. Antalya, Osmanlıların əlinə keçdikdən sonra Anadolu əyalətinə bağlandı. Bundan başqa, Antalya, bir müddət şahzadə bayrağı olaraq Osmanlı bayraqlarından biri oldu. Məsələn, Şahzadə Qorqud 1502den 1511-ci ilə qədər səkkiz il burada valilik etmişdir. Antalyanın Korkuteli rayonu da adını Şahzadə Qorqudun bu bölgədəki hökmranlığından aldı. Bu bölgədə, Osmanlı idarəsi altında 1511-ci ildə ortaya çıxan Şahqulu üsyanı baş verir. Ancaq bu üsyanlar nəticəsində yeni fəth edilən Modon, Koron kimi adalara böyük sürgünlər olub, İrana böyük miqdarda miqrasiyalar baş verdi. Bunlarla yanaşı, bəzi mənfi davranışda olanlar daha sonrakı illərdə, yəni Kiprin fəthilə birlikdə buranın yaşayışı və yenidənqurması məqsədilə sürgün edildilər. Bu cür hadisələr buranın siyasi, sosial, mədəni və əhali quruluşuna təsir etdi.

Təkə Sancağının quruluşunda xüsusilə coğrafi mövqeyi və tarixi şərtlər mühüm rol oynamışdır. Yenə də bu sancağın inkişafında qədim dövrlərdən bəri mühüm ticarət yolları üzərində yerləşməsi təsirli olmuşdur. Bu bölgə Osmanlı suverenliyinə keçəndə Anadolu əyalətinə bağlanmış və 19-cu əsrə qədər bu şəkildə davam etmişdir. Tənzimatın elanı ilə başlayan inzibati tənzimləmə nəticəsində Təkə Sancağı, Qaraman vilayətinə; 1865-ci ildə çıxarılan Vilayət Nizamnaməsiylə də Konya vilayətinə bağlandı. Bu dövrdə Təkə Sancağının Antalya, Akseki, Alaiye və Qızılqaya ilə birlikdə beş qəzası var idi. Bunun nəticəsində daha öncə sancaq olan Alanya və qəzaları Təkə Sancağına bağlandı. 1890-cı ilin qeydlərinə görə Təkə Sancağının, İstanos, Bucaq, Qızılqaya, Beşkonak, Millü, İqdir və Serik nahiyələrinin bağlı olduğu Antalya qəzası, İbradı nahiyəsinin bağlı olduğu Akseki qəzası, Finike nahiyəsinin bağlı olduğu Elmalı qəzası ilə Qaş qəzasından ibarət olduğu görülür. 1902 tarixində Təkə Sancağı, Antalya, Akseki, Alaiye, Almalı və Qaş qəzaları ilə 11 nahiyə və 524 kənddən ibarət olur. Daha sonra yenə bəzi tədbirlər keçirilmiş və günümüzə qədər gəlmişdir. Antalya Osmanlı Dövlətinin son dövrlərində Konyadan ayrılıb müstəqil bir sancaq olma xüsusiyyəti qazanıb.

Milli Mübarizə dövrü

1919-cu ilin Türk Millətinin ən qaranlıq illərindən biri idi. Birinci Dünya Müharibəsinə gedənlər ancaq yüzdə üçü geri gəlmişdi. Onlar da, ya qolsuz və ayaqsız və ya əlil idi. Müqavimət göstərə bilən bütün qüvvələr bitmişdi. Müharibədən sonra aparılan Mondros Sazişilə Antalya və ətrafı İtaliya Krallığına verilmişdi. Bu dövrdə işğalçılar istədikləri kimi Anadolu zəbt edir, Anadolu limanları Antanta Dövlətlərinin gəmiləri ilə dolmuş, quru hissəsində Antanta Dövlətləri hərbi məktəbləri boşaldır, hərbi dairələri dağıdır, yandırır; Rayon və kəndlərdə gəzirdilər.

Antalya zonasında Yörük Əli Əfəndinin evində şəhərin irəli gedən bir qrupu, Antalya Yunanlarının kənardan heç bir kömək gördükləri təqdirdə üsyana qalxaraq məmləkətin Antanta qüvvələrinə təslim olacağı təhlükəsinə qarşı Antalya qorumaq mövzusunda iclas keçirməyə qərar verirlər, ancaq aparılan müzakirələrdən bir nəticə vermədi. Bir müddət sonra Anadolunun müxtəlif yerlərindən regional müdafiə cəmiyyətlərinin qurulduğu xəbərinin gəlməsi və 19 May 1919-cu ildə Samsundan gələn xəbərlər Antalyada bir müdafiə cəmiyyəti yaradılması ideyasını yenidən gündəmə gətirir. Aralarında Müfti Yusif Tələt, bələdiyyə Başçısı Hüsni Qaraqaşın olduğu bir qrup qurulacaq cəmiyyətin forması haqqında mutasarrıf-la danışıqları lazım idi. Mutasarrıf Camal Bəy, bu yeni qurulan cəmiyyətdən çəkindiyi üçün bu fikrə yaxşı yanaşmır və görüşmək istəyən qrupu rədd edirdi. Çox uzun səylər nəticəsində xəstə yatağındakı mutasarrıf Camal Bəyin özünün qaldığı evə girən cəmiyyət tərəfdarları ölkənin başına gələn fəlakətdən bəhs edərək nə etmək, nə kimi tədbirlər görmək lazım gəldiyi haqqında Təsərrüfat Müdiri Akif Beyin odlu sözlərinə qarşı yataqda yatan Camal Bəy coşaraq qalxdı və "Mən millətimlə yanaşıyam, nə etmək lazımdırsa birlikdə düşünək və həyata keçirək" dedi. Bu sözdən məmnun qalan nümayəndə heyəti toplaşdı və Bələdiyyə Dairəsinin bir otağında "Müdafiə Heyəti Milliyə Cəmiyyəti" adı ilə fəaliyyətə başladı. Bu cəmiyyət 4 Sentyabr 1919daki Sivas Konqresində Anadolu və Rumeli Müdafiə Hüquq Cəmiyyətləri yaradılması qərarı əsasında bu cəmiyyətin bir qolu olaraq Antalya Müdafiə Hüquq Cəmiyyəti adını aldı. Cəmiyyət 4 il 24 gün çalışdıqdan sonra üzərinə düşən vətəni vəzifəsini tamamlamış olaraq yekun sənədini Anadolu və Rumeli Müdafiə Hüquq Cəmiyyətinə təqdim edib. Dərnək sədri Qazi Musfata Kamal Paşa 11 İyun 1923-cü il tarixində dərnəyin yekun sənədini təsdiq edib.

Türkiyə Cümhuriyyəti dövrü

29 Oktyabr 1923-den sonra ölkənin hər yerində olduğu kimi Antalyada da bir çox dəyişikliklər baş vermişdir. Osmanlı dövründə sancaq olan bölgə respublika dövründə il halına gəlmişdir. 1923-50 dövründə kiçik miqyaslarda inkişaf edən rayonun əhalisi, xüsusilə də rayonun mərkəzinin əhalisi 1950-ci ildən sonra intensiv miqrasiya axını almağa başlamışdır.

Antalyada 1950-60 illəri arası dövrdə, sənayeləşmənin başlanması ilə birlikdə kənddən şəhərə köçlə gələn əhalinin artımı baş verib, bunun nəticəsində daha yaxşı iş, istirahət və məskunlaşma arzuları şəhərə gələn adamların bu ehtiyaclarına cavab verəcək şəhəri qurmaq səylərinin görüldüyü bir zaman prosesidir. Şəhərdə 1950den sonra da artaraq davam edəcək olan miqrasiyanın məkanda yaradacağı sosial, mədəni və fiziki dəyişikliklər də bu dövrdə yavaş-yavaş başlamışdır. Şəhərdə 1960-70 illəri arası dövrdə, urbanizasiya hərəkətlərinin təsiri görünməyə başlanmışdır. Bu dövr, istehsalda fərqliliyi gətirən, sosial-iqtisadi və mədəni dəyişikliyə yol açan yeni məskunlaşma formalaşmasının başladığı dövr olması baxımından əhəmiyyət daşıyır. 1960-1965 illəri arasında Kalekapısı bazarı formalaşmış, 1965-1970 illəri arasında, Kalekapısı ilə Bələdiyyə işxanı arasında, küçənin cənubunda bu gün də istifadəsi davam edən ticarət funksiyaları yerini almışdır. 1970-ci illərdə Vaqif İşxanı keçirilmişdir. Təbii və mədəni resurs potensialı yüksək bir şəhər olan Antalyanın 1969-cu ildə turizmdə prioritet sahələr kimi müəyyən olunması ilə planlaşdırma və investisiya prioriteti artmışdır. 1960-70 dövrü Antalyanın sürətli əhali artımı və şəhərləşmədən doğan sosial, mədəni və ərazi dəyişikliklərə hazırlıqsız tutduğu bir dövrdür.

1974-cü ildən etibarən Antalyada, cənub hissəsinin turizm sahəsi elanı və infrastruktur işlərinin başlaması, liman tikintisinin başa çatdırılması, hava limanı qabiliyyətinin artırılması, qədim liman və Kaleiçi layihəsinin həyata keçirilməsi, Fethiye-Kaş yolunun çəkilməsi, Antalyanın ölkə miqyasında çox önəmli bir turist mərkəz funksiyası yüklənməsi nəticəsində şəhər 1970lerden 1990lı illərin sonuna qədər nizamsız bir şəkildə qurulmuşdur. Antalya şəhəri xüsusilə 1990ların sonundan başlayaraq əvvəlki dövrə nisbətən daha çox köç qəbul etmiş və bu da şəhərdəki təbii quruluşun pozulmasına, mənzil tələbatının artmasına və şəhərin izdihamlı olmasına səbəb olmuştur.

Antalya, 2 Sentyabr 1993-də çıxarılan 504 saylı qanun hökmü ilə böyük şəhər statusu qazanıb. 2004-cü ildə çıxarılan 5216 saylı qanun ilə böyükşəhər bələdiyyəsinin sərhədləri meriya binası mərkəz qəbul edilərək radiusu 30 kilometr olan dairənin hüdudlarına genişləndirildi. 2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanun ilə 2014 Türkiyə bələdiyyə seçkilərinin ardından böyükşəhər bələdiyyəsinin sərhədləri rayon mülkü sərhədləri oldu.

Coğrafiyası

Antalya vilayəti cənubunda Aralıq dənizi və şimalında dənizə paralel uzanan Toros Dağları ilə əhatə olunub, şərqində Mersin, Konya və Karaman, şimalında Isparta və Burdur, qərbində Muğla rayonları ilə qonşudur. Rayonun sahəsi 20.815 km²-dir. Bu Türkiyə ərazisinin % 2.6sı qədərinə bərabərdir. Aralıq dənizi Bölgəsinin qərbində yerləşən Antalya vilayəti, region ərazisinin isə% 17.6-nı təşkil edir. Rayon ərazisinin təxminən olaraq %77.8i dağlıq ,%10.2si düzənlik, %12si isə əyri-üyrü bir quruluşa malikdir. Rayon sahəsinin 3/4ünü örtən Tavr Dağlarının bir çox təpəsinin hündürlüyü 2500-3000 metri keçir. Qərbdəki Təkə guşəsində geniş yaylaları və hövzələr yer alır. Əsasən əhəng daşlarından yaranmış bu dağlar və yaylalar, əhəng daşlarının əriməsilə əmələ gəlmiş mağaralar, geyzerlər, dərələr, uvalalar və daha geniş çuxurlar olan böyüklü-kiçikli karst formaları çox geniş yayılıb. Rayonun topoqrafik cəhətdən göstərdiyi dəyişiklik həm iqlim, həm kənd təsərrüfatı, həm də demoqrafiya və yerləşmə baxımından fərqli şərait yaradır. Ayrı xüsusiyyət göstərən bu sahələr sahil və yayla bölgəsi kimi tanınır.

İqtisadiyyatı

Ticarət

 
Antalya limanında yük yüklənən bir ticarət gəmisi

Antalya şəhərinin iqtisadiyyatında turizmin, ticarətin və kənd təsərüffatının rolu böyükdür. Sənaye fəaliyyəti isə inkşaf etmiş fəaliyyətlər sırasına daxildir.1970-ci ilə qədər müəyyən bir səviyyədə qalan Antalya şəhəri ticarət sektorunda bu tarixdən sonra dərhal müxtəlif hərəkətləri olmuşdur. 1980-ci illərdə inkşaf edən turizm hərəkatı ilə yanaşı, müxtəlif növ lüks mağazalar, yaşayış,istirahət obyektləri açılmışdır. Texnologiyanın yayğın istifadəsi ilə kənd təsərrüfatı və sənaye istehsalı artmışdır və ticarət bazarı çox aktiv olmuşdur. Antalyanın ən təsirli təşkilatı Antalya Ticarət və Sənaye Palatasıdır (ATSO). 10.000-dən çox üzvü olan ATSO kimi əhəmiyyətli olan digər təşkilatlar Antalya Ticarət Birjası və Antalya İhracatçılar Birliyidir.

Qardaş şəhərləri

Şəkillər

 

İstinadlar

  1. Şelıabeddin Tekindağ, Teke-eli ve Tekeoğıılları, Tarih Enst. Derg.. S: 7 - s. 55
  2. M.Fuat Köprülü Uçmak, 1A, II, 421; Orhan F.Köprülü Bayrak. TDVİA, V.251.
  3. Hoca Sadeddin Efendi, Tâcut-Tevârih (sad. İ. Parmaksızoğlu), Ankara, 1979,1, s. 169; İ.H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s. 68.
  4. Süleyman Fikri Erten - Milli Mücadele Döneminde Antalya/ATSO Yayınları, Derleyen:Saadettin Erten, Yayına Hazırlayan:Hüseyin Çirmin

antalya, türkiyənin, cənubunda, aralıq, dənizi, sahilində, kurort, şəhəri, liman, ilinin, mərkəzidir, əhalisi, 2015, ildə, nəfərdir, tamamı, aralıq, dənizi, bölgəsinin, qərbində, yerləşir, körfəzi, ilə, qərbi, tavr, dağlarının, arasında, yaradılıb, ərazicə, tü. Antalya Turkiyenin cenubunda Araliq denizi sahilinde kurort seheri ve liman Antalya ilinin merkezidir Ehalisi 2015 ci ilde 2 300 000 neferdir Tamami Araliq Denizi Bolgesinin qerbinde yerlesir ve Antalya Korfezi ile Qerbi Tavr Daglarinin arasinda yaradilib Erazice Turkiyenin altinci boyuk rayonudur Cenubunda Araliq denizi qerbinde Mugla simalinda Burdur ve Isparta simal serqinde Konya serqinde ise Karaman ve Mersin rayonlari var Antalya seheri 1980 ilden sonra elverisli iqlim seraiti ve turizm tedbirleri sebebile suretle inkisaf etmis ve buna paralel olaraq rayon de hazirda Turkiyenin en boyuk besinci rayonu olmusdur Antalyada iqtisadi heyat boyuk miqdarda ticaret kend teserrufati ve turizme esaslanir Antalya rayonunun ehate etdiyi bolge tarix boyu gunumuze qeder bir cox medeniyyete sahib olmus ve Turkiyede en cox antik seher olan rayondur Oz novbesinde Likiyalilar Lidiya Pamfiliyalilar Bergamalilar Romalilar Bizanslilar Selcuqlar Osmanlilar ve son olaraq da Turkiye Cumhuriyyeti hakimiyyetinde olan Antalya bu medeniyyetlerin hec birinde paytaxt olmayib Yasayis yerleri xaricindeki rayon erazisinin boyuk hissesi taxil tarlalari ile ortulu yaylalardan ibaretdir Turkiye Silahli Quvveleri Quru Qosunlari Komandanligina bagli 3 cu Piyada Telim Briqada Komandanligi ve Hava Quvveleri Komandanligina bagli Hava Meydan Komandanligi Antalyada yerlesir Antalyaturk Antalya36 58 sm e 30 40 s u Olke Turkiye TurkiyeTarixi ve cografiyasiSahesi 1 417 000 000 m Merkezin hundurluyu 30 1 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 2 426 356 nef 2018 Sixligi 478 nef km Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 90 242Poct indeksi 07x xxhttp www antalya bld gov tr enAntalya Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Tarixi 2 1 Hittitler 2 2 Bergama Roma ve Bizans dovrleri 2 3 Selcuqlu dovru 2 4 Anadolu Turk Beylikleri dovru 2 5 Osmanli dovru 2 6 Milli Mubarize dovru 2 7 Turkiye Cumhuriyyeti dovru 3 Cografiyasi 4 Iqtisadiyyati 4 1 Ticaret 5 Qardas seherleri 6 Sekiller 7 IstinadlarEtimologiyasi RedakteHelenistik dovrde Bergama Krali II Attalos E E 159 138 esgerlerine Gedin ve mene yer uzundeki cenneti tapin deyir Esgerlerinin gosterdiyi yeri bugunku Antalya beyenen II Attalos regionun strateji movqeyini nezere alaraq buraya bir liman seheri qurdurur ve seher banisi Attalosun adina esasen Ataleia adlandirilir Seherin adi qedim Ereb menbelerinde Antaliye Turk menbelerinde ise Adalya olaraq kecer Seher 20 ci esrin ilk rubunden baslayaraq Antalya olaraq adlandirilmisdir Tarixi RedakteAnadoluda insana aid melum olan en qedim yasayis sahelerinden biri Antalya seher merkezinden texminen 30 km simal qerbde Korkuteli yolu uzerinde Tavr Daginin Denize baxan yamaclarinda yerlesen Karain Magarasidir Karainde magara adamlarina homo sapiens neandertal aid sumuk qaliqlari da tapilib Bunlar butun Anadoluda tapilan en erken fossil qaliqlaridir Antalya Bolgesinin erken tarixi regionda 1946 dan evvel aparilan qazintilardan evvel qaranliq idi Hitit mixi yazili senedlerinde adi kecen Ahhiyava ve Arzava olkelerinin Pamfiliya oldugu elm dairelerinde qebul gorur Bu bolgedeki arasdirmalar ve tapintilarin ortaya cixmasi ve elde olan gostericilerle bolgenin qaranliq olan bu dovru de aydinlasmaga baslayib Hittitler Redakte Anadoluda ilk siyasi birliyi temin eden Hitit Dovletinin yarandigi dovrde Anadoluya yazi gelmisdi Anadolunun ortasinda qurulmus olan Hittit dovleti baslangicda Antalya ucun sessiz ve qaranliq kecdi Bolgenin tarix sehnesine cixmasi Hittit krallarinin Qerbi Anadolu yurusleri ile baslayir Bugunku Antalya rayon serhedleri icinde qalan Perge Kesros Patara kimi qedim mekan adlarinin Hittit dovrunden qalma oldugunu E E 1237 ci iller arasinda hokm surmus Hittit Krali III Hattusilinin Illik lerinden oyrenilmisdir Konyanin Yalburtunda bir Hitit heroqlifikinde Pataranin adinin Pataf formasinda kecmesi bu kesfi guclendiren tapintilardir Buradan anlasilan Hittit Lukka Olkesi adlandirdiqlarinin Araliq Denizi sahiline qeder uzanmis olmalaridir Hittit Imperatorlugunun dagilmasinin sebebi olan Deniz qovmleri kocu zamani bir qisim Akkalilarin bu bolgeye koc etmekleri Yunan mifologiyasinda behs edilir Troya muharibesinden sonra bezi Akka boylari Amphilokhos Kalkhas ve Mopsosun idaresinde Pamfiliyaya geldiler Perge Sillyon Aspendos ve Selgeyi son elmi melumatlara esasen bolgenin yerli ehalisi qurdu Bolgeye Pamfilyalilar yerlesmeden evvel E E 7 ci esrde qisa bir dovr Rodoslular ve Dorlularin Kumluca ve Faselisde Cirali bolgesini meskunlasdirdiqlari qedim Yunan menbelerinde kecir Kumluca yaxinliginda yerlesen Rodiopolis seheri bunun bir subutu sayilir Bergama Roma ve Bizans dovrleri Redakte Xristianligin Anadoluda suretle yayildigi eramizin 5 7 esrleri boyu Pamfiliya ve Likiya Serqi Roma eyaleti olaraq ehemiyyetlerini qoruyublar 7 ci esrin ortalarinda Ereblerin daimi hucumlari her iki regionu boyuk olcude ziyana salmis bu veziyyete mane olmaq isteyen Serqi Romalilar regionu qorumaq meqsedile xususi bir donanma qurmuslar Roma Imperiyasinin bolgeye tam hakim olmasindan sonra strateji yerler ve ya seherlerin bezileri kicik rahiblik halinda Serqi Roma Imperiyasi suverenliyi zamani yasamalarini davam etdirmisler Antalyanin bugunku oldugu yerde II Attalosun zamaninda insa edilen ilk qala divarlarinin da bu dovrde tikildiyi melumdur Eramizin 130 cu ilde Roma imperatoru Hadriyan Antalya seferi zamani Hadrian Qapisini tikdirib qala divarlarin serq hissesini de tikilmesini baslatmisdir Bundan basqa Rodos Venesiya Genuya deniz quldurlarinin talanlari Kipr Krallarinin hucumlari ve Selib yurusu zamani yagmalar zelzeleler regionun iqtisadi gucu qeder seherleri de zeifletmisdir Bu arada xususile Rodos ve Genuyalilarin mudafie ve hucum ucun yaxin sahillerde bazalar qurmuslar Antalya Araliq Denizi sahilinde strateji movqeyi ehemiyyetli bir liman olma ozelliyinden gore yarandigi tarixden baslayaraq davamli istilalara meruz qalmisdir Selcuqlu dovru Redakte Movqeyi baximindan mudafie imkanlari guclu olan Antalya 11 ci esr sonlarinda Turklerin eline kecdi Seher 1097 de I Selib yurusunden sonra yeniden Bizans eline kecmisdi Turkler 12 ci esrin ilk yarisinda Antalya onlerine qeder geldiler erazide tesir dairesini yaymaga basladilar 1148 ci ildeki II Selib yurusu zamani buraya gelen Xacli yazicilari Turklerin seherin yaxinlarina qeder geldiklerini xalqin bu sebeble ugurla tarlalarini eke bilmediklerini bildirir Bu sebebden seherdeki xalq yemek ehtiyacini deniz yolu ile qarsilayirdi Turkler 1176 Miryokefalon doyusunden sonra Anadoluda meskunlasmaga basladilar Bu dovrde II Qilinc Arslan dovletin guclu esaslara malik olmasi ucun calisirdi II Qilinc Arslan bunun ucun ogullarini Anadolunun muxtelif yerlerine gonderdi En kicik oglu Giyaseddin Keyxosrovu da 1180 ci illerde feth etdiyi Borguludaki indiki Uluborlu qalaya ve etrafina melik olaraq gonderdi II Qilinc Arslan 1182 ci ilde Antalyani muhasireye almis lakin seheri tuta bilmedi 5 Mart 1207 ci il tarixinde Antalya Selcuqlarin eline kecdi Seher teslim alindiqdan derhal sonra abadlasdirilmis tersane tikilmis ve simalda Uluborluda olan teskilatin merkezi Antalyaya kocurulmusdur Ancaq Antalyadaki ilk Selcuqlu hakimiyyeti olduqca qisa surdu Denizden yardim ala bilen seherle bagli tecrubeleri olmayan Selcuqlular bir cume namazi vaxti xristianlarin Turklerin uzerine hucum edib boyuk ekseriyyetini qetle yetirmesile seheri itirdiler Antalyanin bu itkinin sebeblerine dair iki fikir vardir Birincisi Giyaseddin Keyhusrevin olmesinin 1211 ardindan ve Selcuqlu sahzadelerinin taxt davasi zamani seherin itirildiyi Ikincisi 1214 de Antalya elinin serkerdesi Ertokusun esas herbi quvveleri ile Sinop fethine istirak etmek ucun gedib seher herbi baximdan zeif buraxdigindan seherin isgal ola bileceyi ehtimalidir Selcuqlu sultani olan Izzeddin Keykavus yeni bir boyuk yuruse basladi Seher Turkler terefinden 22 Yanvar 1216 ci il tarixinde yeniden feth edildi Turklerin tehlukesizliklerini temin etmek ucun seherin yasayis mekanini ikiye bolen bir qoruyucu divar tikdirilib Ustune de bu fethin sebeblerini ve nece bas verdiyini bildiren kitabeler qoyulub Seheri ikiye bolen bu divara gore qerb hissesi Turk ve Muselmanlarin serq hissesi ise Xristian ve yerlilerin meydancasi olacaq Ancaq on il sonra Antalya dovrun menbelerine canlandirmayan bir boyuk abadliq daha gormusdur Qedim qala divarinin 100 m qeder serqinden yeni bir divar daha kecirilmisdir Uzerindeki yazilara gore 1225 tarixindeki bu tikintinin ilk sebebi sehere yeni Turk meskunlasmasini temin etmekdir Ikinci sebebinin limani qorumaq meqsedi oldugunu guman edilir Bu illerde Alaeddin Keykubat Alaiyeni Alanya feth etmis orada ehemiyyetli tikintiler aparmisdir Alaiye bugunku Alanya nin de almaqla Selcuqlarin Araliq denizinde bir deniz ittifaqi donanma yaratmalari teleb olunurdu Antalyada isledilen ve ya yaradilan tersane ilk Turk deniz varliginin yaranmasini temin etmisdir Derhal sonra Alaiyede de bir tersane tikintisine getirilerek Araliq denizindeki Turk deniz gucu yaradilmisdir Antalya tersanesinin tehlukesizliyini tam temin etmek meqsedi ile 1225 tarixinde seher icinde yeni bir tenzimlemeye alindi Alaeddin Keykubat seherin deniz terefindeki mudafiesini guclendirmisdi 1243 Kosedag doyusunu uduzan II Giyaseddin Keyxosrov bu defe quru terefindeki mudafieni tikdirdiyi 1244 tarixli bir burc qala ile guclendirdi Antalya qalasinin ic qalasi limanin serq yaxasinda iken Turk tebeqenin de simal qerbine indiki adi ile Topxanaya kocub Antalya sonraki tarixlerde de Selcuqlu Sultanlarinin qis paytaxtlarindan biri olmaga davam etdi Hetta bezen serqden gelen Monqollara qarsi bir etibarli yer olaraq ustunluk verilirdi Antalya cenubda Misir ve Serqi Araliq Denizi Demesq erazileri terefleri ile ticaret eden bir yer kimi cox feal idi Dovrun menbeleri buradan bir vesile ile danisirlar Meselen Saltuknamede de Adalyadan behs edilir Movlana burada coxlu Xristian oldugundan behs etse de bu ifadede basqa Ic Anadolu seherlerine gore cox dediyi guman edilir Cunki seherin icindeki yasayis erazilerine gore Xristianlar hec de hedsiz bir coxluga malik deyildiler Bununla yanasi seherde Franklar da vardi ve Avropa olkeleri ile ticaret heyata kecirilirdi Anadolu Turk Beylikleri dovru Redakte Anadolu Selcuqlu Dovletinin son illerinde 1300 den sonra Ilxanlilarin nufuzu altina daxil olmasi hokm ve nufuzunun qalmamasi ile tayfalar beylik qurmaga baslayiblar Bu sirada 13 cu esr evvellerinde Anadolu Selcuqlulari terefinden Yalvac Borlu ve Egirdir tereflerine yerlesdirilmis olan Teke tayfasinin bir qolunu teskil eden Turkmenler de 13 cu esr sonlarinda baslarinda olan Hemid Beyin nevesi ve Ilyas Beyin oglu Felekuddin Dundar Beyin liderliyinde hokm surdukleri goller hovzesinde musteqilliklerini elan ederek Hamidogullari Beyliyini yaratmis ve ozune evvel Uluborlu daha sonra Egirdiri merkez secmisdir Qurulduqdan derhal sonra olkesinin serhedlerini cenuba dogru genislendiren Dundar Bey Golhisar Korkuteli ve daha sonra memleketin bezi yerlerini gezmeye cixmis olan Antalya beyinin esir dusmesi ile Antalyani 1301 de tutmusdur Dundar Bey Hamidogullan Beyliyinin serhedlerini Germiyan ve Denizliye qeder genislendirmis ve Antalyani qardasi Yunus Beyin idaresine vermisdir Belelikle Hamidogullari Beyliyi Egirdir ve Antalya olmaq uzre ikiye ayrilmisdir Memluk Sultani en nasir Mehemmedin huzurunda Hamidogullari beyi Dundar Beyin oglu Ishaq Beyle etdiyi mubahiseden sonra hebs olunmasi uzerinde yerine Korkutelinin Istanos Emiri olan qardasi Sinanuddin Xizir Bey kecmisdir 1327 Boyuk fealiyyet gosteren ve quvvelerini artiran Sinanuddin Xizir Beyin 1332de 8 000 atli esgeri ile 12 seher ve 25 qalaya malik oldugu melumdur Xizir Beyin olumunden sonra yerine Daye Bey ondan sonrada Mahmud Beyin oglu Mubarizeddin Mehmed Bey Korkuteli ve Antalya erazisine nezaret eden Tekeogullarinin basina kecmisdir Zencirqiran leqebi ile taninan Sultanu Sevahil Sahiller Sultani adiyla anilan Mubarizeddin Mehmed Bey omrunu Kipr Franklari ile mubarize icerisinde kecirmisdir Antalya 1216 daki Turk nezaretinin uzerinden tam 145 il 7 ay kecdikden sonra yeniden isgala meruz qalir Kipr krali Pyer I de Lusignan 24 Avqust 1361 gunu Teke elinin merkezi olan Antalyani hucumla tutmusdur Bunun uzerine Korkud eline cekilen ve beyliyinin merkezini buraya dasiyan Mehmed Bey Antalyani ele kecirmek ucun hazirliqlara baslayib Ilk olaraq iqtisadi boykota el ataraq Kiprlilere yemek satilmasini qadagan etmis ve onlari acliqla teslime mecbur etmek istemisdir Karamanoglu Alaeddin Eli Bey ile ittifaq ederek mubarizeni davam etdiren Mehmed Bey ertesi il 45 000 nefer ve 8 qalera gemileri ile Antalya onune geldi cox siddetli bir doyuse bas verdiyse de seheri ala bilmemis ancaq bu doyus sonunda Kipr krali Xristian dovletlerinden yardim istemek mecburiyyetinde qalmisdir Antalyani yeniden feth etmek ucun inadkarliq ve seyle doyusen ve hec vaxt mubarizeni terk etmeyen Mehmed Bey bundan dolayi Teke Bey kimi taninmis ve Hamidogullarinin bu Antalya erazisinde Tekeogullari kimi sohret tapmisdir Yene Mehmed Bey zamaninda Anadolunun cenubunda Antalya Finike Kas Kalkanli Milli Gombe Elmali Korkuteli ve Serik ile sahilde Antalya ve Alanya arasindaki erazi Teke eli kimi taninmaga baslanmisdir 1 Antalya geri almaqdan hec vaxt el cekmeyen Mehmed Bey Memluk Sultanligi Alaiye ve Manavgat emrleri ile elaqe ve ittifaqlar yaratmisdir Bele ki 1370 de qurdugu boyuk bir muhasirede muveffeq ola bilmese de isgaldan 12 il sonra 14 May 1373 tarixinde Antalyani yeniden feth etmisdir Teke Bey fethden derhal sonra Antalya qalasinin burclerine ag fon uzerinde qirmizi Suleyman Mohuru alti guseli ulduz ve basinda iki dene ziqzaqli yasil zolaq olan bayragini asib 14 cu esrde yasamis Ispan Fransiskan kesisi seyahatnamesinde Antalyadaki Tekeogullarina aid iki bayraq oldugunu ve birinin ag fon uzerinde ziqzaqli xetler dasidigini digerinde ise Suleyman Mohuru oldugunu bildirir 2 Mehmet Beyden sonra yerine oglu Osman Celebi kecmisdir Ancaq Osman Celebi vaxtinda Teke Beyliyinin kecmis ehemiyyetinin qalmadigi hakimiyyetinin ise Antalya ve Korkuteliden ibaret oldugu gorunur Hemise Korkutelide oturan Osman Celebi zamaninda Osmanli Sultani Ildirim Beyazid 1390da Osman Celebinin oglu Mustafa Beyin elinde olan Antalyaya yerimis ve onun Misire qacmasi ile seheri ele kecirerek seherin muhafizesine Firuz Beyi getirmisdir Burani Tekeli ile birge evvel oglu Isa Celebi sonra da diger oglu Mustafa Celebiye Sancaq olaraq idareciliye vermisdir 3 1397 de Antalya ile Alaiye arasindaki erazi tamamile Osmanli hakimiyyetine kecmisdir 1402 de Ankara doyusunden sonra Sivrihisara gelen Teymurun 10 diviziya ile gonderdiyi Sahrux ve serkerdeleri dehsetli daginti neticesinde Korkud eli ve Kitir Iqdir tereflerini Emir Sah Melik de Antalya basda olmaq uzre butun Teke elini taladilar Teymur Kutahyaya geldiyi zaman Teke elini Antalya ve Alaiye daxil Bursadan hebsden azad etdiyi Karamanoglu Mehmet Beye vermisdi Bu suretle Tekeogullari Beyi Osman Celebi elindeki Korkud eliden ve Osmanli hakimiyyetindeki Antalyadan basqa bu bolgede Qaraman beyliyi hakimiyyeti baslamisdir 1402 1415 Osmanli Sultani Ildirim Beyazidin 1402de Teymura qarsi apardigi Ankara doyusunu uduzmasi ile Teymurun tabeliyinde olan Osman Celebi Bey Antalya istisna olmaqla kecmis beyliyine yeniden sahib olaraq Korkutelini ozune merkez teyin etmisdir Ildirim Beyazidin 1390da Korkuteli istisna olmaqla butun Tekeeline malik olmasi ile beylik Korkuteline kocmus oldu Osmanli dovru Redakte Bugunku Antalya vilayeti serhedleri ile Osmanli Dovletinin buradaki 15 ci ve 16 ci esrdeki inzibati veziyyeti arasinda ferqler vardir Bu esrlerde bu bolgede Alaiye ve Teke Sancaqlari movcud idi Ticaret yollari uzerinde yerlesmesinden dolayi tez tez isgal edilen Antalya Selcuqlular dovrunde tikilen tersanesi ve limani ile cox boyuk ehemiyyete malik idi Selcuqlular hakimiyyetindeki Antalya ile Kipr arasinda muhum ticaret elaqeler heyata kecirilmis ve Selcuqilerin en muhum ticaret merkezlerinden biri olmusdur 13 cu esrin sonu ile 14 cu esrin evvellerinde bura Hamidogullarinin Antalya feodalliginin eline ve ya Tekeogullarinin eline gecmistir Tekeogullari dovrunde emin amanliq ve tereqqi davam etmis tikinti ve medeni tedbirler artmisdir Tekeogullari dovrunde Antalya ve etrafi bir ara Kiprlilerin eline kecdise de Mehmed Bey ve ya Teke Bey burani tekrar almaga nail olurlar Tekeogullari Beyliyinin sahib oldugu Teke rayonu Osmanlilarin eline 1390 1393 tarixleri arasinda kecmis ve belelikle Osmanli hakimiyyeti baslamistir Teke rayonu Osmanlilarin elinde Karamanogullarinin ve bezen de bezi Avropa dovletlerinin hucumlarina meruz qaldi Antalya Osmanlilarin eline kecdikden sonra Anadolu eyaletine baglandi Bundan basqa Antalya bir muddet sahzade bayragi olaraq Osmanli bayraqlarindan biri oldu Meselen Sahzade Qorqud 1502den 1511 ci ile qeder sekkiz il burada valilik etmisdir Antalyanin Korkuteli rayonu da adini Sahzade Qorqudun bu bolgedeki hokmranligindan aldi Bu bolgede Osmanli idaresi altinda 1511 ci ilde ortaya cixan Sahqulu usyani bas verir Ancaq bu usyanlar neticesinde yeni feth edilen Modon Koron kimi adalara boyuk surgunler olub Irana boyuk miqdarda miqrasiyalar bas verdi Bunlarla yanasi bezi menfi davranisda olanlar daha sonraki illerde yeni Kiprin fethile birlikde buranin yasayisi ve yenidenqurmasi meqsedile surgun edildiler Bu cur hadiseler buranin siyasi sosial medeni ve ehali qurulusuna tesir etdi Teke Sancaginin qurulusunda xususile cografi movqeyi ve tarixi sertler muhum rol oynamisdir Yene de bu sancagin inkisafinda qedim dovrlerden beri muhum ticaret yollari uzerinde yerlesmesi tesirli olmusdur Bu bolge Osmanli suverenliyine kecende Anadolu eyaletine baglanmis ve 19 cu esre qeder bu sekilde davam etmisdir Tenzimatin elani ile baslayan inzibati tenzimleme neticesinde Teke Sancagi Qaraman vilayetine 1865 ci ilde cixarilan Vilayet Nizamnamesiyle de Konya vilayetine baglandi Bu dovrde Teke Sancaginin Antalya Akseki Alaiye ve Qizilqaya ile birlikde bes qezasi var idi Bunun neticesinde daha once sancaq olan Alanya ve qezalari Teke Sancagina baglandi 1890 ci ilin qeydlerine gore Teke Sancaginin Istanos Bucaq Qizilqaya Beskonak Millu Iqdir ve Serik nahiyelerinin bagli oldugu Antalya qezasi Ibradi nahiyesinin bagli oldugu Akseki qezasi Finike nahiyesinin bagli oldugu Elmali qezasi ile Qas qezasindan ibaret oldugu gorulur 1902 tarixinde Teke Sancagi Antalya Akseki Alaiye Almali ve Qas qezalari ile 11 nahiye ve 524 kendden ibaret olur Daha sonra yene bezi tedbirler kecirilmis ve gunumuze qeder gelmisdir Antalya Osmanli Dovletinin son dovrlerinde Konyadan ayrilib musteqil bir sancaq olma xususiyyeti qazanib Milli Mubarize dovru Redakte 1919 cu ilin Turk Milletinin en qaranliq illerinden biri idi Birinci Dunya Muharibesine gedenler ancaq yuzde ucu geri gelmisdi Onlar da ya qolsuz ve ayaqsiz ve ya elil idi Muqavimet gostere bilen butun quvveler bitmisdi Muharibeden sonra aparilan Mondros Sazisile Antalya ve etrafi Italiya Kralligina verilmisdi Bu dovrde isgalcilar istedikleri kimi Anadolu zebt edir Anadolu limanlari Antanta Dovletlerinin gemileri ile dolmus quru hissesinde Antanta Dovletleri herbi mektebleri bosaldir herbi daireleri dagidir yandirir Rayon ve kendlerde gezirdiler Antalya zonasinda Yoruk Eli Efendinin evinde seherin ireli geden bir qrupu Antalya Yunanlarinin kenardan hec bir komek gordukleri teqdirde usyana qalxaraq memleketin Antanta quvvelerine teslim olacagi tehlukesine qarsi Antalya qorumaq movzusunda iclas kecirmeye qerar verirler ancaq aparilan muzakirelerden bir netice vermedi Bir muddet sonra Anadolunun muxtelif yerlerinden regional mudafie cemiyyetlerinin quruldugu xeberinin gelmesi ve 19 May 1919 cu ilde Samsundan gelen xeberler Antalyada bir mudafie cemiyyeti yaradilmasi ideyasini yeniden gundeme getirir 4 Aralarinda Mufti Yusif Telet belediyye Bascisi Husni Qaraqasin oldugu bir qrup qurulacaq cemiyyetin formasi haqqinda mutasarrif la danisiqlari lazim idi Mutasarrif Camal Bey bu yeni qurulan cemiyyetden cekindiyi ucun bu fikre yaxsi yanasmir ve gorusmek isteyen qrupu redd edirdi Cox uzun seyler neticesinde xeste yatagindaki mutasarrif Camal Beyin ozunun qaldigi eve giren cemiyyet terefdarlari olkenin basina gelen felaketden behs ederek ne etmek ne kimi tedbirler gormek lazim geldiyi haqqinda Teserrufat Mudiri Akif Beyin odlu sozlerine qarsi yataqda yatan Camal Bey cosaraq qalxdi ve Men milletimle yanasiyam ne etmek lazimdirsa birlikde dusunek ve heyata kecirek dedi Bu sozden memnun qalan numayende heyeti toplasdi ve Belediyye Dairesinin bir otaginda Mudafie Heyeti Milliye Cemiyyeti adi ile fealiyyete basladi Bu cemiyyet 4 Sentyabr 1919daki Sivas Konqresinde Anadolu ve Rumeli Mudafie Huquq Cemiyyetleri yaradilmasi qerari esasinda bu cemiyyetin bir qolu olaraq Antalya Mudafie Huquq Cemiyyeti adini aldi Cemiyyet 4 il 24 gun calisdiqdan sonra uzerine dusen veteni vezifesini tamamlamis olaraq yekun senedini Anadolu ve Rumeli Mudafie Huquq Cemiyyetine teqdim edib Dernek sedri Qazi Musfata Kamal Pasa 11 Iyun 1923 cu il tarixinde derneyin yekun senedini tesdiq edib Turkiye Cumhuriyyeti dovru Redakte 29 Oktyabr 1923 den sonra olkenin her yerinde oldugu kimi Antalyada da bir cox deyisiklikler bas vermisdir Osmanli dovrunde sancaq olan bolge respublika dovrunde il halina gelmisdir 1923 50 dovrunde kicik miqyaslarda inkisaf eden rayonun ehalisi xususile de rayonun merkezinin ehalisi 1950 ci ilden sonra intensiv miqrasiya axini almaga baslamisdir Antalyada 1950 60 illeri arasi dovrde senayelesmenin baslanmasi ile birlikde kendden sehere kocle gelen ehalinin artimi bas verib bunun neticesinde daha yaxsi is istirahet ve meskunlasma arzulari sehere gelen adamlarin bu ehtiyaclarina cavab verecek seheri qurmaq seylerinin gorulduyu bir zaman prosesidir Seherde 1950den sonra da artaraq davam edecek olan miqrasiyanin mekanda yaradacagi sosial medeni ve fiziki deyisiklikler de bu dovrde yavas yavas baslamisdir Seherde 1960 70 illeri arasi dovrde urbanizasiya hereketlerinin tesiri gorunmeye baslanmisdir Bu dovr istehsalda ferqliliyi getiren sosial iqtisadi ve medeni deyisikliye yol acan yeni meskunlasma formalasmasinin basladigi dovr olmasi baximindan ehemiyyet dasiyir 1960 1965 illeri arasinda Kalekapisi bazari formalasmis 1965 1970 illeri arasinda Kalekapisi ile Belediyye isxani arasinda kucenin cenubunda bu gun de istifadesi davam eden ticaret funksiyalari yerini almisdir 1970 ci illerde Vaqif Isxani kecirilmisdir Tebii ve medeni resurs potensiali yuksek bir seher olan Antalyanin 1969 cu ilde turizmde prioritet saheler kimi mueyyen olunmasi ile planlasdirma ve investisiya prioriteti artmisdir 1960 70 dovru Antalyanin suretli ehali artimi ve seherlesmeden dogan sosial medeni ve erazi deyisikliklere hazirliqsiz tutdugu bir dovrdur 1974 cu ilden etibaren Antalyada cenub hissesinin turizm sahesi elani ve infrastruktur islerinin baslamasi liman tikintisinin basa catdirilmasi hava limani qabiliyyetinin artirilmasi qedim liman ve Kaleici layihesinin heyata kecirilmesi Fethiye Kas yolunun cekilmesi Antalyanin olke miqyasinda cox onemli bir turist merkez funksiyasi yuklenmesi neticesinde seher 1970lerden 1990li illerin sonuna qeder nizamsiz bir sekilde qurulmusdur Antalya seheri xususile 1990larin sonundan baslayaraq evvelki dovre nisbeten daha cox koc qebul etmis ve bu da seherdeki tebii qurulusun pozulmasina menzil telebatinin artmasina ve seherin izdihamli olmasina sebeb olmustur Antalya 2 Sentyabr 1993 de cixarilan 504 sayli qanun hokmu ile boyuk seher statusu qazanib 2004 cu ilde cixarilan 5216 sayli qanun ile boyukseher belediyyesinin serhedleri meriya binasi merkez qebul edilerek radiusu 30 kilometr olan dairenin hududlarina genislendirildi 2012 ci ilde cixarilan 6360 sayli qanun ile 2014 Turkiye belediyye seckilerinin ardindan boyukseher belediyyesinin serhedleri rayon mulku serhedleri oldu Cografiyasi RedakteAntalya vilayeti cenubunda Araliq denizi ve simalinda denize paralel uzanan Toros Daglari ile ehate olunub serqinde Mersin Konya ve Karaman simalinda Isparta ve Burdur qerbinde Mugla rayonlari ile qonsudur Rayonun sahesi 20 815 km dir Bu Turkiye erazisinin 2 6si qederine beraberdir Araliq denizi Bolgesinin qerbinde yerlesen Antalya vilayeti region erazisinin ise 17 6 ni teskil edir Rayon erazisinin texminen olaraq 77 8i dagliq 10 2si duzenlik 12si ise eyri uyru bir qurulusa malikdir Rayon sahesinin 3 4unu orten Tavr Daglarinin bir cox tepesinin hundurluyu 2500 3000 metri kecir Qerbdeki Teke gusesinde genis yaylalari ve hovzeler yer alir Esasen eheng daslarindan yaranmis bu daglar ve yaylalar eheng daslarinin erimesile emele gelmis magaralar geyzerler dereler uvalalar ve daha genis cuxurlar olan boyuklu kicikli karst formalari cox genis yayilib Rayonun topoqrafik cehetden gosterdiyi deyisiklik hem iqlim hem kend teserrufati hem de demoqrafiya ve yerlesme baximindan ferqli serait yaradir Ayri xususiyyet gosteren bu saheler sahil ve yayla bolgesi kimi taninir Iqtisadiyyati RedakteTicaret Redakte Antalya limaninda yuk yuklenen bir ticaret gemisi Antalya seherinin iqtisadiyyatinda turizmin ticaretin ve kend teseruffatinin rolu boyukdur Senaye fealiyyeti ise inksaf etmis fealiyyetler sirasina daxildir 1970 ci ile qeder mueyyen bir seviyyede qalan Antalya seheri ticaret sektorunda bu tarixden sonra derhal muxtelif hereketleri olmusdur 1980 ci illerde inksaf eden turizm herekati ile yanasi muxtelif nov luks magazalar yasayis istirahet obyektleri acilmisdir Texnologiyanin yaygin istifadesi ile kend teserrufati ve senaye istehsali artmisdir ve ticaret bazari cox aktiv olmusdur Antalyanin en tesirli teskilati Antalya Ticaret ve Senaye Palatasidir ATSO 10 000 den cox uzvu olan ATSO kimi ehemiyyetli olan diger teskilatlar Antalya Ticaret Birjasi ve Antalya Ihracatcilar Birliyidir Qardas seherleri Redakte Ceboksari Rusiya Rostov na Donu Rusiya Bat Yam Israil Nurnberq Almaniya Qazimagusa Simali Kipr Turk Respublikasi Cikaqo ABS Semerqend Ozbekistan Kazan Rusiya Taldikorqan Qazaxistan Split Xorvatiya Almati Qazaxistan Brest Belarus Malmo Isvec Yalta Ukrayna Ostin ABS Haikou Cin Mostar Bosniya ve Herseqovina Kunminq CinSekiller Redakte Antalya seherinin banisi II Attalosun heykeli Antalyanin isarelerinden Saat Qullesi ile Pasa Eli Mescidi Antaliyani Anadolu Selcuqluya qazandiran Qiyaseddin Keyxosrov Respublika Meydanindaki Milli Yukselis Abidesi Konyaalti Caddesi Hadrian Qapisi Hidirlik Qullesi Muratpasa Mescidi Yavuz Ozcan Parki Duden Selalesi Istinadlar Redakte Seliabeddin Tekindag Teke eli ve Tekeogiillari Tarih Enst Derg S 7 s 55 M Fuat Koprulu Ucmak 1A II 421 Orhan F Koprulu Bayrak TDVIA V 251 Hoca Sadeddin Efendi Tacut Tevarih sad I Parmaksizoglu Ankara 1979 1 s 169 I H Uzuncarsili Anadolu Beylikleri s 68 Suleyman Fikri Erten Milli Mucadele Doneminde Antalya ATSO Yayinlari Derleyen Saadettin Erten Yayina Hazirlayan Huseyin Cirmin Vikianbarda Antalya ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Antalya amp oldid 6030473, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.