Mart ayı boyunca 12 min silahlı qüvvə, 14 min logistik qüvvə, aprel ayından 52 min silahlı qüvvə (İngiliz istihbarat kaynaklarına göre)
15.000 üsyançı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Ortada oturan ağ saqqallı Şeyx Səid, onun sağında Şeyx Şərif, arxada qalpaqlı polkovnik-leytenant Kasım Ataç, onun solunda qara saqqallı Melikanlı Şeyx Abdullah
Üsyan
Şeyx Səidin tərəfdarı olan bəzi şəxslərin Diyarbəkirin Eğil nahiyəsinə bağlı Piran kəndində axtarış edən bir jandarma nəfərinə atəş açması (13 fevral1925), qısa müddətdə alovlanan hadisələrin başlanğıcı oldu.
Gənc nahiyəsinin Darahin qəzasına hücum edən Şeyx Səid (16 fevral) valini və digər vəzifəli şəxsləri əsir aldı, xalqı İslam dini üçün üsyana çağıran bir bəyannamə ilə hərəkatı tək mərkəz altında birləşdirməyə çalışdı. Bu bəyannamədə "din uğruna savaşalnların lideri" mənasında olan möhüründən istifadə etdi. Başlanğıcda üsyan İslam şəriətinin bərpası üçün başladılsa da, sonraddan kürd üsyanına çevrildi.
Mistan, Botan və Mihəlləmilər tayfalarının dəstəyini aldıqdan sonra Gənc və Çapaqçur (indiki Bingöl) üzərindən Diyarbəkirə hərəkət etdi. Madən, Siverek və Erqanini tutdu. Şeyx Abdullahın idarə etdiyi başqa bir üsyançılar da Varto üzərindən Muşa doğru hərəkət etdi. Vartonu ələ keçirən üsyançılar Muşa doğru irəliləsələr də. xalqdan toplanan könüllü qüvvələrin də yardımı ilə Murad körpüsündə məğlub edilib, Vartoya geri çəkildilər. 21 fevralda hökumət şərq əyalətlərində fövqəladə vəziyyət elan etdi. 23 fevralda üsyançıların üzərinə göndərilən ordu qüvvələri Qış Ovada Şeyx Səid qüvvələrinə qarşı çox duruş gətirə bilməyərk Diyarbəkirə doğru geri çəkilməyə məcbur oldu. Ertəsi günü Elazığa girən Gökdərəli Şeyx Şərif idarəsi altındakı başqa bir üsyançı qrupu şəhəri qısa müddətə də olsa hakimiyyəti altına aldı. Elazığ şəhəri bir necə gün üsyançılar tərəfindən yağmalandı.
Martın əvvəllərində Şeyx Səidin əmrindəki təxminən 10 min nəfərlik bir qüvvə Diyarbəkirə hücum etdi və şəhəri tuta bilməyərək mühasirəyə aldı. Mürsəl Paşanın komandanlığında olan kiçik bir qarnizon hücumları dəf etməyi bacarırdı. Lakin gecə bir qrup üsyançı şəhərin kürd kökənli sakinlərinin köməkliyi ilə şəhərə girməyi bacardı. Martın 6-7-si davam edən döyüşlərdə hökumət qüvvələri qələbə qazandı. Şəhərə daxil olmağı bacaran üsyançılardan sadəcə bir necə nəfəri qaça bildi. Şəhəri ala bilməyəcəyini görən Şeyx Səid mühasirəni ləğv etdi və Diyarbəkir həndəvərindən geri çəkildi.
Şeyx Səidin üsyanından əvvəl İstiqlal savaşının rəhbərlərindən olan Paşaları, Mustafa Kamal Atatürkün dünyəvi siyasətindən narazı qalmış və bu səbəblə 17 noyabr1924-cü ildə, Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk müxalif partiyası olan Tərəqqipərvər Cümhuriyyət Firqəsinin quruluşunu elan etmişdilər. Rəhbərliyini Kazım Qarabəkirin etdiyi partiyanın programına "maddə 6: Partiya dini düşüncə və inanclara hörmətlidir" formasında bir maddə salınmışdı. Partiya rəhbərlərindən olan Fəthi Bəy:"Tərəqqipərvərlər dindardır. Xalq Partiyası dini batırırş Biz dini qurtaracağıq və mühafizə edəcəyik." deyə açıqlama verdi.
Şeyx Səid "Əmir ül Mücahidin Muhammed Səid əl-Nəqşibəndi" imzası ilə xalqa yönəldilən müxtəlif bəyannamələr yayımladı. Bundan əlavə, üsyana dəstək verməli üçün ƏləviZaza tayfa rəisləri, kürdağa, bəy və tayfa rəisləri ilə Erqanidəki Türkbəy və ağalarına imza ilə məktublar göndərdi və onları kəmalist idarəçiliyə qarşı ortaq mübarizəyə dəvət edərək, kömək istədi.
Digər tərəfdən Dərsim (indiki Tunceli) millətvəkili və ələvi-zaza olan Həsən Hayrı Əfəndi, Şeyx Səidin Elazığ cəbhə komandanı olaraq təyin etdiyi Şeyx Şərif ilə birlikdə hazırladığı ortaq məktubu, 6 mart1925-ci ildə Dərsimdəki bütün tayfa və oba rəislərinə göndərdi
Üsyanın yatırılması
Hadisənin əvvəlləridə Mustafa Kamal AtatürkHeybeliadada xəstəliyi ilə əlaqədar istirahət edən İsmət İnönünü təcili Ankaraya gətizdirdi. İsmət İnönü və ailəsini Ankara vağzalında qarşılayan Mustafa Kamal Atatürk onu Çankaya sarayına götürdü. İsmət paşaya "Şərqdə din əldən gedir bəhanəsi ilə ingilis dəstəkli araqızışdıran amma ciddi bir üsyanın başlamışdır." dedi. Dövrün baş naziri Əli Fəthi Okyar hadisələri üsyan olaraq dəyərləndirməmiş və fövqəladə vəziyyətin elan olunması ilə həll ediləcəyini gözləyirdi. Mustafa Kamal Atatürkün istəyi ilə Əli Fəthi Okyar istefa verdi və yeni hökumət İsmət İnönü rəhbərliyi ilə yenidən təşkil edildi. Bir gün sonra TBMM-də "Takrir-i Sükün" qanunu qəbul edildi və hökumətə fövqəladə səlahiyyətlər verildi. Bu zaman Diyarbəkiri mühasirəyə alan Şeyx Səidin qüvvələri hökumət qüvvələri tərəfindən məğlub edilərək geri çəkilməyə məcbur edildi. Geniş miqyaslı top-yekun hücuma keçən hökumət qüvvələri üsyançıların çoxunu təslim olmağa məcbur etdi. İrana keçməyə hazırlaşan üsyan rəhbərlərini Boğanda (indiki Solhan) həbs edildi. Şeyx Şərif və bəzi tayfa rəisləri Paluda həbs edildi. Şeyx Səid siə Varto yaxınlarında yaxln bir qohumunun yerini deməsi nəticəsində Çarpux körpüsündə həbs edildi (15 aprel1925).
Cəzalar
"Takrir-i Sükün" qanunu əsasında Ankara və Diyarbəkirdə İstiqlal məhkəmələri yaradıldı. Diyarbəkir İstiqlal Məhkəməsində mühakimə edilən üsyan rəhbərlərindən Şeyx Səid də daxil olmaqla 47 nəfər ölüm hökmünə məhkum edildi. Hökm məhkəmənin ertəsi günü gerçəkləşdirildi (28 iyun1925).
Üsyanı dəstəkləyən əvvəlki Şura-i Dövlət rəhbərlərindən Kürd Təali Cəmiyyət rəisi Seyid Əbdülqadir və 12 tərəfdaşı İstanbulda həbs edilərək İstiqlal Məhkəməsində mühakimə edilmək üçün Diyarbəkirə gətirildilər. Sonda Şeyid Əbdülqadir və 5 dostu edama məhkum edildilər (27 may1925).
Səbəbləri barədə
Bu üsyanın çıxmasında Lozan Sülh Konfransı zamanı, İngiltərə ilə razılıq əldə edilməyən Mosul probleminin təsiri olduğunu göstərən bir sıra sənədlər vardır. Mustafa Kamal Atatürk hələ 1923-cu il, 14 yanvarda Eskişehirdə etdiyi çıxışda, Mosul-Kərkük probleminə toxunarkən bu problemə bağlı olaraq kürd dövləti probleminin olduğunu da bildirdi.
Mosul-Kərkük qədər əhəmiyyətli olan ikinci bir mövzu kürdlük problemidir. İngilislər orada (Şimali İraqda) bir kürd dövləti qurmaq istəyirlər. Bunu edərlərsə bu düşüncə bizim sərhədlərimiz daxilində yaşayan kürdlərə də yayılar. Buna mane olmaq üçün sərhədi daha da cənuba çəkmək lazımdır.
Kürdlərin arxalarında böyük bir dövlət olmadıqca varlıqlarını davam etdirə bilməzlər. Türk rəhbərliyinə vərdiş etmiş olan kürdlərə yeni bir rəhbəri qəbul etdirmək çətin olacaqdır... ingilis mənfətlərini dağlıq hissələrində kürdlərin yaşadığı Mosul və içində olduğu Şimali İraq maraqlandırır. Mosulun bu bölgədən alınaraq yeni və müstəqil kürd ddövlətinə verilə bilinəcəyi düşünülür. Lakin onu danışıq yolu ilə həll etmək çox çətindir.
Lozanna konfransında Mosul probleminin İngiltərə və Türkiyə arasında ikili görüşmələrdə həll edilməsi, bu alınmasa da məsələnin Millətlər Cəmiyyətinə aparılmasına qərar verilmişdi. 19 may1924-cü ildə edilən görüşmələrdə nəticə əldə edilməmiş və İngiltərə məsələni 6 avqust1924-cü ildə Millətlər Cəmiyyətinə aparmışdı. Şeyx Səid üsyanı, ingilis işğal qüvvətlərinin Şimali İraqda fövqəladə vəziyyət elan etdiyi, zabit məzuniyyətlərini ləğv etdiyi, bölgədəki qüvvələrini gözlənilmədən və səbəbsiz yerə anidən artırması zamanı meydana çıxdı. Bu zaman Müstəmləkələr Naziri anidən Mosula qədər gəlmiş, güclü bir ingilis donanması isə Bəsrə limanına yan almışdı. Üsyanın yatırılmasından bir ay sonra imzalanan Ankara müqaviləsi ilə Mosulingilislərin mandat əsasında idarəetməsində olan İraq hökumətinə buraxıldı.
Üsyanın nəticələri
Şeyx Səid üsyanının yatırılması Cümhuriyyət idarə üsulunun şərqi və cənub-şərqi Anadoluda idarəçiliyi tam təmin etməsininin mühum bir dönüş nöqtəsi oldu. Digər tərəfdən üsyan nəticəsində bir müddət əvvəl yaradılmış çox partiyalı sistem ləğv edildi. Tərəqqipərvər Cümhuriyyət Firqəsi qapadıldı. Üsyana qalxmış kürd və zaza tayfaları sürgün edildi.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
Sait Aşgın, Atatürk Döneminde Doğu Anadolu (1923-1938) 2011-12-10 at the Wayback Machine, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi (Sayı 50, Cilt: XVII, Temmuz 2001), dipnot 32.
The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925, Robert W. Olson, University of Texas Press, 1989, sayfa 107-108. (ing.)
↑ a.g.e. Olson, 1989, sayfa 116.
Université de Paris. Institut d'Etudes Turques, Université de Strasbourg. Institut de Turcologie, Turcica: revue d'études turques, Éditions Klincksieck., 1992, Cilt 24-25, sayfa 264. (ing.)
Said dinçi naksibendi ayaklanamsı idi
Şeyh Said'in torunundan ilginç iddia
. 2013-12-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-07.
Şeyh Said kürd devletinin başına türk keçirecekdi[ölü keçid]
Uğur Mumcu, Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925, (1993; 9. basım), Tekin Yayınevi, İstanbul. ISBN 975-478-088-9
I Cihan Harbi sonrası
↑ János M. Bak, Gerhard Benecke, Religion and rural revolt", Manchester University Press ND, 1984, ISBN 0719009901, sayfa 289-290. (İngilizce)
Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatıralar, Vatan Neşriyat, İstanbul 1957; Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler, İstanbul 1952, sayfa 606.
Nurşen Mazıcı, Belgelerle Atatürk döneminde Muhalefet (1919-1926), Dilem Yayınları, İstanbul 1984, sayfa 82.
M. Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep 1952, sayfa 180.
“Eskişehir İzmir Konuşmaları” Kaynak Yay., İst.-1993, sf.95
“İngiliz Belgelerinde Türkiye” Erol Ulubelen, Çağdaş Yay., 1982, sf.195; ak. U.Mumcu, “Kürt-İslam Ayaklanması” Tekin Yay., 19. Bas., 1995, sf.24
“Sevr Anlaşmasına Doğru” Osman Olcay, SBF Yay., Ank.-1981, sf.121; ak. U. Mumcu, “Kürt-İslam Ayaklanması” Tekin Yay., 19.Bas. 1995, s. 28
şeyx, səid, üsyanı, dövrün, adı, ilə, gənc, hadisəsi, fevral, aprel, 1925, cənub, şərqi, anadoluda, mərkəzi, hakimiyyətə, qarşı, olan, kürd, zaza, tayfalarının, dəstəklədiyi, xilafət, kürd, separatçı, hərəkatı, tərəfdarı, üsyan, şeyx, şəid, üsyanıəsas, münaqiş. Seyx Seid usyani dovrun adi ile Genc hadisesi fevral aprel 1925 Cenub serqi Anadoluda merkezi hakimiyyete qarsi olan kurd ve zaza tayfalarinin desteklediyi Xilafet 5 ve kurd separatci herekati terefdari usyan 6 7 8 Seyx Seid usyaniEsas munaqise Kurd usyanlari1925 ci ilde cap edilmis posterTarix 1925 ci il fevral aprel aylari 1 Yeri Serqi AnadoluSebebi Kurd separatci herekati ve serietci herekatiNeticesi Turkiye Respublikasinin zeferiMunaqise terefleriTurkiye Respublikasi Kurd ve Zaza tayfalariKomandan lar Mustafa Kamal Pasa Mursel Pasa Kazim Qarabekir Seyx Seid Seyx Serif Seyx AbdullahTereflerin quvvesiMart ayi boyunca 12 min silahli quvve 2 14 min logistik quvve aprel ayindan 52 min silahli quvve 3 Ingiliz istihbarat kaynaklarina gore 4 15 000 usyanci 3 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Ortada oturan ag saqqalli Seyx Seid onun saginda Seyx Serif arxada qalpaqli polkovnik leytenant Kasim Atac onun solunda qara saqqalli Melikanli Seyx Abdullah 9 Mundericat 1 Usyan 2 Usyanin yatirilmasi 3 Cezalar 4 Sebebleri barede 5 Usyanin neticeleri 6 IstinadlarUsyan RedakteSeyx Seidin terefdari olan bezi sexslerin Diyarbekirin Egil nahiyesine bagli Piran kendinde axtaris eden bir jandarma neferine ates acmasi 13 fevral 1925 qisa muddetde alovlanan hadiselerin baslangici oldu Genc nahiyesinin Darahin qezasina hucum eden Seyx Seid 16 fevral valini ve diger vezifeli sexsleri esir aldi xalqi Islam dini ucun usyana cagiran bir beyanname ile herekati tek merkez altinda birlesdirmeye calisdi Bu beyannamede din ugruna savasalnlarin lideri menasinda olan mohurunden istifade etdi Baslangicda usyan Islam serietinin berpasi ucun basladilsa da sonraddan kurd usyanina cevrildi 10 Mistan Botan ve Mihellemiler tayfalarinin desteyini aldiqdan sonra Genc ve Capaqcur indiki Bingol uzerinden Diyarbekire hereket etdi Maden Siverek ve Erqanini tutdu Seyx Abdullahin idare etdiyi basqa bir usyancilar da Varto uzerinden Musa dogru hereket etdi Vartonu ele keciren usyancilar Musa dogru irelileseler de xalqdan toplanan konullu quvvelerin de yardimi ile Murad korpusunde meglub edilib Vartoya geri cekildiler 21 fevralda hokumet serq eyaletlerinde fovqelade veziyyet elan etdi 23 fevralda usyancilarin uzerine gonderilen ordu quvveleri Qis Ovada Seyx Seid quvvelerine qarsi cox durus getire bilmeyerk Diyarbekire dogru geri cekilmeye mecbur oldu Ertesi gunu Elaziga giren Gokdereli Seyx Serif idaresi altindaki basqa bir usyanci qrupu seheri qisa muddete de olsa hakimiyyeti altina aldi Elazig seheri bir nece gun usyancilar terefinden yagmalandi 11 Martin evvellerinde Seyx Seidin emrindeki texminen 10 min neferlik bir quvve Diyarbekire hucum etdi 11 ve seheri tuta bilmeyerek muhasireye aldi 11 Mursel Pasanin komandanliginda olan kicik bir qarnizon hucumlari def etmeyi bacarirdi Lakin gece bir qrup usyanci seherin kurd kokenli sakinlerinin komekliyi ile sehere girmeyi bacardi Martin 6 7 si davam eden doyuslerde hokumet quvveleri qelebe qazandi 11 Sehere daxil olmagi bacaran usyancilardan sadece bir nece neferi qaca bildi Seheri ala bilmeyeceyini goren Seyx Seid muhasireni legv etdi ve Diyarbekir hendeverinden geri cekildi Seyx Seidin usyanindan evvel Istiqlal savasinin rehberlerinden olan Pasalari Mustafa Kamal Ataturkun dunyevi siyasetinden narazi qalmis ve bu sebeble 17 noyabr 1924 cu ilde Turkiye Cumhuriyyetinin ilk muxalif partiyasi olan Tereqqiperver Cumhuriyyet Firqesinin qurulusunu elan etmisdiler 12 Rehberliyini Kazim Qarabekirin etdiyi partiyanin programina madde 6 Partiya dini dusunce ve inanclara hormetlidir formasinda bir madde salinmisdi Partiya rehberlerinden olan Fethi Bey Tereqqiperverler dindardir Xalq Partiyasi dini batirirs Biz dini qurtaracagiq ve muhafize edeceyik deye aciqlama verdi 13 Seyx Seid Emir ul Mucahidin Muhammed Seid el Neqsibendi imzasi ile xalqa yoneldilen muxtelif beyannameler yayimladi Bundan elave usyana destek vermeli ucun Elevi Zaza tayfa reisleri kurd aga bey ve tayfa reisleri ile Erqanideki Turk bey ve agalarina imza ile mektublar gonderdi ve onlari kemalist idareciliye qarsi ortaq mubarizeye devet ederek komek istedi 14 Diger terefden Dersim indiki Tunceli milletvekili ve elevi zaza olan Hesen Hayri Efendi Seyx Seidin Elazig cebhe komandani olaraq teyin etdiyi Seyx Serif ile birlikde hazirladigi ortaq mektubu 6 mart 1925 ci ilde Dersimdeki butun tayfa ve oba reislerine gonderdiUsyanin yatirilmasi RedakteHadisenin evvelleride Mustafa Kamal Ataturk Heybeliadada xesteliyi ile elaqedar istirahet eden Ismet Inonunu tecili Ankaraya getizdirdi Ismet Inonu ve ailesini Ankara vagzalinda qarsilayan Mustafa Kamal Ataturk onu Cankaya sarayina goturdu Ismet pasaya Serqde din elden gedir behanesi ile ingilis destekli araqizisdiran amma ciddi bir usyanin baslamisdir dedi Dovrun bas naziri Eli Fethi Okyar hadiseleri usyan olaraq deyerlendirmemis ve fovqelade veziyyetin elan olunmasi ile hell edileceyini gozleyirdi Mustafa Kamal Ataturkun isteyi ile Eli Fethi Okyar istefa verdi ve yeni hokumet Ismet Inonu rehberliyi ile yeniden teskil edildi Bir gun sonra TBMM de Takrir i Sukun qanunu qebul edildi ve hokumete fovqelade selahiyyetler verildi Bu zaman Diyarbekiri muhasireye alan Seyx Seidin quvveleri hokumet quvveleri terefinden meglub edilerek geri cekilmeye mecbur edildi Genis miqyasli top yekun hucuma kecen hokumet quvveleri usyancilarin coxunu teslim olmaga mecbur etdi Irana kecmeye hazirlasan usyan rehberlerini Boganda indiki Solhan hebs edildi Seyx Serif ve bezi tayfa reisleri Paluda hebs edildi Seyx Seid sie Varto yaxinlarinda yaxln bir qohumunun yerini demesi neticesinde Carpux korpusunde hebs edildi 15 aprel 1925 Cezalar Redakte Takrir i Sukun qanunu esasinda Ankara ve Diyarbekirde Istiqlal mehkemeleri yaradildi Diyarbekir Istiqlal Mehkemesinde muhakime edilen usyan rehberlerinden Seyx Seid de daxil olmaqla 47 nefer olum hokmune mehkum edildi Hokm mehkemenin ertesi gunu gerceklesdirildi 28 iyun 1925 Usyani destekleyen evvelki Sura i Dovlet rehberlerinden Kurd Teali Cemiyyet reisi Seyid Ebdulqadir ve 12 terefdasi Istanbulda hebs edilerek Istiqlal Mehkemesinde muhakime edilmek ucun Diyarbekire getirildiler Sonda Seyid Ebdulqadir ve 5 dostu edama mehkum edildiler 27 may 1925 Sebebleri barede RedakteBu usyanin cixmasinda Lozan Sulh Konfransi zamani Ingiltere ile raziliq elde edilmeyen Mosul probleminin tesiri oldugunu gosteren bir sira senedler vardir Mustafa Kamal Ataturk hele 1923 cu il 14 yanvarda Eskisehirde etdiyi cixisda Mosul Kerkuk problemine toxunarken bu probleme bagli olaraq kurd dovleti probleminin oldugunu da bildirdi Mosul Kerkuk qeder ehemiyyetli olan ikinci bir movzu kurdluk problemidir Ingilisler orada Simali Iraqda bir kurd dovleti qurmaq isteyirler Bunu ederlerse bu dusunce bizim serhedlerimiz daxilinde yasayan kurdlere de yayilar Buna mane olmaq ucun serhedi daha da cenuba cekmek lazimdir 15 Ingilterenin sefiri Kidston 29 noyabr 1919 cu ilde Londona gonderdiyi raportda yazirdi 16 Kurdlere ne qeder guvenmesey de onlardan istifade etmeyimiz menfetimize uygun olar Ingiltere Bas Naziri Lloyd Corc 19 may 1920 ci ilde San Remodaki konfransda deyirdi 17 Kurdlerin arxalarinda boyuk bir dovlet olmadiqca varliqlarini davam etdire bilmezler Turk rehberliyine verdis etmis olan kurdlere yeni bir rehberi qebul etdirmek cetin olacaqdir ingilis menfetlerini dagliq hisselerinde kurdlerin yasadigi Mosul ve icinde oldugu Simali Iraq maraqlandirir Mosulun bu bolgeden alinaraq yeni ve musteqil kurd ddovletine verile bilineceyi dusunulur Lakin onu danisiq yolu ile hell etmek cox cetindir Lozanna konfransinda Mosul probleminin Ingiltere ve Turkiye arasinda ikili gorusmelerde hell edilmesi bu alinmasa da meselenin Milletler Cemiyyetine aparilmasina qerar verilmisdi 19 may 1924 cu ilde edilen gorusmelerde netice elde edilmemis ve Ingiltere meseleni 6 avqust 1924 cu ilde Milletler Cemiyyetine aparmisdi Seyx Seid usyani ingilis isgal quvvetlerinin Simali Iraqda fovqelade veziyyet elan etdiyi zabit mezuniyyetlerini legv etdiyi bolgedeki quvvelerini gozlenilmeden ve sebebsiz yere aniden artirmasi zamani meydana cixdi Bu zaman Mustemlekeler Naziri aniden Mosula qeder gelmis guclu bir ingilis donanmasi ise Besre limanina yan almisdi 18 Usyanin yatirilmasindan bir ay sonra imzalanan Ankara muqavilesi ile Mosul ingilislerin mandat esasinda idareetmesinde olan Iraq hokumetine buraxildi Usyanin neticeleri RedakteSeyx Seid usyaninin yatirilmasi Cumhuriyyet idare usulunun serqi ve cenub serqi Anadoluda idareciliyi tam temin etmesininin muhum bir donus noqtesi oldu Diger terefden usyan neticesinde bir muddet evvel yaradilmis cox partiyali sistem legv edildi Tereqqiperver Cumhuriyyet Firqesi qapadildi Usyana qalxmis kurd ve zaza tayfalari surgun edildi Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Sait Asgin Ataturk Doneminde Dogu Anadolu 1923 1938 Arxivlesdirilib 2011 12 10 at the Wayback Machine Ataturk Arastirma Merkezi Dergisi Sayi 50 Cilt XVII Temmuz 2001 dipnot 32 The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion 1880 1925 Robert W Olson University of Texas Press 1989 sayfa 107 108 ing 1 2 a g e Olson 1989 sayfa 116 Universite de Paris Institut d Etudes Turques Universite de Strasbourg Institut de Turcologie Turcica revue d etudes turques Editions Klincksieck 1992 Cilt 24 25 sayfa 264 ing Said dinci naksibendi ayaklanamsi idi Seyh Said in torunundan ilginc iddia Seyx Said 2013 12 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 02 07 Seyh Said kurd devletinin basina turk kecirecekdi olu kecid Ugur Mumcu Kurt Islam Ayaklanmasi 1919 1925 1993 9 basim Tekin Yayinevi Istanbul ISBN 975 478 088 9 I Cihan Harbi sonrasi 1 2 3 4 Janos M Bak Gerhard Benecke Religion and rural revolt Manchester University Press ND 1984 ISBN 0719009901 sayfa 289 290 Ingilizce Ali Fuat Cebesoy Siyasi Hatiralar Vatan Nesriyat Istanbul 1957 Tarik Zafer Tunaya Turkiye de Siyasi Partiler Istanbul 1952 sayfa 606 Nursen Mazici Belgelerle Ataturk doneminde Muhalefet 1919 1926 Dilem Yayinlari Istanbul 1984 sayfa 82 M Nuri Dersimi Kurdistan Tarihinde Dersim Halep 1952 sayfa 180 Eskisehir Izmir Konusmalari Kaynak Yay Ist 1993 sf 95 Ingiliz Belgelerinde Turkiye Erol Ulubelen Cagdas Yay 1982 sf 195 ak U Mumcu Kurt Islam Ayaklanmasi Tekin Yay 19 Bas 1995 sf 24 Sevr Anlasmasina Dogru Osman Olcay SBF Yay Ank 1981 sf 121 ak U Mumcu Kurt Islam Ayaklanmasi Tekin Yay 19 Bas 1995 s 28 Turkiye Cumhuriyetinde Anlasmalar 1924 1938 Genelkurmay Yay Nak 1972 sf 43 44 ak U Mumcu Kurt Islam Ayaklanmasi sf 53Menbe https az wikipedia org w index php title Seyx Seid usyani amp oldid 5912613, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
