fbpx
Wikipedia

Suriya coğrafiyası

Avqust 12, 2021

Sahəsi və sərhədləri

Yaxın Şərq ölkələrindən biri olan Suriya Asiya qitəsinin qərbində yerləşir. Beş ölkə – Türkiyə, İraq, İordaniya, Livan və İsraillə həmsərhəddir. Şimal-şərqdə 183 km məsafədə Aralıq dənizinə çıxışı var. Sahəsi 185,2 min kv. km-dir. 1967-ci ildə baş vermiş İsrail-Ərəb müharibəsi nəticəsində Suriya torpaqlarının Colan təpəlikləri adlanan kiçik bir hissəsi (təqribən 1,0 min kv. km) İsrail tərəfindən zəbt olunub. Sahəsinə görə dünya ölkələri içərisində 86-cı yeri tutur.

Ölkənin coğrafi və hərbi-strateji mövqeyi çox əlverişlidir. Qərbi Asiyanı Afrika və Aralıq dənizi ölkələri ilə birləşdirən mühüm hava, avtomobil yollarının bəziləri Suriya ərazisindən keçir. Digər tərəfdən Aralıq dənizinə birbaşa çıxışı olmayan İraq və Ürdün Suriya torpaqlarından keçməklə Avropa və Şimali Afrika ölkələri ilə əlaqə saxlayır.

Suriyanın relyefi

Suriyanın ərazisi iki: dağlıq qərb və düzənlik şərq hissəyə ayrılır. Ərazinin çox hissəsi şimal-qərbdən cənub-şərqə Mesopotamiya ovalığı ilə İran körfəzinə tərəf meylli olan, hündürlüyü 700-200 metr arasında dəyişən yüksəklikdir. Qərb hissə sahilboyu düzənliklərdən, dağ sistemlərindən və tektonik mənşəli dərələrdən ibarətdir.

Ölkənin qərbində yerləşmiş düzənlik təqribən 200 km məsafədə ensiz (10– 30 km) zolaq şəklində Aralıq dənizi sahili boyunca uzanır. Şərqə getdikcə düzənlik tədricən dağlıq bölgəyə birləşir.

Suriya sözünə ilk dəfə klassik antik ədəbiyyatında Esxil və Herodotun əsərlərində rast gəlinir və belə güman edilir ki, bu yunan mənşəli söz olub, Assuriya sözünün təhrif olunmuş şəklidir. Ərəb tarixçiləri və səyyahları Suriya ərazisini həmişə əş-Şam adlandırmışlar. Ulu şairimiz Nizami Gəncəvinin «Sirlər xəzinəsi» əsərindəki «Kərpickəsən kişinin bir cavanla hekayəti» şerində Şam (ölkə paytaxtı Dəməşqin əvvəlki adı) şəhərində baş vermiş hadisələrdən danışılır.

Suriyalıların Bəhr adlandırdıqları Aralıq dənizi sahilboyu düzənliyi, eləcə də bütün ölkənin təbii incisidir. Aralıq dənizinin bu hissəsində su təmiz, şəffaf və istidir. Yanvar-mart ayları istisna olmaqla burada ilboyu çimmək olar. Çimərliklər bəzi yerlərdə çınqıl adlanan xırda daşlarla, bəzi yerlərdə açıq sarı qumlarla örtülüdür.

Laziqiyyə (Latagiya) limanı istisna olmaqla Suriyada əlverişli təbii liman yoxdur. Vaxtilə sovet mütəxəssislərinin köməyilə Laziqiyyədə müasir dəniz limanı salınmışdır. Sahildə yerləşmiş kiçik buxtalardan ancaq yerli əhəmiyyətli gəmiçilikdə istifadə olunur.

Ölkənin Livan və Türkiyə ilə sərhədləri dağlıq bölgələrdən keçir. Suriyanın ən hündür yeri Livan sərhədindəki Əş Şeyx dağlarındadır (2814 m). Ölkənin cənub-şərqini Suriya səhrası tutur. Bu səhra İordaniya, İraq və Səudiyyə Ərəbistanı ərazilərinə də daxil olur. Əslində bu səhra quru çay dərələri ilə kəsilmiş yayladır. Yaylanın şimal hissəsində Tədmor Avropa ədəbiyyatında (Palmira) vahəsi yerləşir.

Ölkənin şimal-şərqində Dəclə və Fərat çayları arasında Cəzirə yaylası yerləşir. Cəzirə yaylasının şimal hissəsi təsərrüfat baxımından inkişaf etmiş bir ərazi kimi tanınır. Əbd-əl-Əziz dağları bu yaylanı şimal və cənub hissələrə bölür.

Uzunluğu 200, eni 15–30 km olan Aralıq dənizi sahilindəki düzənlikdən şərqə qırışıq dağlar uzanır. Əl-Ğab adlanan tektonik mənşəli dərə bu dağları bir-birindən ayırır. Eni 15–20 km olan Əl-Ğab dərəsi ilə Əl-Asi (Avropa ədəbiyyatında Oront) çayı axır. Əl-Ğabdan cənubda yerləşən dağlar Ənsariyyə adlanır. Bu dağların ətəklərindən Hələb-Laziqiyyə və Həmat-Baniyas istiqamətində müasir tələbatlara cavab verən şosseyolu çəkilmişdir.

Təbii ehtiyatları

Son vaxtlar aparılan geoloji kəşfiyyat işləri nəticəsində ölkədə əhəmiyyətli faydalı qazıntı sərvətləri aşkar edilmişdir. Sənaye əhəmiyyətli ehtiyatı təqribən 300 mln. t. olan neft əsas etibarilə ölkənin şimal-şərqində (Suadiyyə, Rumelan, Qaraçuk, Deyrik, Xirvə yataqları) yerləşmişdir. Tərkibində kükürdün faizi çox olan Suriya neftinin nəql olunması və emalı bir qədər çətindir. Tədmor vahəsi ətrafında fosforit çıxarılır. Laziqiyyə və Hələb şəhərləri ətrafında aşkar edilmiş mərmər, təbii asfalt, şüşə istehsalında istifadə olunan kvars qumları, daşduz yataqlarının iqtisadi əhəmiyyəti böyükdür.

Ölkədə aşkar edilmiş dəmir filizinin tərkibində dəmirin faizi aşağı (30-32) olduğundan ondan geniş istifadə olunmur.

İqlimi və hidroqrafiyası

Suriyada Aralıq dənizi tipli subtropik iqlim hakimdir. Ölkənin qərb bölgəsində yumşaq dəniz iqlimi mövcud olduğu halda daxili bölgələrdə və şərqdə kontinentallıq artır. Suriyanın Aralıq dənizi bölgəsinin ürəkaçan təbiəti, xüsusilə səfalı iqlimi ölkənin digər yerlərinin təbiəti və iqlimi ilə təzad təşkil edir. Aralıq dənizi sahilində ən isti ay olan iyunun orta temperaturu müsbət 25-26 °C, Suriya səhrasında isə 45-50 °C dərəcədir. Dəniz sahili bölgəyə 800-900, ölkənin qərbində yerləşmiş Ənsariyyə dağlarının yamaclarına 1500, səhra və yarımsəhralara isə 50–80 mm yağıntı düşür.

Ölkənin ən böyük çayı Fəratdır. Suriya ərazisində bu çay Bəlx, Xabur, Deyr əz-Zor qollarını qəbul edir. Ümumi uzunluğu 2300 km olan Fərat 675 km məsafədə Suriya ərazisindən axaraq İraqa daxil olur. Fəratda səviyyənin tənzimlənməsi, ucuz elektrik enerjisi əldə olunması və suvarma problemini qismən həll etmək üçün tərkibində azərbaycanlı mütəxəssislərin də olduğu sabiq SSRİ-nin iqtisadi və texniki köməkliyilə hidroenerji kompleksi tikilib istifadəyə verilmişdir. Fərat kimi Türkiyədən başlayan Dəclə cəmi 50 km məsafədə Suriya ərazisindən axır. Dəclə istisna olmaqla Suriya çaylarının su ehtiyatı 50 mlrd. kub metrdir, bunun 25 mlrd. kub metri Fəratın payına düşür.

Fərat çayı dərəsi qədim xalqların və sivilizasiyaların beşiklərindən biri hesab olunur. İran körfəzinə tökülənə qədər Fərat Dəclə ilə birləşir. İki çayarası və ya Mesopotamiya adlanan hövzədə hələ 5 min əvvəl şumerlərin mədəniyyəti yüksək inkişaf səviyyəsinə çata bilmişdir. Suriya ərazisində Fərat çayının dərinliyi 4-7 metr arasında tərəddüd edir. Fərat çoxlilli çaydır. Hesablanmışdır ki, o, ildə təqribən 15 mln. ton lil axıdır. Bu lilin əksəriyyəti onun dərəsinə və deltasına çökür. Belə lilli torpaqlarda isə pambıq, şəkər qamışı, çəltik və meyvə-tərəvəz yetişdirmək çox əlverişlidir.

Suriyanın çaylarından biri də Asi çaydır (Oront).

Torpaq, bitki örtüyü

Suriyanın fauna və flora aləmi o qədər də zəngin deyil. Aralıq dənizi sahili bölgəsində vahələrin və çay dərələrinin məhsuldar torpaqlarında istiliksevən Aralıq dənizi bitkiləri bitir. Humusdan məhrum olmuş səhra torpaqlarında isə ancaq istiyə və quraqlığa davamlı alçaqboylu ağaclara və kolluqlara rast gəlmək olar. Dağların ətəyində tala şəklində meşələr də qalmışdır.

Suriya hökuməti təbiətinə biganə qalan dövlət deyil. Ölkədə ekoloji tarazlığı qorumaq üçün milli parklar, qoruqlar və yasaqlıqlar salınmışdır. Amma bu işlər lazımlı səviyyədə inkişaf edə bilməmişdir.

Suriya təbiəti

Suriya təbiəti üçün səciyyəvi olan hallardan biri də vahələrin, yəni suvarılan əkinçilik sahələrinin olmasıdır. Ürəksıxıcı təbiəti olan səhralar içərisində adda-budda görünən yaşıl vahələr sözün tam mənasında cənnəti xatırladır. Belə vahələr içərisində Dəməşq Qutası çox məşhurdur. Ümumiyyətlə, Suriya dağlarının ətəklərində yerləşmiş bütün vahələr Quta adlanır. Dəməşq Qutasının sahəsi 300 kv. km-ə bərabərdir. Qədim zamanlardan bizim günlərə qədər Dəməşqin hər hansı bir tərifi ilk növbədə Qutanın təsviri ilə başlayır.

Ərəb müəllifləri onu «Şərqin incisi», «Allah vergisi» və s. gözəl adlarla adlandırırlar. Müsəlman rəvayətlərinin birində deyildiyi kimi, gəncliyində Məkkədən Dəməşqə karvan aparıb gətirən Məhəmməd peyğəmbər (S) bir dəfə gül-çiçəyə bürünmüş Dəməşq Qutasını gördükdən sonra oraya daxil olmaq istəməyib. Ondan yolunu nə üçün başqa yerdən saldığını soruşduqda cavab verir ki, mən cənnət barədə fikirlərimin alt-üst olmasına razı ola bilmərəm. Dəməşq Qutasında badam, qoz, alma, əncir, ərik, sitrus meyvələri və s. yetişdirilir. Suriyanın ikinci məşhur Qutası Tədmordur. Bu vadi Suriya səhrasının şimalında Əl-Asi və Fərat çayları arasında yerləşmişdir. Burada əsasən xurma və zeytun yetişdirməklə məşğul olurlar.

Ədəbiyyat

İstinadlar

  1. В.П.Максаковский – Историческая география мира. –М., Екопрос,1999.
  2. Kaya, Ibrahim (1998), "The Euphrates–Tigris basin: An overview and opportunities for cooperation under international law", Arid Lands Newsletter, 44, ISSN 1092-5481
  3. Экономическая география стран Ближнего и Среднего Востока.»Просвещение» Москва,1969.
  4. Research Divi Federal Research Division, Federal Research Division (2004). "Land, Water and Climate". Syria a Country Study. Kessinger Publishing. 74. ISBN 9781419150227.

Xarici keçidlər

Avqust 12, 2021
suriya, coğrafiyası, mündəricat, sahəsi, sərhədləri, suriyanın, relyefi, təbii, ehtiyatları, iqlimi, hidroqrafiyası, torpaq, bitki, örtüyü, suriya, təbiəti, ədəbiyyat, istinadlar, xarici, keçidlərsahəsi, sərhədləri, redaktəyaxın, şərq, ölkələrindən, biri, olan. Mundericat 1 Sahesi ve serhedleri 2 Suriyanin relyefi 3 Tebii ehtiyatlari 4 Iqlimi ve hidroqrafiyasi 5 Torpaq bitki ortuyu 5 1 Suriya tebieti 6 Edebiyyat 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerSahesi ve serhedleri RedakteYaxin Serq olkelerinden biri olan Suriya Asiya qitesinin qerbinde yerlesir Bes olke Turkiye Iraq Iordaniya Livan ve Israille hemserheddir Simal serqde 183 km mesafede Araliq denizine cixisi var Sahesi 185 2 min kv km dir 1967 ci ilde bas vermis Israil Ereb muharibesi neticesinde Suriya torpaqlarinin Colan tepelikleri adlanan kicik bir hissesi teqriben 1 0 min kv km Israil terefinden zebt olunub Sahesine gore dunya olkeleri icerisinde 86 ci yeri tutur Olkenin cografi ve herbi strateji movqeyi cox elverislidir Qerbi Asiyani Afrika ve Araliq denizi olkeleri ile birlesdiren muhum hava avtomobil yollarinin bezileri Suriya erazisinden kecir Diger terefden Araliq denizine birbasa cixisi olmayan Iraq ve Urdun Suriya torpaqlarindan kecmekle Avropa ve Simali Afrika olkeleri ile elaqe saxlayir Suriyanin relyefi RedakteSuriyanin erazisi iki dagliq qerb ve duzenlik serq hisseye ayrilir Erazinin cox hissesi simal qerbden cenub serqe Mesopotamiya ovaligi ile Iran korfezine teref meylli olan hundurluyu 700 200 metr arasinda deyisen yukseklikdir Qerb hisse sahilboyu duzenliklerden dag sistemlerinden ve tektonik menseli derelerden ibaretdir Olkenin qerbinde yerlesmis duzenlik teqriben 200 km mesafede ensiz 10 30 km zolaq seklinde Araliq denizi sahili boyunca uzanir Serqe getdikce duzenlik tedricen dagliq bolgeye birlesir Suriya sozune ilk defe klassik antik edebiyyatinda Esxil ve Herodotun eserlerinde rast gelinir ve bele guman edilir ki bu yunan menseli soz olub Assuriya sozunun tehrif olunmus seklidir 1 Ereb tarixcileri ve seyyahlari Suriya erazisini hemise es Sam adlandirmislar Ulu sairimiz Nizami Gencevinin Sirler xezinesi eserindeki Kerpickesen kisinin bir cavanla hekayeti serinde Sam olke paytaxti Demesqin evvelki adi seherinde bas vermis hadiselerden danisilir Suriyalilarin Behr adlandirdiqlari Araliq denizi sahilboyu duzenliyi elece de butun olkenin tebii incisidir Araliq denizinin bu hissesinde su temiz seffaf ve istidir Yanvar mart aylari istisna olmaqla burada ilboyu cimmek olar Cimerlikler bezi yerlerde cinqil adlanan xirda daslarla bezi yerlerde aciq sari qumlarla ortuludur Laziqiyye Latagiya limani istisna olmaqla Suriyada elverisli tebii liman yoxdur Vaxtile sovet mutexessislerinin komeyile Laziqiyyede muasir deniz limani salinmisdir 2 Sahilde yerlesmis kicik buxtalardan ancaq yerli ehemiyyetli gemicilikde istifade olunur Olkenin Livan ve Turkiye ile serhedleri dagliq bolgelerden kecir Suriyanin en hundur yeri Livan serhedindeki Es Seyx daglarindadir 2814 m Olkenin cenub serqini Suriya sehrasi tutur Bu sehra Iordaniya Iraq ve Seudiyye Erebistani erazilerine de daxil olur Eslinde bu sehra quru cay dereleri ile kesilmis yayladir Yaylanin simal hissesinde Tedmor Avropa edebiyyatinda Palmira vahesi yerlesir Olkenin simal serqinde Decle ve Ferat caylari arasinda Cezire yaylasi yerlesir Cezire yaylasinin simal hissesi teserrufat baximindan inkisaf etmis bir erazi kimi taninir Ebd el Eziz daglari bu yaylani simal ve cenub hisselere bolur Uzunlugu 200 eni 15 30 km olan Araliq denizi sahilindeki duzenlikden serqe qirisiq daglar uzanir El Gab adlanan tektonik menseli dere bu daglari bir birinden ayirir Eni 15 20 km olan El Gab deresi ile El Asi Avropa edebiyyatinda Oront cayi axir El Gabdan cenubda yerlesen daglar Ensariyye adlanir Bu daglarin eteklerinden Heleb Laziqiyye ve Hemat Baniyas istiqametinde muasir telebatlara cavab veren sosseyolu cekilmisdir Tebii ehtiyatlari RedakteSon vaxtlar aparilan geoloji kesfiyyat isleri neticesinde olkede ehemiyyetli faydali qazinti servetleri askar edilmisdir Senaye ehemiyyetli ehtiyati teqriben 300 mln t olan neft esas etibarile olkenin simal serqinde Suadiyye Rumelan Qaracuk Deyrik Xirve yataqlari yerlesmisdir Terkibinde kukurdun faizi cox olan Suriya neftinin neql olunmasi ve emali bir qeder cetindir Tedmor vahesi etrafinda fosforit cixarilir Laziqiyye ve Heleb seherleri etrafinda askar edilmis mermer tebii asfalt suse istehsalinda istifade olunan kvars qumlari dasduz yataqlarinin iqtisadi ehemiyyeti boyukdur 3 Olkede askar edilmis demir filizinin terkibinde demirin faizi asagi 30 32 oldugundan ondan genis istifade olunmur Iqlimi ve hidroqrafiyasi RedakteSuriyada Araliq denizi tipli subtropik iqlim hakimdir Olkenin qerb bolgesinde yumsaq deniz iqlimi movcud oldugu halda daxili bolgelerde ve serqde kontinentalliq artir Suriyanin Araliq denizi bolgesinin urekacan tebieti xususile sefali iqlimi olkenin diger yerlerinin tebieti ve iqlimi ile tezad teskil edir Araliq denizi sahilinde en isti ay olan iyunun orta temperaturu musbet 25 26 C Suriya sehrasinda ise 45 50 C derecedir Deniz sahili bolgeye 800 900 olkenin qerbinde yerlesmis Ensariyye daglarinin yamaclarina 1500 sehra ve yarimsehralara ise 50 80 mm yaginti dusur Olkenin en boyuk cayi Feratdir Suriya erazisinde bu cay Belx Xabur Deyr ez Zor qollarini qebul edir Umumi uzunlugu 2300 km olan Ferat 675 km mesafede Suriya erazisinden axaraq Iraqa daxil olur Feratda seviyyenin tenzimlenmesi ucuz elektrik enerjisi elde olunmasi ve suvarma problemini qismen hell etmek ucun terkibinde azerbaycanli mutexessislerin de oldugu sabiq SSRI nin iqtisadi ve texniki komekliyile hidroenerji kompleksi tikilib istifadeye verilmisdir Ferat kimi Turkiyeden baslayan Decle cemi 50 km mesafede Suriya erazisinden axir Decle istisna olmaqla Suriya caylarinin su ehtiyati 50 mlrd kub metrdir bunun 25 mlrd kub metri Feratin payina dusur Ferat cayi deresi qedim xalqlarin ve sivilizasiyalarin besiklerinden biri hesab olunur Iran korfezine tokulene qeder Ferat Decle ile birlesir Iki cayarasi ve ya Mesopotamiya adlanan hovzede hele 5 min evvel sumerlerin medeniyyeti yuksek inkisaf seviyyesine cata bilmisdir Suriya erazisinde Ferat cayinin derinliyi 4 7 metr arasinda tereddud edir Ferat coxlilli caydir Hesablanmisdir ki o ilde teqriben 15 mln ton lil axidir Bu lilin ekseriyyeti onun deresine ve deltasina cokur Bele lilli torpaqlarda ise pambiq seker qamisi celtik ve meyve terevez yetisdirmek cox elverislidir Suriyanin caylarindan biri de Asi caydir Oront 4 Torpaq bitki ortuyu RedakteSuriyanin fauna ve flora alemi o qeder de zengin deyil Araliq denizi sahili bolgesinde vahelerin ve cay derelerinin mehsuldar torpaqlarinda istilikseven Araliq denizi bitkileri bitir Humusdan mehrum olmus sehra torpaqlarinda ise ancaq istiye ve quraqliga davamli alcaqboylu agaclara ve kolluqlara rast gelmek olar Daglarin eteyinde tala seklinde meseler de qalmisdir Suriya hokumeti tebietine bigane qalan dovlet deyil Olkede ekoloji tarazligi qorumaq ucun milli parklar qoruqlar ve yasaqliqlar salinmisdir Amma bu isler lazimli seviyyede inkisaf ede bilmemisdir Suriya tebieti Redakte Suriya tebieti ucun seciyyevi olan hallardan biri de vahelerin yeni suvarilan ekincilik sahelerinin olmasidir Ureksixici tebieti olan sehralar icerisinde adda budda gorunen yasil vaheler sozun tam menasinda cenneti xatirladir Bele vaheler icerisinde Demesq Qutasi cox meshurdur Umumiyyetle Suriya daglarinin eteklerinde yerlesmis butun vaheler Quta adlanir Demesq Qutasinin sahesi 300 kv km e beraberdir Qedim zamanlardan bizim gunlere qeder Demesqin her hansi bir terifi ilk novbede Qutanin tesviri ile baslayir Ereb muellifleri onu Serqin incisi Allah vergisi ve s gozel adlarla adlandirirlar Muselman revayetlerinin birinde deyildiyi kimi gencliyinde Mekkeden Demesqe karvan aparib getiren Mehemmed peygember S bir defe gul ciceye burunmus Demesq Qutasini gordukden sonra oraya daxil olmaq istemeyib Ondan yolunu ne ucun basqa yerden saldigini sorusduqda cavab verir ki men cennet barede fikirlerimin alt ust olmasina razi ola bilmerem Demesq Qutasinda badam qoz alma encir erik sitrus meyveleri ve s yetisdirilir Suriyanin ikinci meshur Qutasi Tedmordur Bu vadi Suriya sehrasinin simalinda El Asi ve Ferat caylari arasinda yerlesmisdir Burada esasen xurma ve zeytun yetisdirmekle mesgul olurlar Edebiyyat RedakteSoltanova H B Memmedov C A Yaxin ve Orta Serq olkelerinin iqtisadi ve sosial cografiyasi derslik Baki Baki Universiteti 2008 Encyclopaedia Britannica Fifteenth EditionIstinadlar Redakte V P Maksakovskij Istoricheskaya geografiya mira M Ekopros 1999 Kaya Ibrahim 1998 The Euphrates Tigris basin An overview and opportunities for cooperation under international law Arid Lands Newsletter 44 ISSN 1092 5481 Ekonomicheskaya geografiya stran Blizhnego i Srednego Vostoka Prosveshenie Moskva 1969 Research Divi Federal Research Division Federal Research Division 2004 Land Water and Climate Syria a Country Study Kessinger Publishing 74 ISBN 9781419150227 Xarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Suriya cografiyasi amp oldid 6065616, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.