Supermen

Supermen (ing. Superman) — DC Comics tərəfindən nəşr edilən ABŞ komikslərində görünən uydurma superqəhrəman. Personaj 1933-cü ildə ali məktəb tələbələri olan yazıçılar Cerri Siql və Co Şuster tərəfindən Klivlend, Ohayoda yaradılmışdır. Onlar personajı 1938-ci ildə gələcəkdə “DC Comics” adı ilə tanınacaq “Detective Comics” şirkətinə satmışdılar. Supermen, Action Comics #1-də (üz qabığı tarixi iyun 1938) debüt etmiş, daha sonra müxtəlif radioseriallarda, qəzet köşklərində, televiziya proqramları, filmlər və video oyunlarda istifadə edilmişdir. Bu uğuru ilə super qəhrəman arxetipini yaratmış Supermen, amerikan komiks kitablarında superqəhrəmanların üstünlük qazanmasına səbəb olmuşdur. Personaj həm də “Böyük mavi boyskaut”, “Polad adam”, “Gələcəyin adamı” və “Kriptonun son övladı” epitetləri ilə tanınır.

Supermen
ing. Superman
"Superman #204" buraxılışının üz qabığından olan təsvir. Rəssam: Cim Li, konturçu: Skott Vilyams.
Nəşriyyat	DC Comics
Yayım tarixi	"Action Comics #1" (üz qabığında iyun 1938/ nəşr tarixi may 1938)
Yaradıcı(lar)	Cerri Siql Co Şuster
Xüsusiyyətlər
Əsl adı	Kal-El (doğum adı) Klark Kent (götürmə adı)
Doğum yeri	Kripton
Cinsiyyəti	kişi
Boyu	201 sm
Çəkisi	107 kq
Göz rəngi	kristal-mavi
Saç rəngi	qara
Vətəndaşlıq	ABŞ
Komiks bioqrafiyası
Kainat	yaxşı
Üzvlükləri	Gündəlik Planet Qalaktika Cəmiyyəti Ədalət Liqası Super Qəhrəmanlar Legionu
Partnyorları	Betmen Yaşıl fənər Akvamen Supergörl Fleş Ecazkar qadın Mars ovçusu Kapitan Marvel
Düşmənləri	Darksayd Dumsdey Breyniak Bizarro Leks Lyutor General Zod
Ləqəbləri	Polad adam, Kritonun sonuncu övladı
Gücləri	İnanılmaz güc Uçmaq Gözlərindən lazer çıxarmaq Dondurucu nəfəs

Supermenin mənşə hekayəsinə əsasən, o, Kripton planetində Kal-El adı ilə doğulmuş, planetin dağıdılmasından bir neçə dəqiqə əvvəl alim olan atası Jor-El tərəfindən Yer kürəsinə göndərilmişdir. Kanzasdan olan fermer cütlük tərəfindən tapılan və övladlığa götürülən Kal-El, Klark Kent adı ilə, ciddi mənəvi kompas xarakteri ilə böyüdülür. Uşaq vaxtlarından o, super insan qabiliyyətləri nümayiş etdirmiş, böyüdükdən sonra isə bu qabiliyyətləri insanlığın gələcəyi üçün istifadə etmiş və buna görə də Supermen (azərb. Super adam‎) kimi tanınmışdır.

Supermen uydurma ABŞ şəhəri olan Metropolda yaşayır və fəaliyyət göstərir. Klark Kent olaraq o, Metropolun yerli qəzeti olan “Daily Planet”də müxbir kimi fəaliyyət göstərir. Supermenin sevgilisi Luis Leyn, əsas düşməni isə Leks Lüterdir. O, Betmen və Ecazkar qadınla birlikdə fəaliyyət göstərir və Ədalət Liqasının üzvü kimi təqdim edilir. DC Kainatına aid olan digər personajlar kimi, Supermen də illər ərzində formalaşmış bir neçə alternativ versiyaya malikdir.

Supermen onu digər insanlardan fərqləndirən xüsusi ikonik kostyuma malikdir; o adətən sinəsində sarı qırmızı emblemi olan mavi kostyum geyinir və qırmızı örtük taxır. Onun sinəsindəki loqo sarı qalxan üzərində yerləşdirilmiş S hərfindən ibarətdir. Bu qalxan simvolu digər mediada personajın simvolu kimi istifadə edilir. Supermen Amerikan mədəniyyətinin əsas simvollarından biridir. Personajın ABŞ və dünya mədəniyyətinə təsiri alimlər, mədəniyyət nəzəriyyəçiləri və tənqidçilər tərəfindən geniş tədqiq edilmişdir. Personajın müəllif hüquqları tez-tez mübahisə mövzusu olmuş, Siql və Şuster isə müəllif hüquqlarının qaytarılması üçün iki dəfə məhkəməyə müraciət etmişdilər. Personaj, filmlər, teleserialar və video oyunlar da daxil olmaqla bir çox media adaptasiyalarında canlandırılmışdır. Kirk Alin, Corc Rivs, Kristofer Riv, Din Keyn, Tom Uellinq, Brendon Rut, Henri Kavill və Tayler Heklin tərəfindən müxtəlif bədii film və teleseriallarda canlandırılmışdır.

Yaradılması və konsepsiya

 

Cerri Siql

 

Co Şuster

1933-cü ilin yanvarında Klivlend ali məktəbinin tələbəsi Cerri Siql “Supermenin hakimiyyəti” adlı qısa hekayə yazır və dostu Co Şuster tərəfindən illüstrasiyalarla bəzədilmiş bu hekayə “Science Fiction” adlı fanat jurnalında dərc edilir. Bu hekayənin əsas qəhrəmanı olan avara, eksperimental narkotikdən istifadə nəticəsində böyük psixoloji güc əldə edəərək həmin gücü gəlir əldə etmək və əyləncə üçün istifadə edir, lakin gücü itirərək yenidən adi avaraya çevrildikdə insanların onu qəddar biri kimi yadda saxlayacağından utanır. Siqlın fanat jurnalı yaxşı satılmır. Buna görə də Siql və Şuster komikslərin yaradılmasına başlayır və işlərini “Popular Comics” adlandırdıqları kitablarda nəşr edirlər. Cütlük peşəkar müəlliflər olmağı arzulayır və hesab edirdi ki, jurnallarla müqayisədə qəzet köşkləri onların işlərinin yayımlanması üçün daha əlverişlidir. Qəzetlərdə sənətin keyfiyyət standartı da aşağı idi ki, bu da onu təcrübəsiz Şuster üçün daha əlçatan edirdi.

1933-1934-cü ildə Siql Supermen adlı yeni personaj yaradır. Bu dəfə personajı daha çox qəhrəman ruhunda kökləyən Siql belə variantın daha gəlirli olacağını düşünür. Masir Supermenin ilk prototipi olan bu Supermen heç bir fantastik qabiliyyətə maik deyildi və adi geyimlərdən istifadə edirdi. Siql və Şuster tez-tez Supermenin bu versiyasını 1936-cı ildə yaratdıqları Slem Bredli adlı personajla müqayisə edirdilər.

Siql öz ideyasını Şusterlə bölüşür və onlar personaj əsasında komiks hazırlamaq qərarına gəlirlər. “Detektiv Den” komiks kitabını oxuduqdan sonra, onların ilk müraciət etdikləri nəşriyyat, Çikaqoda yerləşən “Humor Publishing” olur. “Humor Publishing” təmsilçisinin Klivlendə iş səfəri nəzərə tutulduğundan, onlar təcili olaraq “Supermen” adlı komiks yaradıb təmsilçiyə təqdim edirlər. Nəşriyyat maraq göstərsə də, onlarla bir müqavilə bağlamamış komiks biznesindən uzaqlaşır.

Siql düşünür ki, nəşriyyatların onların işinə maraq göstərməmələrinin səbəbi Şusterin gənc və təcrübəsiz olmasıdır, buna görə də onu başqa bir rəssamla əvəz etmək qərarına gəlir. Siqlın planından xəbər tutan Şuster yaratdqları komiksi yandıraraq yalnız üz qabığını saxlayır.

 

Siqlın "Science Fiction #3"-də nəşr etdiyi
"Supermenin hakimiyyəti"

Siql iş birliyi üçün müxtəlif rəssamlara müraciət etsə də, 1934-cü ildə Bak Rocers komiks stripi üzərində çalışan Rassel Kiton onun müraciətinə cavab verir. Kiton tərəfindən Siqlın hekayəsi əsasında çəkilmiş doqquz xəttli komiksdə hadisələr uzaq gələcəkdə baş verir: “böyük kataklizmlər” nəticəsində Supermenin dünyası dağılmaq üzərədir və sonuncu sağ qalmışş insan öz övladını başqa bir dünyaya göndərir ki, bu dünyada da 1935-ci ildə onu Sem və Molli Kent taparaq övladlığa götürür. Uşaq superinsan qabiliyyətləri nümayiş etdirir, gülləkeçirməz dəriyə malikdir. Klark adlandırdıqları uşağı Kent cütlüyü bacarıqlarını xeyir üçün istifadə etməyə öyrədirlər. Lakin, qəzet sindikatları onların işindən imtina etdiyinə görə Kiton layihəni tərk edir.

Bundan sonra barışan Siql və Şuster Supermen layihəsini inkişaf etdirməyə davam edir. Personaj Kripton adlı planetdən göndərilmiş yad planetliyə çevrilir və bizə məlum olan kostyumda təsvir edilir: kip oturan rezin kostyum, qırmızı plaş və sinəsinsə “S” simvolu. Onlar Klark Kenti jurnalist edib iş yoldaşı Luis Leynlə romantik münasibətini formalaşdırırlar. Luis Supermenin də diqqətini çəksə də, Klark Kent və Supermenin eyni adam olmasını bilmir.

1935-ci ildə peşəkar komiks bazarına girən Siql və Şuster Nyu-York şəhərindən olan “National Allied Publications” nəşriyyatı üçün detektiv və macəra hekayələri yazırdılar. “National Allied Publications” nəşriyyatı Supermenlə maraqlansa da, Siql və Şuster personajı sindikatlaşdırılmış komiks stripinə satmaq istəyirdilər, lakin bütün qəzet sindikatları onların təklifini rədd edir. O zaman “McClure Newspaper Syndicate”da yaşayan Maks Geyns onlara işlərini “Detective Comics” şirkətinə (şirkət qısa müddət əvvəl “National Allied” tərəfindən alınmışdı) göstərməyi məsləhət görür.

Siql xatırlayır ki, o zaman personajın bütün müəllif hüquqlarını $130 qiymətə “Detective Comics, Inc.” şirkətinə satmışdılar (hər səhifəyə görə on dollar, inflyasiya nəzərə alınmaqla bu günkü qiymətlə $2,200). Şirkətin siyasəti nəşr etdikləri personaja aid bütün müəllif hüquqlarının alınması idi. Müəlliflər isə, o zaman artıq əmin idilər ki, Supermen heç vaxt uğur qazanmayacaq, bu razılaşma ilə isə, onların personajı he olmasa işıq üzü görmək şansı qazanırdı.

Təsirlər

 

Bak Rocers "Amazing Stories"
komiks seriyasının üz
qabığında, 1928-ci il

Siql və Şuster çoxlu elmi-fantastika və macəra jurnalları oxuyur, telepatiya, uzaqgörənlik və qeyri-insani güclərə malik personajlarla maraqlanırdılar. Onlara Edqar Rays Berrouzun “Marslı Con Karter” romanı təsir etmişdi. Bu əsərdə Marsa yerləşdirilən insan aşağı qravitasiyanın təsiri ilə yerlilərdən fərqlənən fiziki xüsusiyyət qazanaraq uzaq məsafəyə tullana bilir. Erkən komikslərdə Supermen də oxşar gücə malik idi. Filip Uaylinin 1930-cu ildə çıxarılmış “Qladiator” adlı romanının protaqonisti olan Hüqo Dannerin oxşar güclərlə təsvir edilmiş Supermen personajının yaradılmasında təsir etməsi iddia edilsə də , Siql bu iddianı rədd etmişdir.

Siql və Şuster həm də kino həvəskarı idilər. Şuster Supermenin ikonik duruşunu təsvir edərkən, “Zorro nişanı” və “Robi Hud” kimi filmlərdə rol almış Duqlas Ferbenksin xarici görünüşünə əsaslanmışdır. Supermenin doğma şəhərinin adı 1927-ci ildə çıxarılmış eyni adlı Almaniya filmindən götürülmüşdür. Komikslərin yaradılmasına Dənizçi Popaya karikaturaları da təsir etmişdir.

Klark Kentin şəxsiyyəti komediant Harold Lloydun şəxsiyyətindən ilhamlanaraq yaradılmışdır. Lloyd eynək geyinən, avaralar tərəfindən istismar edilən, lakin bundan qəzəblənərək onlara qarşı mübarizə aparan mədəni oğlan personajını canlandırırdı. Özü də eynəkdən istifadə edən və özünü “yumşaq xasiyyətli” kimi təsvir edən Şuster, Lloydun personajını münasib hesab edirdi. Siql özü məktəbi bitirdikdən sonra müxbir olmağı arzuladığı üçün, Kenti jurnalist kimi təsvir etmişdir. Luis Leynlə romantik münasibətlər Siqlın qızlarla olan şəxsi təcrübələri əsasında əlavə edilmişdir.

 

 

Duqlas Ferbenks (solda) və Harold Lloyd (sağda) Supermen və Klark Kentin xarici görünüşünün formalaşdırılmasına təsir etmişlər.

Cütlük gənclik illərindən komiks stripsləri kolleksiya edir, xüsusilə Uinsor MakKeyin fantastik “Balaca Nemo” seriyasını sevirdi. Şuster, onun yaradıcılıq stilinin formalaşmasına təsir etmiş rəssamlardan bəhs edərkən qeyd edir: “Aleks Reymond, Bern Hoqart, Milton Kaniff, Hal Foster və Roy Kreyn mənim ideallarım idilər.” Şuster, topladıqları jurnallardakı karikaturalar və rəsmləri izləyərək çəkməyi öyrənmişdi.

Gənclik illərində Şuster fitness mədəniyyəti ilə maraqlanmış, Ziqmund Braytbart və Cozef Qrinşteyn kimi atletlərin fanatı olmuşdur. O, fitness jurnallarını kolleksiya etmiş və ordakı təsvirləri öz rəsmləri üçün istifadə etmişdir.

Supermenin vizual dizaynı bir neçə təsir nəticəsində formalaşmışdır. Bədənə kip yapışan kostyum və onun üzərindən geyinilən tuman güləşçilər, boksçuların və atletlərin geyimləri əsasında dizayn edilmişdir. Supermenin kəndirli sandalları atletlər və klassik qəhrəmanların ayaq geyimləri əsasında hazırlanmışdı. Sinəsindəki emblem isə idman komandalarının emblemi əsasında dizayn edilmişdir. Əksər populyar qəhrəmanlar plaş və ya arxalıq daşıyırdılar. Supermenin üzü isə Conni Vaysmüllerin simasından götürülmüşdür.

“Supermen” ifadəsi 1920-1930-cu illərdə güclü insanları, atlet və siyasətçiləri ifadə etmək üçün istifadə edilirdi. Bu ifadə bəzən “Doktor Cukun Supermeni” (ing. The Superman of Dr. Jukes) və “Həkim Seveyc” (ing. Doc Savage) kimi komikslərdə də istifadə edilirdi. Fridrix Nitsşenin “Fövqəlinsan”anlayışının Siql və Şusterə təsir etməsi haqqında heç bir məlumat yoxdur və müəlliflər heç vaxt bu haqqda fikir bildirməmişlər.

Nəşr tarixi

Komiks kitabları və komiks stripləri

Supermen, Action Comics #1 (üz qabığı tarixi iyun 1938, nəşr edilib 18 aprel 1938) antologiyasının üz qabığında debüt etmişdir. Seriya böyük uğur qazanmış və oxucuların rəyləri göstərmişdir ki, bu uğurun səbəbi Supermendir. 1939-cu ilin iyununda “Detective Comics” eksklüziv olaraq personaja həsr edilmiş “Supermen” seriyasına başlayır. Nəticədə “Action Comics”də Supermenə həsr edildi və “Supermen” seriyası ilə paralel olaraq 1938-ci ildən etibarən nəşr edilməyə başlandı (ad və nömrə dəyişikliklərinə baxmayaraq). Bunlardan əlavə çoxlu sayda digər seriya və miniseriyalar da nəşr edilmişdir. Supermen həm də müntəzəm və yarı-müntəzəm personaj kimi “Amerikanın Ədalət Liqası” və “Dünyanın ən yaxşı komiksləri” kimi superqəhrəman seriyalarında və “Supergörl” kimi spin-off seriyalarında tez-tez görünür. 1950-ci illərdə “Action Comics” və “Supermen” seriyalarının satışı kəskin azalsa da, 1987-ci ildən etibarən yenidən artmağa başlamışdır. Medianın personajın ölümü ətrafında qaldırdığı müzakirələrə görə, Supermen #75 (noyabr 1992) 6 milyon nüsxə ilə satılaraq bütün zamanların ən çox satılmış komiks jurnalı olmuşdur. Bundan sonra satışlar yenidən aşağı enmişdir. 2016-cı ilin fevralında Action Comics 31.000-dən bir qədər çox jurnal sata bilmişdi. Azsaylı oxuyucu auditoriyasına görə, komiks jurnal və kitabları Supermen franşizasının niş qolu hesab edilir.

1939-cu ilin yanvarından etibarən Supermen gündəlik komiks stripləri “McClure Sindikatı”na aid qəzetlərdə nəşr olunmaqdadır. Noyabrdan isə rəngli bazar günü versiyası əlavə edilmişdir. Bazar günü stripləri həftəiçi striplərindən fərqli nəqli ardıcıllığa malik idilər ki, bu da Siqlın bazar striplərini ruh yazıçılara həvalə etməsi ilə əlaqələndirilir. 1941-ci ildə komiks stripləri təxminən 20 milyon oxuyucuya malik idi. İlk stripləri Şuster özü çəkirdi, sonradan bu iş Ueyn Borinqə həvalə edilmişdir. 1949-1956-cı illərdə striplər Uin Mortimer tərəfindən çəkilmişdir. Striplərin nəşri 1966-cı ilin mayında dayandırılmış, 1977-1983-cü illərdə yenidən bərpa edilmişdir.

Şusterin nəşriyyatı tərk etməsindən sonra, Supermen komiks kitablarının əsas rəssamı kimi onu Borinq əvəz etmişdir. O, Supermen hekayələri üçün daha detallı yeni illüstrasiyalar çəkmişdir. 1955-ci ildə Kurt Svon Borinqi əvəz etmişdir.

Yaradıcılıq idarəetməsi

Başlanğıcda Siqla lazım bildiyi kimi yazmağa icazə və yaradıcılıq azadlığı verilmişdi, çünki, heç kim Supermenin uğur qazanacağına və tezliklə böyük franşizaya çevriləcəyinə inanmırdı. Lakin, tezliklə, senzuraçılarla problemin yaranmasının qarşısını almaq üçün Siql və Şusterin yaradıcılığına ciddi nəzarətçilər təyin edildi. Siql, yaradıcılığının erkən dövrü üçün xarakterik olan şiddət və sosial xaç yürüşçülüyünü zəiflətməli olur. 1940-cı ildən Supermen nəşrlərinin redaktoru olan Vitni Ellsvort Supermenin öldürməməsinə qərar vermişdi. Seksuallıq qadağan edilmiş, Ultra-humanit və Toymen kimi rəngarəng düşmənlərin isə gənc oxuyucular üçün qorxunc olmamasına qərar verilmişdir.

1941-1970-ci illərdə Supermen komikslərinin redaktoru Mort Veysinger olmuş, yalnız hərbi qulluq müddətində işinə fasilə vermişdir. Siql və onun həmkarı olan yazıçılar personajı mifologiyaya əsaslanan sadə prinsiplər əsasında yaratsalar da, Supermenin titulları və məşhurluğunun artmasından sonra Veysinger daha intizamlı bir yanaşma tələb etmişdir. Veysinger süjet ideyalarını təyin etmiş, Supermenin gücü, mənşəyi, yerlər, əlaqələri və hekayələrdə iştirak edən personajların məntiqi formalaşdırılması isə diqqətlə planlaşdırılmışdır. Hekayələrə Bizarro, Supergörl, Pantom Zon, Kriptonit, Supermen robotları və Kripto kimi elementlər əlavə edilmişdir. Veysingerin rəhbərliyi altında qurulmuş mürəkkəb kainat davamlı oxucuları sevindirsə də, təsadüfi oxucuları uzaqlaşdırmışdır. Veysinger ciddi dramlara yox, şən əhvalatlara üstünlük verir, Vyetnam müharibəsi və vətəndaş hüquqları uğrunda mübarizə kimi həssas mövzulardan qaçırdı, çünki, özünün sağçı baxışlarının işçiləri və oxucularının baxışları ilə üst-üstə düşməyəcəyindən qorxurdu. Oxucularla yaxınlığı təmin etmək və hekayələrin detallarını işıqlandırmaq üçün, 1958-ci ildə Veysinger məktub kolonkası da aparmışdır. Supermen 1960-cı illərin ən çox satılan komiks personajı olmuşdur.

1970-ci ildə Veysinger təqaüdə çıxmış və onu Culius Şvarts əvəz etmişdir. Özünün dediyinə görə, Veysinger yeni oxucularla ünsiyyət üçün layihədən uzaqlaşmışdır.. Supermen obrazını yeniləyən Şvarts kriptonit və Supermen robotları kimi əlavə süjet elementlərindən imtina edərək, Klark Kenti televiziya işçisinə çevirmişdir. Şvarts həm də Supermenin gücünü genişləndirərək Siqlın orijinal personajının gücünə çatdırmışdır. Lakin, bu dəyişikliklər sonrakı redaktorlar tərəfindən ləğv edilmişdir. Şvarts, Monqul adlı qəddarın Supermeni, canlı Kriptonda xoşbəxt ailə ilüziyaları ilə incitdiyi “Hər şeyi olan adam” komiksi kimi ciddi drama malik hekayələrə üstünlük verirdi.

1986-cı ildə Şvartsın DC Comicsdən getməsində sonra, onu Mayk Karlin əvəz etmişdir. Şvartsın təqaüdə çıxmasından sonra DC Comics, DC Kainatının davamlığını təmin edəcək kəsişən xəttli “Sonsuz yerlərdə krizis” seriyasının yaradılmasına qərar vermişdir. Yazıçı Con Brin Supermen mifologiyasını yenidən yazmış, Supermenin əvvəlki yazıçılar tərəfindən tədricən artırılmış gücünü yenidən azaltmış və bəzi personajlara yeni yanaşma təqdim etmişdir: belə ki, Leks Lutor dəlisov alim yox, milyarder industrialist, Supergörl isə süni qarışıq formalı orqanizm kimi təqdim edilmişdi, çünki, DC Supermenin sağ qalmış yeganə kriptonlu olmasını istəyirdi.

1996-2002-ci illərdə DC Kainatı kitablarının baş redaktoru Mayk Karlin olmuşdur. Daha sonra Supermen komikslərinin redaktoru vəzifəsini K.C.Karlson yerinə yetirməyə başlamışdır.

1940-cı illərdə “Superman Inc.” və “Detective Comics”in əməkdaşı olan Allen Dukovni və Robert Maksvell tərəfindən radio seriyası yayıma buraxılmışdır. Sonradan Robert Maksvell Corc Rivsin rol aldığı teleşounun prodüsseri olmuşdur. DC Comics (o zaman National Comics Publications kimi tanınırdı) uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş teleşounun birinci mövsümünü həddən artıq qəddar hesab etdiyindən Robert Maksvelli vəzifəsindən azad edərək onun yerinə National Comicsin veteran yazarı Vitni Ellsuortu təyin etmişdir. DC Comics ssenaridən aktyor heyətinə kimi, Superboy teleserialının (1988-1992) bütün müəllif hüquqlarını özündə saxlamışdır.

Kristofer Rivin baş rol oynadığı ilk üç Supermen filminin prodüsseri Aleksandr və İlya Salkindlər olmuşlar. 1974-cü ildə Warner Bros. Supermenin ekranlaşdırılması hüququnu Salkindlərə satarkən büdcə və aktyor heyəti üzərində nəzarəti öz əlində saxlasa da, digər bütün hüquqları istehsalçı şirkətə vermişdir. Köhnə fanatların diqqətini cəlb etmək üçün Salkindlər Klark Kentin qəzet müxbiri kimi təsvir edilməsinə israr etmişlər və onların filmləri gələcək Supermen filmlərinə də təsir etmişdir. Kent, televiziya işini buraxaraq “Daily Planet”ə geri dönür. Con Barrinin Kripton üçün kristal dizaynı, Tənhalıq qəsri, Supermen ailəsinin simvolu olan və Supermenin sinəsində əks olunmuş loqo və ssenari müəllifi Mario Püzonun messianik mövzuları da sonradan komiks yazarları tərəfindən qəbul edilmişdir.

Estetik stil

Supermen komikslərinin erkən onilliklərində rəssamlar müvafiq “ev stili”nə əməl etməli idilər. 1940-cı illərdə Co Şuster, Supermenin estetik stilini yalnız komikslərdə deyil, həm də “Fleischer” və “Famous” studiyaları tərəfindən istehsal edilən animasiya seriallarında təyin edirdi. Şusterin nəşriyyatı tərk etməsindən sonra, rəssam kürsüsündə onu Ueyn Borinq əvəz etmişdir. O, Supermen hekayələri üçün daha çox detallı olan yeni illüstrasiyalar çəkmişdir. 1955-ci ildə Borinqi Kurt Svon əvəz etmişdir. 1980-ci illərdə komiks kitabları müxtəlif stillilik bumu yaşamış və artıq Supermen kitabları vahid “ev stili”ni itirmişdir.

Müəllif hüququ məsələləri

Müəlliflik iddiası məhkəmələri

1943-cü ildə hərbi xidmətə çağırılana kimi əksər komiks kitabları və gündəlik qəzet hekayələrinin müəllifi Siql özü olmuşdur. Onun Havayda hərbi qulluqda olduğu müddətdə “Detective Comics” Siqlın bir neçə il əvvəl təqdim etdiyi konsepsiya əsasında Supermenin uşaq versiyası olan “Superboy”u təqdim etmişdir. “DC”-nin personajı almadan belə bir addım atması Siqlı hiddətləndirmişdi. 1947-ci ildə Siqlın hərbi xidmətdən azad edilməsindən sonra, o və Şuster, Supermen və Superboyun müəllif hüquqlarının əldə edilməsi üçün “Detective Comics”i məhkəməyə verirlər. Hakimin qərarına əsasən 1938-ci ildə Supermenin satılması ilə məsələ həll edilsə də, Superboy müəllif hüquqları Siqla aid olan ayrıca bir personaj kimi qəbul edilmişdir. Siql və Şuster iddia nəticəsində “Detective Comics”dən $94,000 (infilyasiya nəzərə alınmaqla $940,000) alaraq Supermen və Superboyun bütün hüquqlarını nəşriyyata satır. Məhkəmədən sonra nəşriyyat onları işdən qovur.

1969-cu ildə Siql və Şuster “1909 Müəllif hüquqları Aktı”nda müəllif hüquqları müddətinin uzadılmasına istinadən Supermenin müəllif hüquqlarının qaytarılmasına çalışsalar da, məhkəmə bütün hüquqların 1938-ci ildə “Detective Comics”ə satılmasını əsas gətirərək onların iddiasını təmin etməmişdir. Siql və Şuster appelyasiya şikayəti versələr də, məhkəmənin qərarı qüvvədə saxlanmışdır. 1957-ci ildə “DC” Siqlı yenidən yazıçı kimi işə götürsə də, ikinci məhkəmə iddiasından sonra o, yenidən işdən qovulmuşdur.

1975-ci ildə Siql, bir neçə komiks yazarı və rəssamı ilə birlikdə komiks müəlliflərinə dahay yaxşı şərait yaradılması üçün ictimai kompaniyaya start verir. “Warner Bros.” Siql və Şusterə illik stipendiya ödənilməsi, bütün sağlamlıq xərclərinin qarşılanması və bundan sonra istehsal ediləcək bütün Supermen məhsullarında onların adlarının qeyd edilməsini təklif etdi. Əvəzində isə onların bir daha Supermenin müəlliflik hüquqları uğrunda məhkəməyə müraciət etməyəcəyi ilə bağlı razılaşma tələb edilirdi. Siql və Şuster bu təkliflə razılaşırlar.

1992-ci ildə Şuster vəfat edir. DC Comics Şusterin varislərinə illik stipendiya qarşılığında Supermenin müəlliflik hüquqları uğrunda mübarizə aparılmamasını təklif etdi.

1996-cı ildə Siql vəfat edir. Onun varisləri “1976 Müəllif hüquqları Aktı”na istinadən Supermenin müəllif hüquqlarını qaytarmağa çalışırlar. DC Comics Siql ailəsinə bir neçə milyon birdəfəlik və $500,000 illik ödəniş təklif edərək qarşılığında Supermenin müəllif hüquqlarından imtina edilməsini təklif etdi. DC Comics həm də bütün Supermen məhsullarının Siql ailəsi ilə razılaşdırılması şərtini təklif edir. 2001-ci ilin oktyabrında göndərilmiş məktubda Siql ailəsi DC-nin təkliflərini qəbul etdiyini bildirir.

Müəllif hüquqları hüquqşünası və film prodüsseri Mark Toberoff o zaman Siql və Şusterin varisləri ilə müqavilə bağlayaraq, gələcəkdə personajın ekranlaşdırılması hüquqlarının onun sahibi olduğu “Pacific Pictures” şirkətinə verilməsi qarşılığında ailələrə Supermenin müəllif hüquqlarının qaytarılmasına kömək etməyi təkif edir və hər iki ailə bu təkliflə razılaşır. Siqlın varisləri DC Comicslə razılaşmanı ləğv edərək 2004-cü ildə Supermen və Superboyun hüquqlarının qaytarılması üçün məhkəməyə müraciət edir. 2008-ci ildə məhkəmə Siqlların xeyrinə qərar çıxarır. DC Comics appelyasiya şikayəti verir və 2001-ci ilin oktyabrında göndərilmiş məktubu əsas alan məhkəmə DC-nin xeyrinə qərar çıxarır. 2003-cü ildə Şusterin varisləri Supermenin müəllif hüquqları uğrunda mübarizə üçün aldıqları ödənişdən imtina etdiyini bildirir. DC Comics məhkəməyə müraciət edir və 2010-cu ildə 1992-ci il razılaşmasının Şuster ailəsinə razılaşmadan imtina etməyi qadağan etməsini əsas gətirərək DC-nin xeyrinə qərar çıxarır.

ABŞ Müəllif Hüquqları Qanununa əsasən Supermen 2033-cü ildə ictimai mülkiyyətə keçəcək. Lakin bu, yalnız “Action Comics #1”-də təsvir edilmiş personaja aiddir. Lakin, onun gücü, xüsusi görmə qabiliyyəti (1949-cu ildə təqdim edilib) kimi xüsusiyyətləri həmin xüsusiyyətlərin ilk dəfə əks olunduğu nəşrin ictimai mülkiyyətə keçməsi tarixinə kimi müəllif hüquqları ilə qorunur.

Müəllif hüquqlarının pozulması

Supermenin böyük uğur qazanması digər müəllifləri də ilhamlandırdı və Detective Comics aktiv şəkildə öz hüquqlarını müdafiə etməyə başladı. 1939-cu ildə Uil Aysner “Ecazkar kişi” adlı personaj yaratdı, lakin, bir nəşrdən sonra Detective Comicsin məhkəmə iddiasına görə nəşr dayandırılmışdır. 1940-cı ildə “Fawcett Comics” Kapitan Marvel adlı personajını təqdim edir və bir neçə il ərzində bu personaj Supermeni geridə qoyur. Uzun sürən məhkəmə çəkişmələrindən sonra 1953-cü ildə “Fawcett Comics” personajın nəşrini dayandırmağa məcbur olur.

Uydurma personaj bioqrafiyası

 

Con Birn personajın hekayələrini yenidən yazaraq müəyyən dəyişikliklər etmiş, onun güc və bacarıqlarını məhdudlaşdırmışdır.

“Action Comics #1”-də (aprel 1938) Supermen yad planetdə, insan texnologiyalarını geridə qoyan texnologiyalara malik bir cəmiyyətdə doğulur. Onların dünyası dağılma fəlakəti ilə üzləşdikdə körpənin atası onu kosmik gəmiyə qoyaraq Yerə göndərir. Erkən qəzet striplərində planetin adı “Kripton”, körpənin adı “Kal-L”, bioloji valideynlərinin adı isə “Jor-L” və “Lora” kimi qeyd edilir. 1942-ci ildə Corc Louter tərəfindən yazılmış spinoff romanında Supermenin valideynlərinin adı “Jor-el” və “Lara” kimi qeyd edilir. Körpəni gətirən gəmi ABŞ-da kənd yerində eniş edir. Burada onu Kent ailəsi övladlığa götürür. Onlar körpəni Klark adlandırır və fermer mühitində böyüdürlər. Orijinal hekayədə Kentlər uşağı körpələr evindən övladlığa götürürlər. 1947-ci ildə efirə verilmişş radio verilişində onların Ayova ştatında adsız yerdə yaşamaları göstərilir. “Superboy #2”-də (iyun 1949) həmin yerin adı Smolvil kimi qeyd edilir. “New Adventures of Superboy #22”-də (oktyabr 1981) həmin yerin Merilenddə olması göstərilir. 1978-ci ildə çıxarılmış Supermen filmində və sonrakı hekayələrdə həmin yerin Kanzasda olması göstərilir.

Kentlər Klarka yad planetdən olmasını gizlətməyi, gücünü isə məqsədə çatmaq üçün istifadə etməyi öyrədirlər. Şəxsi həyatını və yaxınlarını təhlükədən qorumaq üçün Klark kostyumlu şəxsiyyət olan Supermeni yaradır. Klark Kent olaraq o, şəxsiyyətini gizlətmək üçün eynəkdən istifadə edir, adi paltarın altından isə kostyumunu geyinir ki, istədiyi vaxt dəyişə bilsin. Kim olduğunu büruzə verməmək üçün Klark adi həyatda ləng biri kimi görünür, təhlükə yarandıqda isə superqəhrəmana çevrilərək problem həll edir.

Yazıçılar Supermenin gücünü tədricən inkişaf etdirmişlər. Bşlanğıcdan o superinsan gücünə və məğlubedilməz bədənə malik idi. Erkən komikslərdə Supermen qaçaraq və tullanaraq səfər edir. 1940-cı ildən efirə verilən radio serialında Supermen uçmağı da bacarır. “Fleischer Studios” tərəfindən həmin onillikdə istehsal olunmuş cizgi serialında da Supermen uçmağı bacarır, çünki, bunun üçün daha az animasiya kadrı tələb edilirdi və istənilən halda tullanan Supermen animasiyada gülünc görünə bilərdi. Rentgen baxışı “Action Comics #11”-də (aprel 1939), istilik görməsi isə “Superman #59”-da (avqust 1949) əlavə edilmişdir. Erkən komikslərdə Supermenin gücü bütün kriptonlulara şamil edilsə də, sonrakı komikslərdə həmin gücün Yer Günəşinin sarı işığının təsiri ilə aktivləşdiyi, Kripton Günəşinin qırmızı işığının təsiri ilə isə zəiflədiyi göstərilmişdir.

Siql başa düşürdü ki, Supermenin məğlubedilməz təsvir edilməsi, onun iştirak etdiyi qarşıdurmaları maraqsız edir, buna görə də o, yeni hekayə yazaraq, Supermenin gücünü zəiflədən “K-metal”ı əlavə edir. Lakin, bu hekayə nəşr olunmur, çünki, Supermen kim olmasını Luisə açıqlayır, lakin, Siqlın bu hekayəsindən ilhamlanan radio serial yaradıcıları 1943-cü ildə yaşıl kristal olan “kriptonit”i təqdim edirlər. O, komiksdə ilk dəfə "Superman Returns To Krypton!" adlı hekayədə yazıçı Bill Finqer tərəfindən “Superman #61”-də (dekabr 1949) təqdim edilir.

Klark Kent qəzet müxbiri olaraq fəaliyyət göstərir. Erkən hekayələrdə o, “The Daily Star” qəzetindən Corc Teylor tərəfindən işə götürülmüşdü, lakin, radio serialın ikinci epizodunda onun Perri Vayt tərəfindən “The Daily Planet” qəzetinə işə götürülməsi qeyd edilir. “Action Comics #1”-də Klarkın həmkarı Luis Leyn təqdim edilir. Klarkın ona romantik hissləri olsa da, qız onu yox güclü və sərt Supermeni üstün tutur. 1934-cü ildə təqdim edilmiş bu sevgi üçbucağı, Supermen hekayələrinin bir çoxunda yer almışdır. Cerri Siql Luisin Supermenin kimliyini öyrənməsinə qəti qarşı idi, çünki bu sevgi üçbucağı kitablar üçün vacib idi. On illər ərzində nəşr edilmiş komikslərdə Luis Klarkın Supermen olmasından şübhələnsə də, o, qızı səhv düşündüyünə əmin edir; ilk belə hekayə “Superman #17”- də (1942) nəşr olunmuşdu.

“Action Comics #662”-də (fevral 1991) Rocer Stern tərəfindən yazılmış və Bob MakLeod tərəfindən illüstrə edilmiş hekayədə Luis nəhayət ki, Klarkın ikili şəxsiyyətini öyrənir, on illər ərzində qorunmuş status-quo “Luis və Klark: Supermenin yeni macəraları” serialında da pozulur. Cütlük həm həmin serialda, həm də 1996-cı ildə çıxarılmış “Supermen: Toy albomu” adlı komiks kitabında evlənir. “Convergence: Superman #2”-də (iyul 2015) cütlüyün Conatan Semuel Kent adlı övladı doğulur.

Supermenin öldüyü ilk komiks “Supermen #188” (aprel 1966) olmuş, Kriptonitin təsiri ilə ölən Supermen, elə həmin komiksdə də öz robotlarından biri tərəfindən dirildilmişdir. 1990-cı illərdə “Supermenin ölümü və dirilməsi” hekayəsində Dumsdeylə ölümcül döyüşdən sonra, “Supermen #75”-də (yanvar 1993) Supermen ölmüşdür. Sonradan o, Məhvedici tərəfindən dirildilir. “Superman#52”-də (may 2016) kriptonit zəhəri ilə öldürülən Supermen dirilmir və paralel reallıqdan olan Supermenlə əvəzlənir.

2011-ci ildə “DC Comics” bütün komiks kitablarını paralel reallıqdan olan rebut versiyası ilə yenidən buraxmağa başlayır və bu zaman, ənənəvi komiks kitablarında yer alan Supermenin protaqonisti olan yeni Supermen təqdim edilir. Yeni versiyada Supermenin valideynləri o, azyaşlı olarkən sərxoş sürücünün törətdiyi avtomobil qəzasında vəat edirlər və o, Luislə evlənmir. Öz reallığında o, superqəhrəmanlığının ilk dövründə Leks Lüterlə qarşılaşır. Hökümətə çalışan Lüter, onu gücünün limitini müəyyənləşdirməyə həvəsləndirir. Supermen əvvəlcə bundan qaçmağa çalışsa da, “Superman vol. 2, #43”-də (oktyabr 2015) onun kimliyi dünyaya bəlli olur. Supermenin “New 52” versiyası ənənəvi komiks kitablarında “Superman: Lois and Clark” seriyasında təqdim edilir və bu zaman Yerin eyni adlı iki superqəhrəmanı olur. Gənc Supermenin “Superman vol. 3, #52”-də (25 may 2016) ölməsindən sonra, yaşlı Supermen Yerdə qalır.

2016-cı ilin iyununda “DC Comics” növbəti dəfə komiks kitablarını yeni reallığa uyğun olaraq “DC Rebirth” adı ilə satışa çıxardı. Bu dəfə naşirlər “New 52” Supermenini protaqonist kimi təqdim etsələr də Luis Leyni onun həyat yoldaşı kimi göstərirlər. Onlar, Conatan Samuel Kent adlı övlada malikdirlər və gələcəkdə bu uşaq Superboy olacaq.

“Superman Reborn” hekayə qpvsü personajın iki versiyası arasında anlaşmazlıq yaradır. “Mister Mxyzptlk” deyir ki, “New 52” versiyasının yaradılması personajın iki şəxsə bölünməsinə səbəb olmuşdu: Supermen kitablarının protaqinisti olan personaj və “Convergence” hadisəsində iştirak edən və Conun atası olan personaj. Yeni Superboy olan Conun sayəsində personajın hər iki versiyası vahid bir şəxsdə birləşərək DC Kainatında öz yerini tutur. Bu, bütöv Supermen, özündə hər iki Supermenin kostyum elementlərini birləşdirən yeni kostyuma malikdir.

Şəxsiyyəti

Siql və Şuster tərəfindən yazılmış orijinal hekayələrdə Supermen, kobud və aqressivdir. Personaj tez-tez həyat yoldaşını döyənlərə, spekulyantlara, qatillər və qanqsterlərə bu günkü izləyicilərin gördüklərindən daha az mənəvi dəyərlərə cavab verən üsullarla hücum edir və onları istədiyi kimi cəzalandırır. 1930-cu illərin Supermeni, gücünün ətrafdakılara yetirə biləcəyi zərərə fikir vermir. O, qəddar personajlara ölümcül zərbələr endirsə də, ölüm səhnələri komikslərdə nadir hallarda göstərilir. 1940-cı ilin əvvəllərində bu ənənəyə son qoyulur, yeni redaktor Vitni Ellsuort personajların hərəkətlərinə nəzarət edən kodeks hazırlayır və bu kodeksə əsasən Supermenin bir daha öldürməyəcəyinə qərar verilir. Personaj yumşaldılır və ona humanizm hissi verilir. Lakin, Ellsuort kodeksini, 1954-cü ildə Komiks Kodeks Hakimiyyəti tərəfindən qəbul edilmiş və XXI əsrin əvvəllərindən bütün böyük komiks nəşriyyatlarının əməl etdiyi Komiks Kodeksi ilə qarışdırmaq olmaz.

İlk görünüşlərində, kasıblar üçün daha yaxşı şərait yaradılması üçün onların yaşadıqları gecəqonduları dağıtdığı zaman, Supermen, dövlət qurumları tərəfindən düşmən kimi qəbul edilmiş və Milli Qvardiya əsgərləri tərəfindən atəşə tutulmuşdur. Lakin, 1942-ci ildən etibarən Supermen polislə əlbir çalışmağa başlamışdır. Bu gün Supermen, güclü ədlət, əxlaq və düzgünlük hisslərinə malik cəsur və mehriban qəhrəman kimi qəbul edilir. O, ögey valideynləri tərəfindən ona öyrədilmiş əxlaqi dəyərlərə sadiqlik nümayiş etdirir. Onun hər zaman qanun çərçivəsində hərəkət etməyə çalışması vətəndaşlar və komiks personajları üçün nümunə olsa da, Supermeni “böyük mavi boyskaut” adlandıran tənqidçilərin narazılığına səbəb olmuşdur. Bu mövzuda kifayət qədər sərt olan Supermen, superqəhrəmanlar cəmiyyətində də gərginlik yaradır. Bu, Supermenin tərəfdaşlarından biri olan Ecazkar qadının Maksvell Lordu öldürməsindən sonra da çox hiss olunmuşdur. Bustor Qold əvvəl Supermenə soyuq münasinət göstərsə də, bu xüsusyyətinə görə onunla yaxınlaşmışdır.

Doğma planeti Kriptonu itirmiş Supermen, Yeri, xüsusilə Klark Kentin ailəsi və dostlarını hər vəchlə müdafiə edir. Məhz bu təzyiq, ətrafında çoxlu dostları və valideynləri olmasına baxmayaraq, Supermenin özünü Yerdə tənha hiss etməsinə səbəb olur. Onun kriptonlu olduqlarını düşündüyü Pouer Görl (“Earth-Two” Kainatında onun Kriptondan olması təsvir edilir)və Mon-Ellə görüşü isə xəyal qırıqlığı yaranmasına səbəb olur. Yalnız kriptonlu deyil, həm də dayısı qızı olan Supergörlün Yerə çatması Supermenin yalnızlıq hissini bir qədər sakitləşdirir. Tənha və kədərli vaxtlarında Supermen Tənhalıq qəsrinə sığınır.

“Superman/Batman #3”-də (dekabr, 2003) Cef Loebin müəllifi olduğu Betmen qeyd edir ki, “Bu, mükəmməl dixtonomiyadır. Klark, bizlərdən ən çox insan olanıdır, lakin, onun Tanrı olmasını düşünməmək də çətindir.” 2005-2006 “Sonsuzluq Böhranı”nın tərkib hissəsi olan Ceff Consun müəllifi olduğu “Infinite Crisis #1”-də (dekabr, 2005), Betmen, Supermenin insanlığını tənqid edərək, bu xüsusiyyətinin onun superqəhrəmanların çətin günlərində onlara rəhbərlik eləməyə mane olduğunu bildirir.

Yaşı və doğum tarixi

Supermenin yaşı komiks kitablarında müxtəlif rəqəmlərlə göstərilsə də, adətən 30 yaş ətraflarında qeyd edilir. Əvvəlcə onun yaşı dəqiq göstərilmirdi, indi isə bəzən komikslərin qızıl, bəzən isə gümüş dövrünə istinad edilir. 1970-ci illərdən əvvəl və erkən 1990-cı illərin əvvəllərində nəşr edilmiş komikslərdə Supermenin 29 yaşı olması göstərilir. Lakin, “Supermenin ölümü” hekayə xəttində onun 34 yaşlı (uydurma təbliğat qəzetində qeyd edilir), 1994-cü illərdə nəşr edilmiş “Sıfır saatı” vaxtında isə 35 yaşlı olması qeyd edilmişdir.

“Action Comics #149”-da (oktyabr 1950) Supermen oktyabrda doğulması qeyd edilir. 1960-1980-ci illərin komikslərində Supermenin 29 fevralda doğulması qeyd edilir. Klark Kent isə doğum gününü Kentlərin onu tapdığı tarix olan 18 iyunda qeyd edir. Bu tarix həm də Supermen personajını səsləndirmiş Vad Kollyerin doğum tarixidir. 1980-ci illərdə DC-nin “Sonsuz dünyalarda münaqişə” hekayə xəttini yayımlamasından sonra Kentin doğum tarixi 29 fevral kimi qeyd edilir. “Superman: Secret Origin #1”-də (noyabr 2009) Kentin doğum gününü 1 dekabrda qeyd etməsi göstərilir.

Digər versiyaları

  Əsas məqalə: Supermenin alternativ versiyaları

Supermenin hekayəsinin detalları, 1938-ci ildən nəşr edilməyə başlanılmış çoxsaylı kitab və jurnallarda əks etdirilmişdir. Supermenin televiziya və filmlərdə təsvir edilən versiyaları, əksər hallarda komiks kitablarında təsvir edilən versiyalardan fərqlənir, bir çox hallarda koiks kitablarında əks etdirilən versiyalar da bir-birindən kəskin surətdə fərqlənir (bunun parlaq nümunələrindən biri “Supermen: Qırmızı oğul” qrafik romanıdır. Bu əsərdə kommunist Supermenin SSRİ-də yaşaması göstərilir). DC-nin nəşr etdiyi krossover seriyalarında Supermenin müxtəlif seriyalarda nəşr edilmiş fərqli təsvirləri bir-biri ilə qarşılıqlı ünsiyyətə keçərək bir kainatda yaşadıqlarını göstərirlər. Məsələn, 1960-cı illərdə nəşr edilmiş "Earth-One" seriyasının Supermeni, bəzən "Earth-Two" Supermeni ilə birlikdə göstərilir və onun təsviri zamanı 1940-cı illərin komikslərində verilmiş təsvirlərə sadiqlik nümayiş etdirilir. DC Comics personajın bütün versiyalarının klassifikasiyası üçün universal sistem yaratmamışdır.

Güc və bacarıqları

 

Supermenin Luis Leynin qollarında ölümü, "Superman vol. 2, #75" (yanvar, 1993). Rəssam: Den Curgens və Brett Bridinq.

Superqəhrəman janrının nüfuzlu arxetipi olan Supermen bir çox qeyri adi xüsusiyyətlərə malikdir və o, ənənəvi olaraq “güllədən sürətli, lokomativdən güclü, bir sıçrayışla hündür binadan tullanmağa qadir” insan kimi təqdim edilir. Cey Morton tərəfindən yaradılmış bu təsvir ifadələri ilk dəfə Supermen radio serialında və Maks Fleşerin 1940-cı illərdə yayımladığı qısa animasiya filmlərində, daha sonra isə 1950-ci illərin teleseriallarında istifadə edilmişdir. Mövcud olduğu dövrlər ərzində Supermenin məşhur güc arsenalına uçma, super güc, qeyri magiya hücumlarına qarşı məğlubedilməzlik, super sürət, görmə bacarığı (rentgen, istilikgörmə, teleskopik, infra qırmızı və mikroskopik görmə), super eşitmə, super intellekt və yüksək sürətli küləklərlə müqayisə edilən dondurucu soyuqluğa malik super nəfəs daxil edilmişdir.

Erkən hekayələrdə Supermenin bacarıqları məhdud idi: o, maşını başının üstünə qaldıracaq qədər böyük gücə, super qaçış sürətinə və artilleriya silahının belə zədələyə bilmədiyi sərt dəriyə malikdir. Güclü elektrik dalğaları ilə onu ölümcül vəiyyətə qədər zəiflətmək, bomba partlayışı ilə isə öldürmək mümkün idi. Siql və Şuster onun gücü və tullanma qabiliyyətini qarışqa və çəyirtkə ilə müqayisə edirdilər. 1940-cı illərdə Supermen cizgi filmləri üzərində işləyən Fleşer qardaşları tullanma hərəkətinin animasiya təsvirinin çətin olmasını əsas gətirərək DC-yə tullanmanı uçma ilə əvəzləməyi təklif edirlər; bu, xüsusilə qısametrajlı filmlər üçün əlverişli idi və onsuz da az olan xronometraja qənaət etməyə imkan yaradırdı. Gümüş dövrü boyunca yazıçlar bu bacarığı tədricən inkişaf etdirərək elə bir səviyyəyə çatdırdılar ki, Supermen rahatlıqla başqa dünyalar və qalaktikalara uça bilir. Supermen, tez-tez yad cismlərin Yerə düşməsinin qarşısını almaq üçün, hərdən isə sadəcə başını sakitləşdirmək məqsədi ilə günəş sisteminə uçur. Yazıçılar üçün Supermeni real çətinliyə salacaq problemlərin yaradılması çətin olduğuna görə, DC personaj üçün xüsusi şəraitlər formalaşdırmağa çalışmışdır. 1986-cı ildə Con Birn tərəfindən həyata keçirilmiş əsaslı yenidənyazma nəticəsində personajın bacarıqlarına bəzi məhdudiyyətlər qoyulmuşdur: o, nüvə silahına çətinliklə dözürdü, kosmosa uçuşları isə nəfəsini nə qədər saxlaya bilməsindən asılı idi. Lakin həmin yenidənyazmadan keçən dövr ərzində personajın gücü yenidən inkişaf etdirilmişdir ki, bunun da nəticəsində Supermen artıq dağı asanlıqla tərpədəcək, nüvə silahı ilə mübarizə aparacaq, heç bir zədə almadan günəşə uçacaq və oksigensiz vakkum şəraitində istədiyi qədər yaşayacaq gücə malikdir.

Supermenin gücünün mənşəyi də uzun müddət ərzində dəfələrlə dəyişdirilmişdir. Əvvəlcə qeyd edilirdi ki, Supermenin bacarıqlarının mənşəyi onun kriptonlu olması ilə əlaqədardır. Lakin, tezliklə bu yanaşma dəyişdirilərək göstərilmişdir ki, Supermenin gücünün mənşəyi Kriptonun qravitasiyasının Yerin qravitasiyasından daha güclü olması ilə əlaqədardır. Bu, Edqar Rays Berrouzun yaratdığı “Con Karter” adlı personajın bacarıqlarına bənzərdir. Kriptonluların hamısının Supermen kimi bacarıqlara malik olması, onların planet partlaması nəticəsində məhv olmalarının yazıçılar tərəfindən izah edilməsində çətinlik yaratmışdır. Bu problemin aradan qaldırılması üçün qeyd edilmişdir ki, doğma planeti Rao adlı ulduz olan Kriptonlular yalnız sarı Günəşin şülarının təsiri ilə super gücə malik olurlar.

Supermenin gücünün zəifləməsinə Kripton mənşəli, yaşıl kristal olan kriptonit təsir edir. Planetin parçalanması zamanı onun bəzi hissələri kosmik tullantı kimi Yerə də çatmışdır. Kriptonit Supermeni hərəkətsiz hala kimi zəiflədərək dözülməz ağrı və ürəkbulanması hiss etməsinə səbəb olur; uzunmüddətli təsir isə ölməsinə səbəb olur. Onu kriptonitdən xilad edəcək yeganə vasitə isə şüalanmanın qarşısını alan qurğuşundur. Qurğuşun həm də onun digər tərəfini görə bilmədiyi yeganı elementdir. Kriptonit ilk dəfə 1943-cü ildə süjet elementi kimi, radio aktyoru Bad Kollayerin bir qədər dincəlməsinə imkan yaratmaq üçün əlavə edilmişdir. Yaşıl kriptonit ən məşhur təsvir olsa da, illər ərzində yazıçılar onun hər biri özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik qırmızı, qızılı, mavi, ağ və qara növlərini də hekayələrə əlavə etmişlər.

Əlaqəli personajlar

 

Supermenin müxtəlif düşmənləri "Superman Villains: Secret Files and Origins #1"-in (iyun 1998) üz qabığında. Rəssam: Den Curgens

Supermenin gizli identikliyi olan Klark Kent obrazı qismən Harold Lloydun personajı əsasında yaradılmış, adı isə Klark Qeybl və Kent Teylorun adından götürülmüşdür. Müəlliflər Klark Kentin özünü Supermen kimi təqdim etməsi və ya əksinə olması məsələsini müzakirə etsələr də, bir müddət istənilən yanaşma məqbul hesab edilmişdir. 1970-ci illərdə personaj bir müddət “Daily Planet”i tərk edərək televiziyada çalışmış, 1980-ci illərdə Con Birn tərəfindən edilən yeniliklərdən sonra isə o, daha aqressiv olmuşdur. Lakin, sonrakı yazarların redaktə və əlavələri nəticəsində bu aqressivlik tədricən tamamilə yoxa çıxmışdır.

Tərəfdaşları

Supermenin çoxsaylı dəstəkçi personajlarından ən vacib olanı, müxtəlif nəşrlərdə onun həmkarı, rəqibi, romantik münasibətlər bəslədiyi şəxs və həyat yoldaşı kimi təsvir edilən Luis Leyndir. Digər vacib personajlar “Daily Planet” qəzetinin fotoqrafı Cimmi Olsen, redaktoru Perri Vayt kimi əməkdaşları, Klark Kentin ögey valideynləri Jonatan və Marta Kentlər, uşaqlıq sevgisi Lana Lenq, ən yaxın dostu Pit Ross, partnyorları Professor Hemilton və Con Henri Ayrons, keçmiş həmkarı və sevgilisi Lori Lemarisdir (su pərisi).

Supergörl, Kripto və Superboy da həmçinin Supermen hekayələrinin qəhrəmanlarıdırlar, Supermen, Ədalət Liqası (Supermen həmişə liqanın üzvü və tez-tez lideri kimi təqdim edilir) və Superqəhrəmanlar legionunun üzvləri ilə qarşılıqlı münasibətlərə malikdir. Supermen hekayələrinin bir çox iştirakçıları “LL” inisialı ilə göstərilir ki, bunlara da Leks Lütor, Luis Leyn, Linda Li, Lana Lenq, Lori Lemaris və Lüsi Leyn aiddir; “LL” inisialı erkən komikslərdə daha çox istifadə edilirdi.

Uzun illərdir ki, digər komiks ikonları, xüsusilə Betmenlə işbirliyi bir çox hekayələr üçün ilham mənbəyi olmuşdur. Birlikdə onlar “Dünyanın ən yaxşıları” adlandırılırlar ki, bu da qəhrəmanların birgə macəralarının yer aldığı komiks kitabları seriyasına işarədir. 2003-cü ildən DC iki personajın iştirakı ilə Supermen/Betmen və ya Betmen/Supermen adlandırılan yeni seriyanın nəşrinə başlamışdır. DC Comicsin “New 52” seriyasından sonra Supermen və Ecazkar qadın arasında romantik əlaqələr yaranmışdır. 2013-cü ildə debüt etmiş Supermen/Ecazkar qadın seriyasındacütlüyün romantik münasibətləri və macəralarından bəhs edilir.

Düşmənləri

Erkən hekayələrdə Supermenin qarşılaşdığı düşmənlər aid insanlar — qanqsterlər, rüşvətxor siyasətçilər və həyat yoldaşını döyən ərlərdir, lakin, sonradan onun düşmənlərinin dairəsi genişlənərək daha ciddi problemlər yaratmağa başlayırlar. “Action Comics #13”-də (iyun 1939) təqdim edilən dəlisoc alim Ultra-Humanit, Supermenin ilk davamlı düşmənidir. Qəhrəmanın ən məşhur nemezisi, “Action Comics #23”-də (aprel, 1940) ilk dəfə təqdim edilmiş Leks Lütordur. 1944-cü ildə Supermenin ilk super güclü daimi müşayətçisi olan sehrli şeytan Mister Mxyzptlk təqdim edilmişdir. Supermenin ilk yad planetli düşməni olan Breyniak ilk dəfə “Action Comics #242”-də (iyul, 1958) təqdim edilmişdir. “Superman: The Man of Steel #17-18”-də (noyabr-dekabr 1992) təqdim edilmiş nəhəng Dumsdey supermeni fiziki döyüşdə öldürmüş ilk düşmənidir. Qəhrəmanın digər məşhur düşmənləri Bizarro, kriptonlu General Zod, yad planetli tiranlar Darksayd və Monquldur.

Ədəbi təhlil

Debütündən sonra Supermen müxtəlif formlarda müzakirə və debatların mövzusuna çevrilmişdir. Onun ilk kostyumlu Superqəhrəman olması, onun bir çox tədqiqatların mövzusuna çevrilməsinə imkan vermiş, Umberto Eko isə qeyd etmişdir ki, “o, bütün özünəbənzərlərin təmsilçisi kimi qəbul edilə bilər”. Cerald Klark 1971-ci ildə “Time” jurnalına yazdığı məqalədə qeyd edir ki, “Supermenin belə məşhur olmasını “Horatio Alger mifi”nin sonunun başlanğıcı hesab etmək olar. Klark qeyd edir ki, komiks personajları davamlı olaraq yenilənir və beləcə xalqın əhvalını əks etdirirlər." Supermenin yetmişinci illərin əvvəllərindəki xarakterini müasir dövrə qeyd kimi qiymətləndirən Klark, bildirir ki, super bacarıqları olmadan bizim dövrdə yaşamaq və inkişaf etmək mümkün deyil. Endryu Arnold personajın assimilyasiya etmək xüsusiyyətini qeyd edərək, oxuyucunun öz kimliyini itirərək səthi də olsa qəhrəmanın kimliyinə girməsinə icazə vermə bacarığını qeyd edir.

“The Spectator”dan A.C.Qreylinq Supermenin, xalqın Al Kaponenin təsiri altında olduğu 1930-cu illərdə cinayətkarlığa qarşı mübarizə aparması, 1940-cı illərdə hərbi abliqasiyaların satılmasına kömək etməsi və 1950-ci illərdə ölkəni yeni texnoloji silahlardan müadiə etməsi fonunda onun mövqeyini tədqiq edir. Qreylinq Soyuq müharibədən əvvəlki dövrə diqqət çəkərək, “problemlərin daha çox şəxsi xarakter daşıdığını, əzələ gücünün daha çox Leks Lütor və Brayniak beyin gücünə qarşı çalışdığını”, 9/11 hadisələrindən sonrakı hadisələrin müzakirə edilərək “Corc Buş və terrorçu Üsamə bin Ladenin çəkişmələri mühitində Amerikanın doğurdan da Xilaskara ehtiyacı olduğunu” qeyd edir. "Və budur, mavi kostyum və qırmızı xələtli ev uşağı özünü yetirir.”

Böyük böhran dövründə Supermen özünü sosial aktivist kimi təqdim edərək, talançı iş adamları və rüşbətxor siyasətçilərə qarşı mübarizə aparmış, insanların yaşam şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün gecəqonduları dağıtmışdır. Komiks tədqiqatçısı Rocer Sabin buna Franklin Ruzveltin liberal idealizminin “Yeni kurs”unun əksi kimi baxır, Siql və Şuster isə Supermeni əvvəlcə müxtəlif sosial təbəqələrin müdafiəçisi kimi təqdim edirdi. Sonrakı dövrlərdə yayımlanan radio proqramlarında da Supermen bu fəaliyyətini davam etdirir, 1946-cı ildəki efirlərindən birində Ku Kluks Klana qarşı mübarizə aparır, həmçinin antisemitizm və veteranların diskriminasiyasına qarşı döyüşür.

Skott Buketmen Supermeni və ümumilikdə superqəhrəmanları tənqid edərək geniş urban əraziləri humanistləşdirməkdə günahlandırır, xüsusilə Supermenin Metropol göydələnləri üzərində uçmasına diqqət çəkərək onun Korbuzye idealını təmsil etdiyini yazır. Supermen rentgen baxışına malikdir: onun üçün divarlar şəffaf görünür. Buna görə də Supermen şəhəri açıq, modern və demokratik edir; o, Le Korbuzyenin 1925-ci ildə yazdığı “hər şey bizə bəlli olacaq” fikrini təsdiq edir.

Culs Feyffer qeyd edir ki, Supermenin cəmiyyətə əsas xidməti Klark Kentin bəxş edilməsidir, “Supermeni ekstraordinar edən onun gizli şəxsiyyəti — Klark Kentdir.” Feyffer mövzunu inkişaf etdirərək qeyd edir ki, Supermenin məşhurluğunun səbəbi Siql və Şusterin də qeyd etdiyi kimi, onun hər şeyi bacarmasında görür; Siql qeyd edir ki, “Supermeni olduğu qəhrəmana çevirənin nə olduğunu bilməl istəyirsizsə, bu həmin sualın cavabıdır. Co və məni məhdudlaşdıran konkret amillər var idi və biz bütün fantaziyalarımızı komiks kitablarında gerçəkləşdirməyə çalışırdıq. İkili şəxsiyyətin meydana gəlməsinin səbəbi budur.”

Yan Qordon qeyd edir ki, personajın kütləvi mediada əksər canlandırılmaları nostalgiya yaratmaqla Amerikan yolunu yada salır. O, bu ideologiyanı individualizmi assosiasiya etməyə vasitə kimi istifadə edir, bir hadisə baş verdikdə isə İkinci Dünya Müharibəsi fonunda hərbi güclə möhkəmləndirir.

Supermenin immiqrant statusu onun hekayəsinin açar mövzularından biridir. Aldo Reqaldo qeyd edir ki, personaj bu anlayışın ABŞ-da qəbul edilmiş sərhəddlərini genişləndirmişdir. Reqaldonun fikrincə, personajın yad planetli olması Anqlo-Sakson mənşəsinin hər şeyə qadir olma anlayışını imtina etməyə hesablanmışdır. Qari Enql “Supermen mifinin uşaq saflığı və inamı ilə Amerikan mədəniyyətində immiqrantların rolunu göstərdiyini” qeyd edir. Onun fikrincə Supermen immiqrantların problemi mövzusunda üstünlüyün vestern janrından superqəhrəman janrına keçməsinə imkan yaratmışdır. Devid Cenemann isə tamamilə əks baxışa malikdir. O, qeyd edir ki, Supermenin erkən hekayələri təhlükəlidir: “onlar sürgünlərin ölkəni boğması təhlükəsini yaradır.” “New York Times”in teatr tənqidçisi Devid Runi “Year zero” adlı tamaşaya yazdığı rəydə qeyd edir ki, “Supermenin yad planetdə doğulması bizim planetdə onun güclü olmasına imkan verir, lakin, o, gizli identikliyini saxlayır, hər dəfə əlaqəyə keçdikdə böyük ağrı hiss etsə də, vətəni ilə əlaqəsini itirmir.”

Bəziləri Supermendə yəhudilik mövzuları görürlər. Simça Vaynşteyn Supermenin hekayəsinin Musanın hekayəsi ilə paralelləri olduğunu qeyd edir. Məsələn, uşaq ikən Musanı da valideynləri ölümdən xilas etmək üçün qırmızı örpəyə bükərək uzağa göndərir və o da yad mədəniyyətin daşıyıcısı olan şəxslər tərəfindən övladlığa götürülür. Vaynşteyn qeyd edir ki, Supermenin Kripton mənşəli əsl adı “Kal-El” ivrit dilində “קל-אל” şəklində səslənməklə “Tanrının səsi” anlamını verir. Larri Ti qeyd edir ki, “Tanrının səsi” Musanın peyğəmbər kimi roluna işarədir. “Tanrı” anlamını ifadə edən “El” suffiksi bəzi mələklərin (Qabriel, Ariel və sair) də adında olmaqla superinsan gücünü ifadə edir. Nasistlər də Supermenin yəhudi olduğunu düşünmüş, 1940-cı ildə Yozef Gebbels Supermeni və onun yaradıcısı Siqlı açıq şəkildə tənqid etmişdir.

Supermen komikslərində xristianlıq mövzularına da toxunulmuşdur. Ssenarist Tom Mankieviç 1978-ci ildə çəkilmiş və Kristofer Rivin baş rol canlandırdığı filmdə Supermeni allegorik Məsih kimi təsvir etmişdir: körpə Kal-Elin gəmisi Betleyem ulduzunu xatırladır, Jor-El isə oğluna messianik tapşırıq verir.

Mədəni təsiri

Supermen ABŞ mədəniyyətinin simvollarından biridir. Supermen tez-tez ilk superqəhrəman kimi də təqdim edilir. Bu məsələ tarixçilər tərəfindən müzakirə mövzusuna çevrilmişdir: belə ki, Siql və Şusterin daha əvvəl yaratdıqları Həkim Okkult Supermendən iki il əvvəl komiks kitablarına yol tapmış, Fantom və Sherbaz Mendreyk obrazları isə qəzet striplərində yayımlanmışdır. XX əsrin kostyumlu avantürist superqəhrəmanlar ənənəsinin Supermenlə başlaması isə şübhə doğurmur.

Onun macəraları və məşhurluğu cəmiyyətdə ilhamlandırıcı bir personaj kimi məşhurlaşmasına, musiqiçilər, komiklər və yazıçıların personaja istinad etməsinə səbəb olmuşdur. Kriptonit, Brayniak və Bizzaro isə ekstrimal intellekt və əks məntiqə uyğun olaraq Axilles düyünü hesab edilmişlər. Oxşar şəkildə “Supermen deyiləm” ("I'm not Superman") və “Supermen deyilsən” ("You're not Superman") ifadələri isə insanın hərşeyəqadir olmadığını ifadə edən idioma çevrilmişdir.

Merçendayzinq

 

İkonik "S" simvolu

İlk nəşrlərdən qısa müddət sonra Supermen böyük məşhurluq qazanır. 1940-cı ildə personaj ilk dəfə ənənəvi Macy’s paradında iştirak edir. 1942-ci ilə kimi Supermenin üç növ personaj oyuncağının satış miqdarı birlikdə 1,5 milyonu keçir, “Time” xəbər verir ki, “Dənizçilik Departamenti Midvey adalarındakı qarnizon heyəti üçün Supermen komiks kitablarını vacib elan etmişdir.” Personajın belə məşhurluğundan gəlir əldə etməyə çalışan şirkətlər, tezliklə onu lisenziyalaşdırmağa başlayırlar. Ən erkən nümunə 1939-cu ildə meydana gəlmiş “Amerika Supermeni” klubuna üzvlüyə çağıran düymə oldu. 1940-cı ildə Supermenin adı ilə satışa çıxarılmış məhsulların sayı artır ki, bunların da arasında pazllar, kağız fiqurlar, saqqız, oyun kartları, həmçinin taxta və metal oyuncaqlar olmuşdur. Supermenin digər mediaya yol tapmasından sonra belə məhsulların məşhurluğu daha da artır, “Les Daniels” də yazılır ki, “bu, media maqnatlarının növbəti onilliklərdə sinerji adlandıracaqları nəhəng prosesin başlanğıcıdır.” “Supermenin qayıdışı” filminin təbliğatı zamanı “Warner Bros.” Burger Kinglə birlikdə təbliğat layihəsi həyata keçirmişdi.

Supermenin məşhurluğunun artması onun, həmçinin stilləşdirilmiş “S” yazlı məhsulların, Supermenin sinəsində təsvir edilən qalxan üzərində əks etdirilmiş qızılı “S” yazısının da lisenziyalaşdırılması ilə nəticələnmişdir. “S” qalxanı mediada Supermenin simvolu kimi istifadə olunur.

Digər mediada

 Medianı oxut

“Supermen” animasiya serialının birinci seriyası, “Paramount Pictures”, 1941

Supermen personajı müxtəlif media vasitələrində — komiks kitablarında, radio və televiziya seriallarında, bədii filmlər və video oyunlarda görünmüşdür. Personajın ilk uyğunlaşdırması 16 yanvar 1939-cu ildən 1966-cı ilin mayına kimi yayımlanan gündəlik qəzet komiks stripi olmuşdur; Siql və Şuster ilk komiks striplərini Supermenin keçmişini formalaşdırmaq, Kripton və Supermenin atası Jor-El kimi komiks kitablarında təqdim edilməyən detalları göstərmək üçün istifadə etmişlər. 12 fevral 1940-cı ildə təqdim edilmiş “Supermenin macəraları” adlı radio şousunda Supermen obrazını Bad Kollyer səsləndirmişdir. Şou 1951-ci ilə kimi davam etmişdir. “Fleischer Studios”un prodüsserliyi ilə “Paramount Pictures” tərəfindən istehsal edilmiş və 1941-1943-cü illərdə “Famous Studios” tərəfindən kinoteatrlarda çıxarılmış “Supermen” animasiya filmlərində də Supermen obrazı Kollyer tərəfindən səsləndirilmişdir. İlk animasiya filminin istehsalına $50,000, sonrakı filmlərə isə $30,000 (infilyasiya nəzərə alınmaqla $814,100) xərclənmişdi. Qəhrəman haqqında ilk layv-ekşn filmi 1948-ci ildə çıxarılmış 15 hissəli serialdır.

1948-ci ildə çıxarılmış “Supermen” adlı film serialla Kirk Alin Supermen obrazını canlandırmış ilk aktyor olmuşdur. 1951-ci ildə çıxarılmış və Corc Rivsin Supermen obrazını canlandırdığı, qəhrəman haqqında ilk bədii film olan “Supermen və Köstəbək insanlar” filmi 1952-1958-ci illərdə yayımlanmış “Supermenin macəraları” teleserialının təbliği üçün nəzərdə tutulmuşdu. 1980, 1990 və 2000-ci illərdə yayımlanan teleseriallarda Supermenlə yanaşı Superboy da debüt etmişdir. 1966-cı ildə Brodveydə səhnələşdirilmiş “Bu quşdur…Bu təyyarədir…Bu Supermendir” myuziklı 1975-ci ildə televiziya üçün ekranlaşdırılmışdır. 1966-cı ildə “Supermenin yeni macəraları” adlı animasiya serialı təqdim edilmişdir.

 

DC Genişləndirilmiş Kainatında Supermen obrazını aktyor Henri Kavill canlandırır. "Betmen Supermenə qarşı" filmindən səhnə. Rejissor: Zak Snayder.

Supermen həmçinin “Sezam küçəsi” adlı uşaq teleserialının “S” hərfi müzakirə edilən seriyasında görünmüşdür.

1978-ci ildə Riçard Donnerin rejissorluğu ilə çəkilmiş, əsas rolu Kristofer Rivin canlandırdığı “Supermen” filmi il personaj yenidən kinoteatr ekranlarına qaytarılmışdır. Sonradan üç sikveli çəkilmiş bu film ən uğurlu Supermen filmi olmuşdur. DC Comics bu filmlər üzərində kiçik yaradıcı nəzarətə malik idi: 1974-cü ildə Warner Bros. Supermen filmlərinin ekranlaşdırılması hüququnu Salkindlərə satanda büdcə və aktyor heyəti üzərində nəzarəti özündə saxlamış, digər hüquqları isə prodüsserlərin öhdəsinə vermişdi.

2006-cı ildə Brayan Singerin rejissorluğu ilə baş rolunu Brendon Rutun canlandırdığı “Supermenin qayıdışı” filmi təqdim edilmişdir. 2013-cü ildə Zak Snayderin rejissorluğu ilə çəkilmiş, əsas rolunu Henri Kavillin canlandırdığı “Polad adam” filmi ilə franşiza yenidən gündəmə gətirilmiş və DC Genişləndirilmiş Kainatının əsası qoyulmuşdur. 2016-cı ildə Snayderin rejissorluğu ilə çıxarılmış “Betmen Supermenə qarşı” filmində Supermen ilk dəfə bədii filmdə Betmen və Ecazkar qadınla görüşmüşdür. 2017-ci ildə çıxarılmış “Ədalət Liqası” filmində də Supermen obrazı Kavill tərəfindən canlandırılmışdır. “Supergörl” teleserialının ikinci mövsümündə Supermen obrazı Tayler Hoeklin tərəfindən canlandırılmışdır.

Populyar mədəniyyətdə

 

QİÇS-ə qarşı kompaniya çərçivəsində təbliğat afişası, Fransa.

Supermen, illər boyunca müxtəlif janrlarda yaradıcılıqla məşğul olan musiqiçilər üçün də ilham mənbəyi olmuşdur. Donovanın “Billboard Hot 100” lideri olmuş “Sunshine Superman” mahnısının adında personajın adı istifadə edilmiş sözlərində isə “Nə Supermen,nə də Yaşıl fənər məndən heç nə ala bilməz” ("Superman and Green Lantern ain't got nothing on me.”) deyilmişdir. Folk ifaçı-musiqi yazarı Cim Kroçe "You Don't Mess Around with Jim" adlı mahnıda “Sən Supermenin xələtinə də çatmırsan” ("you don't tug on Superman's cape") ifadəsi işlədərək bu ifadənin xalq dilinə keçməsinə səbəb olmuşdur. Personaja istinad edilən digər əsərlər “Genesis” qrupunun "Land of Confusion" (musiqi videosunda Ronald Reyqanın “Spitting Image” oyuncağı Supermen geyimində təsvir edilir), "The Kinks" qrupunun "(Wish I Could Fly Like) Superman", “The Clique” qrupunun “Superman” (R.E.M. tərəfindən 1986-cı ildə çıxarılmış “Lifes Rich Pageant” albomuna da daxil edilmişdir. Bu ifa Qrant Morrisonun “Enimal-men”ində istifadə edilir; Supermen personajla gö üşərkən Enimal-menin “Walkman”ında həmin musiqi səslənir) mahnıları aiddir. “Crash Test Dummies” qrupunn 1991-ci ildə çıxarılmış “The Ghosts That Haunt Me” albomuna daxil olan "Superman's Song" mahnısı Supermenin həyatına həsr edilmişdir. “Five for Fighting” adlı ABŞ ifaçısının 2000-ci ildə çıxardığı "Superman (It's Not Easy)" adlı mahnıda Suermenin dilindən onun baxışı göstərilir. 1988-1993-cü illərdə ABŞ bəstəkarı Maykl Doqerti Supermen komikslərindən ilhamlanaraq “Metropol simfoniyası”nı yazmışdır.

Qısa zamanda personajın parodiyaları da meydana gəlməyə başlamış, 1942-ci ildə "The Mouse of Tomorrow" adlı qısa animasiya filmində Güclü Maus adlı personaj təqdim edilmişdir. Personaj tezliklə parodiya ampulasından çıxaraq öz həyatını yaşamağa başlamış, lakin, başqa personajları Supermeni parodiya etmətə başlamışlar. 1943-cü ildə Baqz Banninin “Super-dovşan” adlı qısa animasiya filmində qəhrəman kök yeyərək super güc yığır, daha sonar isə telefon butkasına girərək əsl Supermenə çevrilərək ABŞ Dəniz Qüvvələrində qulluğa başlayır. 1956-cı ildə yayımlanmış “Stupor Duck” adlı qısa animasiya filmində Daffi Dak "Cluck Trent" mantiyasını geyinir, bu rol sonradan müxtəlif “Looney Tunes” komik kitablarında istifadə olunur.

Birləşmiş Krallıqda Monti Piton BBC-də yayımlanacaq şousu üçün, Supermenlərlə dolu dünyada velosipedləri təmir edən personaj yaradır. BBC-də yayımlanan “Mənim qəhrəmanım” sitkomunun personajı olan termomen Supermenin bir qədər kök forması olmaqla dünyanı xilas etməyə və aşiq olmağa çalışırdı. ABŞ-da yayımlanan “Saturday Night Live” verilişində Supermen tez-tez parodiya edilir, 1979-cu idə Luis Leyn obrazını isə Marqo Kidder canlandırmışdır. “Dr. Slump” adlı anime və manqa seriyasında Suppamen adlı personaj vardır; qısa boylu və kök olan bu oğlan turş umeboşi sousu yeyərək superqəhrəmana çevrilir. Supermen fanatı olan Cerri Seynfild “Seynfild” sitkomunda personaja çoxlu istinadlar verməklə yanaşı, 1997-ci ildə Supermeni onunla birlikdə “American Express” reklamına çəkilməyə dəvət etmişdir. Reklam 1998 Milli Futbol Liqası Pleyoffları və Super Boul zamanı yayımlanmış, Seynfildin xahişi ilə rəssam Kurt Svonun stilində çəkilmiş Supermen isə yenidən animasiya şəklində canlandırılmışdır.

Supermen bir çox yazıçılar üçün də ilham mənbəyi olmuş, Stiven T. Siql yazdığı “Superman: It's a Bird ” qrafik romanında öz şəxsi baxışlarını Supermen hekayəsinin inkişaf etdirilməsi üçün istifadə etmişdir. Bred Freser personajı “Poor Syper Man” pyesinin hərəkət mərkəzi kimi istifadə etmişdir. “The Independent” bildirir ki, pyesin qəhrəmanı yaxın dostları QİÇS qurbanı olmuş gey oğlandır. “AIDES” adlı Fransa təşkilatı Supermen təsvirlərini təbliğat kompaniyası üçün istifadə etmişdir. Təsvirlərdə oksigen balonundan nəfəs alan gücsüz və xəstə Supermen heç kimin xəstəlikdən müdafiə olunmadığını göstərir.

Supermen onunla əlaqəsi olmayan bəzi filmlərdə də qeyd edilir: Coel Şumaxerin “Betmen və Robin” filmində Robinin yaratdığı çətinlikləri qeyd etmək üçün Betmen deyir ki, “Supermenin nəyə görə tək çalışdığını başa düşür”, Sem Reyminin “Hörümçək adam” filmində isə Mey xala Piter Parkerə məsləhət verərkən deyir ki, özünü çətinliyə salma, “Sən Supermen deyilsən, bilirsən axı”.

Tənqidçilərin qiymətləndirməsi və məşhurluğu

Supermen personajı və komiksləri illər ərzində müxtəlif mükafatlara və fəxri adlara layiq görülmüşdür.

• IGN-in Top 100 Komiks Kitabı Qəhrəmanı sırasında birinci yerdə yerləşdirilmişdir.
• “Empire” jurnalı Supermeni ən böyük komiks qəhrəmanı adlandırmışdır.
• “Supermenin hakimiyyəti” 1993-cü ildə Sevilən komiks hekayəsi kateqoriyasında “Comics Buyer's Guide Fan Award” mükafatına layiq görülmüşdür.
• VH1 telekanalının 2004 Top Pop mədəniyyət ikonaları siyahısında Supermen ikinci yerdə yerləşdirilmişdir.
• 2004-cü ildə Britaniyada keçirilmiş səsvermə nəticəsində Supermen ən böyük superqəhrəman adlandırılmışdır.
• Supermenin iştirak etdiyi əsərlər altı Aysner mükafatı və üç Harvi mükafatı qazanmışdır.
• Supermen filmləri də müxtəlif mükafat və nominasiyalara layiq görülmüş, 1978-ci ildə çıxarılmış Supermen filmində əsas rolu canlandırmış Kristofer Riv BAFTA mükafatına layiq görülmüşdür.
• “Smolvil” teleserialı aktyor heyətinə görə Emmi mükafatına və digər mükafatlara layiq görülmüşdür.

İstinadlar

1. . 2017-06-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-25.
2. Daniels, 1998. səh. 11
3. Rhoades, Shirrel (2008). Comic Books: How the Industry Works. Peter Lang. səh. 72. ISBN 0820488925.
4. Holt, Douglas B. (2004). How Brands Become Icons: The Principles of Cultural Branding. Boston, MA: Harvard Business School Press. səh. 1. ISBN 1-57851-774-5.
5. Koehler, Derek J.; Harvey, Nigel., eds. (2004). Blackwell Handbook of Judgment and Decision Making. Blackwell. səh. 519. ISBN 1-4051-0746-4.
6. Dinerstein, Joel (2003). Swinging the machine: Modernity, technology, and African American culture between the wars. University of Massachusetts Press. səh. 81. ISBN 1-55849-383-2.
7. "Superman turns 75: Man of Steel milestone puts spotlight on creators' Cleveland roots". New York Daily News. New York City. The Associated Press. April 17, 2013. December 1, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: April 18, 2013.  'The encouragement that he received from his English teachers and the editors at the Glenville High School newspaper and the literary magazine gave my dad a real confidence in his talents,' [Laura Siegel Larson] said over the phone from Los Angeles.
8. Daniels, 1998. səh. 13–14
9. Ricca, 2014: "What really pushed Jerry in this direction was an article about comics called "The Funny Papers" that he read in Fortune magazine. The article begins with the shocking fact that "some twenty comic-strip headliners are paid at least $1,000 a week." The article describes in detail how syndicates such as the Chicago Tribune and even Cleveland’s Newspaper Enterprise Association (NEA) worked for writers and artists to put their strips into hundreds of papers. According to the article, this "is how the strips get into Big Money." So much so that "the headliners usually get 50 per cent of the gross income." […] As far as artists go, "In many cases they were not artists at all, but just fellows with a knack for sketching who thought of a good idea or a funny character that ‘made a hit’ with an editor and eventually with newspaper readers.""
10. Ricca, 2014. səh. 92, says, "It was the night of Sunday, June 18, 1933". Siegel says only "early 1933" Andrae, 1983. Other sources, including court records, list the year as 1934.
11. Andrae, 1983, Siegel is quoted as saying: "Obviously, having him a hero would be infinitely more commercial than having him a villain. I understand that the comic strip Dr. Fu Manchu ran into all sorts of difficulties because the main character was a villain. And with the example before us of Tarzan and other action heroes of fiction who were very successful, mainly because people admired them and looked up to them, it seemed the sensible thing to do to make The Superman a hero. The first piece was a short story, and that's one thing; but creating a successful comic strip with a character you'll hope will continue for many years, it would definitely be going in the wrong direction to make him a villain."
12. Daniels, 1998. səh. 17: "… usually [Shuster] and Siegel agreed that no special costume was in evidence, and the surviving artwork bears them out. The most important point on which [Siegel and Shuster] are clear is that this version of the hero had no superpowers."
13. Andrae, 1983, Shuster is quoted as saying: "It wasn't really Superman: that was before he evolved into a costumed figure. He was simply wearing a T-shirt and pants…"
14. Humor Publishing Company at the Grand Comics Database.
15. Dan Dunn at Don Markstein's Toonopedia. Archived from the original on April 14, 2012.
16. Jones, 2004: A Humor comic starring the character Detective Dan "…wasn't much better than what he and Joe could do — but it was in print. And its publication didn't depend on the distant and indifferent world of newspaper syndication but on what was, in Jerry's mind at least, the far more familiar world of cheap magazines. 'We can do this!' he said."
17. Əksər mənbələr, o cümlədən Jones, 2004 və Ricca, 2014 qeyd edirləri ki, Siql "Humor Publishing" ilə Klivlenddə görüşmüşdür. Tye, 2012 yazır ki, onlar hazır məhsulu mailla Çikaqodakı ofisə göndərmişdilər.
18. Ricca, 2014
19. Ricca, 2014. səh. 99: "Jerry was convinced, just as he was in those early pulp days, that you had to align yourself with someone famous to be famous yourself."
20. Tye, 2012: "'When I told Joe of this, he unhappily destroyed the drawn-up pages of "THE SUPERMAN" burning them in the furnace of his apartment building,' Jerry recalled. 'At my request, he gave me as a gift the torn cover.'"
21. In an interview with Andrae, 1983, Shuster said he destroyed their 1933 Superman comic as a reaction to Humor Publishing's rejection letter, which contradicts Siegel's account in Siegel's unpublished memoir. Tye, 2012 argues that the account from the memoir is the truth, and that Shuster lied in the interview to avoid tension.
22. Jones, 2004. səh. 112-113
23. Trexler, Jeff (August 20, 2008). "Superman's Hidden History: The Other "First" Artist". Newsarama.com. August 26, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 sentyabr 2017.
24. "Scans of Siegel and Keaton's collaboration" (PDF). 8 December 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
25. Ricca, 2014. səh. 102: "Jerry tried to sell this version to the syndicates, but no one was interested, so Keaton gave up."
26. Daniels, 1998. səh. 18
27. Wallace, Daniel; Bryan Singer (2006). The Art of Superman Returns. Chronicle Books. səh. 22. ISBN 0-8118-5344-6.
28. Over the years, Siegel and Shuster made contradictory statements regarding when they developed Superman's familiar costume. They occasionally claimed to have developed it immediately in 1933, but Daniels, 1998 writes: "… usually [Shuster] and Siegel agreed that no special costume was in evidence [in 1933], and the surviving artwork bears them out." The cover art for their 1933 proposal to Humor Publishing shows a shirtless, cape-less Superman. Siegel's collaboration with Russell Keaton in 1934 contains no description or illustration of Superman in costume. Tye, 2012 writes that Siegel and Shuster developed the costume shortly after they resumed working together. In an interview with Andrae, 1983, Siegel said:
    
    "NEMO: When you first conceived Superman, did you have the dual-identity theme in mind? Siegel: That occurred to me in late 1934, when I decided that I'd like to do Superman as a newspaper strip. I approached Joe about it, and he was enthusiastic about the possibility. I was up late one night, and more and more ideas kept coming to me, and I kept writing out several weeks of syndicate strips for the proposed newspaper strip. When morning came, I had written several weeks of material, and I dashed over to Joe's place and showed it to him. (This was the story that appeared in Action Comics #1, June, 1938, the first published appearance of Superman.) […] Of course, Joe had worked on that earlier version of Superman, and when I came to him with this new version of it, he was immediately sold."
29. Siegel's unpublished memoir, The Story Behind Superman, as well as an interview in Nemo #2 in 1983, corroborate each other that Clark Kent's timid-journalist persona and Lois Lane were developed in 1934.
30. Letter quoted in Ricca, 2014. səh. 146
31. Ricca, 2014. səh. 134 "They submitted and resubmitted for several years."
32. Siegel, Jerry. Unpublished memoir "The Story Behind Superman #1", registered for U.S. copyright in 1978 under later version Creation of a Superhero as noted by Tye, 2012. səh. 309. Memoir additionally cited by Ricca, 2014. səh. 148, and available online at sites including "The Story Behind Superman #1". Superman-Through-the-Ages.com. səh. 5 of manuscript. December 21, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 20, 2015.
33. Action Comics #1 (June 1938) at the Grand Comics Database.
34. Daniels, 1998. səh. 17
35. Ricca, 2014: "The facts are that it was Harry [Donenfeld] who signed [Siegel and Shuster], at Gaines's direction, and when McClure sold the Superman strip to the newspapers, McClure bought the rights from Harry, not the boys. It was then Donenfeld who not only now owned the property, but received the lion's share of the profits; whatever Jerry and Joe got was parsed out by him."
36. Kobler, 1941. səh. 73: "Before payment, however, [Donenfeld's] far-seeing general manager, Jack Liebowitz, mailed them a release form, explaining, ‘It is customary for all our contributors to release all rights to us. This is the businesslike way of doing things.’"
37. Kobler, 1941. səh. 73: "The partners, who by this time had abandoned hope that Superman would ever amount to much, mulled this over gloomily. Then Siegel shrugged, ‘Well, at least this way we'll see him in print.’ They signed the form."
38. Andrae, 1983: "…when I did the version in 1934, (which years later, in 1938, was published, in revised form, in Action Comics #1) the John Carter stories did influence me. Carter was able to leap great distances because the planet Mars was smaller that [sic] the planet Earth; and he had great strength. I visualized the planet Krypton as a huge planet, much larger than Earth; so whoever came to Earth from that planet would be able to leap great distances and lift great weights."
39. The History Behind Superman's Ever-Changing Superpowers
40. Steranko, 1970. səh. 37: "Wylie's story was one of Siegel's favorites; he even reviewed it in his S-F fanzine."
41. Feeley, Gregory (March 2005). "When World-views Collide: Philip Wylie in the Twenty-first Century". Science Fiction Studies. 32 (95). ISSN 0091-7729. April 3, 2013 tarixində . İstifadə tarixi: December 6, 2006.
42. Jones, 2004. səh. 346: Wylie threatened to sue Siegel for plagiarism in 1940, but there is no evidence that he carried through with the litigation. Siegel flatly denied any plagiarism.
43. Andrae, 1983
44. Andrae, 1983: "… I was inspired by the movies. In the silent films, my hero was Douglas Fairbanks Senior, who was very agile and athletic. So I think he might have been an inspiration to us, even in his attitude. He had a stance which I often used in drawing Superman. You'll see in many of his roles—including Robin Hood—that he always stood with his hands on his hips and his feet spread apart, laughing—taking nothing seriously."
45. Best, Daniel (August 3, 2012). "'Jerry and I did a comic book together...' Jerry Siegel & Joe Shuster Interviewed". 20th Century Danny Boy. December 4, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 28 sentyabr 2017.
46. Siegel: "We especially loved some of those movies in which Harold Lloyd would start off as a sort of momma's boy being pushed around, kicked around, thrown around, and then suddenly would turn into a fighting whirlwind."
    
    Shuster: "I was kind of mild-manned and wore glasses so I really identified with it"
    
    Anthony Wall (1981). "Superman – The Comic Strip Hero" (Television production). BBC. Event occurs at 00:04:50. December 28, 2015 tarixində .
47. Andrae, 1983: Siegel: "As a high school student, I thought that some day I might become a reporter, and I had crushes on several attractive girls who either didn't know I existed or didn't care I existed. […] It occurred to me: What if I was real terrific? What if I had something special going for me, like jumping over buildings or throwing cars around or something like that? Then maybe they would notice me."
48. Ricca, 2014
49. Andrae, 1983: "I also had classical heroes and strongmen in mind, and this shows in the footwear. In the third version Superman wore sandals laced halfway up the calf. You can still see this on the cover of Action #1, though they were covered over in red to look like boots when the comic was printed."
50. Ricca, 2014: "What the boys did read were the magazines and papers where "superman" was a common word. Its usage was almost always preceded by "a." Most times the word was used to refer to an athlete or a politician."
51. Flagg, Francis (Nov 11, 1931). "The Superman of Dr. Jukes". Wonder Stories. Gernsback.
52. "His life work was one which called for the abilities of a superman, and Doc had been trained from the cradle, that he might have the strength to arise to any occasion."
    -Robeson, Kenneth (September 1933). "The Lost Oasis". Doc Savage Magazine. Street & Smith.
53. Jacobson, Howard (March 5, 2005). "Up, Up and Oy Vey!". The Times. UK. səh. 5.: "If Siegel and Shuster knew of Nietzsche's Ubermensch, they didn't say…"
54. Muir, John Kenneth (July 2008). The Encyclopedia of Superheroes on Film and Television. McFarland & Co. səh. 539. ISBN 978-0-7864-3755-9. December 30, 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-05-31.
55. Tye, 2012: "Vendors had sold 130,000 comic books, or 64 percent of the print run. Anything over 50 percent constituted a success and guaranteed a profit. […] Sales, meanwhile, continued to climb—to 136,000 for the second issue, 159,000 for the third, 190,000 for the fourth, and 197,000 for the fifth. Action No. 13, released on the first anniversary of the original, offered up 415,000 reasons to celebrate. National printed 725,000 copies of Action No. 16 and sold 625,000—an unheard-of success rate of 86 percent."
56. Tye, 2012: "…readers were asked to list in order of preference their five favorite stories. […] 404 of 542 respondents named Superman as tops, with 59 more listing him second.
57. Superman #1 (Summer 1939) at the Grand Comics Database.
58. Action Comics at the Grand Comics Database.
59. Superman (1939-1986 series)] and Adventures of Superman (1987 continuation of series) at the Grand Comics Database.
60. "Superman"-titled comics at the Grand Comics Database.
61. "Marvel and DC sales figures". April 5, 2016 tarixində .
62. Miller, John Jackson, ed. "Superman Annual Sales Figures". ComicChron.com. March 14, 2016 tarixində . ([[:Category:|link]])[[Category:]]
63. Tye, 2012: "Journalists, along with most of their readers and viewers, didn’t understand that heroes regularly perished in the comics and almost never stayed dead."
64. Tye, 2012: "Superman 75, the death issue, tallied the biggest one-day sale ever for a comic book, with more than six million copies printed."
65. "February 2016 Comic Book Sales Figures". Comichron. July 21, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2017.
66. Tye, 2012: "The remaining audience [by 2011] was dedicated to the point of fanaticism, a trend that was self-reinforcing. No longer did casual readers pick up a comic at the drugstore or grocery, both because the books increasingly required an insider’s knowledge to follow the action and because they simply weren’t being sold anymore at markets, pharmacies, or even the few newsstands that were left. […] Comic books had gone from being a cultural emblem to a countercultural refuge."
67. Tumey, Paul (April 14, 2014). "Reviews: Superman: The Golden Age Sundays 1943–1946". The Comics Journal. May 29, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2017. ...Jerry Siegel had his hands — and typewriter — full, turning out stories for the comic books and the daily newspaper strips (which had completely separate continuities from the Sundays).
68. Daniels, 1998. səh. 74
69. Cole, Neil A. (ed.). "Wayne Boring (1905–1987)". SupermanSuperSite.com. October 8, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2017.
70. Cole, Neil A. (ed.). "Win Mortimer (1919–1998)". SupermanSuperSite.com. June 30, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2017.
71. Younis, Steven, ed. "Superman Newspaper Strips". SupermanHomepage.com. March 26, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2017. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
72. Eury, 2006. səh. 18: "In 1948 Boring succeeded Shuster as the principal superman artist, his art style epitomizing the Man of Steel's comics and merchandising look throughout the 1950s."
73. Daniels, 1998. səh. 74: "…Superman was drawn in a more detailed, realistic style of illustration. He also looked bigger and stronger. "Until then Superman had always seemed squat," Boring said. "He was six heads high, a bit shorter than normal. I made him taller-nine heads high-but kept his massive chest."
74. Curt Swan (1987). Drawing Superman. Essay reprinted in Eury, 2006. səh. 58: "For 30 years or so, from around 1955 until a couple of years ago when I more or less retired, I was the principal artists of the Superman comic for DC Comics."
75. Tye, 2012: "Initially Harry [Donenfeld], Jack [Liebowitz], and the managers they hired to oversee their growing editorial empire had let Jerry [Siegel] do as he wished with the character…"
76. Tye, 2012: "Neither Harry [Donenfeld] nor Jack [Liebowitz] had planned for a separate Superman comic book, or for that to be ongoing. Having Superman's story play out across different venues presented a challenge for Jerry [Siegel] and the writers who came after him: Each installment needed to seem original yet part of a whole, stylistically and narratively. Their solution, at the beginning, was to wing it…"
77. Daniels, 1998. səh. 42: "…the publisher was anxious to avoid any repetition of the censorship problems associated with his early pulp magazines (such as the lurid Spicy Detective)."
78. Tye, 2012: "Once Superman became big business, however, plots had to be sent to New York for vetting. Not only did editors tell Jerry to cut out the guns and knives and cut back on social crusading, they started calling the shots on minute details of script and drawing."
79. Daniels, 1998. səh. 42: "It was left to Ellsworth to impose tight editorial controls on Jerry Siegel. Henceforth, Superman would be forbidden to use his powers to kill anyone, even a villain."
80. Tye, 2012: "No hint of sex. No alienating parents or teachers. Evil geniuses like the Ultra-Humanite were too otherworldly to give kids nightmares."
    
    […]
    
    "The Prankster, the Toyman, the Puzzler, and J. Wilbur Wolngham, a W. C. Fields lookalike, used tricks and gags instead of a bow and arrows in their bids to conquer Superman. For editors wary of controversy, 1940s villains like those were a way to avoid the sharp edges of the real world."
81. Tye, 2012: "Before Mort came along, Superman’s world was ad hoc and seat-of-the-pants, with Jerry and other writers adding elements as they went along without any planning or anyone worrying whether it all hung together. That worked fine when all the books centered around Superman and all the writing was done by a small stable. Now the pool of writers had grown and there were eight different comic books with hundreds of Superman stories a year to worry about."
82. Tye, 2012: "But Weisinger’s innovations were taking a quiet toll on the story. Superman’s world had become so complicated that readers needed a map or even an encyclopedia to keep track of everyone and everything. (There would eventually be encyclopedias, two in fact, but the first did not appear until 1978.) All the plot complications were beguiling to devoted readers, who loved the challenge of keeping current, but to more casual fans they could be exhausting."
83. Tye, 2012: "Weisinger stories steered clear of the Vietnam War, the sexual revolution, the black power movement, and other issues that red the 1960s. There was none of what Mort would have called "touchy-feely" either, much as readers might have liked to know how Clark felt about his split personality, or whether Superman and Lois engaged in the battles between the sexes that were a hallmark of the era. Mort wanted his comics to be a haven for young readers, and he knew his right-leaning politics wouldn’t sit well with his leftist writers and many of his Superman fans."
84. Daniels, 1998. səh. 102: "One of the ways the editor kept in touch with his young audience was through a letters colum, "Metropolis Mailbag," introduced in 1958."
85. Tye, 2012: "It did work. In 1960, the first year in which sales data was made public, Superman was selling more comic books than any other title or character, and he stayed on top through much of the decade. The Man of Steel was at the front of a charge that saw superheroes taking over from western and romance-themed comics. Some of that was a dividend from an easing of the comics scare and other, broader forces, but Weisinger’s reinventions were key ingredients in Superman’s comeback. "Mort kept it alive," says Carmine Infantino, a National Comics artist who would rise to editorial director, then publisher. "He was a damn good editor. Damn good.""
86. Comichron. Comic Book Sales By Year.
87. Tye, 2012: "He admitted later he was losing touch with a new generation of kids and their notions about heroes and villains."
88. Julius Schwartz, quoted in Daniels, 1998: "I said, 'I want to get rid of all the kryptonite. I want to get rid of all the robots that are used to get him out of situations. And I'm sick and tired of that stupid suit Clark Kent wears all the time. I want to give him more up-to-date clothes. And maybe the most important thing I want to do is take him out of the Daily Planet and put him into television.' I said 'Our readers are not that familiar with newspapers. Most of them get their news on television, and I think it's high time after all these years.'"
89. Tye, 2012: "[Harry Donenfeld] drafted Maxwell into Superman, Inc., first to oversee the licensing of toys and other products, then to bring the superhero into the world of broadcast."
90. Scivally, 2007: "Superman was brought to radio by Allen Ducovny, a press agent with Detective Comics, and Robert Maxwell (the pen name of Robert Joffe), a former pulp fiction author who was in charge of licensing the subsidiary rights of the company's comic book characters."
91. Scivally, 2007: "…Robert Maxwell hoped for an adult time slot, so he made Superman an adult show, with death scenes and rough violence."
    
    […]
    
    "In May of 1953, script conferences began for the second season of Adventures of Superman. The program was now under the supervision of a new producer. Robert Maxwell was out, National Comics' editorial director Whitney Ellsworth was in."
92. Jenette Kahn: "We have approval rights to everything, the casting of Superboy/Clark Kent, approval of the synopses, the scripts and revised scripts. We even have the right to be on the set as the show is being shot to oversee the revisions being made during shooting."
    
    McDonnell, David; Dickholtz, Daniel (1988). "...And the Adventures of Superboy". Comics Scene. No. 5. O'Quinn Studios, Inc.
93. Scivally, 2007. səh. 77: "Under the terms of the deal, Warners would have budget and casting approval and the right of first refusal for Superman films made by the Salkinds, but otherwise the financing and production of the films was up to the producers."
94. Daniels, 1998: "The Salkinds told Puzo to take Clark Kent off TV and make him a newspaperman after a survey revealed that's how most adults remembered him."
95. Harvey, 1996. səh. 144: "Artistic expressiveness of a highly individualistic sort had never been particularly welcomed by traditional comic book publishers. The corporate mind, ever focused on the bottom line of the balance sheet, favored bland "house styles" of rendering…"
96. Tye, 2012: "Max and Dave [Fleischer's] composers knew what Superman, Lois, and the others should look like, thanks to model sheets provided by Joe Shuster."
97. Wandtke, 2012
98. "While I was in the service they started ghosting the Superman scripts, because obviously I couldn't write them while I was away in the service."
    -Siegel, in a 1975 interview with Phil Yeh for Cobblestone magazine. Quoted in Siegel and Shuster's Funnyman by Tom Andrae and Mel Gordon on page 49.
99. Ricca, 2014: "Jerry felt angry and instantly very isolated: Harry had gone ahead and okayed the title without telling him—or paying for it?"
100. Ricca, 2014: "Jerry and Joe got a final check—and were promptly shown the door by National."
101. Sergi, 2015
102. This term was spelled out in an October 19, 2001 letter from the lawyer representing the Siegel heirs.
103. Ricca, 2014: "Harry sued these impostors — Wonder Man, Captain Marvel, and others — usually within days of their release."
104. Lloyd L. Rich (1998). . Publishing Law Center. September 4, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 3, 2011. the court found that the character Superman was infringed in a competing comic book publication featuring the character Wonderman
105. "Comic Book Success Stories". The Museum of Comic Book Advertising. İstifadə tarixi: 2005-06-17. By the middle of the decade, Captain Marvel had received a self-titled comic book, Captain Marvel's Adventures [sic], which had a circulation that reached 1.3 million copies per month. Captain Marvel's circulation numbers exceeded National's Superman title and the rivalry between the companies led National to sue Fawcett for plagiarism.
106. Superman comic strip, January 16, 1939 oktyabr 8, 2016, at the Wayback Machine, reprinted at . TheSpeedingBullet.com. March 6, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
107. Lowther, George (1942). The Adventures of Superman. Per Ricca, 2014: "The book is also the first time that Superman's parents are named "Jor-el" and "Lara"—a slight spelling change that would stick."
108. Second panel of Action Comics #1
109. The Secret Rocket per Lantz, James. "Superman Radio Series – Story Reviews". SupermanHomepage.com. June 26, 2016 tarixində .
110. Jackson, Matthew (December 17, 2012). "The campaign to make a real Kansas town into Superman's Smallville". Blastr.com (Syfy). March 22, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017. Decades of comic book mythology and a hit TV series have made Superman's hometown of Smallville, Kan., one of the most famous places in America.
111. "Clark Kent, Reporter". The Adventures of Superman. 2 epizod. February 14, 1940. WOR.:
     
     -Look! Look! There, in the sky! It's a man!
     
     -Why, he's flying!
     
     -It can't be! It's impossible!
112. Cronin, 2009: "To animate Superman jumping, however, required extra frames to be drawn of Superman crouching down and then leaping upward. A way to avoid drawing these extra frames was to simply take the frame with Superman standing and move it up slowly over the background, which would make it appear as though he was flying off the ground."
113. "Celebrating Superman's Leap to the Silver Screen!". Fleischer Studios. September 26, 2015. March 7, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017. But the Fleischers found all that, when animated, all that leaping was kind of... silly looking. So it was the Fleischers that granted Superman with the super power of flight.
114. Tye, 2012
115. The Meteor From Krypton (June 1943). Per Ricca, 2014: "And sure enough, elements of Jerry's K-metal story would later surface on the radio, where it would finally be named "kryptonite.""
116. Superman #61 at the Grand Comics Database. "Indexer notes … Green Kryptonite introduced in this story."
117. Scivally, 2007: "The episode also introduced Julian Noa as Clark Kent's boss, whose name had evolved from Paris White to Perry White. White's newspaper changed from The Daily Flash to The Daily Planet. Soon after the radio show appeared, the comic books also changed their Daily Star editor George Taylor to Daily Planet editor Perry White…"
118. "If Lois should ACTUALLY learn Clark's secret, the strip would lose about 75% of its appeal—the human interest angle. I know that a formula can possibly prove monotonous through repetition but I fear that if this element is removed from the story formula that makes up SUPERMAN, that this strip will lose a great part of its effectiveness." Siegel, in his script notes, quoted in Ricca, 2014.
119. Superman #17 at the Grand Comics Database.
120. Cronin, Brian (June 28, 2011). "When We First Met". (column #30) ComicBookResources.com. October 17, 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
121. Action Comics #662 at the Grand Comics Database.
122. McMillan, Graeme (July 28, 2015). "The Many Times Lois Lane Has Discovered the Truth About Superman". The Hollywood Reporter. July 31, 2015 tarixində .
123. Superman: The Wedding Album (1996) at the Grand Comics Database.
124. Rogers, Vaneta (July 18, 2011). "DiDio, Lee Say DCnU Superman Changes Make Him "Accessible'". March 6, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
125. Truitt, Brian (July 27, 2015). "Superman's new reality? No secret identity". USA Today. March 22, 2016 tarixində arxivləşdirilib.
126. Superman (DC, 2011 series) at the Grand Comics Database.
127. Narcisse, Evan (October 14, 2015). "DC Comics' Handling Of Superman Just Got More Convoluted". Kotaku.com. March 8, 2016 tarixində .
128. Rogers, Vaneta (May 27, 2016). "Rebirth Superman's New Status Quo – Being a Super-Dad". Newsarama.com. July 16, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 oktyabr 2017.
129. Tomasi, Peter, Gleason, Patrick (w). Superman v4, 18–19 (March 2017), DC Comics
130. Jurgens, Dan (w). Action Comics 975–976 (March 2017), DC Comics
131. Daniels, 1995. səh. 22–23
132. Daniels, 1998. səh. 42
133. Cim Li. "From the Co-Publishers", "The Source" (column), DC Comics, January 20, 2011. WebCitation archive.
134. Weldon, 2013. səh. 33
135. Glen Weldon (2013). Superman the Unauthorized Biography. səh. 55.
136. "The religion of Superman (Clark Kent / Kal-El)". Adherents.com. August 14, 2007. August 28, 2012 tarixində .
137. Rucka, Greg (w), Lopez, David (p). "Affirmative Defense" Wonder Woman v2, 220 (Oct. 2005), DC Comics
138. Action Comics #594 (1987)
139. Woody Evans (2014). "Why They Won't Save Us: Political Dispositions in the Conflicts of Superheroes".
140. Johns, Geoff (w), Conner, Amanda (p), Palmiotti, Jimmy (i). "Power Trip" JSA: Classified 1 (September 2005), DC Comics
141. Johns, Geoff, Donner, Richard (w), Wight, Eric (p), Wight, Eric (i). "Who is Clark Kent's Big Brother?" Action Comics Annual 10 (March 2007), DC Comics
142. Buskiek, Kurt, Nicieza, Fabian, Johns, Geoff (w), Guedes, Renato (p), Magalhaes, Jose Wilson (i). "Superman: Family" Action Comics 850 (July 2007), DC Comics
143. Wallace, Dan (2008). "Alternate Earths". In Dougall, Alastair (ed.). The DC Comics Encyclopedia. London: Dorling Kindersley. 20–21. ISBN 0-7566-4119-5.
144. Superboy #171, January 1971
145. Məsələn, Superman Annual #11 (1985).
146. Superman #263 (April 1973)
147. For example, Action Comics #655 (July 1990).
148. "Superman Homepage – Superman on Radio & Audio". supermanhomepage.com. November 9, 2016 tarixində .
149. . St. Petersburg Times. Wire services. September 25, 2003. May 21, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 8, 2006.
150. Daniels, 1995. səh. 80
151. Siegel, Jerome (2006). The Superman Chronicles. DC Comics. səh. 190. ISBN 9781401207649.
152. Siegel, Jerome (1999). Superman: The Dailies 1939-1940. DC Comics. səh. 71,108. ISBN 1563894602.
153. Jerry Siegel (w), Joe Shuster (a). "A Scientific Explanation of Superman's Amazing Strength--!" Superman 1 (Summer 1939), National Periodical Publications
154. Cabarga, Leslie, Jerry Beck, Richard Fleischer (Interviewees). (2006). "First Flight: The Fleischer Superman Series" (supplementary DVD documentary). Superman II (Two-Disc Special Edition) [DVD]. Warner Bros..
155. Daniels (1998), p. 133.
156. Sanderson, Peter (June 1986). "The End of History". Amazing Heroes (96). ISSN 0745-6506.
157. Lovett, Richard A. (June 23, 2006). "'Superman Returns' Science: Decoding the Movie Hero's Powers". National Geographic. səh. 2. March 10, 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 12 oktyabr 2017.
158. Friedrich, Otto (March 14, 1988). "Up, Up and Awaaay!!!". Time. səh. 6. October 21, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 12 oktyabr 2017.
159. Daniels (1998), pp. 106-107.
160. Gross, John (December 15, 1987). "Books of the Times". The New York Times. June 15, 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 oktyabr 2017.
161. Rocer Stern. Superman: Sunday Classics: 1939-1943 DC Comics/Kitchen Sink Press, Inc./Sterling Publishing; 2006; Page xii
162. Eury, 2006. səh. 119
163. Zeno, Eddy (December 25, 2006). . newsarama.com. published on web by newsarama, in print by TwoMorrow. September 29, 2007 tarixində orijinalından (excerpted from "The Clark Kent Roundtable". Back Issue! (20). January 2007.) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 31, 2007. (#invisible_char)
164. Superman. DC Comics. February, 1968. (#parameter_ignored)
165. Daniels, 1998. səh. 160
166. Though created to appear in Superman #30 (Sept. 1944), publishing lag time resulted in the character first appearing in the Superman daily comic strip that year, per Superman #30 at the Grand Comics Database.
167. George, Richard (June 22, 2006). . IGN.com. December 10, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 oktyabr 2017. (#invalid_param_val)Archive of .
168. Eco, Umberto (2004) [1962]. "The Myth of Superman". In Jeet Heer; Kent Worcester (eds.). Arguing Comics. University Press of Mississippi. səh. 162. ISBN 1-57806-687-5.
169. Clarke, Gerald (December 13, 1971). "The Comics On The Couch". Time: 1–4. ISSN 0040-781X. September 30, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
170. Daniels, 1995. səh. 64
171. Grayling, A C (July 8, 2006). . The Spectator. UK. ISSN 0038-6952. October 11, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
172. von Busack, Richard (July 2–8, 1998). "Superman Versus the KKK". Metro Silicon Valley. San Jose, California. May 11, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
173. Dubner, Stephen J; Levitt, Steven D (January 8, 2006). "Hoodwinked?". The New York Times Magazine. səh. F26. April 7, 2012 tarixində . İstifadə tarixi: January 28, 2007.
174. Glen Weldon (2013). Superman the Unauthorized Biography. səh. 83.
175. Bukatman, Scott (2003). Matters of Gravity: Special Effects and Supermen in the 20th century. Duke University Press. ISBN 0-8223-3132-2.
176. Jules Feiffer The Great Comic Book Heroes, (2003). Fantagraphics. ISBN 1-56097-501-6
177. Andrae (1983), .
178. Ian Gordon "Nostalgia, Myth, and Ideology: Visions of Superman at the End of the 'American Century"in Michael Ryan, ' 'Cultural Studies: An Anthology' '(2007). Blackwell ISBN 978-1-4051-4577-0 [1].
179. Fingeroth, Danny Superman on the Couch (2004). Continuum International Publishing Group p53. ISBN 0-8264-1539-3
180. Engle, Gary "What Makes Superman So Darned American?" reprinted in Popular Culture (1992) Popular Press p 331-343. ISBN 0-87972-572-9
181. Wallace, Daniel; Bryan Singer (2006). The Art of Superman Returns. Chronicle Books. səh. 92. ISBN 0-8118-5344-6.
182. Regalado, Aldo "Modernity, Race, and the American Superhero" in McLaughlin, Jeff (ed.) Comics as Philosophy (2005). Univ of Mississippi Press p92. ISBN 1-57806-794-4
183. Jenemann, David (2007). Adorno in America. U of Minnesota Press. səh. 180. ISBN 0-8166-4809-3.
184. Rooney, David (June 3, 2010). "Finding America, Searching for Identity". The New York Times. June 9, 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
185. Weinstein, Simcha (2006). Up, Up, and Oy Vey! (1st). Leviathan Press. ISBN 978-1-881927-32-7.
186. Tye, Larry (2012). Superman: The High-Flying History of America's Most Enduring Hero. Random House Digital. 65–67. ISBN 978-1-4000-6866-1. Like Moses. Much as the baby prophet was floated in a reed basket by a mother desperate to spare him from an Egyptian Pharaoh's death warrant, so Kal-El's doomed…
187. Goebbels, Paul Joseph (25 April 1940). "Jerry Siegel Attacks!". Das schwarze Korps. səh. 8. January 12, 2016 tarixində . (#apostrophe_markup)
188. Daniel Dickholtz (December 16, 1998). "Steel Dreams: Interview with Tom Mankiewicz". Starlog. 67–71. (#accessdate_missing_url)
189. Magnussen, Anne; Hans-Christian Christiansen (2000). Comics & Culture: Analytical and Theoretical Approaches to Comics. Museum Tusculanum Press. ISBN 87-7289-580-2. a metaphor and cultural icon for the 21st century
190. Postmes, Tom; Jolanda Jetten (2006). Individuality and the Group: Advances in Social Identity. Sage Publications. ISBN 1-4129-0321-1. American cultural icons (e.g., the American Flag, Superman, the Statue of Liberty)
191. Soanes, C. and Stevenson, A. 2004. Electronic version of The Concise Oxford English Dictionary. Eleventh Edition. England: Oxford University Press.
192. Bizarro reference Reference to Bizzaro logic in FCC pleading.
193. "You're not Superman: Despite major medical advances, recovery times for regular folks take time" PhysOrg.com. May 1, 2009. Retrieved October 5, 2009.
194. "You're Not Superman, You Know" . Scarleteen. 2009-05-25. Retrieved October 5, 2009.
195. "Stress In The Modern World — Face It Guys, You're Not Superman". Natural Holistic Health. January 19, 2011. Retrieved December 3, 2011.
196. "Superman Struts in Macy Parade". The New York Times, November 22, 1940. p.18
197. "The Press: Superman's Dilemma". Time. April 13, 1942. January 6, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: January 29, 2007.
198. Daniels, 1998. səh. 50
199. Karl Heitmueller (June 13, 2006). "The 'Superman' Fanboy Dilemma, Part 4: Come On Feel The Toyz" (Flash). MTV News. October 1, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr. Warner Bros. has "Superman Returns" licensing deals with Mattel, Pepsi, Burger King, Duracell, Samsung, EA Games and Quaker State Motor Oil, to name a few.
200. Lieberman, David (June 21, 2005). "Classics are back in licensed gear". USA Today. August 22, 2006 tarixində . İstifadə tarixi: January 29, 2007.
201. (Press-reliz). Warner Bros. June 16, 2005. January 5, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 16, 2007. With a super hero that transcends all demographics" ... and ... "S-Shield, which continues to be a fashion symbol and hot trend
202. Superheroes: Fashion and Fantasy. Metropoliten muzeyi. 2008. səh. 28. ISBN 1-58839-280-5.
203. Gormly, Kellie B. (June 28, 2006). "Briefs: Blige concert cancelled > Superman returns ... to the North Shore". Pittsburgh Tribune-Review. September 3, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 3, 2008.
204. {{|Pointer|2017}}: "…the budget for each short — an astonishing $30,000…"
205. Dave Fleischer, quoted in Daniels, 2004. səh. 58: "The average short cost nine or ten thousand dollars, some ran up to fifteen; they varied."
206. Weldon, 2013: "…the last time the character had enjoyed a similar chance to reach beyond the comics shelves to a mass audience — during the run of the fifties television show — the comics had moved in lockstep. Yet that had been an inevitable result of DC holding creative control over all aspects of the television program…"
207. "Sesame Street: Superman's Favorite Letter S". YouTube. Sesame Street. November 15, 2015. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
208. "Superman Movies at the Box Office". Box Office Mojo. August 26, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
     
     Superman (1978) made $134,218,018 in North American theaters, which is about $ when adjusted for inflation. By comparison, Batman v Superman (2016) made only $330,360,194.
209. (June 16, 2016), "Supergirl casts Teen Wolf star as Superman," Entertainment Weekly. Retrieved 16 oktyabr 2017)
210. Donovan. "Sunshine Superman". Sunshine Superman. Epic, 1966.
211. Genesis. "Land of Confusion". Invisible Touch. Atlantic Records, 1986. "Ooh Superman where are you now, When everything's gone wrong somehow".
212. Morrison (writer), Grant; Truog, Chas; Hazlewood, Doug; Grummet, Tom (artists) (2002) [1991]. "2: Life In The Concrete Jungle". In Michael Charles Hill (ed.) (ed.). Animal Man. John Costanza (letterer) & Tatjana Wood (colorist) (1st). New York, NY: DC Comics. səh. 45. ISBN 1-56389-005-4. R.E.M. starts singing "Superman." My arm aches and I've got déjà vu. Funny how everything comes together. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
213. Lyrics to "Superman's Song".
214. . VH1. July 19, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
215. Classical Music News Desk. "The Ann Arbor Symphony Orchestra Presents MADE IN THE USA Tonight". Wisdom Digital Media. October 27, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
216. "Metropolis Symphony". October 27, 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
217. Turner, Robin (August 8, 2006). "Deputy Dawg". Western Mail. səh. 21.
218. "Looney Tunes # 97". Big Comicbook Database. January 2, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
219. Clarke, Mel (August 1, 2004). "The Pitch". The Sunday Times. səh. 34.
220. Kinnes, Sally (January 30, 2000). "The One To Watch". The Sunday Times. səh. 58.
221. Daniels, 1998. səh. 185
222. . ugo.com. December 13, 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017. the semi-autobiographical tale of Steven being given the chance to write a Superman comic, but stumbling when he can't figure out how to relate to the character. Through the course of the story, Seagle finds his way into Superman by looking at it through the lens of his own mortality.
223. Taylor, Paul (September 21, 1994). "Theatre". The Independent. UK.
224. DiPaolo, Marc (2011). War, Politics and Superheroes: Ethics and Propaganda In Comics and Film. McFarland & Company. səh. 14. ISBN 978-0-7864-8579-6.
225. "IGN's Top 100 Comic Book Heroes > #1: Superman". IGN Entertainment. May 7, 2011 tarixində . İstifadə tarixi: May 27, 2011.
226. "The 50 Greatest Comic Book Characters". Empire. December 5, 2006. October 7, 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
227. Miller, John Jackson (June 9, 2005). "CBG Fan Awards Archives". www.cbgxtra.com. Krause Publications. March 11, 2007 tarixində . İstifadə tarixi: January 29, 2007. CBG Fan Award winners 1982–present
228. . Arizona Reporter. October 27, 2003. July 26, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 8, 2006.
229. "Superman is 'greatest superhero'". BBC News. December 22, 2004. June 27, 2006 tarixində . İstifadə tarixi: February 18, 2007.
230. Hahn, Joel, ed. (2006). . Comic Book Awards Almanac. Joel Hahn. February 16, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 17, 2007.
231. . Comic-Con International. July 2006. April 11, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 17, 2007.
232. Joel Hahn (2006). . Comic Book Awards Almanac. Joel Hahn. March 13, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 17, 2007.
233. . CNN. March 16, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.
234. "2006 Primetime Emmy Winners". Emmys.org. July 8, 2006 tarixində . İstifadə tarixi: August 23, 2007.
235. "The 2006 Creative Arts Emmy winners press release" (PDF) (Press-reliz). Emmys.org. August 19, 2006. September 29, 2006 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 16 oktyabr 2017.

Ədəbiyyat

• Andrae, Thomas (August 1983). "Of Supermen and Kids with Dreams". Nemo: The Classic Comics Library (2). Gary G. Groth. 6–19.
• Cronin, Brian (2009). Was Superman a Spy?. Penguin. ISBN 9781101046562.
• Daniels, Les (1995). DC Comics: Sixty Years of the World's Favorite Comic Book Heroes (First). Bulfinch Press. ISBN 978-0821220764.
• Daniels, Les (1998). Superman: The Complete History (1st). Titan Books. ISBN 1-85286-988-7.
• Dean, Michael (October 14, 2004). . The Comics Journal (263): 13–17. December 1, 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 22, 2006.
• Eury, Michael; Adams, Neal; Swan, Curt; Anderson, Murphy (2006). The Krypton Companion. Raleigh, NC: TwoMorrows Publishing. ISBN 978-1-893905-61-0.
• Harvey, Robert C. (1996). The Art of the Comic Book: An Aesthetic History. Univ. Press of Mississippi. ISBN 9780878057580.
• Hatfield, Charles (2005). Alternative Comics: An Emerging Literature. Univ. Press of Mississippi. ISBN 9781604735871.
• Jones, Gerard (2004). Men of Tomorrow: Geeks, Gangsters, and the Birth of the Comic Book. Basic Books. ISBN 0-465-03656-2.
• Kobler, John (June 21, 1941). "Up, Up, and Awa-a-ay!: The Rise of Superman, Inc" (PDF). The Saturday Evening Post. September 13, 2016 tarixində (PDF).
• Pointer, Ray (2017). The Art and Inventions of Max Fleischer: American Animation Pioneer. McFarland. ISBN 978-1-4766-6367-8.
• Ricca, Brad (2014). Super Boys: The Amazing Adventures of Jerry Siegel and Joe Shuster – the Creators of Superman. St. Martin's Griffin. ISBN 978-1250049681.
• Scivally, Bruce (2007). Superman on Film, Television, Radio and Broadway. McFarland. ISBN 9780786431663.
• Sergi, Joe (2015). The Law for Comic Book Creators: Essential Concepts and Applications. McFarland. ISBN 978-0786473601.
• Steranko, Jim (1970). The Steranko History of Comics vol. 1. Supergraphics. ISBN 9780517501887.
• Tye, Larry (2012). Superman: The High-Flying History of America's Most Enduring Hero. Random House New York. ISBN 978-1-58836-918-5.
• Weldon, Glen (2013). Superman the Unauthorized Biography. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-1-118-34184-1.

Əlavə oxu

• De Haven, Tom (2009). Our Hero: Superman on Earth. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-11817-9. OCLC 320132317.
• Hayde, Michael J. (2009). Flights of Fantasy: The Unauthorized but True Story of Radio & TV's Adventures of Superman. Albany, GA: BearManor Media. ISBN 978-1-59393-344-9. OCLC 429466149.
• Ian Gordon, 2017, Superman: The Persistence of an American Icon, Rutgers University Press

Xarici keçidlər

• Supermen rəsmi saytı
• Golden Age Superman at the Comic book database
• Silver Age Superman at the Comic book database
• Modern Age Superman at the Comic book database
• Supermen (ing.) — IMDb səhifəsi

Komiks portalı    Fantastika portalı    Superqəhrəmanlar portalı