fbpx
Wikipedia

Sovet İttifaqında siyasi repressiyalar

Avqust 05, 2021

Sovet İttifaqı tarixi boyu milyonlarla insan Oktyabr inqilabından bəri dövlətin aləti olan repressiyalardan əziyyət çəkmişdir. Stalinin hakimiyyəti dövründə repressiyalar kulminasiya nöqtəsinə çatdı, sonradan bir müddətlik dayandırılsa da Xruşşovun yumuşalma dövründa mövcud olmağa davam elədi. Brejnevin durğunluq dövrlərində Sovet dissidentlərinə olan təzyiqlərin artması ilə repressiyalar Mixail Qorbaçovun hakimiyyətinə qədər davam etsə də, Qarbaçovun siyasəti olan aşkarlıq və Yenidənqurma dövrlərində dayandırıldı.

Mənşəyi və erkən Sovet dövrü

 
Sankt-Peterburqdakı QULAQ Memorialı, Solovki düşərgəsindən bir daş lövhə - QULAQ sistemindəki ilk həbs düşərgəsi. İnsanlar hər il repressiya qurbanlarının anım günündə buraya toplaşırlar.

Erkən, sinfi mübarizəyə Leninist baxış və proletariat diktaturası nəticəsində yaranan anlayış repressiyaların nəzəri əsasını qoydu. Onun hüquqi əsası Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası kodeksindəki 58-ci maddəsinə və digər sovet respublikaları üçün oxşar maddələrlə rəsmiləşdirildi.

Bəzən repressiya olunanları Xalq düşməni də adlandırırdılar. Dövlət tərəfindən verilən cəzalar yerində gülləmələr, günahsız insanları QULAQ-a göndərmək, məcburi köçürülmə və vətəndaş hüquqlarından ləğv etmək idi. Müəyyən vaxtlarda bir ailənin bütün üzvləri, o cümlədən uşaqlar da "Vətən xaini olan ailə üzvləri" kimi cəzalandırıldı. Repressiya ÇEKA və onun davamçıları və digər dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilirdi. Artan repressiya dövrlərinə Qırmızı Terror, Kollektivləşmə, Böyük təmizləmə, "Həkimlər işi" və s. daxildir. Gizli polis qüvvələri çoxsaylı hallarda məhbusları kütləvi şəkildə qətlə yetirmişdilər. Repressiyalar Sovet respublikalarında və II Dünya Müharibəsi illərində Sovet Ordusu tərəfindən işğal edilmiş ərazilərdə, o cümlədən Baltikyanı ölkələrdə və Şərqi Avropada baş verirdi.

Repressiyaların güclənməsi Tambov üsyanı (1920-1921), Kronstadt üsyanı (1921) və Vorkuta üsyanı (1953) kimi müqavimət hadisələrinə səbəb oldu; Sovet hakimiyyəti həddindən artıq hərbi qüvvə ilə bu müqavimətlərin qarşısını almağı bacardı. Deyilənlərə görə, Tambov üsyanı zamanı Tuxaçevski (bölgədəki baş Qırmızı Ordu komandiri) bolşevik hərbi qüvvələrinə dinc əhali və üsyan edən kəndlilərə qarşı kimyəvi silah istifadə etmək səlahiyyəti verimişdir. (Bəzi şahidlərin dediklərinə görə isə kimyəvi silah heç vaxt istifadə edilməmişdir.) Müqavimətli döyüşçüləri təslim olmasalar, kəndlərin tanınmış şəxslərini çox ya vaxt girov götürərdülər, ya da edam edirdilər.

Qırmızı Terror

Sovet Rusiyasındakı Qırmızı Terror bolşevik hökumətinin həyata keçirdiyi kütləvi həbslər və edamlar kampaniyası idi. Sovet tarixşünaslığında Qırmızı Terrorun 2 sentyabr 1918-ci ildə Yakov Sverdlov tərəfindən rəsmən elan olunduğu və 1918-ci ilin oktyabrında başa çatdığı göstərilir. Buna baxmayaraq Sergey Melqunovdan başlayaraq bir çox tarixçilər bu dövrü bütün Rusiya Vətəndaş Müharibəsi dövrünü (1918-1922) əhatə etdiyini qeyd edirlər. Kütləvi repressiyalar ədalət məhkəmə olmadan gizli polis və ÇEKA tərəfindən bolşevik hərbi kəşfiyyat agentliyi (QRU) ilə birgə həyata keçirilib. Qırmızı Terrorun ilkin mərhələsində edam olunanların ümumi sayının hesablamalara görə ən az 10.000 olduğu güman edilir. 1917-ci il dekabr və 1922-ci ilin fevral ayları arasında isə təqribən 28.000 insan edam edildi. Bu dövrdə ölənlərin ümumi sayı təqribən 100,000 ilə 200.000 arasında dəyişir.

Kollektivləşdirmə

 
Müasir başlıqda deyilir: "Ümumittifaq Lenin Kommunist Gənclər İttifaqının üzvləri qolçomaqların qəbiristanlıqda gizlətdiyi taxılı ələ keçirirlər, Ukrayna, 1930." Kollektivləşmənin pik həddində olduğu bu zamanlarda sistemə qarşı çıxan hər kəs "qolçomaq" elan edilirdi.

Sovet İttifaqında kollektivləşmə 1928-1937-cü illər arasında şəxsi torpaqları və işçi qüvvəsini kolxozlara birləşdirmək üçün yeridilən siyasət idi (rus: колхо́з, kolxoz). Sovet rəhbərləri əmin idilər ki, fərdi kəndli təsərrüfatlarının kolxozla əvəz olunması şəhər əhalisi üçün ərzaq ehtiyatını, emal sənayesi üçün xammal təminatını və ümumiyyətlə kənd təsərrüfatı ixracını artıracaqdır. Beləliklə kollektivləşdirmə 1927-ci ildən bəri mövcüd olan kənd təsərüffatının paylanması probleminin həlli kimi qəbul edildi və bu, Sovet İttifaqının iddialı sənayeləşmə proqramı ilə daha da kəskinləşdi. Kəndlilər, ən kasıb hissəsi istisna olmaqla, kollektivləşmə siyasətinə qarşı müqavimət göstərdikləri görə Sovet hökuməti fermerləri kollektivləşdirməyə məcbur etmək üçün sərt tədbirlərə əl atdı. Vinston Çörçill ilə söhbətində Stalin Sovet kollektivləşməsinə müqavimət göstərdiyinə görə repressiyaya uğrayan qolçomaqların, o cümlədən zorla deportasiya olunanların da sayını vermişdir. Son tarixçilər ölənlərin sayının 6 ilə 13 milyon arasında olduğunu təxmin edirlər.

Böyük təmizləmə

 
Mixail Tuxaçevski 1937-ci ildə Qırmızı Ordu generallarının məhkəməsində mühakimə olundu və güllələnərək öldürüldü.

Böyük Təmizlik' (bəzən Stalin repressiyası və ya Böyük Terror adlanır) – 1936-cı ildən, 1938-ci ilə qədər davam edən siyasi repressiyalar kompaniyası. Səbəbi Kommunist partiyasının, hökumət üzvlərinin böyük ölçüdə müxaliflərdən fiziki olaraq təmizlənməsi, kəndlilərin və Qızıl Ordu liderlərinin müxalifətinə son qoymaq, polis nəzarəti yaratmaq, “sabotajçı”, “əks-inqilabçı” şəxslərin fiziki olaraq məhvi istəyidir. Rus tarixində ən böyük terror dövrü olan bu dövrə, gizli polisin rəhbəri olan Nikolay Yejova görə Yejovşina dövrü deyilir. Nikolay Yejov, şəxsən bu siyasətin həyata keçirilməsinə rəhbərlik etmiş, sonda özü də “vətənə xəyanət”, “dövlət çevrilişi hazırlamaq”da ittiham edilərək, güllələnmişdir. Onun əmri ilə, insanları daha rahat və ucuz öldürmək üçün səyyar qaz otaqları düzəldilmişdi, bütün bunlar məhkəməsiz baş verirdi. “Böyük təmizləmə” zamanı, Stalinin rəhbərlik etdiyi SSRİ-də, 600.000-dən 1.8 milyon nəfərə qədər insan öldürülmüşdür.

Soyqırım, etnik təmizləmə və əhali köçürmələri

Sovet İttifaqında siyasi repressiyalar təkcə ayrı-ayrı şəxsləri yox, eyni zamanda sovet əhalisinin tərkibində olan digər etnik, sosial və dini qrupları da hədəfə alırdılar.

Sovet İttifaqında əhalinin məcburi köçürülmələri dedikdə Sovet İttifaqında anti-sovet və ya anti-kommunist hərəkatlar içində olub, "fəhlə sinfinin düşmənləri" hesab edilən şəxslərin və ya qrupların, müxtəlif iş növlərində əmək gücü olaraq istifadə edilmək üçün ehtiyac olan yerlərə köçürülmələri və dövlət idarəsi tərəfindən planlanan köçürülmələr nəzərdə tutulur.

Bütün millətlət və etnik qruplar Sovet hökuməti tərəfindən İkinci Dünya müharibəsi zamanı düşmənlə iş birliyində olduqlarına görə kollektiv şəkildə cəzalandırıldı. Ən azı doqquz fərqli etnik-linqvistik qrup, o cümlədən etnik almanlar, etnik yunanlar, etnik polyaklar, Krım tatarları, Balkarlar, Çeçenlər və Kalmıklar Sibirin (bax: sybirak) və Qazaxıstanın ucqar və yaşayış olmayan bölgələrinə sürgün edildi. SSRİ-də məcburi köçürülmələrinin qurbanlarının başına gələn əziyyətlər milyonlarla insanın ölümünə səbəb oldu. Koreyalılar və rumınlar da deportasiya edildi. Yüz minlərlə insanı deportasiya etmək üçün XDİK-in kütləvi əməliyyatlarına ehtiyac yarandı.

Sovet İttifaqı hökumətinin qidanın müsadirə etməsi, ətin olmaması, aclığın nəticələrini görməməzlikdən gəlmək, ac qalan əhalinin miqrasiyasını əngəlləyən planlı tədarük məhdudiyyəti kimi fəaliyyətləri nəticəsində 1932-1933-cü illərdə əhalinin vəziyyəti ağırlaşdı. Bu milyonlarla insanın ölümünə səbəb oldu. 1932-1933-cü illərdəki aclıq zamanı həlak olanların ümumi sayının 6-7 milyon və ya 6-8 milyon nəfər olduğu təxmin edilir.

QULAQ

QULAQ "məcburi əmək düşərgələrinin cəza sistemini və əlaqəli həbs və tranzit düşərgələrini və həbsxanaları idarə edən Dövlət Təhlükəsizliyinin bir qolu idi. QULAQ sistemi bu düşərgələrdə hər cür cinayətkarları saxlasa da, düşərgələr əsasən siyasi məhbuslar üçün nəzərdə tutulur və Sovet dövlətinə qarşı olan siyasi müxalifəti sıxışdıran bir vasitə kimi tanınmışdır.

Təxminən 14 milyon insan, 1929-cu ildən 1953-cü ilə qədər QULAQ əmək düşərgələrində olmuşdur. 6-7 milyondan çox insan, SSRİ-nin uzaq ərazilərinə sürgün olunmuşdur. Bəzi hesablamalara əsasən, düşərgələrdəki insanların ümumi sayı, 1934-cü ildə 510,307 nəfər idi, lakin bu rəqəm artıq 1953-cü ildə 1,727,970 nəfər idi. Digər hesablamalara əsasən, 1953-cü ilin əvvəlində məhbusların ümumi sayı, 2.4 milyondan çox idi. Bunların 465.000 nəfəri, siyasi məhbus idi. 11 ilini QULAQ-da keçirən 1970-ci ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatının laureatı olmuş rus yazıçı Aleksandr Soljenitsın "Qulaq arxipelaqı" kitabında QULAQ və onun tarixi haqqında geniş şəkildə yazmışdır

İlhaq edilmiş ərazilərdəki repressiyalar

 
1933-cü il. Xarkovda bir küçədə ac kəndlilər.

İkinci Dünya Müharibəsinin ilk illərində Sovet İttifaqı Alman-Sovet Paktı və Gizli Protokolun nəticəsi olaraq Şərqi Avropadakı bir neçə ərazini ilhaq etdi.

Baltikyanı ölkələr

Sovetlər tərəfindən Baltikyanı ölkələrdə, Estoniya, Latviya və Litvada repressiyalar və kütləvi sürgünlər həyata keçirildi. Anti-Sovet ünsürlərin Litva, Latviya və Estoniyadan deportasiyasının aparılması qaydası haqqında" olan Serov Təlimatında, Baltikyanı ölkələrin deportasiyasını müşahidə edə biləcək ətraflı prosedur və protokollardan ibarətdir. "Xalqa xain olanları" cəzalandırmaq üçün ictimai məhkəmələr də qurulmuşdu. Sovet işğalının ilk ilində, 1940-cı ilin iyunundan 1941-ci ilin iyununa qədər edam edilmiş, hərbiyə çağırılmış və ya deportasiya edilmiş şəxslərin sayı ən az 124,467 idi: Estoniyada 59,732, Latviyada 34,250, Litvada 30.485 nəfər. Buraya Estoniyadan 8 keçmiş dövlət başçısı və 38 nazir, Latviyadan 3 keçmiş dövlət başçısı və 15 nazir, Litvanın isə o zamankı prezidenti, 5 baş nazir və 24 digər naziri daxil idi.

Stalindən sonrakı dövr (1953-1991)

 
Litva Kommunist Partiyasının 1940-1974-cü illərdəki lideri Antanas Sniekkus, litvalıların kütləvi repressiyasına nəzarət edirdi.

Stalinin ölümündən sonra müxalifləri sıxışdırmaq kəskin şəkildə azaldı və yeni forma aldı. Sistemin daxili tənqidçiləri "sosial parazitlər" kimi anti-sovet təşviqatına, anti-sovet böhtanlarına görə məhkum edildi. Digərləri isə əqli xəstə, şizofreniya xəstəsi kimi qeyd edildi və "psikhushkas" da, yəni Sovet hakimiyyəti tərəfindən həbsxanalar kimi istifadə edilən ruhi xəstəxanalarda həbs olundular. Aleksandr Soljenitsın, Vladimir Bukovski və Andrey Saxarov başda olmaqla bir çox görkəmli müxaliflər ölkə daxilinə və ya xaricə sürgün edildilər.

Həyatını itirənlərin sayı

Həyatının itirənlərin çox geniş hissəsi İosif Stalin dövrünə aiddir. Bəzi alimlər iddia edirlər ki, siyasi məhbusların və etnik azlıqların edamlarının hesabatı etibarlı və ya tam deyil, digərləri isə arxiv materiallarında mühacirlərin və digər məlumat verənlərin ifadələri kimi 1991-ci ildən əvvəl istifadə olunan mənbələrdən üstün olan inkaredilməz məlumatların olduğunu iddia edirlər. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra işləyən tarixçilər, qurbanların sayının təxminən 3 milyondan 9 milyona qədər olduğunu təxmin etdilər. Bəzi alimlər hələ də ölənlərin sayının on milyonlarla ola biləcəyini iddia edirlər.

İtkiləri hesablamaq

2011-ci ildə Şərqi Avropa arxivlərindəki 20 illik tədqiqatın nəticəsi olaraq, tarixçi Timoti D. Sinder iddia edir ki, Stalin qəsdən milyona yaxın insan öldürüb.( Əgər siyasətlə bağlı olaraq əvvəlcədən təxmin edilən ölümlər də nəzərə alınsa bu rəqəm 9 milyona çatır.) 1990-cı illərdə Sovet arxivlərindən daha əvvəl gizli məlumatların yayılması, Stalin erasında repressiya qurbanlarının sayının təxminən 9 milyon olduğunu göstərir. Bəzi tarixçilər öz demoqrafik təhlillərinə və Sovet arxivlərində olan məlumatların yayılmasından əvvəl dərc olunan xəbərlərə əsasən ölən insanların təqribən 20 milyon olduğunu iddia edir.

Amerikalı tarixçi Richard Pipes qeyd etdi ki, 2-ci dünya müharibəsindən əvvəl, kollektivləşdirmə dövründən sonra 1932-1939-cu illərdə aparılan siyahıyaalma prosesi əhali nüfusunun 9-10 milyona qədər azaldığını aşkar etdi."Böyük Terror" un ən son buraxılışında Robert Konqvest bildirir ki, ölənlərin dəqiq sayı heç vaxt tam əminliklə bilinməsə də, ən azı 15 milyon insan Sovet rejimi terrorunun qurbanı oldu. Rudolf Rummel 2006-cı ildə Sovet İttifaqı hökuməti tərəfindən digər Şərqi Avropa ölkələrində öldürülənlərin də olmasına baxmayaraq daha yüksək qurbanların ümumi sayının doğru olduğunu iddia edir. Əksinə, J. Arç Getti, Stiven G. Vitkroft və başqaları Sovet arxivlərinin açılmasının "revizionist" alimlərin irəli sürdükləri aşağı hesablamaları doğrultduğunu söyləyirlər. 2003-cü ildə Simon Sebaq Montefiore Stalinin ən azı 20 milyon insanın ölümünə görə cavabdeh olduğunu irəli sürdü.

Qiymətləndirmələrin bəziləri demoqrafik itkilərə əsaslanır. Əldə edilən qələbə onun necə bu qiymətləndirməyə gəldiyini izah etdi. " Mən 1937-ci iin əvvəlində təxminən 11 milyon, 1937-1938-ci illər ərzində 3 milyon yəni 14 milyona çatmağı təklif edirəm. 1937-ci il Yanvar ayında aparılan siyahıyaalma prosesində təkcə 11 milyon, doğum sayında olan əksiklik və ölüm arasında necə bölüşdürüldüyünə aid əsaslı fikirlər də önə sürülərək bu rəqəmin 15-16 milyon çatdığını asanlıqla ortaya qoydu."

Bəzi tarixçilər də inanır ki, Sovet hakimiyyəti tərəfindən qeydə alınmış rəsmi arxiv sənədləri etibarsız və tamamlanmamışdır. Hər şeyi əhatə edən qeydlərdəki uğursuzluğa əlavə olaraq əlavə bir nümunə kimi, Kanadalı tarixçi Robert Gellateli və Britaniyali tarixçi Simon Sebag Montefiore iddia edirlər ki, "istintaq nəzarəti" ndə olarkən döyülərək öldürülən şübhəlilərin çoxu ölənlərin siyahısına sayılmayıb. Digər tərəfdən Avstraliyali tarixçi Stephan G. Vhitcroft iddia edir ki, tarixi tədqiqatlar üçün arxivlər açılmazdan əvvəl "Sovet repressiyalarının mahiyyəti və miqyası anlayışımız son dərəcə zəifdir" və Stalinizm siyasəti nəticəsində qurbanların sayının əvvəlki hesablamalara uyğun qalmağını istəyən bəzi mütəxəssislər isə "arxivlər açıq və çoxsaylı danılmaz məlumatlar olduğu müddətdə uyğunlaşmağın çətinləşdiyi" fikrindədirlər.

Ölənlərin xatirəsi

1991-ci ildən bəri Rusiyada 30 Oktyabr tarixində Siyasi Repressiya Qurbanlarını Anılma Günü rəsmi olaraq keçirilir. Siyasi Repressiya Qurbanlarını Anılma Günü hər il mayın üçüncü bazar günü Ukrayna istisna olmaqla(Ukranyada bu günü başqa zamanda qeyd edirlər) digər keçmiş sovet respublikalarında da qeyd olunur.

Xatirə cəmiyyətinin üzvləri bu cür xatirə məclislərində xüsusi olaraq iştirak etdilər. 2007-ci ildən bəri bu cəmiyyət hər 29 oktyabrda Moskvadakı Solovetski Daşının yanında gün boyu davam edən "Adların bərpası" mərasimini təşkil edir.

2017-ci ilin oktyabrında açılışı olan Moskvadakı “Qəm Divarı”, Sovet İttifaqında Stalin repressiyaları zamanı öldürülən insanların xatirəsi üçün prezidentin sərəncamı ilə sifariş edilmiş ilk rus abidəsidir.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Arup Banerji (2008). Writing History in the Soviet Union: Making the Past Work. Berghahn Books. ISBN 9788187358374.
  2. Aleksandr Borisoviç (16 fevral 2007). "Химико-политический туман" (rus. ). nvo.ng.ru/. 2007-02-18 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2020.
  3. Courtois et al, 1999
  4. Melgunov, S. P. (Sergei Petrovich) (1925). The red terror in Russia. London (England) : J. M. Dent.
  5. Courtois, Stéphane; Werth, Nicolas; Panné, Jean-Louis; Paczkowski, Andrzej; Bartosek, Karel; Margolin, Jean-Louis (1998). Il libro nero del comunismo (Le scie). Mondadori. ISBN 9788804447986.
  6. Courtois, Stéphane; Werth, Nicolas; Panné, Jean-Louis; Paczkowski, Andrzej; Bartosek, Karel; Margolin, Jean-Louis (1997). [[Stalin]]: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives. Anchor. səh. 152. ISBN 0-385-47954-9.
  7. Viktor Suvurov (1984). Inside Soviet military intelligence. New York : Macmillan. ISBN 9780026155106.
  8. James Ryan (2012). Lenin's Terror: The Ideological Origins of Early Soviet State Violence. London: Routledge. ISBN 978-1138815681.
  9. W. Bruce Lincoln (1989). Red victory: a history of the Russian Civil War. Simon and Schuster. səh. 384. ISBN 9780671631666.
  10. Bill Keller (4 fevral 1989). "Major Soviet Paper Says 20 Million Died As Victims of Stalin". nytimes.com (ing. ). New York Times. 2009-08-03 tarixində . İstifadə tarixi: 5 fevral 2020.
  11. Deepti Mahajan (10 sentyabr 2007). "Collectivization". britannica.com (ing. ). Encyclopædia Britannica, Inc. 2019-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  12. R. W. Davies (1980). The State and the Kolkhoz. London: Palgrave Macmillan. səh. 1-14. ISBN 978-1-349-10255-6.
  13. R. W. Davies (1980). The Industrialisation of Soviet Russia 2: Soviet Collective Farm, 1929-1930. London: Palgrave Macmillan. səh. 1. ISBN 978-1-349-10255-6.
  14. Valentin Berezhkov (1993). Kak ya stal perevodchikom Stalina. Moskva: DEM. səh. 317. ISBN 5-85207-044-0.
  15. Stanislav Kulchytsky (23-29 noyabr 2002). "КОЛЬКО НАС ПОГИБЛО ОТ ГОЛОДОМОРА 1933 ГОДА?" (rus. ). Zerkalo Nedeli. 21 iyul 2006 tarixində (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
  16. Constantin Iordachi, Arnd Bauerkamper (2014). The Collectivization of Agriculture in Communist Eastern Europe: Comparison and Entanglements. Central European University Press. səh. 9. ISBN 9786155225635.
  17. Gellately, 2007
  18. Figes, 2007
  19. Yevgenia Albats, KGB: The State Within a State. 1995, page 101
  20. Robert Gellately. Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. Knopf, 2007 ISBN 1-4000-4005-1 səh. 460
  21. Catherine Merridale. Night of Stone: Death and Memory in Twentieth-Century Russia. Penguin Books, 2002 ISBN 0-14-200063-9 səh. 200
  22. "Robert Conquest, The Great Terror: A Reassessment: 40th Anniversary Edition, Oxford University Press, USA, 2007. səh. 339"
  23. С. Уиткрофт (Stephen G. Wheatcroft), "О демографических свидетельствах трагедии советской деревни в 1931—1933 гг." 2008-03-20 at the Wayback Machine 2008-03-20 at the Wayback Machine (On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931-1833), "Трагедия советской деревни: Коллективизация и раскулачивание 1927–1939 гг.: Документы и материалы. Том 3. Конец 1930–1933 гг.", Российская политическая энциклопедия, 2001, ISBN 5-8243-0225-1, с. 885, Приложение № 2
  24. Ivan Alekseyevich Yerofeyev, Andrij Makuch, Stepan Andriyovich Kryzhanivsky, Ivan Alekseyevich Yerofeyev, Lubomyr A. Hajda, Oleksa Eliseyovich Zasenko (25 noyabr 2019). "Ukraine". britannica.com (ing. ). Encyclopædia Britannica, Inc. 2020-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  25. Anne Applebaum (2003). Gulag: A History. Doubleday. ISBN 9780767900560.
  26. Robert Service (7 iyun 2003). "The accountancy of pain". theguardian.com (ing. ). The Guardian. 2019-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  27. Robert Conquest (1997). Victims of Stalinism: A Comment (PDF). 43, №7. Europe-Asia Studies. səh. 1317-1319.
  28. Getty, Rittersporn, Zemskov. Victims of the Soviet Penal System in the Pre-War Years: A First Approach on the Basis of Archival Evidence. The American Historical Review, Vol. 98, No. 4 (Oct., 1993), pp. 1017-1049
  29. "Repressions". Publicist.n1.by. Retrieved 2009-01-06.
  30. Encyclopaedia Britannica-nın redaktorları (14 yanvar 1999). "Aleksandr Isayevich Solzhenitsyn". britannica.com (ing. ). Encyclopædia Britannica, Inc. 2019-09-29 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  31. The Soviet occupation and incorporation at Encyclopædia Britannica
  32. Edgars Dunsdorfs (1975). The Baltic Dilemma. The case of the jure recognition by Australia of the incorporation of the Baltic States into the Soviet Union. Nyu-York: Robert Speller & Sons. ISBN 9780831501488.
  33. Andres Küng (13 aprel 1999). "Communism and Crimes against Humanity in the Baltic states" (ing. ). rel.ee. 1 mart 2001 tarixində (#archive_missing_url). (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
  34. Robin Munro (2000). "The Soviet Case: Prelude to a Global Consensus on Psychiatry and Human Rights". hrw.org (ing. ). Columbia Journal of Asian Law. 2017-11-09 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  35. "SOVIET STUDIES". sovietinfo.tripod.com. İstifadə tarixi: 2019-05-28.
  36. "The Scale and Nature of German and Soviet Repression and Mass Killings,1930-45" (PDF).
  37. ↑ "The Scale and Nature of Stalinist Repression" (PDF).
  38. ↑ Snyder, Timothy (2011-01-27). "Hitler vs. Stalin: Who Was Worse?". The New York Review of Books (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-05-28.
  39. Rosefielde, Steven (2008). Red Holocaust. Routledge. 17. ISBN 978-0-415-77757-5.
  40. Timothy Snyder (2012). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. Basic Books. səh. 384. ISBN 9780465032976.
  41. Richard Pipes (2001). Communism: A History. Random House Publishing Group. səh. 384. ISBN 9781588360960.
  42. Richard Pipes (2007). The Great Terror: A Reassessment 40th anniversary edition by Conquest, Robert (2007) Paperback. Oxford University Press.
  43. "How Many Did Stalin Really Murder? | The Distributed Republic". www.distributedrepublic.net. İstifadə tarixi: 2019-05-28.
  44. STEPHEN G. WHEATCROFT (1999). Victims of Stalinism and the Soviet Secret Police: The Comparability and Reliability of the Archival DataÐ Not the Last Word (PDF). 51. EUROPE-ASIA STUDIES. səh. 315-345.
  45. Montefiore, Simon Sebag (2007-12-18). Stalin: The Court of the Red Tsar (ingilis). Knopf Doubleday Publishing Group. 643. ISBN 9780307427939.
  46. "Robert Conquest, Excess Deaths in the Soviet Union, NLR I/219, September–October 1996". New Left Review (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-05-28.
  47. "Restoring the Names" (ing. ). dmitrievaffair.com. 30 oktyabr 2017. 2018-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  48. "Wall of Grief: Putin opens first Soviet victims memorial". BBC News (ing. ). bbc.com. 30 oktyabr 2017. 2020-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.
  49. "Путин открыл в Москве мемориал "Стена скорби". RBK (ing. ). rbc.ru. 30 oktyabr 2017. 2019-11-10 tarixində . İstifadə tarixi: 6 fevral 2020.

Ədəbiyyat

  • Robert Gellately (2007). Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. Knopf. ISBN 1-4000-4005-1.
  • Conquest, Robert (1986). The Harvest of Sorrow: Soviet Collectivization and the Terror-Famine. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-505180-3.
  • Courtois, Stephane; və b., eds. (1999). The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-07608-2.
  • Figes, Orlando (2007). The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia. Macmillan. ISBN 978-0-8050-7461-1.
  • Lindy; Lifton, Robert Jay (2001). Beyond invisible walls: the psychological legacy of Soviet trauma, East European therapists, and their patients. Psychology Press. ISBN 978-1-58391-318-5.
  • "New directions in Gulag studies: a roundtable discussion," Canadian Slavonic Papers 59, no 3-4 (2017)
  • Nove, Alec (1993). "Victims of Stalinism: How Many?". In Getty, J. Arch; Manning, Roberta T. (eds.). Stalinist Terror: New Perspectives. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44670-9.
  • Ryan, James (2012). Lenin's Terror: The Ideological Origins of Early Soviet State Violence. London: Routledge. ISBN 978-1138815681.
  • Wheatcroft, Stephen (1996). "The Scale and Nature of German and Soviet Repression and Mass Killings, 1930–45" (PDF). Europe-Asia Studies. 48 (8): 1319–1353. doi:10.1080/09668139608412415. JSTOR 152781.
  • Lynne Viola, "New sources on Soviet perpetrators of mass repression: a research note," Canadian Slavonic Papers 60, no 3-4 (2018)

Xarici keçidlər

  • The Purges and Repressions in the USSR
  • Soviet Gulag Monsters - USSR's Political Repression - Documentaries
  • What do Russians think of Stalin? - BBC News
  • USSR political repressions. Gulag museum in Moscow
  • 30 Oct: Day of Remembrance of Victims of Political Repressions in the USSR

Avqust 05, 2021
sovet, ittifaqında, siyasi, repressiyalar, sovet, ittifaqı, tarixi, boyu, milyonlarla, insan, oktyabr, inqilabından, bəri, dövlətin, aləti, olan, repressiyalardan, əziyyət, çəkmişdir, stalinin, hakimiyyəti, dövründə, repressiyalar, kulminasiya, nöqtəsinə, çatd. Sovet Ittifaqi tarixi boyu milyonlarla insan Oktyabr inqilabindan beri dovletin aleti olan repressiyalardan eziyyet cekmisdir Stalinin hakimiyyeti dovrunde repressiyalar kulminasiya noqtesine catdi sonradan bir muddetlik dayandirilsa da Xrussovun yumusalma dovrunda movcud olmaga davam eledi Brejnevin durgunluq dovrlerinde Sovet dissidentlerine olan tezyiqlerin artmasi ile repressiyalar Mixail Qorbacovun hakimiyyetine qeder davam etse de Qarbacovun siyaseti olan askarliq ve Yenidenqurma dovrlerinde dayandirildi Mundericat 1 Menseyi ve erken Sovet dovru 2 Qirmizi Terror 3 Kollektivlesdirme 4 Boyuk temizleme 5 Soyqirim etnik temizleme ve ehali kocurmeleri 6 QULAQ 7 Ilhaq edilmis erazilerdeki repressiyalar 7 1 Baltikyani olkeler 8 Stalinden sonraki dovr 1953 1991 9 Heyatini itirenlerin sayi 10 Itkileri hesablamaq 11 Olenlerin xatiresi 12 Hemcinin bax 13 Istinadlar 14 Edebiyyat 15 Xarici kecidlerMenseyi ve erken Sovet dovru Redakte Sankt Peterburqdaki QULAQ Memoriali Solovki dusergesinden bir das lovhe QULAQ sistemindeki ilk hebs dusergesi Insanlar her il repressiya qurbanlarinin anim gununde buraya toplasirlar Erken sinfi mubarizeye Leninist baxis ve proletariat diktaturasi neticesinde yaranan anlayis repressiyalarin nezeri esasini qoydu Onun huquqi esasi Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasi kodeksindeki 58 ci maddesine ve diger sovet respublikalari ucun oxsar maddelerle resmilesdirildi Bezen repressiya olunanlari Xalq dusmeni de adlandirirdilar Dovlet terefinden verilen cezalar yerinde gullemeler gunahsiz insanlari QULAQ a gondermek mecburi kocurulme ve vetendas huquqlarindan legv etmek idi Mueyyen vaxtlarda bir ailenin butun uzvleri o cumleden usaqlar da Veten xaini olan aile uzvleri kimi cezalandirildi Repressiya CEKA ve onun davamcilari ve diger dovlet orqanlari terefinden heyata kecirilirdi Artan repressiya dovrlerine Qirmizi Terror Kollektivlesme Boyuk temizleme Hekimler isi ve s daxildir Gizli polis quvveleri coxsayli hallarda mehbuslari kutlevi sekilde qetle yetirmisdiler Repressiyalar Sovet respublikalarinda ve II Dunya Muharibesi illerinde Sovet Ordusu terefinden isgal edilmis erazilerde o cumleden Baltikyani olkelerde ve Serqi Avropada bas verirdi 1 Repressiyalarin guclenmesi Tambov usyani 1920 1921 Kronstadt usyani 1921 ve Vorkuta usyani 1953 kimi muqavimet hadiselerine sebeb oldu Sovet hakimiyyeti heddinden artiq herbi quvve ile bu muqavimetlerin qarsisini almagi bacardi Deyilenlere gore Tambov usyani zamani Tuxacevski bolgedeki bas Qirmizi Ordu komandiri bolsevik herbi quvvelerine dinc ehali ve usyan eden kendlilere qarsi kimyevi silah istifade etmek selahiyyeti verimisdir Bezi sahidlerin dediklerine gore ise kimyevi silah hec vaxt istifade edilmemisdir 2 Muqavimetli doyusculeri teslim olmasalar kendlerin taninmis sexslerini cox ya vaxt girov goturerduler ya da edam edirdiler 3 Qirmizi Terror RedakteSovet Rusiyasindaki Qirmizi Terror bolsevik hokumetinin heyata kecirdiyi kutlevi hebsler ve edamlar kampaniyasi idi Sovet tarixsunasliginda Qirmizi Terrorun 2 sentyabr 1918 ci ilde Yakov Sverdlov terefinden resmen elan olundugu ve 1918 ci ilin oktyabrinda basa catdigi gosterilir Buna baxmayaraq Sergey Melqunovdan baslayaraq bir cox tarixciler bu dovru butun Rusiya Vetendas Muharibesi dovrunu 1918 1922 ehate etdiyini qeyd edirler 4 5 Kutlevi repressiyalar edalet mehkeme olmadan gizli polis ve CEKA terefinden 6 bolsevik herbi kesfiyyat agentliyi QRU ile birge heyata kecirilib 7 Qirmizi Terrorun ilkin merhelesinde edam olunanlarin umumi sayinin hesablamalara gore en az 10 000 oldugu guman edilir 1917 ci il dekabr ve 1922 ci ilin fevral aylari arasinda ise teqriben 28 000 insan edam edildi 8 Bu dovrde olenlerin umumi sayi teqriben 100 000 9 ile 200 000 arasinda deyisir 10 Kollektivlesdirme Redakte Muasir basliqda deyilir Umumittifaq Lenin Kommunist Gencler Ittifaqinin uzvleri qolcomaqlarin qebiristanliqda gizletdiyi taxili ele kecirirler Ukrayna 1930 Kollektivlesmenin pik heddinde oldugu bu zamanlarda sisteme qarsi cixan her kes qolcomaq elan edilirdi Sovet Ittifaqinda kollektivlesme 1928 1937 cu iller arasinda sexsi torpaqlari ve isci quvvesini kolxozlara birlesdirmek ucun yeridilen siyaset idi rus kolho z kolxoz 11 Sovet rehberleri emin idiler ki ferdi kendli teserrufatlarinin kolxozla evez olunmasi seher ehalisi ucun erzaq ehtiyatini emal senayesi ucun xammal teminatini ve umumiyyetle kend teserrufati ixracini artiracaqdir 12 Belelikle kollektivlesdirme 1927 ci ilden beri movcud olan kend teseruffatinin paylanmasi probleminin helli kimi qebul edildi ve bu Sovet Ittifaqinin iddiali senayelesme proqrami ile daha da keskinlesdi 13 Kendliler en kasib hissesi istisna olmaqla kollektivlesme siyasetine qarsi muqavimet gosterdikleri gore Sovet hokumeti fermerleri kollektivlesdirmeye mecbur etmek ucun sert tedbirlere el atdi Vinston Corcill ile sohbetinde Stalin Sovet kollektivlesmesine muqavimet gosterdiyine gore repressiyaya ugrayan qolcomaqlarin o cumleden zorla deportasiya olunanlarin da sayini vermisdir 14 15 Son tarixciler olenlerin sayinin 6 ile 13 milyon arasinda oldugunu texmin edirler 16 Boyuk temizleme Redakte Mixail Tuxacevski 1937 ci ilde Qirmizi Ordu generallarinin mehkemesinde muhakime olundu ve gullelenerek olduruldu Boyuk Temizlik bezen Stalin repressiyasi ve ya Boyuk Terror adlanir 1936 ci ilden 1938 ci ile qeder davam eden siyasi repressiyalar kompaniyasi 17 Sebebi Kommunist partiyasinin hokumet uzvlerinin boyuk olcude muxaliflerden fiziki olaraq temizlenmesi kendlilerin ve Qizil Ordu liderlerinin muxalifetine son qoymaq polis nezareti yaratmaq sabotajci eks inqilabci sexslerin fiziki olaraq mehvi isteyidir 18 Rus tarixinde en boyuk terror dovru olan bu dovre gizli polisin rehberi olan Nikolay Yejova gore Yejovsina dovru deyilir Nikolay Yejov sexsen bu siyasetin heyata kecirilmesine rehberlik etmis sonda ozu de vetene xeyanet dovlet cevrilisi hazirlamaq da ittiham edilerek gullelenmisdir Onun emri ile insanlari daha rahat ve ucuz oldurmek ucun seyyar qaz otaqlari duzeldilmisdi butun bunlar mehkemesiz bas verirdi 19 20 21 Boyuk temizleme zamani Stalinin rehberlik etdiyi SSRI de 600 000 den 1 8 milyon nefere qeder insan oldurulmusdur 22 Soyqirim etnik temizleme ve ehali kocurmeleri RedakteSovet Ittifaqinda siyasi repressiyalar tekce ayri ayri sexsleri yox eyni zamanda sovet ehalisinin terkibinde olan diger etnik sosial ve dini qruplari da hedefe alirdilar Sovet Ittifaqinda ehalinin mecburi kocurulmeleri dedikde Sovet Ittifaqinda anti sovet ve ya anti kommunist herekatlar icinde olub fehle sinfinin dusmenleri hesab edilen sexslerin ve ya qruplarin muxtelif is novlerinde emek gucu olaraq istifade edilmek ucun ehtiyac olan yerlere kocurulmeleri ve dovlet idaresi terefinden planlanan kocurulmeler nezerde tutulur Butun milletlet ve etnik qruplar Sovet hokumeti terefinden Ikinci Dunya muharibesi zamani dusmenle is birliyinde olduqlarina gore kollektiv sekilde cezalandirildi En azi doqquz ferqli etnik linqvistik qrup o cumleden etnik almanlar etnik yunanlar etnik polyaklar Krim tatarlari Balkarlar Cecenler ve Kalmiklar Sibirin bax sybirak ve Qazaxistanin ucqar ve yasayis olmayan bolgelerine surgun edildi SSRI de mecburi kocurulmelerinin qurbanlarinin basina gelen eziyyetler milyonlarla insanin olumune sebeb oldu Koreyalilar ve ruminlar da deportasiya edildi Yuz minlerle insani deportasiya etmek ucun XDIK in kutlevi emeliyyatlarina ehtiyac yarandi Sovet Ittifaqi hokumetinin qidanin musadire etmesi etin olmamasi acligin neticelerini gormemezlikden gelmek ac qalan ehalinin miqrasiyasini engelleyen planli tedaruk mehdudiyyeti kimi fealiyyetleri neticesinde 1932 1933 cu illerde ehalinin veziyyeti agirlasdi Bu milyonlarla insanin olumune sebeb oldu 1932 1933 cu illerdeki acliq zamani helak olanlarin umumi sayinin 6 7 milyon 23 ve ya 6 8 milyon nefer oldugu texmin edilir 24 QULAQ RedakteQULAQ mecburi emek dusergelerinin ceza sistemini ve elaqeli hebs ve tranzit dusergelerini ve hebsxanalari idare eden Dovlet Tehlukesizliyinin bir qolu idi QULAQ sistemi bu dusergelerde her cur cinayetkarlari saxlasa da dusergeler esasen siyasi mehbuslar ucun nezerde tutulur ve Sovet dovletine qarsi olan siyasi muxalifeti sixisdiran bir vasite kimi taninmisdir 25 26 Texminen 14 milyon insan 1929 cu ilden 1953 cu ile qeder QULAQ emek dusergelerinde olmusdur 6 7 milyondan cox insan SSRI nin uzaq erazilerine surgun olunmusdur 27 Bezi hesablamalara esasen dusergelerdeki insanlarin umumi sayi 1934 cu ilde 510 307 nefer idi lakin bu reqem artiq 1953 cu ilde 1 727 970 nefer idi 28 Diger hesablamalara esasen 1953 cu ilin evvelinde mehbuslarin umumi sayi 2 4 milyondan cox idi Bunlarin 465 000 neferi siyasi mehbus idi 29 11 ilini QULAQ da keciren 1970 ci ilde Edebiyyat uzre Nobel mukafatinin laureati olmus rus yazici Aleksandr Soljenitsin Qulaq arxipelaqi kitabinda QULAQ ve onun tarixi haqqinda genis sekilde yazmisdir 30 Ilhaq edilmis erazilerdeki repressiyalar Redakte 1933 cu il Xarkovda bir kucede ac kendliler Ikinci Dunya Muharibesinin ilk illerinde Sovet Ittifaqi Alman Sovet Pakti ve Gizli Protokolun neticesi olaraq Serqi Avropadaki bir nece erazini ilhaq etdi 31 Baltikyani olkeler Redakte Sovetler terefinden Baltikyani olkelerde Estoniya Latviya ve Litvada repressiyalar ve kutlevi surgunler heyata kecirildi Anti Sovet unsurlerin Litva Latviya ve Estoniyadan deportasiyasinin aparilmasi qaydasi haqqinda olan Serov Telimatinda Baltikyani olkelerin deportasiyasini musahide ede bilecek etrafli prosedur ve protokollardan ibaretdir Xalqa xain olanlari cezalandirmaq ucun ictimai mehkemeler de qurulmusdu Sovet isgalinin ilk ilinde 1940 ci ilin iyunundan 1941 ci ilin iyununa qeder edam edilmis herbiye cagirilmis ve ya deportasiya edilmis sexslerin sayi en az 124 467 idi Estoniyada 59 732 Latviyada 34 250 Litvada 30 485 nefer 32 Buraya Estoniyadan 8 kecmis dovlet bascisi ve 38 nazir Latviyadan 3 kecmis dovlet bascisi ve 15 nazir Litvanin ise o zamanki prezidenti 5 bas nazir ve 24 diger naziri daxil idi 33 Stalinden sonraki dovr 1953 1991 Redakte Litva Kommunist Partiyasinin 1940 1974 cu illerdeki lideri Antanas Sniekkus litvalilarin kutlevi repressiyasina nezaret edirdi Stalinin olumunden sonra muxalifleri sixisdirmaq keskin sekilde azaldi ve yeni forma aldi Sistemin daxili tenqidcileri sosial parazitler kimi anti sovet tesviqatina anti sovet bohtanlarina gore mehkum edildi Digerleri ise eqli xeste sizofreniya xestesi kimi qeyd edildi ve psikhushkas da yeni Sovet hakimiyyeti terefinden hebsxanalar kimi istifade edilen ruhi xestexanalarda hebs olundular 34 Aleksandr Soljenitsin Vladimir Bukovski ve Andrey Saxarov basda olmaqla bir cox gorkemli muxalifler olke daxiline ve ya xarice surgun edildiler Heyatini itirenlerin sayi RedakteHeyatinin itirenlerin cox genis hissesi Iosif Stalin dovrune aiddir Bezi alimler iddia edirler ki siyasi mehbuslarin ve etnik azliqlarin edamlarinin hesabati etibarli ve ya tam deyil 35 digerleri ise arxiv materiallarinda muhacirlerin ve diger melumat verenlerin ifadeleri kimi 1991 ci ilden evvel istifade olunan menbelerden ustun olan inkaredilmez melumatlarin oldugunu iddia edirler 36 37 Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra isleyen tarixciler qurbanlarin sayinin texminen 3 milyondan 9 milyona qeder oldugunu texmin etdiler 38 Bezi alimler hele de olenlerin sayinin on milyonlarla ola bileceyini iddia edirler 39 Itkileri hesablamaq Redakte2011 ci ilde Serqi Avropa arxivlerindeki 20 illik tedqiqatin neticesi olaraq tarixci Timoti D Sinder iddia edir ki Stalin qesden milyona yaxin insan oldurub Eger siyasetle bagli olaraq evvelceden texmin edilen olumler de nezere alinsa bu reqem 9 milyona catir 38 40 1990 ci illerde Sovet arxivlerinden daha evvel gizli melumatlarin yayilmasi Stalin erasinda repressiya qurbanlarinin sayinin texminen 9 milyon oldugunu gosterir Bezi tarixciler oz demoqrafik tehlillerine ve Sovet arxivlerinde olan melumatlarin yayilmasindan evvel derc olunan xeberlere esasen olen insanlarin teqriben 20 milyon oldugunu iddia edir Amerikali tarixci Richard Pipes qeyd etdi ki 2 ci dunya muharibesinden evvel kollektivlesdirme dovrunden sonra 1932 1939 cu illerde aparilan siyahiyaalma prosesi ehali nufusunun 9 10 milyona qeder azaldigini askar etdi 41 Boyuk Terror un en son buraxilisinda Robert Konqvest bildirir ki olenlerin deqiq sayi hec vaxt tam eminlikle bilinmese de en azi 15 milyon insan Sovet rejimi terrorunun qurbani oldu 42 Rudolf Rummel 2006 ci ilde Sovet Ittifaqi hokumeti terefinden diger Serqi Avropa olkelerinde oldurulenlerin de olmasina baxmayaraq daha yuksek qurbanlarin umumi sayinin dogru oldugunu iddia edir 43 Eksine J Arc Getti Stiven G Vitkroft ve basqalari Sovet arxivlerinin acilmasinin revizionist alimlerin ireli surdukleri asagi hesablamalari dogrultdugunu soyleyirler 44 2003 cu ilde Simon Sebaq Montefiore Stalinin en azi 20 milyon insanin olumune gore cavabdeh oldugunu ireli surdu 45 Qiymetlendirmelerin bezileri demoqrafik itkilere esaslanir Elde edilen qelebe onun nece bu qiymetlendirmeye geldiyini izah etdi Men 1937 ci iin evvelinde texminen 11 milyon 1937 1938 ci iller erzinde 3 milyon yeni 14 milyona catmagi teklif edirem 1937 ci il Yanvar ayinda aparilan siyahiyaalma prosesinde tekce 11 milyon dogum sayinda olan eksiklik ve olum arasinda nece bolusdurulduyune aid esasli fikirler de one surulerek bu reqemin 15 16 milyon catdigini asanliqla ortaya qoydu 46 Bezi tarixciler de inanir ki Sovet hakimiyyeti terefinden qeyde alinmis resmi arxiv senedleri etibarsiz ve tamamlanmamisdir Her seyi ehate eden qeydlerdeki ugursuzluga elave olaraq elave bir numune kimi Kanadali tarixci Robert Gellateli ve Britaniyali tarixci Simon Sebag Montefiore iddia edirler ki istintaq nezareti nde olarken doyulerek oldurulen subhelilerin coxu olenlerin siyahisina sayilmayib Diger terefden Avstraliyali tarixci Stephan G Vhitcroft iddia edir ki tarixi tedqiqatlar ucun arxivler acilmazdan evvel Sovet repressiyalarinin mahiyyeti ve miqyasi anlayisimiz son derece zeifdir ve Stalinizm siyaseti neticesinde qurbanlarin sayinin evvelki hesablamalara uygun qalmagini isteyen bezi mutexessisler ise arxivler aciq ve coxsayli danilmaz melumatlar oldugu muddetde uygunlasmagin cetinlesdiyi fikrindedirler 37 Olenlerin xatiresi Redakte1991 ci ilden beri Rusiyada 30 Oktyabr tarixinde Siyasi Repressiya Qurbanlarini Anilma Gunu resmi olaraq kecirilir Siyasi Repressiya Qurbanlarini Anilma Gunu her il mayin ucuncu bazar gunu Ukrayna istisna olmaqla Ukranyada bu gunu basqa zamanda qeyd edirler diger kecmis sovet respublikalarinda da qeyd olunur Xatire cemiyyetinin uzvleri bu cur xatire meclislerinde xususi olaraq istirak etdiler 2007 ci ilden beri bu cemiyyet her 29 oktyabrda Moskvadaki Solovetski Dasinin yaninda gun boyu davam eden Adlarin berpasi merasimini teskil edir 47 2017 ci ilin oktyabrinda acilisi olan Moskvadaki Qem Divari Sovet Ittifaqinda Stalin repressiyalari zamani oldurulen insanlarin xatiresi ucun prezidentin serencami ile sifaris edilmis ilk rus abidesidir 48 49 Hemcinin bax RedakteBoyuk temizleme QULAQ Azerbaycanda Stalin repressiyalari NKVD uclukleri Nikolay Yejov Iosif Stalin Nikolay Buxarin Lev Trotski SSRI tarixi SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesi Sovet sosialist respublikalari XrussovIstinadlar Redakte Arup Banerji 2008 Writing History in the Soviet Union Making the Past Work Berghahn Books ISBN 9788187358374 Aleksandr Borisovic 16 fevral 2007 Himiko politicheskij tuman rus nvo ng ru 2007 02 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 fevral 2020 Courtois et al 1999 Melgunov S P Sergei Petrovich 1925 The red terror in Russia London England J M Dent Courtois Stephane Werth Nicolas Panne Jean Louis Paczkowski Andrzej Bartosek Karel Margolin Jean Louis 1998 Il libro nero del comunismo Le scie Mondadori ISBN 9788804447986 Courtois Stephane Werth Nicolas Panne Jean Louis Paczkowski Andrzej Bartosek Karel Margolin Jean Louis 1997 Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives Anchor seh 152 ISBN 0 385 47954 9 Viktor Suvurov 1984 Inside Soviet military intelligence New York Macmillan ISBN 9780026155106 James Ryan 2012 Lenin s Terror The Ideological Origins of Early Soviet State Violence London Routledge ISBN 978 1138815681 W Bruce Lincoln 1989 Red victory a history of the Russian Civil War Simon and Schuster seh 384 ISBN 9780671631666 Bill Keller 4 fevral 1989 Major Soviet Paper Says 20 Million Died As Victims of Stalin nytimes com ing New York Times 2009 08 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 fevral 2020 Deepti Mahajan 10 sentyabr 2007 Collectivization britannica com ing Encyclopaedia Britannica Inc 2019 12 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 R W Davies 1980 The State and the Kolkhoz London Palgrave Macmillan seh 1 14 ISBN 978 1 349 10255 6 R W Davies 1980 The Industrialisation of Soviet Russia 2 Soviet Collective Farm 1929 1930 London Palgrave Macmillan seh 1 ISBN 978 1 349 10255 6 Valentin Berezhkov 1993 Kak ya stal perevodchikom Stalina Moskva DEM seh 317 ISBN 5 85207 044 0 Stanislav Kulchytsky 23 29 noyabr 2002 KOLKO NAS POGIBLO OT GOLODOMORA 1933 GODA rus Zerkalo Nedeli 21 iyul 2006 tarixinde arxivlesdirilib archive missing url cite web url accessdate missing url Constantin Iordachi Arnd Bauerkamper 2014 The Collectivization of Agriculture in Communist Eastern Europe Comparison and Entanglements Central European University Press seh 9 ISBN 9786155225635 Gellately 2007 Figes 2007 Yevgenia Albats KGB The State Within a State 1995 page 101 Robert Gellately Lenin Stalin and Hitler The Age of Social Catastrophe Knopf 2007 ISBN 1 4000 4005 1 seh 460 Catherine Merridale Night of Stone Death and Memory in Twentieth Century Russia Penguin Books 2002 ISBN 0 14 200063 9 seh 200 Robert Conquest The Great Terror A Reassessment 40th Anniversary Edition Oxford University Press USA 2007 seh 339 S Uitkroft Stephen G Wheatcroft O demograficheskih svidetelstvah tragedii sovetskoj derevni v 1931 1933 gg Arxivlesdirilib 2008 03 20 at the Wayback Machine Arxivlesdirilib 2008 03 20 at the Wayback Machine On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931 1833 Tragediya sovetskoj derevni Kollektivizaciya i raskulachivanie 1927 1939 gg Dokumenty i materialy Tom 3 Konec 1930 1933 gg Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2001 ISBN 5 8243 0225 1 s 885 Prilozhenie 2 Ivan Alekseyevich Yerofeyev Andrij Makuch Stepan Andriyovich Kryzhanivsky Ivan Alekseyevich Yerofeyev Lubomyr A Hajda Oleksa Eliseyovich Zasenko 25 noyabr 2019 Ukraine britannica com ing Encyclopaedia Britannica Inc 2020 01 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 Anne Applebaum 2003 Gulag A History Doubleday ISBN 9780767900560 Robert Service 7 iyun 2003 The accountancy of pain theguardian com ing The Guardian 2019 04 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 Robert Conquest 1997 Victims of Stalinism A Comment PDF 43 7 Europe Asia Studies seh 1317 1319 Getty Rittersporn Zemskov Victims of the Soviet Penal System in the Pre War Years A First Approach on the Basis of Archival Evidence The American Historical Review Vol 98 No 4 Oct 1993 pp 1017 1049 Repressions Publicist n1 by Retrieved 2009 01 06 Encyclopaedia Britannica nin redaktorlari 14 yanvar 1999 Aleksandr Isayevich Solzhenitsyn britannica com ing Encyclopaedia Britannica Inc 2019 09 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 The Soviet occupation and incorporation at Encyclopaedia Britannica Edgars Dunsdorfs 1975 The Baltic Dilemma The case of the jure recognition by Australia of the incorporation of the Baltic States into the Soviet Union Nyu York Robert Speller amp Sons ISBN 9780831501488 Andres Kung 13 aprel 1999 Communism and Crimes against Humanity in the Baltic states ing rel ee 1 mart 2001 tarixinde arxivlesdirilib archive missing url cite web url accessdate missing url Robin Munro 2000 The Soviet Case Prelude to a Global Consensus on Psychiatry and Human Rights hrw org ing Columbia Journal of Asian Law 2017 11 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 SOVIET STUDIES sovietinfo tripod com Istifade tarixi 2019 05 28 The Scale and Nature of German and Soviet Repression and Mass Killings 1930 45 PDF 1 2 The Scale and Nature of Stalinist Repression PDF 1 2 Snyder Timothy 2011 01 27 Hitler vs Stalin Who Was Worse The New York Review of Books ingilis Istifade tarixi 2019 05 28 Rosefielde Steven 2008 Red Holocaust Routledge 17 ISBN 978 0 415 77757 5 Timothy Snyder 2012 Bloodlands Europe Between Hitler and Stalin Basic Books seh 384 ISBN 9780465032976 Richard Pipes 2001 Communism A History Random House Publishing Group seh 384 ISBN 9781588360960 Richard Pipes 2007 The Great Terror A Reassessment 40th anniversary edition by Conquest Robert 2007 Paperback Oxford University Press How Many Did Stalin Really Murder The Distributed Republic www distributedrepublic net Istifade tarixi 2019 05 28 STEPHEN G WHEATCROFT 1999 Victims of Stalinism and the Soviet Secret Police The Comparability and Reliability of the Archival DataD Not the Last Word PDF 51 EUROPE ASIA STUDIES seh 315 345 Montefiore Simon Sebag 2007 12 18 Stalin The Court of the Red Tsar ingilis Knopf Doubleday Publishing Group 643 ISBN 9780307427939 Robert Conquest Excess Deaths in the Soviet Union NLR I 219 September October 1996 New Left Review ingilis Istifade tarixi 2019 05 28 Restoring the Names ing dmitrievaffair com 30 oktyabr 2017 2018 01 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 Wall of Grief Putin opens first Soviet victims memorial BBC News ing bbc com 30 oktyabr 2017 2020 01 02 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 Putin otkryl v Moskve memorial Stena skorbi RBK ing rbc ru 30 oktyabr 2017 2019 11 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 fevral 2020 Edebiyyat RedakteRobert Gellately 2007 Lenin Stalin and Hitler The Age of Social Catastrophe Knopf ISBN 1 4000 4005 1 Conquest Robert 1986 The Harvest of Sorrow Soviet Collectivization and the Terror Famine Oxford University Press ISBN 978 0 19 505180 3 Courtois Stephane ve b eds 1999 The Black Book of Communism Crimes Terror Repression Harvard University Press ISBN 978 0 674 07608 2 Figes Orlando 2007 The Whisperers Private Life in Stalin s Russia Macmillan ISBN 978 0 8050 7461 1 Lindy Lifton Robert Jay 2001 Beyond invisible walls the psychological legacy of Soviet trauma East European therapists and their patients Psychology Press ISBN 978 1 58391 318 5 New directions in Gulag studies a roundtable discussion Canadian Slavonic Papers 59 no 3 4 2017 Nove Alec 1993 Victims of Stalinism How Many In Getty J Arch Manning Roberta T eds Stalinist Terror New Perspectives Cambridge University Press ISBN 978 0 521 44670 9 Ryan James 2012 Lenin s Terror The Ideological Origins of Early Soviet State Violence London Routledge ISBN 978 1138815681 Wheatcroft Stephen 1996 The Scale and Nature of German and Soviet Repression and Mass Killings 1930 45 PDF Europe Asia Studies 48 8 1319 1353 doi 10 1080 09668139608412415 JSTOR 152781 Lynne Viola New sources on Soviet perpetrators of mass repression a research note Canadian Slavonic Papers 60 no 3 4 2018 Xarici kecidler RedakteThe Purges and Repressions in the USSR Soviet Gulag Monsters USSR s Political Repression Documentaries What do Russians think of Stalin BBC News USSR political repressions Gulag museum in Moscow 30 Oct Day of Remembrance of Victims of Political Repressions in the USSRMenbe https az wikipedia org w index php title Sovet Ittifaqinda siyasi repressiyalar amp oldid 6074620, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.