Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Sirenik yupikləri və ya Sirenik eskimosları ( olan adı: Сиӷы́ныгмы̄́ӷа tək Сиӷы́ныгмы̄́ӷий cəm) — Rusiya Federasiyasının Çukotka Muxtar Dairəsində assimilyasiyaya məruz qalmış olaraq yaşayan Yupik qolundan bir Eskimos xalqıdır.
 | |||
Provideniya rayonunun (ağ rəngli) cənub sahilləri Sirenik yupiklərinin ana vətənidir | |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| Sibir Yupikleri içində assimilyasiya olunmuş | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Dini | |||
| Qohum xalqlar | |||
|
|
Sirenik Yupiklərinin dilləri digər Yupik dillərindən diqqətə çarpan şəkildə fərqlidir və bu fərqliliyə əsasında Menovşçikov (Меновщиков) kimi mütəxəssis dilçilər Sirenik Yupikçəsini Yupik dilləri xaricində dutaraq Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillərinin üçüncü ana qolu olaraq təsnif edər.
Özlərinə məxsus mədəniyyətləri böyük ölçüdə dəyişmişdir. İndiki vaxtda Rusiyada ayrı bir xalq olaraq qəbul edilməyib, Naukan və Sibir (Çaplino) yupikləri ilə birlikdə Asiya eskimosları adı altında xatırlanarlar.
Təsnifatı
-
- Aleut xalqı
- Eskimoslar
- Sirenik eskimosları
- Yupik xalqları
- Sirenik yupikləri
- Əsl Yupik xalqları
-
- İnyupiklər və ya Alyaska inuitləri
- İnuitlər və ya Kanada inuitləri
Tarix və Əhali
20-ci əsrin başlarında Sirenik yupikləri Provideniya (Провидения) ilə Preobrajeniya (Преображения) koyları arasında olan Sirenik və ya Sığınık (Сиӷы́ныӽ), İmtux (Имтух), Kınlığah (Кынлыӷаӽ), Asun (Асун) və Nunalıx (Нуналых) nöqtələrində yaşayırdı.
1895 yılında Sireniki (Sirinek) kəndində 79, İmtux kəndində də 43 danışanı var idi. 20-ci əsrin başlarında Sirenik yupikcəsini danışanlar 1954-ci ildə 130 nəfər ikən 1980-ci illərin başlarında yalnız 30 nəfər tərəfindən danışılırdı. 1988-ci ildə bu sayı 4-ə enmiş, 1997-ci ildə də son nəfər ölüncə də yox olmuşdur.
Dil
Anadilləri (Uqeghllistun) Valentina Vıye (Валентина Выйе) adlı son danışanının 1997-ci ildə ölməsiylə yox oldu. Anadillərini unudan Sirenik yupikləri indiki vaxtda Sibir yupikcəsinin Ungazik dialekti ilə və ya Rus dilində danışmaqdadır. Ruscayı indiki vaxtda xüsusilə gənclər seçim edir.
Ovçuluq və yığıcılıq
Bütün eskimos xalqları kimi Sirenik yupikləri də ovçu və yığıcıdır. Əvvəllər qayıqlarla balina, morj (айвыӽ), suiti kimi dəniz məməlilərini zıpkın (ипӽыта) ilə ovluyirlər idi.
Keçmişdə KQB tərəfindən edilən çox möhkəm idarələr indiki vaxtda o qədər möhkəm olmasa da Rus sərhəd mühafizə qrupları tərəfindən edilməkdədir və Rusiyadakı eskimosların balina və ya suiti avlaması icazəyə tabedir. Beynəlxalq Balinacılık Şurasını 1998-ci ildə Qrenlandiya balinası ovu üçün razı edə bildilər və ilk il iki dənə tutmağa başladılar.
Sirenik kəndindəki tək kürkü üçün tülkü yetişdirmə cütlüyü 1998-ci ildə qapadılıb. Suiti dərisini işləyən Tabakhane də bağlıdır. Morjlardan sabun edən fabrik də bağlıdır. Buradakı 200 qədər morj dişini işləyəcək avadanlıq yoxdur. Av vəsaitləri məhduddur. 1999-ci ildə ovçular hələ rəsmi olaraq kolhoz üzvü olaraq qeyd və ödənişləri nağd pul kimi deyil nizamsız şəkildə balina əti və ya morj dişi olaraq ödənilir. Bu gün Sirenik (və ya Sireniki) kəndində 600 adam vardır. İşsizlik (gənclərdə % 50), spirt və buna bağlı olaraq da cinayət günki Sirenik yupiklərinin ictimai məsələlərindəndir.
İstinadlar
- Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык 2012-04-15 at the Wayback Machine, Языки мира. Палеоазиатские языки. – М., 1997. – С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
- "Nikolai Vakhtin, Endangered Languages in Northern Siberia: Siberian Yupik and other Languages of Chukotka" (PDF). 2016-03-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2011-08-06.
- "Geoffrey York (19 Jan 1999), They battle the bottle and work for walrus Siberia's beleaguered". 10 April 2001 tarixində . İstifadə tarixi: 10 April 2001.
Xarici keçidlər
- www.kunstkamera.ru Поселок Сиреники 2012-05-19 at the Wayback Machine (Sirenik kəndi və yerliləri üzərinə İnternet'teki ən geniş fotoşəkil albomu)
- Эскимосы и береговые чукчи о гренландском ките
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sirenik yupikleri ve ya Sirenik eskimoslari olan adi Siӷy nygmy ӷa tek Siӷy nygmy ӷij cem Rusiya Federasiyasinin Cukotka Muxtar Dairesinde assimilyasiyaya meruz qalmis olaraq yasayan Yupik qolundan bir Eskimos xalqidir Sirenik yupikleri Provideniya rayonunun ag rengli cenub sahilleri Sirenik yupiklerinin ana vetenidirUmumi sayiSibir Yupikleri icinde assimilyasiya olunmusYasadigi erazilerRusiya Cukotka DiliSibir yupikcesi rus diliDiniPravoslavliq SamanizmQohum xalqlar Sirenik Yupiklerinin dilleri diger Yupik dillerinden diqqete carpan sekilde ferqlidir ve bu ferqliliye esasinda Menovscikov Menovshikov kimi mutexessis dilciler Sirenik Yupikcesini Yupik dilleri xaricinde dutaraq Sirenik Eskimocasi adi altinda Eskimo dillerinin ucuncu ana qolu olaraq tesnif eder Ozlerine mexsus medeniyyetleri boyuk olcude deyismisdir Indiki vaxtda Rusiyada ayri bir xalq olaraq qebul edilmeyib Naukan ve Sibir Caplino yupikleri ile birlikde Asiya eskimoslari adi altinda xatirlanarlar TesnifatiAleut xalqi Eskimoslar Sirenik eskimoslari Yupik xalqlari Sirenik yupikleri Esl Yupik xalqlari Sibir yupikleri Naukan yupikleri Alyaska yupikleri Nunivak cupikleri Supikler Inyupikler ve ya Alyaska inuitleri Inuitler ve ya Kanada inuitleriTarix ve Ehali20 ci esrin baslarinda Sirenik yupikleri Provideniya Provideniya ile Preobrajeniya Preobrazheniya koylari arasinda olan Sirenik ve ya Siginik Siӷy nyӽ Imtux Imtuh Kinligah Kynlyӷaӽ Asun Asun ve Nunalix Nunalyh noqtelerinde yasayirdi 1895 yilinda Sireniki Sirinek kendinde 79 Imtux kendinde de 43 danisani var idi 20 ci esrin baslarinda Sirenik yupikcesini danisanlar 1954 ci ilde 130 nefer iken 1980 ci illerin baslarinda yalniz 30 nefer terefinden danisilirdi 1988 ci ilde bu sayi 4 e enmis 1997 ci ilde de son nefer olunce de yox olmusdur DilEsas meqale Anadilleri Uqeghllistun Valentina Viye Valentina Vyje adli son danisaninin 1997 ci ilde olmesiyle yox oldu Anadillerini unudan Sirenik yupikleri indiki vaxtda Sibir yupikcesinin Ungazik dialekti ile ve ya Rus dilinde danismaqdadir Ruscayi indiki vaxtda xususile gencler secim edir Ovculuq ve yigiciliqButun eskimos xalqlari kimi Sirenik yupikleri de ovcu ve yigicidir Evveller qayiqlarla balina morj ajvyӽ suiti kimi deniz memelilerini zipkin ipӽyta ile ovluyirler idi Kecmisde KQB terefinden edilen cox mohkem idareler indiki vaxtda o qeder mohkem olmasa da Rus serhed muhafize qruplari terefinden edilmekdedir ve Rusiyadaki eskimoslarin balina ve ya suiti avlamasi icazeye tabedir Beynelxalq Balinacilik Surasini 1998 ci ilde Qrenlandiya balinasi ovu ucun razi ede bildiler ve ilk il iki dene tutmaga basladilar Sirenik kendindeki tek kurku ucun tulku yetisdirme cutluyu 1998 ci ilde qapadilib Suiti derisini isleyen Tabakhane de baglidir Morjlardan sabun eden fabrik de baglidir Buradaki 200 qeder morj disini isleyecek avadanliq yoxdur Av vesaitleri mehduddur 1999 ci ilde ovcular hele resmi olaraq kolhoz uzvu olaraq qeyd ve odenisleri nagd pul kimi deyil nizamsiz sekilde balina eti ve ya morj disi olaraq odenilir Bu gun Sirenik ve ya Sireniki kendinde 600 adam vardir Issizlik genclerde 50 spirt ve buna bagli olaraq da cinayet gunki Sirenik yupiklerinin ictimai meselelerindendir IstinadlarG A Menovshikov 1997 Sirenikskih eskimosov yazyk 2012 04 15 at the Wayback Machine Yazyki mira Paleoaziatskie yazyki M 1997 S 81 84 Geneticheski S e ya otnositsya k eskimossko aleutskoj seme po vsej veroyatnosti on predstavlyaet soboj poslednij sohranivshijsya oskolok tretej vetvi eskimosskih yazykov naryadu s yupikskoj i inuitskoj On harakterizuetsya znachitelnym shodstvom sintaksisa i otchasti morfologicheskoj struktury s yazykami yupikskoj gruppy vmeste s tem leksika i v kakoj to stepeni fonetika vklyuchaet znachitelnoe chislo otlichayushihsya elementov Nikolai Vakhtin Endangered Languages in Northern Siberia Siberian Yupik and other Languages of Chukotka PDF 2016 03 03 tarixinde PDF Istifade tarixi 2011 08 06 Geoffrey York 19 Jan 1999 They battle the bottle and work for walrus Siberia s beleaguered 10 April 2001 tarixinde Istifade tarixi 10 April 2001 Xarici kecidlerwww kunstkamera ru Poselok Sireniki 2012 05 19 at the Wayback Machine Sirenik kendi ve yerlileri uzerine Internet teki en genis fotosekil albomu Eskimosy i beregovye chukchi o grenlandskom kite