fbpx
Wikipedia

Səlim xan (Şəki xanı)

Avqust 29, 2021

Səlim xan — Şəki xanı; iki dəfə − birinci dəfə 1795-1797, ikinci dəfə isə 1805-1806-cı illərdə, hər dəfə də 2 ildən də az müddət ərzində hakimiyyətdə olmuş, lakin xan olmaq uğrunda mübarizəsini sonra yenə də davam etdirməsi səbəbindən, adı XIX əsrin birinci rübündə daha uzun müddət ərzində, vaxtaşırı olaraq dövrün siyasi gündəmlərində hallanmışdı. Şəki xanlarından Məhəmmədhüseyn xanın oğlu, Hacı Çələbi xanın nəticəsi, Məhəmmədhəsən xan ilə Fətəli xanın atabır qardaşı, Hüseyn xanın isə atası idi.

Səlim xan
Sələfi Məhəmmədhəsən xan
Xələfi Məhəmmədhəsən xan
IX Şəki xanı
ən geci 25 fevral 1805 — 4 noyabr 1806
Sələfi Fətəli xan
Xələfi Fətəli xan və Məmməd bəy
(Müvəqqəti şura,-ən uzağı 59 gün)
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi ?
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Osmanlı İmperiyası, Kir şəhəri
Sülalə Qara Keşiş nəsli
Atası Məhəmmədhüseyn xan
Anası gürcü İvan Baqrationinin qızı, Pyotr və Davud Baqrationilərin bacısı
Həyat yoldaşı Tutu bəyim (Ibrahim xanın qızı)
Uşaqları Hüseyn xan, Hacı xan, Süleyman xan, Fəxrunnisə xanım, Asiya bəyim .

Səlim xan Şəki xanı ikən hakimiyyətini möhkəmləndirmək və düşmənlərinə qarşı hərbi dəstək almaq üçün əvvəl xanlığını Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatmışsa da, bacısının Qarabağda ruslar tərəfindən öldürülməsindən sonra, dərhal Şəki xanlığı ərazisindəki rus qoşununu bu ərazidən çıxartmış, bundan 4 ay sonra əks-hücuma keçən ruslara silahlı müqavimət göstərmiş, lakin sonda məğlub olaraq İrana qaçmışdır. O, hakimiyyətini geri qaytarmaq ümidiylə bir neçə dəfə İrandan silahlı dəstə ilə Şəkiyə yürüş etsə də uğur qazana bilməyərək geri çəkilmiş, bir müddət İranda yaşadıqdan sonra Türkiyəyə getmiş və 12 aprel 1826-cı il tarixdə Osmanlı İmperiyası ərazisindəki Kir şəhərində vəfat etmişdir. Bundan az sonra, elə həmin ilin 11 avqust tarixində isə Səlim xanın oğlanlarından biri - Hüseyn xan, Şəki xanı ola bilmiş, lakin onun hakimiyyət dövrü də çox çəkməmiş, cəmi 3 aya yaxın davam etmişdir.

Həyatı və siyasi fəaliyyəti

Şəki xanı olmasına qədər qardaşı Məhəmmədhəsən xanla münasibətləri

Mənbələrdə Səlim xanın həyatının Şəkidə hakimiyyətə gəlişinə qədərki dövrü haqqında demək olar ki heç bir məlumat yoxdur. Bircə o göstərilir ki Səlim xan sələfi olan qardaşı Məhəmmədhəsən xanın onu “birütbə” saxlamasını və digər qardaşı Fətəli xanın gözlərini çıxartdırmasını gördükdən sonra “Şəki vilayətinin bəylərindən özünə yoldaş eləyib, tarixi-islamiyyə 1199 (1784/1785) olanda” (digər bir mənbədə 1795-ci illin mart ayında) Şəkidən Cara qaçmış və qardaşını devirmək əzmiylə orada özünə qoşun toplamışdı. 1795-cı ilin son aylarında isə qardaşı Məhəmmədhəsən xan Şəki qoşunu ilə Muğanda – orada qışlayan İran şahı Ağa Məhəmməd şah Qacarın sərəncamında, olarkən Səlim xan Əliskəndər Hüzzatinin başçılıq etdiyi Car və Avar qoşunu ilə Cardan Şəkiyə doğru hərəkət edir. Məhəmmədhəsən xan bunu bilən kimi Ağa Məhəmməd şahdan da əlavə qoşun götürüb Səlim xanı qovmaq üçün Şəkiyə qayıdır. İki qardaş arasında ən şiddətli döyüş Göynük kəndi yaxınlığında baş verir, Səlim xan məğlub olub geri çəkilir. Məhəmmədhəsən xan isə Nuxaya qayıdır, lakin sonra Xaçmaz mahalının Tərkeş kəndində onu gözləyən Dəvəli Mustafa xan Qacar adlı İran sərkərdəsinin yanına getdikdə, sonuncu adı çəkilən, şahın sifarişinə uyğun olaraq, onun gözlərini çıxartdırır və özünü də dustaq edərək Təbrizə göndərir. Məhəmmədhəsən xana qarşı belə aqressiv münasibətin səbəbi isə güman edildiyinə görə bu ola bilərdi ki, onun tərəfində Göynükdə vuruşmuş iranlılardan ölən və yaralanan çox olmuşdur.

Birinci hakimiyyət dövrü (1795-1797)

Məhəmmədhəsən xanın kor edilməsi və Təbrizə göndərilməsi nəticəsində onunla hakimiyyət davası edən qardaşı Səlim xanın Şəki xanlığında hakimiyyətə yiyələnə bilməsi üçün gözlənilməz fürsət yarandı. Əlbəttə ki Səlim xan bu imkandan yararlandı, o, Nuxaya gəldi və hakimiyyətə yiyələndi.

Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixlərdə Səlim xanın Şəkidə birinci dəfə hakimiyyətə gəlməsi tarixi belə göstərilir:

 Alicah Səlim xanın Şəki vilayətini Məhəmmədhəsən xanın əlindən alması tarixi: cəmadiyül-əvvəl 1210 ( 13 noyabr/12 dekabr 1795) . 

Səlim xan Şəki xanı olduqdan sonra qardaşı Məhəmmədhəsən xanın 7 azyaşlı oğlunu öldürtdürdü. Onlardan biri qubalı Fətəli xanın bacısı oğlu idi.

1796-cı ilin əvvəllərində Ağa Məhəmməd şah Qacar İrana çəkildi. Əvəzində isə Cənubi Qafqaza şimaldan general Valerian Zubovun başçılığı altında rus qoşunları yeridildi. Ruslar Xəzərsahili əraziləri tutduqdan sonra Gəncəyə doğru hərəkət etdilər. Cavad xan müqavimət göstərməyib qalanı onlara təslim etdi. Bu arada – 18 iyul tarixində, rus hərbi düşərgəsinə gəlmiş Səlim xanın nümayəndəsi Səlim xanın xahişini çatdırdı ki, bir nəfər hörmətli şəxsi göndərsinlər və o, yəni Səlim xan, həmin hörmətli şəxsin qarşısında xalqla birlikdə Rusiyaya sədaqət andı içmək istəyir. General Valerian Zubovun rus çariçası II Yekaterinaya göndərdiyi 5 avqust tarixli məktubundan məlum olur ki, tezliklə o, Səlim xanın xahişini yerinə yetirmiş, Səlim xan isə Sədaqət andı mətnnini (rus. присяжный лист) imzalamışdır.

Lakin az müddət sonra – elə həmin ilin sonlarında, II Yekaterina vəfat etdi, onun yerinə taxta çıxan I Pavel isə beynəlxalq vəziyyətlə əlaqədar olaraq rus qoşunlarını Cənubi Qafqazdan geri çağırdı. Bundan sonra – 1797-ci ildə, Ağa Məhəmməd şah Qacar ikinci dəfə Cənubi Qafqaza yürüşə başladı. O, birincici yürüşü zamanı kor etdirdiyi sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı da özü ilə götürmüşdü. Məlum olduğu kimi, bu yürüşü zamanı – iyun ayında, Ağa Məhəmməd şah Şuşa qalasında öz adamlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Ölümündən təxminən 1 ay əvvəl isə o, sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı yenidən Şəkidə hakimiyyətə gətirmişdi. Bunun dəqiq vaxtı isə Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:

 Məhəmmədhəsən xanın Təbrizdən gəlməsi və Səlim xanın getməsi tarixi: 12 zilqədə 1211 (9 may 1797) 

Amma digər mənbələrdə Məhəmmədhəsən xanın yalnız Ağa Məhəmməd şah Qacarın ölümündən sonra, özü də Şamaxı xanı Mustafa xanın köməyi ilə ikinci dəfə Şəkidə hakimiyyətə gətirilməsi göstərilir.

Şəkidə təkrarən hakimiyyətə gəlməsi üçün siyasi mübarizəsi

1801-ci ildə Gürcüstan Rusiya İmperiyasına birləşdirildi və bundan sonra rusların Cənubi Qafqazda hegemonluğu gündən-günə artmağa başladı. Onlar 1804-cü ilin əvvəlində Gəncə xanlığını işğal etdikdən sonra isə Şəki xanlığı qərbdən daha çox rus hakimiyyəti altında olan ərazilərlə əhatə olundu.

Belə bir şəraitdə Səlim xan Şəkidə bir daha hakimiyyətə gəlmək üçün rusların dəstəyindən istifadə etmək istəyirdi. O, bu məqsədlə Rusiya qoşunlarının Gürcüstandakı baş komandanı knyaz Pavel Sisianova məktublar yazdı. İlk məktubu imzasız olduğu üçün knyaz Pavel Sisianov onu cavablandırmağı özünə yaraşdırmayıb, bu işi – yəni cavab yazmaq işini, polkovnik Pavel Karyaginin öhdəsinə buraxdı. Sonuncu adı çəkilən isə Səlim xan üçün “imzasız məktuba Rusiyada heç kimin hörmət etmədiyini” vurğulamaqla, həm də ona məsləhət görmüşdü ki “əgər nəyəsə nail olmaq istəyirsə, yaxşı olar ki Tiflisə gəlsin”. Lakin Səlim xan Tiflisə getmədi, əvəzində dəstək üçün Şamaxı xanı Mustafa xana müraciət etdi. Mustafa xan isə Səlim xanın təklifindən öz məqsədi üçün istifadə etmək istəyirdi. Polkovnik Karyaginin 12 mart 1805-ci tarixli raportunda xatırlanır ki, raport yazılan vaxtdan bir müddət əvvəl,

 Mustafa xan guya Səlim xanın sifarişini yerinə yetirirmiş kimi, Şirvan ordusu ilə Şəki xanlığının sərhədlərinə doğru hərəkət edib. Məhəmmədhəsən xan da Şəki ordusunu götürüb vuruşmaq əzmiylə əvvəl Mustafa xanın qarşısına - vuruşmağa, gedib, lakin sonda, vuruşmaq fikrindən vaz keçib, ordusunu buraxıb və özünü təkcənə Mustafa xana təslim edib. Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı əsir kimi Şamaxıya göndərib, Səlim xana isə deyib ki ona inanmır, bu şərtlə onu Şəkidə xan edə bilər ki, oğlunu və qızını əvvəlcə “əmanət” kimi ona versin. Səlim xan o saat Mustafa xanın tələbini yerinə yetirib. Amma Mustafa xan ürəyində Şəki xanlığını özü ələ keçirmək istəyirmiş və buna görə də, öz naiblərini gizlincə Nuxa şəhərinə göndəribmiş ki, şəhəri idarə etsinlər və Məhəmmədhəsən xanın adından onun bütün xəzinəsini tələb etsinlər. Səlim xan isə bunu və özünün aldadıldığını bilən kimi, naiblərin göndərilməsi barədə Nuxadakı kor qardaşı Fətəli ağaya xəbər ötürə bilib. Nuxa adamları ayağa qalxıb Mustafa xanın naiblərini qovublar və Fətəli ağanı müvəqqəti xan seçiblər. Mustafa xan nuxalıların seçimi ilə razılaşmağa məcbur olub və yeni Şəki xanı seçilmiş Fətəli xana məktub yazıb oğlunu “əmanət” kimi Şamaxıya göndərəcəyi təqdirdə onu Şəki xanı kimi tanıyacağını bildirib. Fətəli xan həmin saat oğlunu Mustafa xanın yanına yollayıb. Bundan sonra Mustafa xan Səlim xana onu Şəkidə xan edəcəyi barədə verdiyi vədindən imtina edib və bildirib ki əvəzində ona Şirvanda yaxşı bir mahal verə bilər. Səlim xan əvvəlcə bu təkliflə razılaşıb, lakin Mustafa xanın yanından ayrılan kimi, birbaşa Nuxaya gedib və hamı tərəfindən, o cümlədən qardaşı Fətəli xan tərəfindən Şəki xanı kimi qəbul olunub. 

Raportda təsvir edilən hadisələrin nə vaxt başlayıb nə vaxt bitdiyini bilmək üçün isə aidiyyatı olan digər məlumatlara da diqqət yetirilməsinə ehtiyac var. Məsələn, Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə onun atası “iki-üç ay” xanlıq etmiş, Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı Nuxa qalasını qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti olaraq qalaya daxil olmuşdur. Pavel Sisianov isə Səlim xana yazdığı 28 yanvar 1805-ci il tarixli məktubunda Mustafa xanın Nuxaya öz naiblərini göndərməsi, Şəki xanlığını Səlim xana vermək istəməməsi, Fətəli xanın Nuxada xan olması barədə yayılan şayiələrdən təəssüfləndiyini və bu şayiələrin doğru olmaması üçün dua etdiyini, növbəti – 25 fevral, 1805-ci il tarixli məktubunda isə Səlim xanın yenidən Nuxada xan olmasına görə sevindiyini və bu münasibətlə onu təbrik etdiyini bildirmişdir. Beləliklə, aydınlaşır ki bu hadisələr, o cümlədən Fətəli xanın xanlıq dövrü, raportda təsvir edildiyi kimi heç də bir-iki gün ərzində başlayıb sona çatmadığı kimi, Kərim ağa Şəkixanovun yazdığı kimi də heç də iki-üç ay davam etməmiş, təxminən, bir aya yaxın müddət ərzində baş vermişdir.

İkinci hakimiyyət dövrü (1805-1806)

Rus hərb tarixçisi Nikolay Dubrovin Səlim xanın Mustafa xanı Şəkidən çıxrtmasını və hadisələrin sonrakı gedişatını belə təsvir edir:
 Həqiqətən də tezliklə xəbər əldə edildi ki, Mustafa Şəki sərhədlərinə yaxınlaşır. Baş komandanın əmri ilə Yelisavetpoldan mayor Yakimovun başçılığı altında 300 nəfərlik qoşun və iki top Səlim xana köməyə göndərildi. Köməyə gedənlər Dəhnə kəndi yaxınlığında şəkililərlə birəşən kimi mayor Yakimov Mustafanın üzərinə getdi və onun 6 min nəfərdən ibarət qoşununu Şəki torpağında məğlub etdi. Mustafa geri çəkildi və Cəyirli xəndəklərinə sığındı.

Qələbədən ruhlanan Səlim xan knyaz Sisianovdan hücumu davam etdirmək və Şamaxını tutmaq üçün icazə istədi. Baş komandan buna razılıq verməsə də mayor Tarasovu Mustafanın yanına bu bəyanatla göndərdi ki, Səlim Rusiya təbəəsidir, buna görə də əgər Mustafa düşmənçilikdə davam edəcəksə, onda Rusiya tərəfindən cəzalandırılacaqdır.

Şirvan hakimi Səlimlə barışdı; and içdi ki onunla dostluq edəcək, tutub saxladığı adamlarını, sürülərini qaytaracaq və knyaz Sisianova da yazılı şəkildə bildirdi ki, o heç vaxt Rusiya imperatorunun istəyinə qarşı çıxmaq fikrində olmamışdır.		 

Necə ki Səlim xanın Şəkidə xan olması ruslar tərəfindən sevinclə qarşılanmışdı, eləcə də bundan sonra ruslar Səlim xanın hakimiyyətdə qalması üçün ona dəstək nümayiş etdirdilər. Məsələn, Səlim xanın Şəkidə ikinci dəfə xan olmasından az sonra Şamaxı xanı Mustafa xan Şəki xanlığına yürüş edərkən Səlim xan rusların hərbi yardımından istifadə etmişdir. Başqa sözlə, Pavel Sisianov Səlim xana yazdığı 19 mart 1805-ci il tarixli məktubunda Səlim xanın sərəncamına Yelisavetpoldakı rus ordusundan mayor Yakimovun başçılığı altında 300 nəfər və 2 top göndərilməsi barədə göstəriş verdiyini, növbəti, 3 aprel tarixli məktubunda isə həmin hərbi yardımın nəticəsi olaraq, Mustafa xanın Şəki torpağında məğlubiyyətə uğramasını qeyd etmişdir.

Şəki xanlığının Rusiyanın tərkibinə keçməsi barədə Kürəkçay traktatını imzalaması

 
“Gələsən-Görəsən” qalasının xarabalığı, 2011-ci il – Səlim xan 1805-ci ilin yayında, İrandan gözlənilən hərbi müdaxiləni məhz bu qalada dəf etmək fikrində idi.

26 may 1805-ci il tarixdə Pavel Sisianovun Kürəkçay çayı sahilində qurduğu düşərgədə Qarabağ xanı İbrahim xan Qarabağ xanlığının Rusiya İmperiyası tərkibinə keçməsi barədə Kürəkçay traktatına imza atdı. İbrahim xan Səlim xanın həm qayınatası, həm də bacısının əri idi. İbrahim xandan sonra Səlim xan da Pavel Sisianovun düşərgəsinə getdi və 2 iyun 1805-ci il tarixdə 2-ci Kürəkçay traktatını — Şəki xanlığının Rusiya İmperiyası tərkibinə keçməsi barədə sənədi imzaladı.

İbrahim xan və Səlim xan Pavel Sisianovun düşərgəsinə hər biri 600 atlı ilə gəlmişdi və onların orada qaldıqları hər gün üçün 100 qızıl çervon pul xərclənilmişdi. Bundan başqa, ruslar İbrahim xana və Səlim xana əlavə olaraq pul və qiymətli hədiyyələr də təqdim etmişdilər.

Tezliklə — 22 iyul 1805-ci ildə isə rus çarı I Aleksandr Səlim xanın adına fərman verib, Kürəkçay traktatını təsdiqlədi və Səlim xana general-leytenantı rütbəsi verdi. Bundan başqa, Çar Aleksandr Şəki xanlığının Rusiya İmperiyasının tərkibinə keçməsinin rəmzi olaraq, Səlim xana Rusiyanın gerbli bayrağı ilə bir qılınc da göndərdi.

Şamaxı xanı Mustafa xanla yeni münasibətləri

Pavel Sisianov Kürəkçay çayı sahilindəki düşərgəsində ikən Qarabağ və Şəki xanları kimi Şamaxı xanı Mustafa xanın da traktat imzalamasını istəmişdi, lakin Mustafa xan, o vaxt onun yanına getmədi. Bundan sonra Pavel Sisianov hesab etdi ki əgər Mustafa xan öz xoşu ilə xanlığını Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatmaq istəmirsə, deməli, bunu ona zorla məcbur etmək lazımdır və Şamaxı xanlığına qarşı hərbi əməliyyatların başlanılmasına qərar verdi. Lakin Səlim xan Pavel Sisianov qarşısında Mustafa xanı yola gətirəcəyinə boyun olaraq hərbi əməliyyat barədə qərarının icrasını təxirə sala bildi. Bundan sonra Səlim xan oğlu üçün Mustafa xanın qardaşı qızına elçi göndərdi. Nəticədə iki keçmiş düşmən bir-biri ilə yaxınlaşdı və qohumlaşdı. Daha sonra Səlim xan Mustafa xanla onun Pavel Sisianovun yanına getməsi, traktat imzalaması üçün danışıqlara başladı. O, Mustafa xanın Pavel Sisianovun yanında olacağı müddət ərzində təhlükəsizliyinə əmin olması üçün hətta öz oğlunu da girov kimi ona verməyi vəd etmişdi. İki həftə keçdi, lakin Mustafa xan yenə də Pavel Sisianovun yanına getmədi. Səlim xan Mustafa xanı yola gətirmək üçün yenə vaxt istədi. Pavel Sisianov əlavə dörd gün də vaxt verdi. Bu müddət bitdi, lakin Mustafa xandan heç bir cavab gəlmədi. Onda Pavel Sisianov 10 dekabr tarixdə özü Mingəçevir keçidinə gəldi və Səlim xana göstəriş verdi ki, 500 Şəki süvarisi ilə Göyçaya − Şəki-Şirvan sərhədinə getsin. 12 dekabrda ruslar Mingəçevir keçidini keçib, Şəki xanlığının ərazisi ilə Şamaxı xanlığına doğru irəliləməyə başladılar və 23 dekabrda Yeni Şamaxının 5–6 km-liyində olan “Bəyim arx” deyilən yerə çatdılar. Buradan isə Mustafa xanın iqamətgahı olan Fitdağ qalasına istiqamət götürdülər. Rusların lap yaxınlaşdığını görən Mustafa xan Pavel Sisianovdan təhlükəsizliyinə yüksək təminat aldıqdan sonra onun yanına getdi və 6 yanvar 1806-cı il tarixində Şamaxı xanlığının Rusiyanın tərkibinə keçməsi barədə traktatı imzalamağa məcbur oldu.

Ruslara qarşı çıxması

 
Cənubi Qafqaz Səlim xanın hakimiyyətdə olduğu dövrə yaxın illərdə (1809-1817)

Pavel Sisianov Şamaxı xanlığını Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatdıqdan sonra, yürüşünü Bakı xanlığı istiqamətində davam etdirir, lakin 20 fevralda Bakı xanı ilə danışıqlar zamanı öldürüldü. Bundan sonra 14 iyunda, Qafqaz xəttində və Gürcüstanda Rusiya qoşunlarının baş komandanı vəzifəsinə İvan Qudoviç təyin olundu.

Bu arada – iyun ayının 12-də, şahzadə Abbas Mirzənin başçılığı altında 20 minlik İran ordusu Şuşa qalasına yaxınlaşmışdı. Qaladakı rus qoşununun komandanlığı İbrahim xanın İrana meyl etməsindən şübhələnib, onu bəzi ailə üzvləri və qulluqçuları ilə birlikdə gülləboran etdilər. O cümlədən, İbrahim xanın arvadlarından biri – Səlim xanın bacısı da həmin qətliamda dünyasını dəyişdi. Rusların törətdikləri bu hadisəni və bacısının öldürülməsini bilən Səlim xanın reaksiyası isə sərt və qəti oldu – dərhal Şəkidəki rus qoşunlarını öz xanlığının ərazisindən qovdu.

Rus qoşununu Şəki xanlığı ərazisindən çıxarması

Bu zaman Şəki xanlığı ərazisində - Səlim xanın iqamətgahı olan Nuxa qalasından 20 verst (təxm. 21 km.) kənardakı hərbi düşərgədə, rusların 17-ci yeger alayının mayoru İvan Parfyonovun başçılıq etdiyi bir dəstə vardı. Dəstə Tiflis müşketyor alayından olan 285 nəfərdən ibarət idi və onların da istifadəsində 2 top vardı.

Rus hərb tarixçisi N.F.Dubrovinin yazdığına görə,

Səlim xan İbrahim xanın öldürülməsindən xəbərdar olan kimi, mayor Parfyonovun yanına adam göndərib, təcili öz yanına gəlməsini istəyir. Səlim xanın göndərdiyi adam Parfyonova deyir ki, xan onunla təcili görüşmək istəyir, guya, iranlıların onun xanlığına yaxınlaşması barədə ciddi bir məlumat alıb və niyyəti də budur ki, rus dəstəsi ilə öz qoşununu birləşdirib sərhəddə doğru - düşməni qarşılamağa getsin. Parfyonov Səlim xanın dəvətini qəbul edir, bir adütant və 15 nəfər mühafizəçi kazak ilə birlikdə səhər tezdən düşərgəni tərk edir. Nuxaya 7 verst qalanda, Səlim xanın 3 min nəfərlik hərbi düşərgəsi ilə qarşılaşır. Qarşılaşdığı bu mənzərə onu iranlıların yaxınlaşması barədə şayiənin doğru olmasına daha da inandırır və heç nədən şübhələnmədən Səlim xanın hərbi düşərgəsinə gedir. Onu burada xanın məmurlarından biri qarşılayır, onunla müxtəlif məsələlər barədə 4 saat söhbət etdikdən sonra, adütantı ilə birlikdə öz çadırına dəvət edir, özü isə onların gəlişi barədə xana məlumat vermək adıyla çıxıb gedir. 1 saatdan sonra 100 nəfər silahlı şəkili onun mühafizəçi kazaklarına qəfildən hücum edirlər, bəzisini qılıncdan keçirirlər və bəzisini isə tərksilah edirlər. Şəkililər kazakların paltarlarını cırırlar, onları bir alt paltarında saxlayıb əllərini arxadan bağlayırlar və atlarını da götürürlər. Eyni vaxtda 6 nəfər əlində sıyrılmış xəncərlə Parfyonovun olduğu çadıra soxulur, onu da yerə yıxıb ağzını bağlayırlar, bütün qiymətli əşyalarını və pullarını götürürlər, əllərini arxadan bağlayıb, belə bir vəziyyətdə, piyada, qova-qova və güclü mühafizə altında Nuxa qalasına aparırlar. Lakin bir-neçə saat Nuxa qalasında zindanda saxladıqdan sonra yenidən həmin yerə - Səlim xanın düşərgəsinə, gətirirlər və burada axşam ona bildirirlər ki, onları azad edirlər, bu şərtlə ki, başçılıq etdiyi dəstəni Şəki xanlığı ərazisindən çıxartsın.

Parfyonov gecə vaxtı öz düşərgəsinə qayıdır, orada ona məlumat verirlər ki, gündüz Şəki qoşunları düşərgəyə yaxınlaşıbmış və düşərgədən atəş açılmasına baxmayaraq, şəkililər rusların düşərgə ətrafında otlayan atlarını qovub dağıdıblarmış.

Səhər rus hərbi düşərgəsi Şəki qoşunu tərəfindən mühasirəyə alınır və ruslardan tələb olunur ki, onlar həmin saat Şəki xanlığı ərazisini tərk etsinlər.

Beləliklə, Cənubi Qafqazda ilk dəfə olaraq rus qoşunu tutduğu mövqeni tərk etməyə məcbur edilir. Bu hadisə barədə Parfyonovun 24 iyun (Yuli təqvimi ilə: 12 iyun) tarixli raportunda məlumat verdiyini nəzərə alsaq, onun 23 iyun tarixində həbs edildiyini, rus qoşunlarının isə 1 gün sonra - 24 iyun tarixində, Şəki xanlığı ərazisini tərk etdiyini güman etmək olar.

Rus hərb tarixçisi bu hadisəni Cənubi Qafqazda qalibiyyətlə hərəkət edən rus ordusu üçün biabırçılıq kimi qiymətləndirmişdi.

Ruslarla toqquşma

Oktyabrın sonunda rus general-mayoru Pyotr Nebolsin böyük bir qoşunla Şəki xanlığının ərazisinə daxil oldu. Qoşunun şəxsi heyəti 26 zabitdən və aşağı rütbəli 886 nəfərdən ibarət idi və onların istifadələrində 5 top vardı. Bundan başqa, mayor Prosvirkin Sevastopol alayından 235 nəfərlə və 2 topla Mingəçevir keçidində, həmçinin Tiflis alayının mayoru Tokarev qarnizondan 875 nəfərlə Yelisavetpolda dəstək üçün hazır vəziyyətdə durmuşdular.

General Nebolsin Arvatan deyilən yerə çatanda ona məlumat verilir ki Nuxa şəhərinin bütün əhalisi dağlara çıxarılıb. Səlim xan özü isə müqavimət göstərmək fikrindədir və başına 1000-ə qədər silahlı yığıb.

Rus hərb tarixçisinin yazdığına görə, Səlim xanın süvariləri Arvatanda rus hərbi düşərgəsinə lap yaxınlaşmışdılar, lakin hücum etməyə cəsarət etməyiblərmiş. Bu zaman General Nebolsin Səlim xandan tələb edir ki oğlunu “əmanət” versin, Səlim xanın cavab məktubunda isə müxtəlif məsələlərdən söhbət açılır, amma “əmanət” məsələsinə heç toxunulmur. Arvatandan Nuxaya doğru hərəkətə keçən general Nebolsin Əyriçay üstündəki körpüdə və Qışlaq kəndində şəkililərin ciddi müqaviməti ilə üzləşir.

  • Şəki xanlığının ordusu döyüşdə - 4

  • Şəki xanlığının ordusu döyüşdə - 3

  • Şəki xanlığının ordusu döyüşdə - 2

  • Şəki xanlığının ordusu döyüşə başlayır - 1

Ən şiddətli döyüş noyabrın 3 də (Yuli təqvimi ilə oktyabrın 22-də) Nuxanın 2 verstliyində baş verir - 8 min nəfər şəkili, hansı ki, onların içində ləzgilər də vardı, dörd bir tərəfdən ruslara hücum edirlər. Döyüş səhər saat 8-dən axşam saat 7-yə qədər davam edir. Bu döyüşdə rusların əlinə keçmiş qənimətlərin içində xanlığın altı bayrağı da olmuşdu.

  • 1. Şəki xanlığının bayraqlarından biri

  • 2. a. Şəki xanlığının bayraqlarından biri

  • 2. b. Şəki xanlığının bayraqlarından biri

  • 3. Şəki xanlığının bayraqlarından biri.

Ruslar gecəni Nuxanın 1 verstliyində keçirirlər və səhər - 4 noyabr tarixində, döyüşü davam etdirib Nuxanı tuturlar. Səlim xan dağa qaçır.

Abbasqulu ağa Bakıxanovun yazdığına görə

"Səlim xan qabaqcadan Naibüssəltənədən (İran şahzadəsi Abbas Mirzədən) çoxlu pul almışdı, Car və Avar ləzgilərini gətirib, mükəmməl qüvvə ilə yerin çətinliyinə və lazımi hazırlığa arxalanaraq müqavimətə girişdi. Müharibə zamanı ləzgilər qaçdı..." .

Rus mənbəsinin verdiyi məlumata görə bu döyüşlərdə qarşı tərəfdən 500-dək adam öldürüldüyü halda, onlardan - yəni ruslardan, aşağı rütbəli cəmi 23 nəfər həlak olmuş, 4 zabit və aşağı rütbəli 27 nəfər isə yaralanmışdı.

Döyüşdən az sonra
 
Nuxa qalası, XIX əsrə aid fotoşəkil. Bu qala vaxtilə Səlim xanın iqamətgahı idi və 4 noyabr 1805-ci il tarixdə ruslar tərəfindən doyüş yolu ilə tutulmuşdu. (1871-ci ildə çəkilmiş foto. Müəllif Yemakovdur. Şəklin neqativi Tbilisi Tarix Muzeyində, Yermakovun şəxsi arxivindədir. Fotonun azacıq fərqli bir nüsxəsi isə Bakıda Əlyazmalar İnstitunda saxlanılır. Hər iki yerdə şəklin altında rusca yazılmışdır: «Нуха; Мечеть и банья». Lakin Qala divarlarına bitişik tikilinin üzərində lövhə var və o lövhədə rusca yazılmışdır: «Цейхгауз елиcаветпольского местного батальона (Yelisavetpolun yerli batalionunun silah anbarı)», buna görə də şəkildəki qala Gəncə qalası da ola bilər.)

Şəhər ruslar tərəfindən tutularkən, burada əvvəl onların özlərindən başqa kimsə gözə dəymirdi. Dağlara qalxmış əhalinin Səlim xan tərəfindən daha da uzaqlara deportasiya edlilməsinin qarşısının vaxtında alınması və dağlardakı adamların öz evlərinə qaytarılması üçün general Nebolsin mayor Solovyovun başçılığı altında 300 nəfərlik bir dəstəni 2 topla tez-tələsik dağlara göndərdi. Adamlar tezliklə dağlardan düşüb öz evlərinə qayıtdılar, şəhərdə və ətraf kəndlərdə həyat öz əvvəlki axarında davam etməyə başladı.

Səlim xanın yaxınları isə şayiə buraxmışdılar ki, guya o, bəzi bəylərlə birlikdə Arazın o biri tayına - Ərdəbilə qaçıb, amma ruslar dəqiqləşdirə bilirlər ki, əslində o, qohumu Şamaxı xanı Mustafa xanın yanında gizlənir. Ruslar Mustafa xana məktub yazıb tələb edirlər ki, Səlim xanı onlara təslim etsin. Mustafa xan isə öz növbəsində ruslara cavab yazır ki, Səlim xan onun ərazisini az müddət əvvəl tərk etmişdir. Sonra ruslar öyrənirlər ki Səlim xan Göynük kəndindədir. Ona imkan verirlər ki, ailəsi və yaxınları ilə birlikdə Kəldək kəndinə köçsün. Səlim xan noyabrın 11-də (Yuli təqvimi ilə oktyabrın 30-da) general Nebolsinin yanına məktubla bir adam göndərib xahiş edir ki, həmin adamı məktubla birlikdə Tiflisə yola salsın. Onun xahişi yerinə yetirilir. Lakin əvəzində Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı Qraf Qudoviç Nebolsindən tələb edir ki, Səlim xanı ya tutsun, ya da tuta bilmirsə Kəldəkdən qovsun və onun Şəki xanlığı ərazisində yaşamasına imkan verməsin. Qraf Qudoviçin bu sərəncamından sonra Səlim xan Şəkidə çox qala bilmir və İrana gedir.

General Nebolsin Şəki xanlığının idarəsini müvəqqəti olaraq Fətəli xan və Məmməd ağaya tapşırmışdı. Əhali bu seçimdən razı idi, lakin bir çoxları Səlim xanın qayıdacağından ehtiyat edirdilər və həmin səbəbdən də xan üsul-idarəsinin tamamilə ləğv edilməsini istəyirdilər. Ona görə ruslar Səlim xanı bütün imtiyazlarından, o cümlədən general-leytenant rütbəsindən də məhrum etdilər ki camaat onun bir daha xan olmayacağına əmin olsun. Səlim xan isə İrana getdi.

Qraf Qudoviç Şəkiyə kimi xan təyin etmək barədə bir aydan çox fikirləşdi və nəhayət, dekabr ayında, keçmiş Xoy xanı Cəfərqulu xana - hansı ki Tiflisdə elə öz yanında idi, ona Şəki xanı olmağı təklif etdi. Cəfərqulu xan Qraf Qudoviçin təklifini məmnuniyyətlə qəbul etdi və Şəki xan təyin edildi.

Həyatının son 20 ili

Səlim xan hakimiyyətini geri qaytarmaq üçün bir neçə dəfə İrandan silahlı dəstə ilə Şəkiyə yürüş etmiş, lakin bu cəhdləri uğursuz olmuşdu.

O, 1818-ci ildə İranda Ərdəbilin Meşgin mahalında yaşayırdı (Azərbaycan dramaturgiyasının banisi hesab edilən Mirzə Fətəli Axundov öz “Tərcümeyi-hal”ında göstərir ki, 6 yaşında anası ilə birlikdə himayəsinə sığındıqları və təlim-tərbiyə aldığı şəxs - anasının əmisi Axund Hacı Ələsgər, Meşgin mahalında sabiq Şəki xanı Səlim xanın xidmətində imiş).

1819-cu ildə isə Səlim xan artıq Türkiyədə - Ərzurum paşalığının ərazisində olub.

Ölümü

Səlim xan 12 aprel 1826-cı il tarixdə Osmanlı İmperiyasının ərazisindəki Kir şəhərində vəfat edir. Onun ölüm xəbəri rus hakimiyyət dairələrinə ilk olaraq, yalnız həmin ilin həcc mövsümü zamanı - iyul ayının 10-da gəlib çatdı. Bunu isə bir qədər əvvəl Həcc ziyarətinə yola düşmüş şəkililərdən biri yolda öyrənmiş və hələ Məkkəyə gedib-gəlməmiş, Dəməşq şəhərində ikən, hansı yollasa təcili olaraq ruslara çatdırmışdı. O, həm də bildirmişdi ki,

"Səlim xan Kir şəhərinə Anqyuri şəhərindən gəlib və Osmanlı limanlarından gəmi ilə Məkkəyə ziyarətə getməyə icazə alıb. Vəsiyyətinə uyğun olaraq, Şəkidən qaçaq düşənlərdən biri - küngütlü Çələbi əfəndi, onun yerinə Həccə gedir, Səlim xanın əmlakı isə arvadı ilə Anqyuridən İrandakı oğullarına göndərilib.

Ailəsi

Həyat yoldaşları:

  1. Tutu bəyim - İbrahimxəlil xan Cavanşirin qızı

Oğulları:

  1. Hüseyn xan - sonuncu Şəki xanı.
  2. Hacı xan
  3. Süleyman xan - Qarabağ bəyi, çar zabiti, podpolkovnik.

Qızları:

  1. Fəxrunnisə xanım
  2. Asiya bəyim

Xarakteri haqqında

XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov Səlim xanın xarakterini belə təsvir edir:

"Səlim xan xoşrəftar, kefcil və rəhmsiz bir əmir idi."

Mənbə

İstinadlar

  1. AKAK səh.: 787, 1874
  2. AKAK səh.: V, 1874
  3. AKAK, səh.: 787,, 1874
  4. ↑ AKAK, səh.: 1120,, 1873, – Nəsil şəcərəsi Hacı Cəmil əfəndi tərəfindən tərtib edilmişdir; bax: AKAK, səh.: VII,, 1873
  5. ↑ AKAK, səh.: 1111,, 1873, – Nəsil şəcərəsi Hacı Həmid əfəndi tərəfindən tərtib edilmişdir; bax: AKAK, səh.: VII,, 1873
  6. ↑ AKAK, səh.: 652,, 1868
  7. AKAK, səh.: 641,, 1868
  8. Abbasqulu ağa Bakıxanov yazır ki, “Məhəmmədhəsən xanın qardaşı Səlim ağa bu hadisədən 8 ay qabaq Cara qaçmışdı”; bax: Bakıxanov A., 2010. səh. 205
  9. Kərim ağa Fateh, 1993. səh. 13
  10. ↑ Bakıxanov A., 2010. səh. 205
  11. Мустафаев Дж.М., 1989. səh. 18-19
  12. ↑ Tahirzadə Ə.Ş., 2005. səh. 270
  13. Dubrovin, III cild,, 1886. səh. 144-145
  14. Kərim ağa Fateh, 1993. səh. 14
  15. Dubrovin, IV cild,, 1886. səh. 425-426
  16. Dubrovin, IV cild,, 1886. səh. 426-427
  17. ↑ AKAK, səh.: 643,, 1868
  18. Kərim ağa Fateh, 1993. səh. 15
  19. ↑ AKAK, səh.: 642,, 1868
  20. Dubrovin, səh.: 427,, 1886
  21. AKAK, səh.: 644,, 1868
  22. AKAK, səh.: 651,, 1868
  23. AKAK, səh.: 646,, 1868, Burada Sisianov traktaktların imzalanmasından bir gün sonra raport verir.
  24. Dubrovin, səh.: 428,, 1886
  25. Грамота императора Александра I, 1805,
  26. Səlim xanın ən böyük oğlunun yaşı bu zaman 4 yaşdan çox deyildi; bax: AKAK, səh.: 646,, 1868,
  27. Dubrovin; IV cild,, 1886. səh. 483-484
  28. Dubrovin, səh.: 490,, 1886
  29. Dubrovin, səh.: 16,, 1887
  30. . 2016-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-14.
  31. . 2016-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-14.
  32. Hal-hazırda Şəki rayonunun Göybulaq və Cəfərabad kəndləri arasında yer.
  33. Onlardan üçü hazırda Azərbaycan Tarixi Muzeyində saxlanılır (Azərbaycan Tarixi Muzeyi. İnv. sayları 451, 452, 455). Bayraqlardan biri vaxtilə, Nadir şahın bayrağı olmuşdur, lakin o, Nadir şahdan 100 il əvvəl Hindistanda hazırlanıb. Bax: “Şəki tarixi” saytı, Şəki xanlığının bayraqları.
  34. Bu bayraq vaxtilə Nadir şahın bayrağı olub, lakin Nadir şahdan 100 il əvvəl Hindistanda hazırlanıb.
  35. (PDF). 2012-10-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-23.
  36. . 2016-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-14.
  37. Mirzə Fətəli Axundov. Əsərləri, Bakı 1988, səh.: 266.
  38. Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том VI, часть первая, Тифлис, 1874, стр.: 712.
  39. Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том VI, часть первая, Тифлис, 1874, стр.: 787.
  40. (PDF). 2012-10-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-23.

Ədəbiyyat

  1. Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 641. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 642. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 643. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 644. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 646. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 651. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. II. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1868. 652. (#invisible_char)
  2. Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. V. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1873. VII. ISBN 978-5-458-67810-0. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. V. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1873. 1111. ISBN 978-5-458-67810-0. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. V. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1873. 1120. ISBN 978-5-458-67810-0. (#invisible_char)
  3. Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. VI, часть первая. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1874. V. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. VI, часть первая. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1874. 712. (#invisible_char)
    Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией. VI, часть первая. Тифлис. под редакцией: А. П. Берже. 1874. 787. (#invisible_char)
  4. Bakıxanov A. (2010). Gülüstani-İrəm (PDF) (bərpa nəşri (1951-ci il nəşrinin təkrar nəşri) 500 nüs.). Bakı: Xatun Plyus. səh. 72. ISBN 995221045-3.
  5. Kərim ağa Fateh. (1993). Şəki xanlarının müxtəsər tarixi // (PDF) Şəki xanlığının tarixindən (ikinci təkrar nəşri (1958-ci il nəşrinin bəzi düzəlişlərlə təkrar nəşr təkrar nəşri)). Bakı: “Azərbaycan Ensiklopediyası” NPB. ISBN 5–89600–007–4.
  6. Мустафаев Дж.М. (1989). Северные ханства Азербайджана и Россия: конец XVIII - начало XIX в. (PDF). Баку: Елм.
  7. Tahirzadə Ə.Ş. (2005). Şəkinin tarixi qaynaqlarda. Bakı: “Master” nəşriyyatı.
  8. Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. III. СПб.: Тип. Департамента уделов. 144.
    Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. III. СПб.: Тип. Департамента уделов. 435.
    Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. III. СПб.: Тип. Департамента уделов. 436.
  9. Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. IV. СПб.: Тип. Департамента уделов. 425.
    Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. IV. СПб.: Тип. Департамента уделов. 427.
    Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. IV. СПб.: Тип. Департамента уделов. 428.
  10. Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. IV. СПб.: Тип. Департамента уделов. 483.
    Дубровин Н. Ф. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. IV. СПб.: Тип. Департамента уделов. 490.
  11. Дубровин Н. Ф. (1887). История войны и владычества русских на Кавказе // История войны и владычества русских на Кавказе. V. СПб.: Тип. Департамента уделов. 16.
  12. Грамота императора Александра I (1805). "О принятии Селим-хана Шакинского в подданство России, 21 мая 1805 года".

Avqust 29, 2021
səlim, şəki, xanı, səlim, şəki, xanı, dəfə, birinci, dəfə, 1795, 1797, ikinci, dəfə, isə, 1805, 1806, illərdə, hər, dəfə, ildən, müddət, ərzində, hakimiyyətdə, olmuş, lakin, olmaq, uğrunda, mübarizəsini, sonra, yenə, davam, etdirməsi, səbəbindən, adı, əsrin, b. Selim xan Seki xani iki defe birinci defe 1795 1797 ikinci defe ise 1805 1806 ci illerde her defe de 2 ilden de az muddet erzinde hakimiyyetde olmus lakin xan olmaq ugrunda mubarizesini sonra yene de davam etdirmesi sebebinden adi XIX esrin birinci rubunde daha uzun muddet erzinde vaxtasiri olaraq dovrun siyasi gundemlerinde hallanmisdi Seki xanlarindan Mehemmedhuseyn xanin oglu Haci Celebi xanin neticesi Mehemmedhesen xan ile Feteli xanin atabir qardasi Huseyn xanin ise atasi idi Selim xanVI Seki xani13 noyabr 12 dekabr 1795 9 may 1797Selefi Mehemmedhesen xanXelefi Mehemmedhesen xanIX Seki xanien geci 25 fevral 1805 4 noyabr 1806Selefi Feteli xanXelefi Feteli xan ve Memmed bey Muveqqeti sura en uzagi 59 gun Sexsi melumatlarDogum tarixi Vefat tarixi 12 aprel 1826 1 2 Vefat yeri Osmanli Imperiyasi Kir seheri 3 Sulale Qara Kesis nesliAtasi Mehemmedhuseyn xanAnasi gurcu Ivan Baqrationinin qizi Pyotr 6 ve Davud 7 Baqrationilerin bacisiHeyat yoldasi Tutu beyim Ibrahim xanin qizi Usaqlari Huseyn xan Haci xan Suleyman xan Fexrunnise xanim 4 Asiya beyim 5 Selim xan Seki xani iken hakimiyyetini mohkemlendirmek ve dusmenlerine qarsi herbi destek almaq ucun evvel xanligini Rusiya Imperiyasinin terkibine qatmissa da bacisinin Qarabagda ruslar terefinden oldurulmesinden sonra derhal Seki xanligi erazisindeki rus qosununu bu eraziden cixartmis bundan 4 ay sonra eks hucuma kecen ruslara silahli muqavimet gostermis lakin sonda meglub olaraq Irana qacmisdir O hakimiyyetini geri qaytarmaq umidiyle bir nece defe Irandan silahli deste ile Sekiye yurus etse de ugur qazana bilmeyerek geri cekilmis bir muddet Iranda yasadiqdan sonra Turkiyeye getmis ve 12 aprel 1826 ci il tarixde Osmanli Imperiyasi erazisindeki Kir seherinde vefat etmisdir Bundan az sonra ele hemin ilin 11 avqust tarixinde ise Selim xanin oglanlarindan biri Huseyn xan Seki xani ola bilmis lakin onun hakimiyyet dovru de cox cekmemis cemi 3 aya yaxin davam etmisdir Mundericat 1 Heyati ve siyasi fealiyyeti 1 1 Seki xani olmasina qeder qardasi Mehemmedhesen xanla munasibetleri 1 2 Birinci hakimiyyet dovru 1795 1797 1 3 Sekide tekraren hakimiyyete gelmesi ucun siyasi mubarizesi 1 4 Ikinci hakimiyyet dovru 1805 1806 1 4 1 Seki xanliginin Rusiyanin terkibine kecmesi barede Kurekcay traktatini imzalamasi 1 4 2 Samaxi xani Mustafa xanla yeni munasibetleri 1 4 3 Ruslara qarsi cixmasi 1 4 3 1 Rus qosununu Seki xanligi erazisinden cixarmasi 1 4 3 2 Ruslarla toqqusma 1 4 3 3 Doyusden az sonra 1 5 Heyatinin son 20 ili 1 6 Olumu 2 Ailesi 3 Xarakteri haqqinda 4 Menbe 4 1 Istinadlar 4 2 EdebiyyatHeyati ve siyasi fealiyyeti RedakteSeki xani olmasina qeder qardasi Mehemmedhesen xanla munasibetleri Redakte Menbelerde Selim xanin heyatinin Sekide hakimiyyete gelisine qederki dovru haqqinda demek olar ki hec bir melumat yoxdur Birce o gosterilir ki Selim xan selefi olan qardasi Mehemmedhesen xanin onu birutbe saxlamasini ve diger qardasi Feteli xanin gozlerini cixartdirmasini gordukden sonra Seki vilayetinin beylerinden ozune yoldas eleyib tarixi islamiyye 1199 1784 1785 olanda diger bir menbede 1795 ci illin mart ayinda 8 Sekiden Cara qacmis 9 ve qardasini devirmek ezmiyle orada ozune qosun toplamisdi 1795 ci ilin son aylarinda ise qardasi Mehemmedhesen xan Seki qosunu ile Muganda orada qislayan Iran sahi Aga Mehemmed sah Qacarin serencaminda olarken Selim xan Eliskender Huzzatinin basciliq etdiyi Car ve Avar qosunu ile Cardan Sekiye dogru hereket edir 10 Mehemmedhesen xan bunu bilen kimi Aga Mehemmed sahdan da elave qosun goturub Selim xani qovmaq ucun Sekiye qayidir Iki qardas arasinda en siddetli doyus Goynuk kendi yaxinliginda bas verir Selim xan meglub olub geri cekilir Mehemmedhesen xan ise Nuxaya qayidir lakin sonra Xacmaz mahalinin Terkes kendinde onu gozleyen Develi Mustafa xan Qacar adli Iran serkerdesinin yanina getdikde sonuncu adi cekilen sahin sifarisine uygun olaraq onun gozlerini cixartdirir ve ozunu de dustaq ederek Tebrize gonderir Mehemmedhesen xana qarsi bele aqressiv munasibetin sebebi ise guman edildiyine gore bu ola bilerdi ki onun terefinde Goynukde vurusmus iranlilardan olen ve yaralanan cox olmusdur 11 Birinci hakimiyyet dovru 1795 1797 Redakte Mehemmedhesen xanin kor edilmesi ve Tebrize gonderilmesi neticesinde onunla hakimiyyet davasi eden qardasi Selim xanin Seki xanliginda hakimiyyete yiyelene bilmesi ucun gozlenilmez furset yarandi Elbette ki Selim xan bu imkandan yararlandi o Nuxaya geldi ve hakimiyyete yiyelendi Sekide tertib olunmus maddeyi tarixlerde Selim xanin Sekide birinci defe hakimiyyete gelmesi tarixi bele gosterilir Alicah Selim xanin Seki vilayetini Mehemmedhesen xanin elinden almasi tarixi cemadiyul evvel 1210 13 noyabr 12 dekabr 1795 12 Selim xan Seki xani olduqdan sonra qardasi Mehemmedhesen xanin 7 azyasli oglunu oldurtdurdu Onlardan biri qubali Feteli xanin bacisi oglu idi 10 1796 ci ilin evvellerinde Aga Mehemmed sah Qacar Irana cekildi Evezinde ise Cenubi Qafqaza simaldan general Valerian Zubovun basciligi altinda rus qosunlari yeridildi Ruslar Xezersahili erazileri tutduqdan sonra Genceye dogru hereket etdiler Cavad xan muqavimet gostermeyib qalani onlara teslim etdi Bu arada 18 iyul tarixinde rus herbi dusergesine gelmis Selim xanin numayendesi Selim xanin xahisini catdirdi ki bir nefer hormetli sexsi gondersinler ve o yeni Selim xan hemin hormetli sexsin qarsisinda xalqla birlikde Rusiyaya sedaqet andi icmek isteyir General Valerian Zubovun rus caricasi II Yekaterinaya gonderdiyi 5 avqust tarixli mektubundan melum olur ki tezlikle o Selim xanin xahisini yerine yetirmis Selim xan ise Sedaqet andi metnnini rus prisyazhnyj list imzalamisdir 13 Lakin az muddet sonra ele hemin ilin sonlarinda II Yekaterina vefat etdi onun yerine taxta cixan I Pavel ise beynelxalq veziyyetle elaqedar olaraq rus qosunlarini Cenubi Qafqazdan geri cagirdi Bundan sonra 1797 ci ilde Aga Mehemmed sah Qacar ikinci defe Cenubi Qafqaza yuruse basladi O birincici yurusu zamani kor etdirdiyi sabiq Seki xani Mehemmedhesen xani da ozu ile goturmusdu Melum oldugu kimi bu yurusu zamani iyun ayinda Aga Mehemmed sah Susa qalasinda oz adamlarinin sui qesdi neticesinde olduruldu Olumunden texminen 1 ay evvel ise o sabiq Seki xani Mehemmedhesen xani yeniden Sekide hakimiyyete getirmisdi Bunun deqiq vaxti ise Sekide tertib olunmus maddeyi tarixde bele gosterilir Mehemmedhesen xanin Tebrizden gelmesi ve Selim xanin getmesi tarixi 12 zilqede 1211 9 may 1797 12 Amma diger menbelerde Mehemmedhesen xanin yalniz Aga Mehemmed sah Qacarin olumunden sonra ozu de Samaxi xani Mustafa xanin komeyi ile ikinci defe Sekide hakimiyyete getirilmesi gosterilir 14 Sekide tekraren hakimiyyete gelmesi ucun siyasi mubarizesi Redakte 1801 ci ilde Gurcustan Rusiya Imperiyasina birlesdirildi ve bundan sonra ruslarin Cenubi Qafqazda hegemonlugu gunden gune artmaga basladi Onlar 1804 cu ilin evvelinde Gence xanligini isgal etdikden sonra ise Seki xanligi qerbden daha cox rus hakimiyyeti altinda olan erazilerle ehate olundu Bele bir seraitde Selim xan Sekide bir daha hakimiyyete gelmek ucun ruslarin desteyinden istifade etmek isteyirdi O bu meqsedle Rusiya qosunlarinin Gurcustandaki bas komandani knyaz Pavel Sisianova mektublar yazdi Ilk mektubu imzasiz oldugu ucun knyaz Pavel Sisianov onu cavablandirmagi ozune yarasdirmayib bu isi yeni cavab yazmaq isini polkovnik Pavel Karyaginin ohdesine buraxdi Sonuncu adi cekilen ise Selim xan ucun imzasiz mektuba Rusiyada hec kimin hormet etmediyini vurgulamaqla hem de ona meslehet gormusdu ki eger neyese nail olmaq isteyirse yaxsi olar ki Tiflise gelsin Lakin Selim xan Tiflise getmedi evezinde destek ucun Samaxi xani Mustafa xana muraciet etdi 15 Mustafa xan ise Selim xanin teklifinden oz meqsedi ucun istifade etmek isteyirdi Polkovnik Karyaginin 12 mart 1805 ci tarixli raportunda xatirlanir ki raport yazilan vaxtdan bir muddet evvel Mustafa xan guya Selim xanin sifarisini yerine yetirirmis kimi Sirvan ordusu ile Seki xanliginin serhedlerine dogru hereket edib Mehemmedhesen xan da Seki ordusunu goturub vurusmaq ezmiyle evvel Mustafa xanin qarsisina vurusmaga gedib lakin sonda vurusmaq fikrinden vaz kecib ordusunu buraxib ve ozunu tekcene Mustafa xana teslim edib Mustafa xan Mehemmedhesen xani esir kimi Samaxiya gonderib Selim xana ise deyib ki ona inanmir bu sertle onu Sekide xan ede biler ki oglunu ve qizini evvelce emanet kimi ona versin Selim xan o saat Mustafa xanin telebini yerine yetirib Amma Mustafa xan ureyinde Seki xanligini ozu ele kecirmek isteyirmis ve buna gore de oz naiblerini gizlince Nuxa seherine gonderibmis ki seheri idare etsinler ve Mehemmedhesen xanin adindan onun butun xezinesini teleb etsinler Selim xan ise bunu ve ozunun aldadildigini bilen kimi naiblerin gonderilmesi barede Nuxadaki kor qardasi Feteli agaya xeber oture bilib Nuxa adamlari ayaga qalxib Mustafa xanin naiblerini qovublar ve Feteli agani muveqqeti xan secibler Mustafa xan nuxalilarin secimi ile razilasmaga mecbur olub ve yeni Seki xani secilmis Feteli xana mektub yazib oglunu emanet kimi Samaxiya gondereceyi teqdirde onu Seki xani kimi taniyacagini bildirib Feteli xan hemin saat oglunu Mustafa xanin yanina yollayib Bundan sonra Mustafa xan Selim xana onu Sekide xan edeceyi barede verdiyi vedinden imtina edib ve bildirib ki evezinde ona Sirvanda yaxsi bir mahal vere biler Selim xan evvelce bu teklifle razilasib lakin Mustafa xanin yanindan ayrilan kimi birbasa Nuxaya gedib ve hami terefinden o cumleden qardasi Feteli xan terefinden Seki xani kimi qebul olunub 16 17 Raportda tesvir edilen hadiselerin ne vaxt baslayib ne vaxt bitdiyini bilmek ucun ise aidiyyati olan diger melumatlara da diqqet yetirilmesine ehtiyac var Meselen Feteli xanin oglu Kerim aga Sekixanovun yazdigina gore onun atasi iki uc ay xanliq etmis Selim xan ise Nuxaya hec de tenteneli sekilde yox eslinde gizlince gelmis ve gece vaxti Nuxa qalasini qoruyan beylerin Feteli xana xeyaneti neticesinde xelveti olaraq qalaya daxil olmusdur 18 Pavel Sisianov ise Selim xana yazdigi 28 yanvar 1805 ci il tarixli mektubunda Mustafa xanin Nuxaya oz naiblerini gondermesi Seki xanligini Selim xana vermek istememesi Feteli xanin Nuxada xan olmasi barede yayilan sayielerden teessuflendiyini ve bu sayielerin dogru olmamasi ucun dua etdiyini 19 novbeti 25 fevral 1805 ci il tarixli mektubunda ise Selim xanin yeniden Nuxada xan olmasina gore sevindiyini ve bu munasibetle onu tebrik etdiyini bildirmisdir 19 Belelikle aydinlasir ki bu hadiseler o cumleden Feteli xanin xanliq dovru raportda tesvir edildiyi kimi hec de bir iki gun erzinde baslayib sona catmadigi kimi Kerim aga Sekixanovun yazdigi kimi de hec de iki uc ay davam etmemis texminen bir aya yaxin muddet erzinde bas vermisdir Ikinci hakimiyyet dovru 1805 1806 Redakte Rus herb tarixcisi Nikolay Dubrovin Selim xanin Mustafa xani Sekiden cixrtmasini ve hadiselerin sonraki gedisatini bele tesvir edir Heqiqeten de tezlikle xeber elde edildi ki Mustafa Seki serhedlerine yaxinlasir Bas komandanin emri ile Yelisavetpoldan mayor Yakimovun basciligi altinda 300 neferlik qosun ve iki top Selim xana komeye gonderildi Komeye gedenler Dehne kendi yaxinliginda sekililerle biresen kimi mayor Yakimov Mustafanin uzerine getdi ve onun 6 min neferden ibaret qosununu Seki torpaginda meglub etdi Mustafa geri cekildi ve Ceyirli xendeklerine sigindi Qelebeden ruhlanan Selim xan knyaz Sisianovdan hucumu davam etdirmek ve Samaxini tutmaq ucun icaze istedi Bas komandan buna raziliq vermese de mayor Tarasovu Mustafanin yanina bu beyanatla gonderdi ki Selim Rusiya tebeesidir buna gore de eger Mustafa dusmencilikde davam edecekse onda Rusiya terefinden cezalandirilacaqdir Sirvan hakimi Selimle barisdi and icdi ki onunla dostluq edecek tutub saxladigi adamlarini surulerini qaytaracaq ve knyaz Sisianova da yazili sekilde bildirdi ki o hec vaxt Rusiya imperatorunun isteyine qarsi cixmaq fikrinde olmamisdir 20 Nece ki Selim xanin Sekide xan olmasi ruslar terefinden sevincle qarsilanmisdi elece de bundan sonra ruslar Selim xanin hakimiyyetde qalmasi ucun ona destek numayis etdirdiler Meselen Selim xanin Sekide ikinci defe xan olmasindan az sonra Samaxi xani Mustafa xan Seki xanligina yurus ederken Selim xan ruslarin herbi yardimindan istifade etmisdir Basqa sozle Pavel Sisianov Selim xana yazdigi 19 mart 1805 ci il tarixli mektubunda Selim xanin serencamina Yelisavetpoldaki rus ordusundan mayor Yakimovun basciligi altinda 300 nefer ve 2 top gonderilmesi barede gosteris verdiyini 17 novbeti 3 aprel tarixli mektubunda ise hemin herbi yardimin neticesi olaraq Mustafa xanin Seki torpaginda meglubiyyete ugramasini qeyd etmisdir 21 Seki xanliginin Rusiyanin terkibine kecmesi barede Kurekcay traktatini imzalamasi Redakte Gelesen Goresen qalasinin xarabaligi 2011 ci il Selim xan 1805 ci ilin yayinda Irandan gozlenilen herbi mudaxileni mehz bu qalada def etmek fikrinde idi 22 26 may 1805 ci il tarixde Pavel Sisianovun Kurekcay cayi sahilinde qurdugu dusergede Qarabag xani Ibrahim xan Qarabag xanliginin Rusiya Imperiyasi terkibine kecmesi barede Kurekcay traktatina imza atdi Ibrahim xan Selim xanin hem qayinatasi hem de bacisinin eri idi Ibrahim xandan sonra Selim xan da Pavel Sisianovun dusergesine getdi ve 2 iyun 1805 ci il tarixde 2 ci Kurekcay traktatini Seki xanliginin Rusiya Imperiyasi terkibine kecmesi barede senedi imzaladi 23 Ibrahim xan ve Selim xan Pavel Sisianovun dusergesine her biri 600 atli ile gelmisdi ve onlarin orada qaldiqlari her gun ucun 100 qizil cervon pul xerclenilmisdi Bundan basqa ruslar Ibrahim xana ve Selim xana elave olaraq pul ve qiymetli hediyyeler de teqdim etmisdiler 24 Tezlikle 22 iyul 1805 ci ilde ise rus cari I Aleksandr Selim xanin adina ferman verib Kurekcay traktatini tesdiqledi ve Selim xana general leytenanti rutbesi verdi Bundan basqa Car Aleksandr Seki xanliginin Rusiya Imperiyasinin terkibine kecmesinin remzi olaraq Selim xana Rusiyanin gerbli bayragi ile bir qilinc da gonderdi 6 25 Samaxi xani Mustafa xanla yeni munasibetleri Redakte Pavel Sisianov Kurekcay cayi sahilindeki dusergesinde iken Qarabag ve Seki xanlari kimi Samaxi xani Mustafa xanin da traktat imzalamasini istemisdi lakin Mustafa xan o vaxt onun yanina getmedi Bundan sonra Pavel Sisianov hesab etdi ki eger Mustafa xan oz xosu ile xanligini Rusiya Imperiyasinin terkibine qatmaq istemirse demeli bunu ona zorla mecbur etmek lazimdir ve Samaxi xanligina qarsi herbi emeliyyatlarin baslanilmasina qerar verdi Lakin Selim xan Pavel Sisianov qarsisinda Mustafa xani yola getireceyine boyun olaraq herbi emeliyyat barede qerarinin icrasini texire sala bildi Bundan sonra Selim xan oglu 26 ucun Mustafa xanin qardasi qizina elci gonderdi Neticede iki kecmis dusmen bir biri ile yaxinlasdi ve qohumlasdi Daha sonra Selim xan Mustafa xanla onun Pavel Sisianovun yanina getmesi traktat imzalamasi ucun danisiqlara basladi O Mustafa xanin Pavel Sisianovun yaninda olacagi muddet erzinde tehlukesizliyine emin olmasi ucun hetta oz oglunu da girov kimi ona vermeyi ved etmisdi Iki hefte kecdi lakin Mustafa xan yene de Pavel Sisianovun yanina getmedi Selim xan Mustafa xani yola getirmek ucun yene vaxt istedi Pavel Sisianov elave dord gun de vaxt verdi Bu muddet bitdi lakin Mustafa xandan hec bir cavab gelmedi Onda Pavel Sisianov 10 dekabr tarixde ozu Mingecevir kecidine geldi ve Selim xana gosteris verdi ki 500 Seki suvarisi ile Goycaya Seki Sirvan serhedine getsin 12 dekabrda ruslar Mingecevir kecidini kecib Seki xanliginin erazisi ile Samaxi xanligina dogru irelilemeye basladilar ve 23 dekabrda Yeni Samaxinin 5 6 km liyinde olan Beyim arx deyilen yere catdilar Buradan ise Mustafa xanin iqametgahi olan Fitdag qalasina istiqamet goturduler Ruslarin lap yaxinlasdigini goren Mustafa xan Pavel Sisianovdan tehlukesizliyine yuksek teminat aldiqdan sonra onun yanina getdi ve 6 yanvar 1806 ci il tarixinde Samaxi xanliginin Rusiyanin terkibine kecmesi barede traktati imzalamaga mecbur oldu 27 Ruslara qarsi cixmasi Redakte Cenubi Qafqaz Selim xanin hakimiyyetde oldugu dovre yaxin illerde 1809 1817 Pavel Sisianov Samaxi xanligini Rusiya Imperiyasinin terkibine qatdiqdan sonra yurusunu Baki xanligi istiqametinde davam etdirir lakin 20 fevralda Baki xani ile danisiqlar zamani olduruldu 28 Bundan sonra 14 iyunda Qafqaz xettinde ve Gurcustanda Rusiya qosunlarinin bas komandani vezifesine Ivan Qudovic teyin olundu 29 Bu arada iyun ayinin 12 de sahzade Abbas Mirzenin basciligi altinda 20 minlik Iran ordusu Susa qalasina yaxinlasmisdi Qaladaki rus qosununun komandanligi Ibrahim xanin Irana meyl etmesinden subhelenib onu bezi aile uzvleri ve qulluqculari ile birlikde gulleboran etdiler O cumleden Ibrahim xanin arvadlarindan biri Selim xanin bacisi da hemin qetliamda dunyasini deyisdi Ruslarin toretdikleri bu hadiseni ve bacisinin oldurulmesini bilen Selim xanin reaksiyasi ise sert ve qeti oldu derhal Sekideki rus qosunlarini oz xanliginin erazisinden qovdu Rus qosununu Seki xanligi erazisinden cixarmasi Redakte Bu zaman Seki xanligi erazisinde Selim xanin iqametgahi olan Nuxa qalasindan 20 verst texm 21 km kenardaki herbi dusergede ruslarin 17 ci yeger alayinin mayoru Ivan Parfyonovun basciliq etdiyi bir deste vardi Deste Tiflis musketyor alayindan olan 285 neferden ibaret idi ve onlarin da istifadesinde 2 top vardi Rus herb tarixcisi N F Dubrovinin yazdigina gore Selim xan Ibrahim xanin oldurulmesinden xeberdar olan kimi mayor Parfyonovun yanina adam gonderib tecili oz yanina gelmesini isteyir Selim xanin gonderdiyi adam Parfyonova deyir ki xan onunla tecili gorusmek isteyir guya iranlilarin onun xanligina yaxinlasmasi barede ciddi bir melumat alib ve niyyeti de budur ki rus destesi ile oz qosununu birlesdirib serhedde dogru dusmeni qarsilamaga getsin Parfyonov Selim xanin devetini qebul edir bir adutant ve 15 nefer muhafizeci kazak ile birlikde seher tezden dusergeni terk edir Nuxaya 7 verst qalanda Selim xanin 3 min neferlik herbi dusergesi ile qarsilasir Qarsilasdigi bu menzere onu iranlilarin yaxinlasmasi barede sayienin dogru olmasina daha da inandirir ve hec neden subhelenmeden Selim xanin herbi dusergesine gedir Onu burada xanin memurlarindan biri qarsilayir onunla muxtelif meseleler barede 4 saat sohbet etdikden sonra adutanti ile birlikde oz cadirina devet edir ozu ise onlarin gelisi barede xana melumat vermek adiyla cixib gedir 1 saatdan sonra 100 nefer silahli sekili onun muhafizeci kazaklarina qefilden hucum edirler bezisini qilincdan kecirirler ve bezisini ise terksilah edirler Sekililer kazaklarin paltarlarini cirirlar onlari bir alt paltarinda saxlayib ellerini arxadan baglayirlar ve atlarini da gotururler Eyni vaxtda 6 nefer elinde siyrilmis xencerle Parfyonovun oldugu cadira soxulur onu da yere yixib agzini baglayirlar butun qiymetli esyalarini ve pullarini gotururler ellerini arxadan baglayib bele bir veziyyetde piyada qova qova ve guclu muhafize altinda Nuxa qalasina aparirlar Lakin bir nece saat Nuxa qalasinda zindanda saxladiqdan sonra yeniden hemin yere Selim xanin dusergesine getirirler ve burada axsam ona bildirirler ki onlari azad edirler bu sertle ki basciliq etdiyi desteni Seki xanligi erazisinden cixartsin Parfyonov gece vaxti oz dusergesine qayidir orada ona melumat verirler ki gunduz Seki qosunlari dusergeye yaxinlasibmis ve dusergeden ates acilmasina baxmayaraq sekililer ruslarin duserge etrafinda otlayan atlarini qovub dagidiblarmis Seher rus herbi dusergesi Seki qosunu terefinden muhasireye alinir ve ruslardan teleb olunur ki onlar hemin saat Seki xanligi erazisini terk etsinler 30 Belelikle Cenubi Qafqazda ilk defe olaraq rus qosunu tutdugu movqeni terk etmeye mecbur edilir Bu hadise barede Parfyonovun 24 iyun Yuli teqvimi ile 12 iyun tarixli raportunda melumat verdiyini nezere alsaq onun 23 iyun tarixinde hebs edildiyini rus qosunlarinin ise 1 gun sonra 24 iyun tarixinde Seki xanligi erazisini terk etdiyini guman etmek olar Rus herb tarixcisi bu hadiseni Cenubi Qafqazda qalibiyyetle hereket eden rus ordusu ucun biabirciliq kimi qiymetlendirmisdi 31 Ruslarla toqqusma Redakte Oktyabrin sonunda rus general mayoru Pyotr Nebolsin boyuk bir qosunla Seki xanliginin erazisine daxil oldu Qosunun sexsi heyeti 26 zabitden ve asagi rutbeli 886 neferden ibaret idi ve onlarin istifadelerinde 5 top vardi Bundan basqa mayor Prosvirkin Sevastopol alayindan 235 neferle ve 2 topla Mingecevir kecidinde hemcinin Tiflis alayinin mayoru Tokarev qarnizondan 875 neferle Yelisavetpolda destek ucun hazir veziyyetde durmusdular General Nebolsin Arvatan 32 deyilen yere catanda ona melumat verilir ki Nuxa seherinin butun ehalisi daglara cixarilib Selim xan ozu ise muqavimet gostermek fikrindedir ve basina 1000 e qeder silahli yigib Rus herb tarixcisinin yazdigina gore Selim xanin suvarileri Arvatanda rus herbi dusergesine lap yaxinlasmisdilar lakin hucum etmeye cesaret etmeyiblermis Bu zaman General Nebolsin Selim xandan teleb edir ki oglunu emanet versin Selim xanin cavab mektubunda ise muxtelif meselelerden sohbet acilir amma emanet meselesine hec toxunulmur Arvatandan Nuxaya dogru herekete kecen general Nebolsin Eyricay ustundeki korpude ve Qislaq kendinde sekililerin ciddi muqavimeti ile uzlesir Seki xanliginin ordusu doyusde 4 Seki xanliginin ordusu doyusde 3 Seki xanliginin ordusu doyusde 2 Seki xanliginin ordusu doyuse baslayir 1 En siddetli doyus noyabrin 3 de Yuli teqvimi ile oktyabrin 22 de Nuxanin 2 verstliyinde bas verir 8 min nefer sekili hansi ki onlarin icinde lezgiler de vardi dord bir terefden ruslara hucum edirler Doyus seher saat 8 den axsam saat 7 ye qeder davam edir Bu doyusde ruslarin eline kecmis qenimetlerin icinde xanligin alti bayragi da olmusdu 33 1 Seki xanliginin bayraqlarindan biri 2 a Seki xanliginin bayraqlarindan biri 2 b Seki xanliginin bayraqlarindan biri 3 Seki xanliginin bayraqlarindan biri 34 Ruslar geceni Nuxanin 1 verstliyinde kecirirler ve seher 4 noyabr tarixinde doyusu davam etdirib Nuxani tuturlar Selim xan daga qacir Abbasqulu aga Bakixanovun yazdigina gore Selim xan qabaqcadan Naibusselteneden Iran sahzadesi Abbas Mirzeden coxlu pul almisdi Car ve Avar lezgilerini getirib mukemmel quvve ile yerin cetinliyine ve lazimi hazirliga arxalanaraq muqavimete girisdi Muharibe zamani lezgiler qacdi 35 Rus menbesinin verdiyi melumata gore bu doyuslerde qarsi terefden 500 dek adam oldurulduyu halda onlardan yeni ruslardan asagi rutbeli cemi 23 nefer helak olmus 4 zabit ve asagi rutbeli 27 nefer ise yaralanmisdi Doyusden az sonra Redakte Nuxa qalasi XIX esre aid fotosekil Bu qala vaxtile Selim xanin iqametgahi idi ve 4 noyabr 1805 ci il tarixde ruslar terefinden doyus yolu ile tutulmusdu 1871 ci ilde cekilmis foto Muellif Yemakovdur Seklin neqativi Tbilisi Tarix Muzeyinde Yermakovun sexsi arxivindedir Fotonun azaciq ferqli bir nusxesi ise Bakida Elyazmalar Institunda saxlanilir Her iki yerde seklin altinda rusca yazilmisdir Nuha Mechet i banya Lakin Qala divarlarina bitisik tikilinin uzerinde lovhe var ve o lovhede rusca yazilmisdir Cejhgauz elicavetpolskogo mestnogo batalona Yelisavetpolun yerli batalionunun silah anbari buna gore de sekildeki qala Gence qalasi da ola biler Seher ruslar terefinden tutularken burada evvel onlarin ozlerinden basqa kimse goze deymirdi Daglara qalxmis ehalinin Selim xan terefinden daha da uzaqlara deportasiya edlilmesinin qarsisinin vaxtinda alinmasi ve daglardaki adamlarin oz evlerine qaytarilmasi ucun general Nebolsin mayor Solovyovun basciligi altinda 300 neferlik bir desteni 2 topla tez telesik daglara gonderdi Adamlar tezlikle daglardan dusub oz evlerine qayitdilar seherde ve etraf kendlerde heyat oz evvelki axarinda davam etmeye basladi Selim xanin yaxinlari ise sayie buraxmisdilar ki guya o bezi beylerle birlikde Arazin o biri tayina Erdebile qacib amma ruslar deqiqlesdire bilirler ki eslinde o qohumu Samaxi xani Mustafa xanin yaninda gizlenir Ruslar Mustafa xana mektub yazib teleb edirler ki Selim xani onlara teslim etsin Mustafa xan ise oz novbesinde ruslara cavab yazir ki Selim xan onun erazisini az muddet evvel terk etmisdir Sonra ruslar oyrenirler ki Selim xan Goynuk kendindedir Ona imkan verirler ki ailesi ve yaxinlari ile birlikde Keldek kendine kocsun Selim xan noyabrin 11 de Yuli teqvimi ile oktyabrin 30 da general Nebolsinin yanina mektubla bir adam gonderib xahis edir ki hemin adami mektubla birlikde Tiflise yola salsin Onun xahisi yerine yetirilir Lakin evezinde Cenubi Qafqazdaki rus qosunlarinin Tiflisde oturan bas komandani Qraf Qudovic Nebolsinden teleb edir ki Selim xani ya tutsun ya da tuta bilmirse Keldekden qovsun ve onun Seki xanligi erazisinde yasamasina imkan vermesin Qraf Qudovicin bu serencamindan sonra Selim xan Sekide cox qala bilmir ve Irana gedir General Nebolsin Seki xanliginin idaresini muveqqeti olaraq Feteli xan ve Memmed agaya tapsirmisdi Ehali bu secimden razi idi lakin bir coxlari Selim xanin qayidacagindan ehtiyat edirdiler ve hemin sebebden de xan usul idaresinin tamamile legv edilmesini isteyirdiler Ona gore ruslar Selim xani butun imtiyazlarindan o cumleden general leytenant rutbesinden de mehrum etdiler ki camaat onun bir daha xan olmayacagina emin olsun Selim xan ise Irana getdi Qraf Qudovic Sekiye kimi xan teyin etmek barede bir aydan cox fikirlesdi ve nehayet dekabr ayinda kecmis Xoy xani Ceferqulu xana hansi ki Tiflisde ele oz yaninda idi ona Seki xani olmagi teklif etdi Ceferqulu xan Qraf Qudovicin teklifini memnuniyyetle qebul etdi ve Seki xan teyin edildi 36 Heyatinin son 20 ili Redakte Selim xan hakimiyyetini geri qaytarmaq ucun bir nece defe Irandan silahli deste ile Sekiye yurus etmis lakin bu cehdleri ugursuz olmusdu O 1818 ci ilde Iranda Erdebilin Mesgin mahalinda yasayirdi Azerbaycan dramaturgiyasinin banisi hesab edilen Mirze Feteli Axundov oz Tercumeyi hal inda gosterir ki 6 yasinda anasi ile birlikde himayesine sigindiqlari ve telim terbiye aldigi sexs anasinin emisi Axund Haci Elesger Mesgin mahalinda sabiq Seki xani Selim xanin xidmetinde imis 37 1819 cu ilde ise Selim xan artiq Turkiyede Erzurum pasaliginin erazisinde olub 38 Olumu Redakte Selim xan 12 aprel 1826 ci il tarixde Osmanli Imperiyasinin erazisindeki Kir seherinde vefat edir Onun olum xeberi rus hakimiyyet dairelerine ilk olaraq yalniz hemin ilin hecc movsumu zamani iyul ayinin 10 da gelib catdi Bunu ise bir qeder evvel Hecc ziyaretine yola dusmus sekililerden biri yolda oyrenmis ve hele Mekkeye gedib gelmemis Demesq seherinde iken hansi yollasa tecili olaraq ruslara catdirmisdi O hem de bildirmisdi ki Selim xan Kir seherine Anqyuri seherinden gelib ve Osmanli limanlarindan gemi ile Mekkeye ziyarete getmeye icaze alib Vesiyyetine uygun olaraq Sekiden qacaq dusenlerden biri kungutlu Celebi efendi onun yerine Hecce gedir Selim xanin emlaki ise arvadi ile Anqyuriden Irandaki ogullarina gonderilib 39 Ailesi RedakteHeyat yoldaslari Tutu beyim Ibrahimxelil xan Cavansirin qiziOgullari Huseyn xan sonuncu Seki xani Haci xan Suleyman xan Qarabag beyi car zabiti podpolkovnik Qizlari Fexrunnise xanim 4 Asiya beyim 5 Xarakteri haqqinda RedakteXIX esr Azerbaycan tarixcisi Abbasqulu aga Bakixanov Selim xanin xarakterini bele tesvir edir Selim xan xosreftar kefcil ve rehmsiz bir emir idi 40 Menbe RedakteIstinadlar Redakte AKAK seh 787 1874 AKAK seh V 1874 AKAK seh 787 1874 1 2 AKAK seh 1120 1873 Nesil seceresi Haci Cemil efendi terefinden tertib edilmisdir bax AKAK seh VII 1873 1 2 AKAK seh 1111 1873 Nesil seceresi Haci Hemid efendi terefinden tertib edilmisdir bax AKAK seh VII 1873 1 2 AKAK seh 652 1868 AKAK seh 641 1868 Abbasqulu aga Bakixanov yazir ki Mehemmedhesen xanin qardasi Selim aga bu hadiseden 8 ay qabaq Cara qacmisdi bax Bakixanov A 2010 seh 205 Kerim aga Fateh 1993 seh 13 1 2 Bakixanov A 2010 seh 205 Mustafaev Dzh M 1989 seh 18 19 1 2 Tahirzade E S 2005 seh 270 Dubrovin III cild 1886 seh 144 145 Kerim aga Fateh 1993 seh 14 Dubrovin IV cild 1886 seh 425 426 Dubrovin IV cild 1886 seh 426 427 1 2 AKAK seh 643 1868 Kerim aga Fateh 1993 seh 15 1 2 AKAK seh 642 1868 Dubrovin seh 427 1886 AKAK seh 644 1868 AKAK seh 651 1868 AKAK seh 646 1868 Burada Sisianov traktaktlarin imzalanmasindan bir gun sonra raport verir Dubrovin seh 428 1886 Gramota imperatora Aleksandra I 1805 Orijinal metn rus Gramota imperatora Aleksandra I 21 maya 1805 goda o prinyatii Selim hana Shakinskogo v poddanstvo Rossii Bozhieyu pospeshestvuyusheyu milostyu my Aleksandr Pervyj imperator i samoderzhec vserossijskij moskovskij kievskij vladimirskij novgorodskij car kazanskij car astrahanskij car sibirskij car Hersonisa Tavricheskogo gosudar pskovskij i velikij knyaz smolenskij litovskij volynskij i podolskij knyaz estlyandskij liflyandskij kurlyandskij i semigalskij samogickij korelskij tverskij yugorskij permskij vyatskij bolgarskij i inyh gosudar i velikij knyaz Novagoroda Nizovskie zemli chernigovskij ryazanskij polockij rostovskij Yaroslavskij beloozerskij udorskij obdorskij kondijskij vitebskij mstislavskij i vseh severnyh stran povelitel i gosudar iverskoj kartalinskoj gruzinskoj imeretinskoj mingrelskoj i kabardinskoj zemli cherkasskih i gorskih knyazej i inyh naslednyj gosudar i obladatel naslednik norvezhskij gercog shlezvig golstinskij stormarnskij ditmarsenskij i oldenburgskij gosudar everskij i proch i proch i proch Nam lyubezno vernopoddannomu shakinskoj zemli vladelcu Selim hanu nasha imperatorskaya milost i blagovolenie Snishodya na proshenie Vashe izyavlennoe nashemu generalu ot infanterii kavkazskomu inspektoru i glavno upravlyayushemu Gruziej knyazyu Cicianovu vstupit v vechnoe poddanstvo Rossijskoj imperii i vidya nelicemernye znaki sego zhelaniya ravno kak i predannosti Vashej k vysokomu nashemu prestolu v zaklyuchennyh Vami s pomyanutym generalom ot infanterii i knyazem Cicianovym usloviyah utverzhdaem i priznaem Vas nashego lyubezno vernopoddannogo vladetelem hanstva Shakinskogo pod verhovnym pokrovitelstvom derzhavoj i zashitoj Rossijskoj imperii priemlya Vas i dom Vash i vseh shakinskoj zemli zhitelej v chislo nashih vernopoddannyh obeshaya Vam i preemnikam Vashim nashu imperatorskuyu milost i blagovolenie Prinyav za blago vse stati postanovleniya zaklyuchennogo po vzaimnomu soglasiyu Vashemu s nashim generalom ot infanterii knyazem Cicianovym maya 21 go dnya 1805 g kakovoe slovo ot slova pri sej zhalovannoj nashej gramote prilagaetsya utverzhdaem onoe vo vsej sile nashim imperatorskim slovom na vechnye vremena nenarushimo za nas i preemnikov nashih Dlya slavy doma Vashego i v pamyat nashej imperatorskoj milosti k Vam i zakonnym preemnikam Vashim shakinskim hanam zhaluem Vam znamya s gerbom Rossijskoj imperii i sablyu kotorye povelevaem hranit v dome Vashem nasledstvenno i pri kazhdoj peremene novogo preemnika isprashivat vysochajshego utverzhdeniya v zvanii hana Shakinskogo nashimi imperatorskimi gramotami kotorye ravno kak i siya po neizrechennomu miloserdiyu nashemu budut k Vam vsemilostivejshe posylaemy Za sim poruchaya Vam upravlyat shakinskim narodom s krotostyu i pravosudiem prebyvaem uvereny chto Vy i nasledniki Vashi kak v predannosti Vashej k nashemu prestolu tak i v tochnom vypolnenii Vashih obyazannostej prebudete nepokolebimy i v zalog monarshej nashej k Vam i narodu shakinskomu milosti dana siya imperatorskaya nasha gramota za sobstvennoruchnym nashim podpisaniem i s prilozheniem gosudarstvennoj pechati v prestolnom nashem grade Svyatogo Petra iyulya 10 go dnya v leto ot Rozhdestva Hristova tysyacha vosemsot pyatoe i carstvovaniya nashego v pyatoe ALEKSANDR Knyaz Adam Chartoryskij Selim xanin en boyuk oglunun yasi bu zaman 4 yasdan cox deyildi bax AKAK seh 646 1868 Orijinal metn rus Zdes dolzhen ya vsepoddanejshe predstavit V I V o prichine togo dlya chego o prinyatomu i neobhodimomu pravilu ne vzyato ot Selim hana Shekinskogo syna v zalog ego vernosti v Rossii 1 to chto starshij ego syn ne bolee 4 h ot rody sledovatelno takogo mladenca otluchit ot roditelej bylo by protiv pravil krotosti i chelovekolyubiya Dubrovin IV cild 1886 seh 483 484 Dubrovin seh 490 1886 Dubrovin seh 16 1887 Dubrovin Nikolaj Fedorovich Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze tom V S Peterburg 1887 str 56 61 2016 03 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 14 Dubrovin Nikolaj Fedorovich Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze tom V S Peterburg 1887 str 461 2016 03 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 14 Hal hazirda Seki rayonunun Goybulaq ve Ceferabad kendleri arasinda yer Onlardan ucu hazirda Azerbaycan Tarixi Muzeyinde saxlanilir Azerbaycan Tarixi Muzeyi Inv saylari 451 452 455 Bayraqlardan biri vaxtile Nadir sahin bayragi olmusdur lakin o Nadir sahdan 100 il evvel Hindistanda hazirlanib Bax Seki tarixi sayti Seki xanliginin bayraqlari Bu bayraq vaxtile Nadir sahin bayragi olub lakin Nadir sahdan 100 il evvel Hindistanda hazirlanib A Bakixanov Gulustani Irem Baki 2000 seh 78 PDF 2012 10 15 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 23 Dubrovin Nikolaj Fedorovich Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze tom V S Peterburg 1887 str 84 90 2016 03 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 14 Mirze Feteli Axundov Eserleri Baki 1988 seh 266 Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej tom VI chast pervaya Tiflis 1874 str 712 Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej tom VI chast pervaya Tiflis 1874 str 787 A Bakixanov Gulustani Irem Baki 2000 seh 69 PDF 2012 10 15 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 23 Edebiyyat Redakte Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 641 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 642 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 643 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 644 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 646 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 651 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej II Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1868 652 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej V Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1873 VII ISBN 978 5 458 67810 0 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej V Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1873 1111 ISBN 978 5 458 67810 0 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej V Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1873 1120 ISBN 978 5 458 67810 0 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej VI chast pervaya Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1874 V invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej VI chast pervaya Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1874 712 invisible char Metnin linki Akty sobrannye Kavkazskoj arheograficheskoj komissiej VI chast pervaya Tiflis pod redakciej A P Berzhe 1874 787 invisible char Bakixanov A 2010 Gulustani Irem PDF berpa nesri 1951 ci il nesrinin tekrar nesri 500 nus Baki Xatun Plyus seh 72 ISBN 995221045 3 Kerim aga Fateh 1993 Seki xanlarinin muxteser tarixi PDF Seki xanliginin tarixinden ikinci tekrar nesri 1958 ci il nesrinin bezi duzelislerle tekrar nesr tekrar nesri Baki Azerbaycan Ensiklopediyasi NPB ISBN 5 89600 007 4 Mustafaev Dzh M 1989 Severnye hanstva Azerbajdzhana i Rossiya konec XVIII nachalo XIX v PDF Baku Elm Tahirzade E S 2005 Sekinin tarixi qaynaqlarda Baki Master nesriyyati Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze III SPb Tip Departamenta udelov 144 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze III SPb Tip Departamenta udelov 435 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze III SPb Tip Departamenta udelov 436 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze IV SPb Tip Departamenta udelov 425 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze IV SPb Tip Departamenta udelov 427 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze IV SPb Tip Departamenta udelov 428 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze IV SPb Tip Departamenta udelov 483 Dubrovin N F 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze IV SPb Tip Departamenta udelov 490 Dubrovin N F 1887 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze V SPb Tip Departamenta udelov 16 Gramota imperatora Aleksandra I 1805 O prinyatii Selim hana Shakinskogo v poddanstvo Rossii 21 maya 1805 goda Menbe https az wikipedia org w index php title Selim xan Seki xani amp oldid 6105746, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.