fbpx
Wikipedia

Ruhnamə

September 11, 2021

Ruhnama və ya Ruhnamə (Ruhun kitabı), 1990–2006-cı illərdə Türkmənistan Prezidenti Saparmurat Niyazovun qələmə aldığı iki cildlik bir əsərdir. Türkmən millətinin təməlini vurğulayan dövlət-təbliğat vasitəsi kimi istifadə edilməsi nəzərdə tutulmuşdu.

Ruhnamə
Рухнама
Müəllif(lər) Saparmurat Niyazov
Janr avtobioqrafiya
Orijinalın dili Türkmən
Ölkə Türkmənistan
Orijinalın nəşr ili 1990-cı illər (geri çəkildi)
2001 (C1)
2004 (C2)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ruhnamə türkmən mədəniyyətinə pilləli, daha sonra isə son dərəcə geniş şəkildə daxil edildi. Niyazov ilk olaraq nüsxələri ölkənin məktəb və kitabxanalarında yerləşdirdi, daha sonra içindəkilərdən imtahan edəcək qədər iləri getdi və nəticədə kitab sürücülük imtahanının bir ünsürünə çevrildi. Məktəblərdə, universitetlərdə və dövlət təşkilatlarında Ruhnamə oxumaq məcburi idi. Yeni dövlət işçiləri iş görüşmələrində kitab üzərindən imtahan olunurdu.

2006-cı ilin dekabrında Niyazovun ölümündən sonra da kitab populyarlığını yüksək olaraq saxladı. Lakin sonrakı illərdə prezident Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun onu dövlət məktəblərinin tədris proqramından çıxarması və abituriyentlərin biliklərinin kitab üzərindən sınanması təcrübəsi dayandırdırması nəticəsində kitabın əvvəlki yayğınlığı azaldı.

Fon

Dastanlar əsrlər boyu Orta Asiyanın sosial həyatında bir çox mühüm rol oynamışdır. Regionun müasir dövrdən öncəki rəhbərləri mətni mənimsəyir və hökmranlığı üçün özləri ilə epik qəhrəmanlar arasında bir bağ yaradırdılar.

Stalin bu dastanları "siyasi baxımdan şübhəli" və kütlələr arasında millətçi hissləri qızışdırmağa qadir hesab edirdi; demək olar ki, bütün mühüm türkmən dastanları 1951–52-ci illərdə qınandı və qadağan edildi. Bu dastanlar yalnız Qlasnostun başlaması ilə birlikdə yenidən gün üzünə çıxdı və Ruhnamə də həmin reabilitasiya mərhələsində yaranmışdır.

Yaranması

Niyazov, görünür, türkmənlərin görkəmli əcdadlarının onu türkmənləri "həyatın qızıl yoluna" yönəltməyə çağırdıqları peyğəmbərlik vizyonunu seçdi. İlk versiya 1990-cı illərdə çıxdı, lakin Niyazovun ümidlərini doğrultmadığına görə qısa müddətdə geri çəkildi. Niyazov, Mukkadeş Ruhnamənin Qurandan sonra türkmənlərin ikinci geridönüş nöqtəsi olacağını elan etdikdə, yenidən işlənmiş kitaba hazırlıqlar hələ 1999-cu ilin aprelində başlamışdı.

Birinci cild nəhayət 2001-ci ilin dekabrında nəşr olundu. 18 fevral 2001-ci ildə Türkmənistan Dövlət Ağsaqqallar Məclisi və Milli Məclisinin 10-cu müştərək iclasında qəbul edildi. 2004-cü ilin sentyabrında Niyazov ikinci cildini nəşr etdirdi. Bir il sonra nəşr olunan "Ruhnamə"-nin redaktə edilmiş cildində, xalqın sənət və elm sahələrinə verdiyi töhfələri vurğulamaq üçün ümumi məqsədindən bəhs olunur.

Viktoriya Klement və Rikardo Nikolozi əsərin kölgə yazar tərəfindən yazıldığından şübhələnir.

Janr

Əsər fərqli ədəbi janrların "mozaikası"-dır və mənəvi və siyasi tövsiyələri, əfsanələri, tərcümeyi-hal, kiçik hekayələr, şeirlər və Türkmən tarixini özündə birləşdirir. Sovet təhrifləri olmadan həqiqi türkmən tarixini bərpa etmək üçün yazılmış əsərdə Niyazov qədim türkmənlərin davranışı onun müdrik rəhbərliyinə uyğun olaraq təqlid olunarsa Oğuz Xaqan dövründən atavist keçmişin qaytarılacağını vəd edir. Post-sosialist tarixşünası Amieke Bouma əsərə özünəməxsus bir dastan kimi yanaşmış və onu üçüncü minilliyin Oğuznaməsi hesab etmişdir. Tanya L. Şields isə əsəri müstəmləkə əleyhinə tərcümeyi-hal olaraq qəbul edir və əzəmətli komiks əsər kimi qiymətləndirir.

Əsər Mustafa Kamal Atatürkün məşhur nitqi və Leonid Brejnevin Trilogiyası ilə müqayisə olunmuşdur.

Kitabın məzmunu

Cild 1

Hekayələr və atalar sözləri əxlaqi dəyərləri və nümunəvi davranış qaydalarını təbliğ etmək üçün mövcud türkmən dastanlarından — Oğuznamə, Dədə Qorqud kitabı və Koroğlu eposundan götürülmüşdür. Bunlar tez-tez Niyazovun izahlı annotasiyaları ilə tamamlanır. Səxavət, birlik, təvazökarlıq, qonaqpərvərlik, səbir, dürüstlük, vətəni müdafiə, qadın ləyaqətini qorumaq və atlara qulluq etmək kimi fəzilətlər vurğulanır. Türkmən pahenlərini oxuyan öz şeirlərindən bəziləri də var.

Hacaray Tarakina (aidiyyatı yoxdur) və Əhməd ibn Fadlanın əsərləri milli tarixin yenidən qurulması üçün istifadə olunur. On səkkizinci əsrə qədər Anau mədəniyyəti və Parfiya İmparatorluğu, Əhəmənilər İmparatorluğu, Səlcuqlu İmperiyası və Osmanlı İmperiyası kimi yetmiş dövlətin onlar tərəfindən qurulduğu iddia edilir; bu bütün dövr eyni vaxtda dörd epik dövrə bölünür. Bəşəriyyətin yaranmasından bəri fərqlənən türkmənlər türklərlə eyni idi və 5000 il əvvəl ilk dövləti quran Oğuz Xaqan vasitəsilə möhtərəm Nuhdan yaranmışdır. Müharibə nadir hallarda baş verirdi və dövlət həmişə sülhə üstünlük verirdi. Əsərdə bu ağır iddiaları dəstəkləyədiyini güman edilən arxeo-tarixi dəlillərə istinad olunsa da, əsərdə akademik cəhətdən ciddi mənbə çatışmazlığı mövcuddur.

Orta əsrlər boyu türkmən həyatına təsir edən fars təsir dairəsi demək olar ki, təmizlənmişdir. Hətta Zərdüşt insanlara Məzdəkin "iyrənc" atəşpərəstlik yoluna uymamağı tövsiyə edən bir Türkmən qəhrəmanı kimi mənimsənildi! Modern Türkmənistanın quruluşunun ayrılmaz bir parçası — 18-ci və 19-cu əsr Məhtimqulu və Axal-Təkə ekspedisiyası mövzuları ilə kifayətləndi. Sovet Türkmənistanı tək səhifədə anladılır və burada müstəmləkəçilikdə ittiham olunur. İzah Niyazovun dövlətin müstəqilliyini elan etməsi ilə davam edir. Onun spesifik siyasət tədbirlərinin bir çoxuna da toxunulur.

Niyazovun həyatı bütün mətn boyu bütün təfərrüatları ilə təsvir olunub — uşaqlıqda valideynlərini itirməsi, torpağa bağlılıq və Sovet imperializmindən suverenlik əldə etmək üçün onun vətənpərvərlik coşğusu. Bu açıqlamalar əsərin ciddi bir hissəsini təşkil edir.

Cild 2

Açıq aydın Quranla eyni paralellərlə tərtib olunmuş bu cild Ruhnaməni təmizləndikdən (qüsl aldıqdan) sonra bir dua kimi oxunması istəyini özündə ehtiva edir. Bu da o demək idi ki, kitab, hətta heç vaxt uyğun olmayan yerdə saxlanılmamalıdır.

Tematik olaraq cild əxlaq və etika ilə əlaqəlidir. Ümumi 21 fəsil boyu fərqli vəziyyətlərdə hədəf kütlə nəzərə alınaraq davranış və etika qaydalarından bəhs olunur. Əsərdə həmçinin Niyazovun fikirlərinin artıq daha ciddi səlahiyyət mövqeyi qazandığı hiss olunur, belə ki, artıq o öz fikirlərini ortaya qoymaq üçün əvvəlki qədər dastanlardan dəstək istəmir.

Cəmiyyət

Niyazov

Nikolozi Ruhnamə ilə Türkmənistanın "Niyazov şəxsiyyətinin davamlı, yekdil istismarı" kimi qiymətləndirir. Bouma isə Niyazovun öz rəhbərliyi altında Türkmənistanı diriltməyi üçün Ruhnaməni tapmasını qeyd edir. Çünki kitab ideoloji təbliğatın ən önəmli komponenti idi. Əsas Niyazovun şəxsiyyətinə pərəstişin və postsovet Türkmənistanda siyasi-mədəni savadlılığın və həyatda qalmanın açarı idi.mətn postsovet Türkmənistanda siyasi-mədəni savadlılığın və həyatda qalmağın açarı idi. Niyazovun dediyi kimi, onu üç dəfə oxuyanlar cənnətə məhkumdur.

İkinci cildin nəşrindən sonra, Niyazov Ruhnaməni Quran və İncil kimi müqəddəs göstərmək üçün məscidlərdə və kilsələrdə əhəmiyyətli dərəcədə nümayiş etdirdi və xütbə zamanı ondan sitatlar gətirilməsini tapşırdı. Onun doğulduğu yerdə 2002-ci ildə istifadəyə verilən Türkmənbaşı Ruhu məscidi Orta Asiyadakı ən böyük məsciddir və məscidin divar və minarələri Quran-ı Kərimlə birlikdə Ruhnamədən oymalar ilə bəzədilmişdir. 2003-cü ildə Aşqabad parkında iyirmi metr hündürlüyündə neon Ruhnamə inşa olundu. Niyazovun Ruhnaməni yazdığı bir divar əsəri də yerləşdirildi. 2005-ci ilin avqust ayında ilk cild "kosmosu fəth edə" bilməsi üçün orbitə buraxıldı.

2006-cı ildə bir fotojurnalistika məqaləsində ölkənin hər birinin dəyəri 2 dollar olan Ruhnamə reklamları ilə doldurulacağı qeyd edildi. Dövlət qurumları Ruhnaməyə öz masalarında (adətən, ayrıca otaq ayırırdılar) nəzərəçarpacaq dərəcədə yer ayırırdılar, dövlət KİV isə müntəzəm olaraq öz kontentlərində dini hörmətlə dərc edirdilər. Rəsmi mərasimlərdə yüzlərlə türkmən kitabdan mahnı oxuyurdu. 12 sentyabr milli bayram elan edildi.

Təhsil

Runama bir çox sahələrdə milli təhsil proqramının ən mühüm aspektidir. Ruhnaməyə olan bu vurğu açıq şəkildə ümumi təhsil standartlarının sürətlə pisləşməsinə paraleldir.

Ruhnamə əsası ilə formalaşan bir dərs, ictimai elmlərin bir hissəsi olaraq məktəbdəki bütün tələbələr üçün məcburi idi. Üstəlik bütün universitetlərdə kitabın oxunması icbari idi və dövlət işində kitab bilikləri zəruri idi. Bunu da Türkmən dilini bilməyən azlıqlara qarşı ayrı-seçkilik hesab etmək olardı. Hətta Türkmən Dövlət Universitetində "Böyük Türkmənbaşının Müqəddəs Ruhnamələri" kafedrası belə vardı və Ruhnamə çalışmaları əsasən akademik disiplinlər bahasına ölkədə əsas tədqiqat proqramı olaraq gündəmi zəbt edirdi.

Mətn həm də bütün Türkmən məktəblərində tarixin hökumət tərəfindən təsdiqlənmiş yeganə versiyası olaraq (Niyazovun ölümünə qədər) qoşalaşdı və akademik təqaüd sistemini zəhərlədi. Tarix və mədəniyyət institutları tərəfindən Ruhnamə haqqında müxtəlif konfranslar keçirildi. Digər ümumi mövzular Türkmən dastanları, qədim Türkmən mədəniyyəti və bəzi görkəmli insanlar idi. Hansı ki, demək olar ki, hamısı Ruhnamədən qaynaqlanırdı. Nəşr olunmasına icazə verilən yeganə kitab, fikirləri Ruhnaməyə xidmət edən kitablar idi; Türkmənistanda digər postsovet dövlətlərindən fərqli olaraq tarixlə bağlı ictimai mübahisələrə dair heç bir minimal dəlil belə yoxdur.

2004-cü ildə Ruhnamə ibtidai və orta məktəblərdə həftədə iki-dörd saat, universitetlər isə dörd-səkkiz saat aralığında tədris olunurdu. 2006-cı ildə Türkmənistan universitetlərinə qəbul imtahanında 57 imtahan kartından 26-sını Ruhnamədən əsaslanan mövzulardan təşkil olunmuşdu. Laura E. Kennedinin sözlərinə görə, Ruhnamə ilahi coşğu ilə öyrədilmişdir.

Berdiməhəmmədov

İlk günlərdə Ruhnamə tədris proqramının bir hissəsini təşkil etməsinə baxmayaraq əvvəlki nüfuzu əlindən alındı. 2007-ci ilin yazında Ruhnaməyə edilən rəsmi istinadlar kəsildi və 2009–2010-cu illərdə Ruhnamənin televiziya yayımları dayandırıldı. Alimlər Berdiməhəmmədovu Türkmən intibahının potensial bir müjdəçisi mövqeyində tutmaq üçün sələfinin hakimiyyət dövrünün qismən tənqidinə razılıq verdi.

2011-ci ildə Ruhnamə üzrə ikinci dərəcəli imtahandan keçmə tələbləri ləğv olundu. Və nəhayət 2014-cü ildə Slavomir Horakın Ruhnamənin Türkmənistan tədris proqramlarından tamamilə təmizlənməsini şərh etdiyi vaxtda artıq ölkədə Türkmənistan universitetlərinə qəbul olmaq üçün abituriyentlərin biliklərinin Ruhnamədən sınanmayacağını elan olundu.

Lakin bunun yerinə Niyazovun xələfi Berdiməhəmmədov tərəfindən yazılmış kitablar kurs işlərinə daxil edilməyə başlandı. Qlazqo Universitetinin professoru, region üzrə mütəxəssis Luka Ankesca bunu Niyazovun şəxsiyyətə pərəstişinin Berdiməhəmmədova ötürülməsi kimi qəbul edir.

Tərcümə

Ruhnamə 50-dən çox dilə tərcümə edilmişdir. Bu tərcümələr birinci dərəcəli idi. Niyazovla səmimi münasibətlərin qurulması üçün xarici korporasiyalar tərəfindən işlənib hazırlanmış və beynəlxalq istehlak üçün nəzərdə tutulmamışdır.

Dövlət tərəfindən təsdiq edilmiş bu tərcümələr bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dan Shapiro mətnin axıcılığı ilə bağlı problem olduğunu qeyd edir. İngilis dili versiyası Ruhnamənin türkcədən tərcüməsindən tərcümə edilmişdir, bir çox yerlərdə türkmən versiyası ilə uyğunsuz olsa da rusca tərcüməsindən daha doğru və həcmlidir.

Media

  • Müqəddəs Kitabın kölgəsi, Türkmənistanda insan haqlarının pozulmasına dair sənədli film.

Həmçinin bax

  • Başçı Mao Tszedunun sitatları (ingiliscə)
  • Yaşıl Kitab
  • Bibliolatriya (ingiliscə)

İstinadlar

  1. Kalder, Daniel (29 December 2006). "A dictator's guide to the universe". The Guardian. İstifadə tarixi: 20 August 2016.
  2. ↑ Bouma, Amieke (2011). "Turkmenistan: Epics in Place of Historiography". Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 59 (4): 559–585. ISSN 0021-4019.
  3. ENTERTAINMENT — The Denver Post sentyabr 27, 2007, at the Wayback Machine
  4. ↑ "Culture and Religion: The Issues of Reconstruction | Taylor & Francis Group". Taylor & Francis (ingilis). doi:10.4324/9781315698571-14/culture-religion-issues-reconstruction-sebastien-peyrouse. İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  5. Kuru, Ahmet T. (2010-07-01). "Between the state and cultural zones: Nation building in Turkmenistan". Central Asian Survey (ingilis): 77. doi:10.1080/02634930220127955.
  6. "The cult of the Turkmen leader". BBC News. 2 November 2001.
  7. ↑ "Project MUSE - Learning to Become Turkmen". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  8. Shnirelman, Victor (September 2009). "Aryans or Proto-Turks? Contested Ancestors in Contemporary Central Asia*". Nationalities Papers (ingilis). 37 (5): 557–587. doi:10.1080/00905990903122834. ISSN 0090-5992.
  9. Corley, Felix (1 March 2005). "Turkmenistan: President's personality cult imposed on religious communities". Forum 18 News Service. İstifadə tarixi: 25 May 2012.
  10. Sullivan, Charles J. (2016). "Halk, Watan, Berdymukhammedov! Political Transition and Regime Continuity in Turkmenistan". Region. 5 (1): 39. ISSN 2166-4307.
  11. ↑ Nicolosi, Riccardo (2017). Saparmyrat Niyazov's Ruhnama: The Invention of Turkmenistan // In Koschorke, Albrecht; Kaminskij, Konstantin (eds.). Tyrants Writing Poetry. Central European University Press. ISBN 978-963-386-202-5.
  12. ↑ Segal, Joes (2016-06-16). 7. A Heavy Heritage (ingilis). Amsterdam University Press. doi:10.1515/9789048531516-008/html. ISBN 978-90-485-3151-6.
  13. Segal, Joes (2016-06-16). 7. A Heavy Heritage (ingilis). Amsterdam University Press. doi:10.1515/9789048531516-008/html. ISBN 978-90-485-3151-6.
  14. ↑ "Project MUSE - Central Asia". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  15. "Project MUSE - The Legacy of Eric Williams". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  16. ↑ Shapira, Dan (2010–01-01). "Īrān-o Tūran: On Iranian (and Quasi-Iranian) in the Ruhnama". Iran and the Caucasus. 14 (2): 265–278.
  17. ↑ Shapira, Dan (2010–01-01). "Īrān-o Tūran: On Iranian (and Quasi-Iranian) in the Ruhnama". Iran and the Caucasus. 14 (2): 265–278.
  18. Shapira, Dan (2010–01-01). "Īrān-o Tūran: On Iranian (and Quasi-Iranian) in the Ruhnama". Iran and the Caucasus. 14 (2): 265–278.
  19. Horák, Slavomír (2014-10-14). "The Battle of Gökdepe in the Turkmen post-Soviet historical discourse". Central Asian Survey (ingilis): 156. doi:10.1080/02634937.2014.964940. ISSN 0263-4937.
  20. ↑ "Project MUSE - Learning to Become Turkmen". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  21. ↑ Clement, Victoria (2014). "Articulating national identity in Turkmenistan: inventing tradition through myth, cult and language". Nations and Nationalism (ingilis). 20 (3): 546–562. doi:10.1111/nana.12052. ISSN 1469-8129.
  22. Clement, Victoria (2014). "Articulating national identity in Turkmenistan: inventing tradition through myth, cult and language". Nations and Nationalism (ingilis). 20 (3): 546–562. doi:10.1111/nana.12052. ISSN 1469-8129.
  23. Clement, Victoria (2014). "Articulating national identity in Turkmenistan: inventing tradition through myth, cult and language". Nations and Nationalism (ingilis). 20 (3): 546–562. doi:10.1111/nana.12052. ISSN 1469-8129.
  24. Heinritz, Katrin (2007), Buzogany, Aron; Frankenberger, Rolf (eds.), "Demokratisierung zur Diktatur? Über die fehlgeleitete Demokratisierungsdiskussion am Beispiel Turkmenistans", Osteuropa, Nomos Verlagsgesellschaft mbH & Co KG, 133–154, doi:10.5771/9783845204451-133, ISBN 978-3-8452-0445-1
  25. Nast, Condé. "The Land of Turkmenbashi". The New Yorker (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-05.
  26. Times Wire Reporter (March 21, 2006). "Read My Words, Go to Heaven, Leader Says". Los Angeles Times. İstifadə tarixi: 25 May 2012.
  27. Polese, Abel; Horák, Slavomir (May 2015). "A tale of two presidents: personality cult and symbolic nation-building in Turkmenistan". Nationalities Papers (ingilis). 43 (3): 457–478. doi:10.1080/00905992.2015.1028913. ISSN 0090-5992.
  28. Šír, Jan (2008). "Cult of Personality in Monumental Art and Architecture: The Case of Post-Soviet Turkmenistan" (PDF). Acta Slavica Iaponica. 25: 206–207.
  29. "Project MUSE - Learning to Become Turkmen". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  30. "Turkmen book 'blasted into space'". BBC News. 27 August 2005.
  31. "Turkmen book 'blasted into space'". BBC News. 27 August 2005.
  32. Horák, Slavomír (2014-10-14). "The Battle of Gökdepe in the Turkmen post-Soviet historical discourse". Central Asian Survey (ingilis): 156. doi:10.1080/02634937.2014.964940. ISSN 0263-4937.
  33. Ingram, Simon. "Turkmen live by leader's book". BBC News. İstifadə tarixi: 20 August 2016.
  34. Halford, Macy (April 27, 2010). "Shadow of the Ruhnama". The New Yorker. İstifadə tarixi: 2 August 2019.
  35. ↑ Ahn, Elise S.; Jensen, Antonia (2016-01-15). Language Teaching in Turkmenistan: An Autoethnographic Journey // Language Change in Central Asia. Contributions to the Sociology of Language (ingilis). De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9781614514534-008/html. ISBN 978-1-61451-453-4.
  36. ↑ "Project MUSE - The Central Asian Economies in the Twenty-First Century". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  37. "Project MUSE - The Fight for Influence". muse.jhu.edu (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-07-06.
  38. Kurtov, Adzhar (2007-11-01). "Presidential Seat or Padishah's Throne?: The Distinctive Features of Supreme Power in Central Asian States". Russian Social Science Review. 48 (6): 64–95. doi:10.1080/10611428.2007.11065272. ISSN 1061-1428.
  39. Kurtov, Adzhar (2007-11-01). "Presidential Seat or Padishah's Throne?: The Distinctive Features of Supreme Power in Central Asian States". Russian Social Science Review. 48 (6): 64–95. doi:10.1080/10611428.2007.11065272. ISSN 1061-1428.
  40. ↑ Gaynor, Kelly Lee (2017-10-02). "Transformations in Turkmen higher education: current opportunities and challenges at a new university". Central Asian Survey. 36 (4): 473–492. doi:10.1080/02634937.2017.1367645. ISSN 0263-4937.
  41. ↑ Horák, Slavomír (2014-10-14). "The Battle of Gökdepe in the Turkmen post-Soviet historical discourse". Central Asian Survey (ingilis): 156. doi:10.1080/02634937.2014.964940. ISSN 0263-4937.
  42. ↑ Post, Jerrold M. (2014-07-04). "Dreams of Glory: Narcissism and Politics". Psychoanalytic Inquiry. 34 (5): 475–485. doi:10.1080/07351690.2014.916986. ISSN 0735-1690.
  43. Horák, Slavomír (2020), Egéa, Denise (ed.), "Education in Turkmenistan Under the Second President: Genuine Reforms or Make Believe?", Education in Central Asia: A Kaleidoscope of Challenges and Opportunities, Education, Equity, Economy (ingilis), Cham: Springer International Publishing, 71–91, doi:10.1007/978-3-030-50127-3_5, ISBN 978-3-030-50127-3, İstifadə tarixi: 2021-07-05
  44. Lomov, Anton; Rickleton, Christopher (2016-12-22). "Cult of Turkmen 'Father' fades into history, 10 years on". Yahoo! News via Agence France-Presse. İstifadə tarixi: 2018-11-19.
  45. Polese, Abel; Beacháin, Donnacha Ó; Horák, Slavomír (2017-10-02). "Strategies of legitimation in Central Asia: regime durability in Turkmenistan". Contemporary Politics. 23 (4): 427–445. doi:10.1080/13569775.2017.1331391. ISSN 1356-9775.
  46. Kaya, Mümtaz (2007-11-21). "De l'intraculturel à l'interculturel : l'opération traduisante: Exemples de quelques problèmes rencontrés lors de l'opération de décodage et de transcodage". Meta. 52 (3): 584–588. doi:10.7202/016745ar. ISSN 1492-1421.

 

Xarici linklər

  • Ks.Solyanskaya. Bütün türkmənlərin tanrısı — Gazeta.ru-da Ruhnamə ilə bağlı tənqidi məqalə (rus dilində).

September 11, 2021
ruhnamə, ruhnama, ruhun, kitabı, 1990, 2006, illərdə, türkmənistan, prezidenti, saparmurat, niyazovun, qələmə, aldığı, cildlik, əsərdir, türkmən, millətinin, təməlini, vurğulayan, dövlət, təbliğat, vasitəsi, kimi, istifadə, edilməsi, nəzərdə, tutulmuşdu, Рухна. Ruhnama ve ya Ruhname Ruhun kitabi 1990 2006 ci illerde Turkmenistan Prezidenti Saparmurat Niyazovun qeleme aldigi iki cildlik bir eserdir Turkmen milletinin temelini vurgulayan dovlet tebligat vasitesi kimi istifade edilmesi nezerde tutulmusdu 1 2 RuhnameRuhnamaMuellif ler Saparmurat NiyazovJanr avtobioqrafiyaOrijinalin dili TurkmenOlke TurkmenistanOrijinalin nesr ili 1990 ci iller geri cekildi 2001 C1 2004 C2 Vikianbarda elaqeli mediafayllarRuhname turkmen medeniyyetine pilleli daha sonra ise son derece genis sekilde daxil edildi Niyazov ilk olaraq nusxeleri olkenin mekteb ve kitabxanalarinda yerlesdirdi daha sonra icindekilerden imtahan edecek qeder ileri getdi ve neticede kitab suruculuk imtahaninin bir unsurune cevrildi Mekteblerde universitetlerde ve dovlet teskilatlarinda Ruhname oxumaq mecburi idi Yeni dovlet iscileri is gorusmelerinde kitab uzerinden imtahan olunurdu 2006 ci ilin dekabrinda Niyazovun olumunden sonra da kitab populyarligini yuksek olaraq saxladi 3 Lakin sonraki illerde prezident Qurbanqulu Berdimehemmedovun onu dovlet mekteblerinin tedris proqramindan cixarmasi ve abituriyentlerin biliklerinin kitab uzerinden sinanmasi tecrubesi dayandirdirmasi neticesinde kitabin evvelki yayginligi azaldi Mundericat 1 Fon 1 1 Yaranmasi 2 Janr 3 Kitabin mezmunu 3 1 Cild 1 3 2 Cild 2 4 Cemiyyet 4 1 Niyazov 4 1 1 Tehsil 4 2 Berdimehemmedov 5 Tercume 6 Media 7 Hemcinin bax 8 Istinadlar 9 Xarici linklerFon RedakteDastanlar esrler boyu Orta Asiyanin sosial heyatinda bir cox muhum rol oynamisdir 2 Regionun muasir dovrden onceki rehberleri metni menimseyir ve hokmranligi ucun ozleri ile epik qehremanlar arasinda bir bag yaradirdilar 2 Stalin bu dastanlari siyasi baximdan subheli ve kutleler arasinda milletci hissleri qizisdirmaga qadir hesab edirdi demek olar ki butun muhum turkmen dastanlari 1951 52 ci illerde qinandi ve qadagan edildi 2 Bu dastanlar yalniz Qlasnostun baslamasi ile birlikde yeniden gun uzune cixdi ve Ruhname de hemin reabilitasiya merhelesinde yaranmisdir 2 Yaranmasi Redakte Niyazov gorunur turkmenlerin gorkemli ecdadlarinin onu turkmenleri heyatin qizil yoluna yoneltmeye cagirdiqlari peygemberlik vizyonunu secdi 2 Ilk versiya 1990 ci illerde cixdi lakin Niyazovun umidlerini dogrultmadigina gore qisa muddetde geri cekildi 4 Niyazov Mukkades Ruhnamenin Qurandan sonra turkmenlerin ikinci geridonus noqtesi olacagini elan etdikde yeniden islenmis kitaba hazirliqlar hele 1999 cu ilin aprelinde baslamisdi 2 5 Birinci cild nehayet 2001 ci ilin dekabrinda nesr olundu 6 7 18 fevral 2001 ci ilde Turkmenistan Dovlet Agsaqqallar Meclisi ve Milli Meclisinin 10 cu musterek iclasinda qebul edildi 8 2004 cu ilin sentyabrinda Niyazov ikinci cildini nesr etdirdi 2 9 Bir il sonra nesr olunan Ruhname nin redakte edilmis cildinde xalqin senet ve elm sahelerine verdiyi tohfeleri vurgulamaq ucun umumi meqsedinden behs olunur 10 Viktoriya Klement ve Rikardo Nikolozi eserin kolge yazar terefinden yazildigindan subhelenir 7 11 Janr RedakteEser ferqli edebi janrlarin mozaikasi dir ve menevi ve siyasi tovsiyeleri efsaneleri tercumeyi hal kicik hekayeler seirler ve Turkmen tarixini ozunde birlesdirir 2 12 13 14 Sovet tehrifleri olmadan heqiqi turkmen tarixini berpa etmek ucun yazilmis eserde Niyazov qedim turkmenlerin davranisi onun mudrik rehberliyine uygun olaraq teqlid olunarsa Oguz Xaqan dovrunden atavist kecmisin qaytarilacagini ved edir 2 Post sosialist tarixsunasi Amieke Bouma esere ozunemexsus bir dastan kimi yanasmis ve onu ucuncu minilliyin Oguznamesi hesab etmisdir 2 Tanya L Sields ise eseri mustemleke eleyhine tercumeyi hal olaraq qebul edir ve ezemetli komiks eser kimi qiymetlendirir 15 Eser Mustafa Kamal Ataturkun meshur nitqi ve Leonid Brejnevin Trilogiyasi ile muqayise olunmusdur 16 Kitabin mezmunu RedakteCild 1 Redakte Hekayeler ve atalar sozleri exlaqi deyerleri ve numunevi davranis qaydalarini teblig etmek ucun movcud turkmen dastanlarindan Oguzname Dede Qorqud kitabi ve Koroglu eposundan goturulmusdur 2 Bunlar tez tez Niyazovun izahli annotasiyalari ile tamamlanir 2 Sexavet birlik tevazokarliq qonaqperverlik sebir durustluk veteni mudafie qadin leyaqetini qorumaq ve atlara qulluq etmek kimi feziletler vurgulanir 2 Turkmen pahenlerini oxuyan oz seirlerinden bezileri de var 2 Hacaray Tarakina aidiyyati yoxdur ve Ehmed ibn Fadlanin eserleri milli tarixin yeniden qurulmasi ucun istifade olunur 17 On sekkizinci esre qeder Anau medeniyyeti ve Parfiya Imparatorlugu Ehemeniler Imparatorlugu Selcuqlu Imperiyasi ve Osmanli Imperiyasi kimi yetmis dovletin onlar terefinden quruldugu iddia edilir bu butun dovr eyni vaxtda dord epik dovre bolunur 2 17 Beseriyyetin yaranmasindan beri ferqlenen turkmenler turklerle eyni idi ve 5000 il evvel ilk dovleti quran Oguz Xaqan vasitesile mohterem Nuhdan yaranmisdir 2 17 14 Muharibe nadir hallarda bas verirdi ve dovlet hemise sulhe ustunluk verirdi Eserde bu agir iddialari destekleyediyini guman edilen arxeo tarixi delillere istinad olunsa da eserde akademik cehetden ciddi menbe catismazligi movcuddur 2 Orta esrler boyu turkmen heyatina tesir eden fars tesir dairesi demek olar ki temizlenmisdir Hetta Zerdust insanlara Mezdekin iyrenc atesperestlik yoluna uymamagi tovsiye eden bir Turkmen qehremani kimi menimsenildi 18 Modern Turkmenistanin qurulusunun ayrilmaz bir parcasi 18 ci ve 19 cu esr Mehtimqulu ve Axal Teke ekspedisiyasi movzulari ile kifayetlendi 2 4 14 Sovet Turkmenistani tek sehifede anladilir ve burada mustemlekecilikde ittiham olunur 17 19 Izah Niyazovun dovletin musteqilliyini elan etmesi ile davam edir 2 Onun spesifik siyaset tedbirlerinin bir coxuna da toxunulur 2 Niyazovun heyati butun metn boyu butun teferruatlari ile tesvir olunub usaqliqda valideynlerini itirmesi torpaga bagliliq ve Sovet imperializminden suverenlik elde etmek ucun onun vetenperverlik cosgusu 2 Bu aciqlamalar eserin ciddi bir hissesini teskil edir 2 Cild 2 Redakte Aciq aydin Quranla eyni paralellerle tertib olunmus bu cild Ruhnameni temizlendikden qusl aldiqdan sonra bir dua kimi oxunmasi isteyini ozunde ehtiva edir Bu da o demek idi ki kitab hetta hec vaxt uygun olmayan yerde saxlanilmamalidir 2 Tematik olaraq cild exlaq ve etika ile elaqelidir 2 Umumi 21 fesil boyu ferqli veziyyetlerde hedef kutle nezere alinaraq davranis ve etika qaydalarindan behs olunur 2 Eserde hemcinin Niyazovun fikirlerinin artiq daha ciddi selahiyyet movqeyi qazandigi hiss olunur bele ki artiq o oz fikirlerini ortaya qoymaq ucun evvelki qeder dastanlardan destek istemir 2 11 Cemiyyet RedakteNiyazov Redakte Nikolozi Ruhname ile Turkmenistanin Niyazov sexsiyyetinin davamli yekdil istismari kimi qiymetlendirir 11 Bouma ise Niyazovun oz rehberliyi altinda Turkmenistani diriltmeyi ucun Ruhnameni tapmasini qeyd edir 2 Cunki kitab ideoloji tebligatin en onemli komponenti idi Esas Niyazovun sexsiyyetine perestisin ve postsovet Turkmenistanda siyasi medeni savadliligin ve heyatda qalmanin acari idi metn postsovet Turkmenistanda siyasi medeni savadliligin ve heyatda qalmagin acari idi 20 2 21 22 23 24 7 Niyazovun dediyi kimi onu uc defe oxuyanlar cennete mehkumdur 4 12 25 26 Ikinci cildin nesrinden sonra Niyazov Ruhnameni Quran ve Incil kimi muqeddes gostermek ucun mescidlerde ve kilselerde ehemiyyetli derecede numayis etdirdi ve xutbe zamani ondan sitatlar getirilmesini tapsirdi 2 4 21 Onun doguldugu yerde 2002 ci ilde istifadeye verilen Turkmenbasi Ruhu mescidi Orta Asiyadaki en boyuk mesciddir ve mescidin divar ve minareleri Quran i Kerimle birlikde Ruhnameden oymalar ile bezedilmisdir 2 11 27 2003 cu ilde Asqabad parkinda iyirmi metr hundurluyunde neon Ruhname insa olundu 28 21 Niyazovun Ruhnameni yazdigi bir divar eseri de yerlesdirildi 29 2005 ci ilin avqust ayinda ilk cild kosmosu feth ede bilmesi ucun orbite buraxildi 30 2006 ci ilde bir fotojurnalistika meqalesinde olkenin her birinin deyeri 2 dollar olan Ruhname reklamlari ile doldurulacagi qeyd edildi 31 7 Dovlet qurumlari Ruhnameye oz masalarinda adeten ayrica otaq ayirirdilar nezerecarpacaq derecede yer ayirirdilar dovlet KIV ise muntezem olaraq oz kontentlerinde dini hormetle derc edirdiler 20 32 33 7 Resmi merasimlerde yuzlerle turkmen kitabdan mahni oxuyurdu 34 12 sentyabr milli bayram elan edildi 4 Tehsil Redakte Runama bir cox sahelerde milli tehsil proqraminin en muhum aspektidir 4 35 21 11 Ruhnameye olan bu vurgu aciq sekilde umumi tehsil standartlarinin suretle pislesmesine paraleldir 4 36 Ruhname esasi ile formalasan bir ders ictimai elmlerin bir hissesi olaraq mektebdeki butun telebeler ucun mecburi idi 2 20 Ustelik butun universitetlerde kitabin oxunmasi icbari idi ve dovlet isinde kitab bilikleri zeruri idi Bunu da Turkmen dilini bilmeyen azliqlara qarsi ayri seckilik hesab etmek olardi 4 7 12 37 38 39 7 Hetta Turkmen Dovlet Universitetinde Boyuk Turkmenbasinin Muqeddes Ruhnameleri kafedrasi bele vardi ve Ruhname calismalari esasen akademik disiplinler bahasina olkede esas tedqiqat proqrami olaraq gundemi zebt edirdi 4 40 Metn hem de butun Turkmen mekteblerinde tarixin hokumet terefinden tesdiqlenmis yegane versiyasi olaraq Niyazovun olumune qeder qosalasdi ve akademik teqaud sistemini zeherledi Tarix ve medeniyyet institutlari terefinden Ruhname haqqinda muxtelif konfranslar kecirildi 2 41 Diger umumi movzular Turkmen dastanlari qedim Turkmen medeniyyeti ve bezi gorkemli insanlar idi Hansi ki demek olar ki hamisi Ruhnameden qaynaqlanirdi 2 Nesr olunmasina icaze verilen yegane kitab fikirleri Ruhnameye xidmet eden kitablar idi Turkmenistanda diger postsovet dovletlerinden ferqli olaraq tarixle bagli ictimai mubahiselere dair hec bir minimal delil bele yoxdur 2 20 7 2004 cu ilde Ruhname ibtidai ve orta mekteblerde heftede iki dord saat universitetler ise dord sekkiz saat araliginda tedris olunurdu 7 2006 ci ilde Turkmenistan universitetlerine qebul imtahaninda 57 imtahan kartindan 26 sini Ruhnameden esaslanan movzulardan teskil olunmusdu 35 Laura E Kennedinin sozlerine gore Ruhname ilahi cosgu ile oyredilmisdir 42 Berdimehemmedov Redakte Ilk gunlerde Ruhname tedris proqraminin bir hissesini teskil etmesine baxmayaraq evvelki nufuzu elinden alindi 2 40 2007 ci ilin yazinda Ruhnameye edilen resmi istinadlar kesildi ve 2009 2010 cu illerde Ruhnamenin televiziya yayimlari dayandirildi 40 Alimler Berdimehemmedovu Turkmen intibahinin potensial bir mujdecisi movqeyinde tutmaq ucun selefinin hakimiyyet dovrunun qismen tenqidine raziliq verdi 2 40 2011 ci ilde Ruhname uzre ikinci dereceli imtahandan kecme telebleri legv olundu 41 Ve nehayet 2014 cu ilde Slavomir Horakin Ruhnamenin Turkmenistan tedris proqramlarindan tamamile temizlenmesini serh etdiyi vaxtda artiq olkede Turkmenistan universitetlerine qebul olmaq ucun abituriyentlerin biliklerinin Ruhnameden sinanmayacagini elan olundu 42 43 Lakin bunun yerine Niyazovun xelefi Berdimehemmedov terefinden yazilmis kitablar kurs islerine daxil edilmeye baslandi Qlazqo Universitetinin professoru region uzre mutexessis Luka Ankesca bunu Niyazovun sexsiyyete perestisinin Berdimehemmedova oturulmesi kimi qebul edir 41 44 Tercume RedakteRuhname 50 den cox dile tercume edilmisdir 16 Bu tercumeler birinci dereceli idi Niyazovla semimi munasibetlerin qurulmasi ucun xarici korporasiyalar terefinden islenib hazirlanmis ve beynelxalq istehlak ucun nezerde tutulmamisdir 45 36 Dovlet terefinden tesdiq edilmis bu tercumeler bir birinden ehemiyyetli derecede ferqlenir Dan Shapiro metnin axiciligi ile bagli problem oldugunu qeyd edir 16 46 Ingilis dili versiyasi Ruhnamenin turkceden tercumesinden tercume edilmisdir bir cox yerlerde turkmen versiyasi ile uygunsuz olsa da rusca tercumesinden daha dogru ve hecmlidir 16 2 Media RedakteMuqeddes Kitabin kolgesi Turkmenistanda insan haqlarinin pozulmasina dair senedli film Hemcinin bax RedakteBasci Mao Tszedunun sitatlari ingilisce Yasil Kitab Bibliolatriya ingilisce Istinadlar Redakte Kalder Daniel 29 December 2006 A dictator s guide to the universe The Guardian Istifade tarixi 20 August 2016 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Bouma Amieke 2011 Turkmenistan Epics in Place of Historiography Jahrbucher fur Geschichte Osteuropas 59 4 559 585 ISSN 0021 4019 ENTERTAINMENT The Denver Post Arxivlesdirilib sentyabr 27 2007 at the Wayback Machine 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Culture and Religion The Issues of Reconstruction Taylor amp Francis Group Taylor amp Francis ingilis doi 10 4324 9781315698571 14 culture religion issues reconstruction sebastien peyrouse Istifade tarixi 2021 07 06 Kuru Ahmet T 2010 07 01 Between the state and cultural zones Nation building in Turkmenistan Central Asian Survey ingilis 77 doi 10 1080 02634930220127955 The cult of the Turkmen leader BBC News 2 November 2001 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Project MUSE Learning to Become Turkmen muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 Shnirelman Victor September 2009 Aryans or Proto Turks Contested Ancestors in Contemporary Central Asia Nationalities Papers ingilis 37 5 557 587 doi 10 1080 00905990903122834 ISSN 0090 5992 Corley Felix 1 March 2005 Turkmenistan President s personality cult imposed on religious communities Forum 18 News Service Istifade tarixi 25 May 2012 Sullivan Charles J 2016 Halk Watan Berdymukhammedov Political Transition and Regime Continuity in Turkmenistan Region 5 1 39 ISSN 2166 4307 1 2 3 4 5 Nicolosi Riccardo 2017 Saparmyrat Niyazov s Ruhnama The Invention of Turkmenistan In Koschorke Albrecht Kaminskij Konstantin eds Tyrants Writing Poetry Central European University Press ISBN 978 963 386 202 5 1 2 3 Segal Joes 2016 06 16 7 A Heavy Heritage ingilis Amsterdam University Press doi 10 1515 9789048531516 008 html ISBN 978 90 485 3151 6 Segal Joes 2016 06 16 7 A Heavy Heritage ingilis Amsterdam University Press doi 10 1515 9789048531516 008 html ISBN 978 90 485 3151 6 1 2 3 Project MUSE Central Asia muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 Project MUSE The Legacy of Eric Williams muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 1 2 3 4 Shapira Dan 2010 01 01 iran o Turan On Iranian and Quasi Iranian in the Ruhnama Iran and the Caucasus 14 2 265 278 1 2 3 4 Shapira Dan 2010 01 01 iran o Turan On Iranian and Quasi Iranian in the Ruhnama Iran and the Caucasus 14 2 265 278 Shapira Dan 2010 01 01 iran o Turan On Iranian and Quasi Iranian in the Ruhnama Iran and the Caucasus 14 2 265 278 Horak Slavomir 2014 10 14 The Battle of Gokdepe in the Turkmen post Soviet historical discourse Central Asian Survey ingilis 156 doi 10 1080 02634937 2014 964940 ISSN 0263 4937 1 2 3 4 Project MUSE Learning to Become Turkmen muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 1 2 3 4 Clement Victoria 2014 Articulating national identity in Turkmenistan inventing tradition through myth cult and language Nations and Nationalism ingilis 20 3 546 562 doi 10 1111 nana 12052 ISSN 1469 8129 Clement Victoria 2014 Articulating national identity in Turkmenistan inventing tradition through myth cult and language Nations and Nationalism ingilis 20 3 546 562 doi 10 1111 nana 12052 ISSN 1469 8129 Clement Victoria 2014 Articulating national identity in Turkmenistan inventing tradition through myth cult and language Nations and Nationalism ingilis 20 3 546 562 doi 10 1111 nana 12052 ISSN 1469 8129 Heinritz Katrin 2007 Buzogany Aron Frankenberger Rolf eds Demokratisierung zur Diktatur Uber die fehlgeleitete Demokratisierungsdiskussion am Beispiel Turkmenistans Osteuropa Nomos Verlagsgesellschaft mbH amp Co KG 133 154 doi 10 5771 9783845204451 133 ISBN 978 3 8452 0445 1 Nast Conde The Land of Turkmenbashi The New Yorker ingilis Istifade tarixi 2021 07 05 Times Wire Reporter March 21 2006 Read My Words Go to Heaven Leader Says Los Angeles Times Istifade tarixi 25 May 2012 Polese Abel Horak Slavomir May 2015 A tale of two presidents personality cult and symbolic nation building in Turkmenistan Nationalities Papers ingilis 43 3 457 478 doi 10 1080 00905992 2015 1028913 ISSN 0090 5992 Sir Jan 2008 Cult of Personality in Monumental Art and Architecture The Case of Post Soviet Turkmenistan PDF Acta Slavica Iaponica 25 206 207 Project MUSE Learning to Become Turkmen muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 Turkmen book blasted into space BBC News 27 August 2005 Turkmen book blasted into space BBC News 27 August 2005 Horak Slavomir 2014 10 14 The Battle of Gokdepe in the Turkmen post Soviet historical discourse Central Asian Survey ingilis 156 doi 10 1080 02634937 2014 964940 ISSN 0263 4937 Ingram Simon Turkmen live by leader s book BBC News Istifade tarixi 20 August 2016 Halford Macy April 27 2010 Shadow of the Ruhnama The New Yorker Istifade tarixi 2 August 2019 1 2 Ahn Elise S Jensen Antonia 2016 01 15 Language Teaching in Turkmenistan An Autoethnographic Journey Language Change in Central Asia Contributions to the Sociology of Language ingilis De Gruyter Mouton doi 10 1515 9781614514534 008 html ISBN 978 1 61451 453 4 1 2 Project MUSE The Central Asian Economies in the Twenty First Century muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 Project MUSE The Fight for Influence muse jhu edu ingilis Istifade tarixi 2021 07 06 Kurtov Adzhar 2007 11 01 Presidential Seat or Padishah s Throne The Distinctive Features of Supreme Power in Central Asian States Russian Social Science Review 48 6 64 95 doi 10 1080 10611428 2007 11065272 ISSN 1061 1428 Kurtov Adzhar 2007 11 01 Presidential Seat or Padishah s Throne The Distinctive Features of Supreme Power in Central Asian States Russian Social Science Review 48 6 64 95 doi 10 1080 10611428 2007 11065272 ISSN 1061 1428 1 2 3 4 Gaynor Kelly Lee 2017 10 02 Transformations in Turkmen higher education current opportunities and challenges at a new university Central Asian Survey 36 4 473 492 doi 10 1080 02634937 2017 1367645 ISSN 0263 4937 1 2 3 Horak Slavomir 2014 10 14 The Battle of Gokdepe in the Turkmen post Soviet historical discourse Central Asian Survey ingilis 156 doi 10 1080 02634937 2014 964940 ISSN 0263 4937 1 2 Post Jerrold M 2014 07 04 Dreams of Glory Narcissism and Politics Psychoanalytic Inquiry 34 5 475 485 doi 10 1080 07351690 2014 916986 ISSN 0735 1690 Horak Slavomir 2020 Egea Denise ed Education in Turkmenistan Under the Second President Genuine Reforms or Make Believe Education in Central Asia A Kaleidoscope of Challenges and Opportunities Education Equity Economy ingilis Cham Springer International Publishing 71 91 doi 10 1007 978 3 030 50127 3 5 ISBN 978 3 030 50127 3 Istifade tarixi 2021 07 05 Lomov Anton Rickleton Christopher 2016 12 22 Cult of Turkmen Father fades into history 10 years on Yahoo News via Agence France Presse Istifade tarixi 2018 11 19 Polese Abel Beachain Donnacha o Horak Slavomir 2017 10 02 Strategies of legitimation in Central Asia regime durability in Turkmenistan Contemporary Politics 23 4 427 445 doi 10 1080 13569775 2017 1331391 ISSN 1356 9775 Kaya Mumtaz 2007 11 21 De l intraculturel a l interculturel l operation traduisante Exemples de quelques problemes rencontres lors de l operation de decodage et de transcodage Meta 52 3 584 588 doi 10 7202 016745ar ISSN 1492 1421 Xarici linkler RedakteKs Solyanskaya Butun turkmenlerin tanrisi Gazeta ru da Ruhname ile bagli tenqidi meqale rus dilinde Menbe https az wikipedia org w index php title Ruhname amp oldid 6051844, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.