fbpx
Wikipedia

Qazaxıstan coğrafiyası

Avqust 05, 2021

Qazaxıstan — Mərkəzi Asiyada sahəsinə görə ən böyük dövlət. Paytaxtı Nur-Sultan şəhəridir. Qazaxıstan şimalda, şimal-şərqdə və şimal-qərbdə Rusiya ilə, şərqdə Çin, cənubda isə Türkmənistan, Özbəkistan və Qırğızıstan ilə həmsərhəddir. Qərbdə Xəzər dənizi ilə hüdudlanır.

Sahəsi və sərhədləri

Qazaxıstan Mərkəzi Asiyanın ən zəngin ölkəsidir. Bu ölkənin ərazisi Volqaboyundan Altay qədər, Qərbi Sibir ovalığından Tyan-Şana qədər uzanır. Ölkənin relyefi əsasən düzənlikdir. Qərbdə Karagiye çökəkliyi ilə birlikdə Xəzəryanı ovalıq. Mərkəz hissəsində Tuqay yaylası tutur. Cənubda isə qızılqum səhrası ilə turan ovalığı çıxır. Şərqdə Altay, Tarbaqatay dağları var. Şimalda isə Sibir düzənliyi var.

Qazaxıstanın relyefi

 
Qazaxıstanın çöllükləri

Qazaxıstan ərazisinin relyefi çox da mürəkkəb deyildir. Düzənliklər daha geniş sahəni tutur. Qərbdə Xəzəryanı ovalıq və Üstürt yaylası, şərqdə isə Qazaxıstan xırda təpəliyi diqqəti cəlb edir. Cənubda Turan ovalığının bir hissəsi Qazaxıstan ərazisinə daxil olur. Şimalda Torğay çökəkliyi Qazaxıstan ərazisi ilə Qərbi Sibir ovalığını birləşdirir. Ölkənin ən hündür yeri şərqdə Altay dağlarının Qazaxıstan ərazisinə daxil olduğu hissədir. Ən alçaq yer isə qərbdə Xəzər sahillərində yerləşən Karagiye çökəkliyidir (-32 metr).

A. Humbolt öz səyahətlərində müşahidə etdiyi müxtəlif yerlərin, o cümlədən Uralın, Altayın, Qazaxıstan çöllərinin və s. təbiətini müqayisəli təsvir etməklə təbii hadisələrin (iqlimin, relyefin, torpağın, bitki örtüyünün) əlaqələrinin qanunauyğunluqlarını tapmışdır. O, təbiətin birliyini yer səthinin müxtəlif formalarının qarşılıqlı əlaqələrində və qarşılıqlı yaranan birlikdə görürdü.

Alim landşaftların və zonaların təşəkkülündə üzvü aləmin, xüsusilə bitki örtüyünün, iqlimin roluna çox böyük qiymət verirdi. O yazırdı ki, üzvü aləm yer kürəsinin hər bir sahəsinə xüsusi xarakter və görünüş verir. Yalnız müqayisə metodu vasitəsilə hər hansı bir landşaftda bu xarakteri və görünüşü müəyyən etmək olar. O, ayrı-ayrı ölkələri bir-birindən fərqləndirən xüsusiyyətlərin müqayisəsini və bu müqayisənin nəticələrinin qısa şəkildə təsvirini verməyi ümumi yerşünaslığın vacib vəzifəsi hesab edirdi.

Təbii ehtiyatları

Qazaxıstanın çox zəngin neft resursları var. Qazaxıstan 4 milyard ton neft və 2000 kub metr qaz ehtiyatlarına malikdir. Hesablamalara görə Qazaxıstan 2015-ə qədər həe gün 3 million barel neft çıxarda bilər. Buda Qazaxıstanı dünyanın ilk 10 neft istehsalçısı ölkəsindən biri edir. Burada neft əsasən Yeralıyev və Aktaudan çıxarılır. Qazaxıstanda çox zəngin daş kömür yataqları var. (Karaqanda, Ekibastus) Qazaxıstan xrom istehsalına görə Cənubi Afrika və Zimbabvedən sonra 3-cü yerdədir. Xrom əsasən Qazaxıstanın şimal regionu Aqtobe və Xromatuda cəmləşib. Xrom istehsalı əsasən Qərbin investisiyası və maraqlarına görə işləyir. Qazaxıstanda böyük mis ehtiyatları var. Bu ehtiyatlar əsasən Artemonskoye, Zaman-Aybat, Aktogay, Saryoba rayonlarında yayılıb. Mis istehsalında “kazakhmys” şirkətinin böyük rolu var. Burada ildə təxmini 28000 ton mis və 98000 ton sink çıxarılır. Bunla yanaşı Qazaxıstanda böyük miqdarda qurğuşun çıxarılır.(Leninoqorsk, Kamenogorsk) Qazaxıstan Uran istehsalına görə dünyada 4-cü yerdədir. Qazaxıstanın Kazatomprom şirkəti dünyanın ən böyük 5 uran şirkətindən biridir.

Qazaxıstan ərazisində bir sıra faydalı qazıntıların zəngin yataqları vardır. Bunlardan Qarağandı,Ekibastuz və Torğay daş kömür yataqlarını, Cezqazğan,Sayık,Bozşakul,Balxaş və Kounrad,Qazaxıstan xırda təpəliyi mis mədənlərini, Torğay,Kostanay vilayətindəki dəmir filizi yataqlarını xüsusi qeyd etmək olar. Qazaxıstan ərazisi çox zəngin alüminium yataqlarına, eləcə də qurğuşun, sink, gümüş, volfram, fosforit(Manğıstau,Karatau), nikel, qızıl və başqa nadir metal yataqlarına malikdir. Respublika ərazisinin qərb (Xəzərsahili) hissələrində zəngin neft(Tengiz,Torğay,Manğıstau) və qaz yataqları(Manğıstau,Qaracanbas,Özen) da vardır. Beləliklə, demək olar ki, Qazaxsıtan yanacağa və ən başlıca sənaye sahələri üçün lazım olan bütün xammal ehtiyatlarına malikdir.

İqlimi və hidroqrafiyası

Burada iqlim əsasəm kontinentaldır. Səbəb isə okeanlarda çox uzaqda yerləşməsidir.

Ölkə ərazisinin iqlimi kəskin kontinentaldır. Qışı çox soyuq keçir. Arktik hava kütlələrinin əraziyə maneəsiz daxil olması nəticəsində şimal və mərkəz hissələrdə şaxtalar daha güclü (şimalda -45 °C, mərkəzdə -35 °C) olur. Yay isə çox isti keçir. Orta iyul temperaturu şimalda +24 °C, cənubda +28 °C-dir. Bəzən istilar +44 °C-yə kimi çatır. Yağıntıların miqdarı azdır. Geniş düzənlik sahələrdə illik yağıntılar cəmi 200–400 mm-dir. Xəzər sahillərində və mərkəzin düzənlik hissələrində isə daha azdır (50–100 mm). Bu yerlərdə səhra və yarımsəhra landşaftları üstünlük təşkil edir. Yalnız dağların ətəklərində və yamaclarda (cənub-şərqdə) yağıntılar xeyli artır (400–1600 mm).

Qazaxıstanın iqlimi kəskin kontinental olduğuna görə çay şəbəkəsi də zəifdir. Nisbətən iri çaylarından Sırdərya, Oral, Embi, İle, Ertis, Esil çayını göstərmək olar. Digər çaylarının əksəriyyəti yayda quruyur. Çaylar böyük suvarma əhəmiyyətinə malikdir. İri göllərindən Balxaş və Zaysan göllərini göstərmək olar. Aral və Xəzər dənizinin də bir hissəsi Qazaxıstan ərazisindədir. Qazaxıstan ərazisinin şimal və şimal-şərq hissələrində münbit torpaqları olan çöl zonası geniş sahəni əhatə edir. Qazaxıstanın ən böyük taxılçılıq rayonları da elə buradadır. Cənuba getdikcə yarımsəhralar və səhralar bir-birini əvəz edir. Süni suvarma şəraitində bu torpaqlarda da müxtəlif kənd təsərrüfatı bitkiləri (pambıq, üzüm, çəltik, alma, ərik, nar) becərmək olur.

Qazaxıstanın Manqıslaq yarımadasında yerləsən Aktau səhərinin Sevçenko limanında fəaliyyət göstərən eyniadlı AES isə istehlakı nəinki elektrik enerjisi ilə təmin edir, habelə Xəzər dənizinin sor sularını içməli hala salaraq onu istifadə üçün ayrı-ayrı təsərrüfat sahələrinə, həmçinin əhalinin tələbatma istiqamətləndirir.

Torpaq, bitki örtüyü

Qazaxıstanda Şımkənd (əvvəllər Çimkənd) şəhərinin torpağında ən təhlükəli inqrediyentlərdən biri sayılan qurğuşunun miqdarı YVK-nı 340 dəfə; Qırğızıstanın torpağında civənin miqdarı YVK-dan 100 dəfə artıq olmuşdur.

Ədəbiyyat

İstinadlar

  1. . 2015-11-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-08.
  2. Гумболдт А. Картины природы – М, 1959.
  3. ClimateTemp.info What is the Climate, Average Temperature/ Weather in Kazakhstan?
  4. Қазақстан климаты

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Qazaxıstan coğrafiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 05, 2021
qazaxıstan, coğrafiyası, qazaxıstan, mərkəzi, asiyada, sahəsinə, görə, böyük, dövlət, paytaxtı, sultan, şəhəridir, qazaxıstan, şimalda, şimal, şərqdə, şimal, qərbdə, rusiya, ilə, şərqdə, çin, cənubda, isə, türkmənistan, özbəkistan, qırğızıstan, ilə, həmsərhədd. Qazaxistan Merkezi Asiyada sahesine gore en boyuk dovlet Paytaxti Nur Sultan seheridir Qazaxistan simalda simal serqde ve simal qerbde Rusiya ile serqde Cin cenubda ise Turkmenistan Ozbekistan ve Qirgizistan ile hemserheddir Qerbde Xezer denizi ile hududlanir Mundericat 1 Sahesi ve serhedleri 2 Qazaxistanin relyefi 3 Tebii ehtiyatlari 4 Iqlimi ve hidroqrafiyasi 5 Torpaq bitki ortuyu 6 Edebiyyat 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerSahesi ve serhedleri RedakteQazaxistan Merkezi Asiyanin en zengin olkesidir Bu olkenin erazisi Volqaboyundan Altay qeder Qerbi Sibir ovaligindan Tyan Sana qeder uzanir Olkenin relyefi esasen duzenlikdir Qerbde Karagiye cokekliyi ile birlikde Xezeryani ovaliq Merkez hissesinde Tuqay yaylasi tutur Cenubda ise qizilqum sehrasi ile turan ovaligi cixir Serqde Altay Tarbaqatay daglari var Simalda ise Sibir duzenliyi var Qazaxistanin relyefi Redakte Qazaxistanin collukleri Qazaxistan erazisinin relyefi cox da murekkeb deyildir Duzenlikler daha genis saheni tutur Qerbde Xezeryani ovaliq ve Usturt yaylasi serqde ise Qazaxistan xirda tepeliyi diqqeti celb edir Cenubda Turan ovaliginin bir hissesi Qazaxistan erazisine daxil olur Simalda Torgay cokekliyi Qazaxistan erazisi ile Qerbi Sibir ovaligini birlesdirir Olkenin en hundur yeri serqde Altay daglarinin Qazaxistan erazisine daxil oldugu hissedir En alcaq yer ise qerbde Xezer sahillerinde yerlesen Karagiye cokekliyidir 32 metr 1 A Humbolt oz seyahetlerinde musahide etdiyi muxtelif yerlerin o cumleden Uralin Altayin Qazaxistan collerinin ve s tebietini muqayiseli tesvir etmekle tebii hadiselerin iqlimin relyefin torpagin bitki ortuyunun elaqelerinin qanunauygunluqlarini tapmisdir O tebietin birliyini yer sethinin muxtelif formalarinin qarsiliqli elaqelerinde ve qarsiliqli yaranan birlikde gorurdu Alim landsaftlarin ve zonalarin tesekkulunde uzvu alemin xususile bitki ortuyunun iqlimin roluna cox boyuk qiymet verirdi O yazirdi ki uzvu alem yer kuresinin her bir sahesine xususi xarakter ve gorunus verir Yalniz muqayise metodu vasitesile her hansi bir landsaftda bu xarakteri ve gorunusu mueyyen etmek olar O ayri ayri olkeleri bir birinden ferqlendiren xususiyyetlerin muqayisesini ve bu muqayisenin neticelerinin qisa sekilde tesvirini vermeyi umumi yersunasligin vacib vezifesi hesab edirdi 2 Tebii ehtiyatlari RedakteQazaxistanin cox zengin neft resurslari var Qazaxistan 4 milyard ton neft ve 2000 kub metr qaz ehtiyatlarina malikdir Hesablamalara gore Qazaxistan 2015 e qeder hee gun 3 million barel neft cixarda biler Buda Qazaxistani dunyanin ilk 10 neft istehsalcisi olkesinden biri edir Burada neft esasen Yeraliyev ve Aktaudan cixarilir Qazaxistanda cox zengin das komur yataqlari var Karaqanda Ekibastus Qazaxistan xrom istehsalina gore Cenubi Afrika ve Zimbabveden sonra 3 cu yerdedir Xrom esasen Qazaxistanin simal regionu Aqtobe ve Xromatuda cemlesib Xrom istehsali esasen Qerbin investisiyasi ve maraqlarina gore isleyir Qazaxistanda boyuk mis ehtiyatlari var Bu ehtiyatlar esasen Artemonskoye Zaman Aybat Aktogay Saryoba rayonlarinda yayilib Mis istehsalinda kazakhmys sirketinin boyuk rolu var Burada ilde texmini 28000 ton mis ve 98000 ton sink cixarilir Bunla yanasi Qazaxistanda boyuk miqdarda qurgusun cixarilir Leninoqorsk Kamenogorsk Qazaxistan Uran istehsalina gore dunyada 4 cu yerdedir Qazaxistanin Kazatomprom sirketi dunyanin en boyuk 5 uran sirketinden biridir Qazaxistan erazisinde bir sira faydali qazintilarin zengin yataqlari vardir Bunlardan Qaragandi Ekibastuz ve Torgay das komur yataqlarini Cezqazgan Sayik Bozsakul Balxas ve Kounrad Qazaxistan xirda tepeliyi mis medenlerini Torgay Kostanay vilayetindeki demir filizi yataqlarini xususi qeyd etmek olar Qazaxistan erazisi cox zengin aluminium yataqlarina elece de qurgusun sink gumus volfram fosforit Mangistau Karatau nikel qizil ve basqa nadir metal yataqlarina malikdir Respublika erazisinin qerb Xezersahili hisselerinde zengin neft Tengiz Torgay Mangistau ve qaz yataqlari Mangistau Qaracanbas Ozen da vardir Belelikle demek olar ki Qazaxsitan yanacaga ve en baslica senaye saheleri ucun lazim olan butun xammal ehtiyatlarina malikdir Iqlimi ve hidroqrafiyasi RedakteBurada iqlim esasem kontinentaldir Sebeb ise okeanlarda cox uzaqda yerlesmesidir Olke erazisinin iqlimi keskin kontinentaldir Qisi cox soyuq kecir Arktik hava kutlelerinin eraziye maneesiz daxil olmasi neticesinde simal ve merkez hisselerde saxtalar daha guclu simalda 45 C merkezde 35 C olur 3 Yay ise cox isti kecir Orta iyul temperaturu simalda 24 C cenubda 28 C dir Bezen istilar 44 C ye kimi catir Yagintilarin miqdari azdir Genis duzenlik sahelerde illik yagintilar cemi 200 400 mm dir Xezer sahillerinde ve merkezin duzenlik hisselerinde ise daha azdir 50 100 mm Bu yerlerde sehra ve yarimsehra landsaftlari ustunluk teskil edir Yalniz daglarin eteklerinde ve yamaclarda cenub serqde yagintilar xeyli artir 400 1600 mm 4 Qazaxistanin iqlimi keskin kontinental olduguna gore cay sebekesi de zeifdir Nisbeten iri caylarindan Sirderya Oral Embi Ile Ertis Esil cayini gostermek olar Diger caylarinin ekseriyyeti yayda quruyur Caylar boyuk suvarma ehemiyyetine malikdir Iri gollerinden Balxas ve Zaysan gollerini gostermek olar Aral ve Xezer denizinin de bir hissesi Qazaxistan erazisindedir Qazaxistan erazisinin simal ve simal serq hisselerinde munbit torpaqlari olan col zonasi genis saheni ehate edir Qazaxistanin en boyuk taxilciliq rayonlari da ele buradadir Cenuba getdikce yarimsehralar ve sehralar bir birini evez edir Suni suvarma seraitinde bu torpaqlarda da muxtelif kend teserrufati bitkileri pambiq uzum celtik alma erik nar becermek olur Qazaxistanin Manqislaq yarimadasinda yerlesen Aktau seherinin Sevcenko limaninda fealiyyet gosteren eyniadli AES ise istehlaki neinki elektrik enerjisi ile temin edir habele Xezer denizinin sor sularini icmeli hala salaraq onu istifade ucun ayri ayri teserrufat sahelerine hemcinin ehalinin telebatma istiqametlendirir Torpaq bitki ortuyu RedakteQazaxistanda Simkend evveller Cimkend seherinin torpaginda en tehlukeli inqrediyentlerden biri sayilan qurgusunun miqdari YVK ni 340 defe Qirgizistanin torpaginda civenin miqdari YVK dan 100 defe artiq olmusdur Edebiyyat RedakteIstinadlar Redakte Қazakstannyn fizika geografiyalyk orny 2015 11 01 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 08 Gumboldt A Kartiny prirody M 1959 ClimateTemp info What is the Climate Average Temperature Weather in Kazakhstan Қazakstan klimatyXarici kecidler Redakte Vikianbarda Qazaxistan cografiyasi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qazaxistan cografiyasi amp oldid 6065621, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.