fbpx
Wikipedia

Sultan Ərətna bəy Uyğur

Avqust 12, 2021

Sultan Əlaəddin Ərətna bəy Cəfər bəy oğlu Uyğur (1344-1352)—Ərətna bəyliyinin qurucusu və sultanı.

Sultan Ərətna bəy Uyğur

Həyatı

Çalisqanligi, ədaləti və qabiliyəti sayəsində diqqət çəkən Ərətna bəy, Anadoluda oldugu sirada bacısını Elxanlı Rum valisi Əmir Teymurtaş Çobanlı (1314-1327) ilə evləndirərək onunla qohum oldu. Bu sayədə O, Əbu Səid Bahadir xanin birinci dərəcədəki əmirləri arasina girməyi bacardi. Teymurtaşin yardimçisi olaraq fəaliyyət göstərən Ərətna bəy, eyni zamanda Anadolu xalqi üzərində yaxşı nüfuz qurmağa və özünü sevdirməyə çalisirdı. O, Anadoludaki xalqla yaxşı davranır, hər kəslə adalətlə müamilə edirdi. Monqollarin Anadolu valisi Əmir Teymurtaş Çobanlı isə istilaçi və yayilmaçi bir hərəkət içərisində olub, burada müstaqil bir dövlət qurmaq və istiklalini elan etmək düsüncəsində idi. Anadolu bəylərini ortadan qaldirmaq için mücadələyə girisən Teymurtaş, Ərətna və Sungur aga kimi elxanli əmirlərinə qarsi da cəbhə almisdi. Teymurtaşin bu davranişi sonucunda Ərətna bəy və Sungur aga Qaraman ölkəsinə qaçmisdilar. Ancaq bu sirada elxanlilarin mərkəzində Əbu Səid Bahadir xan ilə Əmir Çobanin arasi açilmis və sonucunda da Əmir Çoban öldürülmüsdü. Atasinin ortadan qaldirildigini ögrənən Anadolu valise Əmir Teymurtaş, siranin ona da gələcəyini düsünərək, Anadolunu qaynı Ərətnaya biraxaraq Misirə qaçdi (1328).

Əmir Teymurtaşin Misirə qaçisina çox sevinən Ərətna bəy dərhal Sivasa gələrək buraya hakim oldu. Bu sirada Əbu Səid Bahadir xan, Teymurtaşi cəzalandirmaq üzərə Iranc noyan idarəsindəki bir ordunu Anadoluya göndərmisdi. Ərzurum üzərindən Sivasa gələn monqol sərkərdəsi Iranc noyan, burada olan Ərətna bəyə, Teymurtaşi taqib etmək üzərə ona qatilmasini söylədi. Ancaq Ərətna bəy, Sivasi bos biraxamayacagini bildirərək Iranc noyana qatilmadi. Buna görə Iranc noyan, Sivası ələ keçirmək üçün mühasirəyə aldısa da, uğur qazanmadı. Iranc noyan, Sivasdan ayrilib Niksara getdiyi sirada, Qaramanoglu Yaxşı bəy tərəfindən öldürüldü. Onun ölümü ən çox Əmir Ərətnani sevindirdi. Ancaq elxanli hökmdari Əbu Səid Bahadir xan bu sirada Anadoluya yeni bir vali təyin etmisti. Umumi vali sifətiylə 1329-cu ilin əvvələrində böyük bir ordu ilə Anadoluya gələn Cəlayırlardan Seyx Həsən, Qaramanoglu basda olmaq üzrə bütün Anadolu bəyliklərini itaəti altina aldi. Bu sirada Ərətna bəy də Seyx Həsən Cəlayırın hüzuruna gedərək itaətini ərz etdi. Buna görə Seyx Həsən, Ərətna bəyi özünə vəkil təyin edib Azərbaycana döndü. O, zaman zaman Anadoluya gəlib bir sürə qaldiktan sonra təkrar mərkəzə gedirdi.

Ərətna bəy, görünüsdə Seyx Həsən Cəlayırə itaət edər kimi hərəkət edərkən, əslində Anadoluya özü hakim olmaq üçün hazirliq işinə başlamışdı. Üstəlik Anadolu xalqının məzacina vaqif və mərhamətli bir zat oldugundan xalq onun idarə tərzindən son dərəcə məmnun idi. Bu sirada Əbu Said Bahadir xanin övlad biraxmadan ölümü (1337) görə, Seyx Həsən Cəlayır, meydana çixan qarişiqliqlardan istifadə edib Monqol ölkəsində özünə bir yer qapmaq üzrə Irana getdi. Beləcə Ərətna bəy daha sərbəst hərəkət etmə imkani tapdı. Daha sonra Iraqda yerləşən Seyx Həsən Cəlayırdan ümidini kəsən Ərətna bəy, Məmlük sultani Məlik Nasirə müraciət edərək onun himayəsinə girdi (1338). Ərətna bəy bu tarixdən sonra Misir sultani Məlik Nasirə tabe olaraq Anadolu valilisi olub, onun adina xütbə oxutmağa və sikkə bastirmağa başladi. Beləcə Ərətnalilar üçün yeni bir dövr baslamiş oldu.

Daha sonra Ərətnanın, Teymurtaşin oglu Kiçik Seyx Həsən Çobanlı ilə mücadilə etdiyini görürük. Atasi Teymurtaşin Misirdə öldürülməsindən sonra, Azərbaycanda durumunu qüvvətləndirən oglu Kiçik Seyx Həsən, Anadol'da haqqi oldugunu iddia edərək Ərətnanın ona itaət etməsini istədi. Ancaq Ərətna bəy onun bu təklifini qəbul etmədi. Buna görə Seyx Həsən Çobanlı, Şərqi Anadoluya girərək Ərətna bəyin üzərinə yürüdü. Iki tərəf ordulari, Sivasla Ərzincan arasindaki Qərənbükdə qarşilaşdilar. Burada aparılan savasda Ərətna bəy qalib gəldi və çox qənimət ələ keçirdi (1343). Bu zəfərdən sonra Anadoludaki nüfuz və etibari daha da artan Ərətna bəy, Əlaəddin ünvani ilə sultanligini elan etdi (1344).

Orta Anadolunun böyük bir qisminə sahib olan Ərətna bəy, sultanliğını elan etdikdən sonra xütbə və sikkələrindən Məmlüklü sultanının adını qaldırdı.

Əlaəddin Ərətna bəy, qonşulari olan Zülqədərlilər, Qaramanlılar, Osmanlılar, Tacəddinoğullari və Amasiya bəyləri ilə bəzən dost, bəzən də düsməncə münasibətlərdə olurdu. İlk anlaşmazliq Zülqədəroğullarının Ərətna bəy ərazisinə hücum etməsi ilə başladi. Ancaq Misir Məmlüklü sultanının araya girməsi ilə iki bəylik arasinda çıxması mühtəməl savaşlar önləndi.

Orta Anadolunun böyük bir qismina sahib olan Ərətna bövlət'nin mərkəzi öncə Sivas, daha sonra da Qeysəri idi. Ərətnalilara aid digər Anadolu səhərləri isə Nigdə, Toqat, Amasiya, Ərzincan, Şərqi Qarahisar, Niksar, Canik, Dəvəli, Qarahisar, Çorum, Zilə, Ürgüb, Xarput, Mərzifon, Qirşəhir, Darəndə və Gümüsxanədən ibarət idi. Əlaəddin Ərətna Orta Anadoluda dövlətini qurub yuxarida adi keçən şəhərlərə hakim olduqdan sonra 1352-ci ildə öldü. Qeysər'də Kösk adı verilən məhəllədəki türbəsinə dəfn edildi.

Ölkəsindəki xalqa qarşi son dərəcə adil və şəfqətli bir idarəçilik uyğulayan Ərətnanın ölümü Anadoluda və qonşu ölkələrdə böyük bir üzüntüyə səbəb oldu. Çünkü onun bərabərinə az rastlanan bir idarəçi idi. Özü, Monqol ordusunda sərkərdə oldugu halda, Anadoluda meydana gələn anarxiyanı, təqib etdiyi usta siyasəti, ədaləti və şəfqəti sayəsində ortadan qaldirmiş, birlik və bərabərliyi ortaya qoymuşdu. Elmə və mədəniyyətə də önəm verən Ərətna bəy ərəbcə bilirdi. İbn Bətutə, 1333-cü ildə Ərətna bəy ilə görüsdüyünü və onun ərəb dilini fasih olaraq söylədiyini bildirir.

"Əmir Ərətna, ...valiyi umumilər arasında ən parlaq şəxsiyətdir. Özü uyğur olduğu kimi, ətrafında da uyğurları toplamışdı. Məhəmməd Ibn Əli Şəbankarə onun haqqında: ‘Əmir Ərətna, Əbu Səid Bahadur xanın yarlığıyla Rum vilayətləri idarəsinə məmur təyin edilmişdi. Əbu Səid xanın vəfatından sonra o, məmləkəti ədalətlə idarə edib, bərpa etdi. ...Bu xüsusda o qədər irəli getdi ki, Anadolu məmləkətinin əhalisi ona ‘Kosa peyğəmbər’ demişdir. Və özündən sonra yaxşı ad qoyaraq Allahın rəhmətinə getdi’ deməkdədir.

Müasirlərindən Hələbli Nurəddin Həsən isə ‘Ərətna adil, təbəəsi arasında sayılan, əzmli, cəsur və mükərrəm olub, hərkəs haqqında mültefit və mütəvazı idi’ deyir. Misirli Səlahəddin Safadi də onun mütədəyyin, xeyirsevər, təmiz və pəhrizkar, elm və fəzilət əhilləriylə söhbətdən doymaz və fəzilət sahibi olduğundan bəhsetmişdir."

İstinadlar

  1. A. Zeki Velidi Toğan, Umumi Türk Tarihine Giriş (En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar) , I. Cilt, İstanbul, "Enderun" kitabevi,1946, s. 259’dan aktaran Akışık, a.g.y. Ayrıca bak. "Azerbaycan: Kadim Coğrafyanın Genç Ülkesi -Tarihi Arkaplan", http://azerbaycan.ihh.org.tr/tarihiarkaplan/tarihi/tarihi.html[ölü keçid]

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 12, 2021
sultan, ərətna, bəy, uyğur, sultan, əlaəddin, ərətna, bəy, cəfər, bəy, oğlu, uyğur, 1344, 1352, ərətna, bəyliyinin, qurucusu, sultanı, mündəricat, həyatı, istinadlar, həmçinin, xarici, keçidlərhəyatı, redaktəçalisqanligi, ədaləti, qabiliyəti, sayəsində, diqqət. Sultan Elaeddin Eretna bey Cefer bey oglu Uygur 1344 1352 Eretna beyliyinin qurucusu ve sultani Sultan Eretna bey Uygur Mundericat 1 Heyati 2 Istinadlar 3 Hemcinin bax 4 Xarici kecidlerHeyati RedakteCalisqanligi edaleti ve qabiliyeti sayesinde diqqet ceken Eretna bey Anadoluda oldugu sirada bacisini Elxanli Rum valisi Emir Teymurtas Cobanli 1314 1327 ile evlendirerek onunla qohum oldu Bu sayede O Ebu Seid Bahadir xanin birinci derecedeki emirleri arasina girmeyi bacardi Teymurtasin yardimcisi olaraq fealiyyet gosteren Eretna bey eyni zamanda Anadolu xalqi uzerinde yaxsi nufuz qurmaga ve ozunu sevdirmeye calisirdi O Anadoludaki xalqla yaxsi davranir her kesle adaletle muamile edirdi Monqollarin Anadolu valisi Emir Teymurtas Cobanli ise istilaci ve yayilmaci bir hereket icerisinde olub burada mustaqil bir dovlet qurmaq ve istiklalini elan etmek dusuncesinde idi Anadolu beylerini ortadan qaldirmaq icin mucadeleye girisen Teymurtas Eretna ve Sungur aga kimi elxanli emirlerine qarsi da cebhe almisdi Teymurtasin bu davranisi sonucunda Eretna bey ve Sungur aga Qaraman olkesine qacmisdilar Ancaq bu sirada elxanlilarin merkezinde Ebu Seid Bahadir xan ile Emir Cobanin arasi acilmis ve sonucunda da Emir Coban oldurulmusdu Atasinin ortadan qaldirildigini ogrenen Anadolu valise Emir Teymurtas siranin ona da geleceyini dusunerek Anadolunu qayni Eretnaya biraxaraq Misire qacdi 1328 Emir Teymurtasin Misire qacisina cox sevinen Eretna bey derhal Sivasa gelerek buraya hakim oldu Bu sirada Ebu Seid Bahadir xan Teymurtasi cezalandirmaq uzere Iranc noyan idaresindeki bir ordunu Anadoluya gondermisdi Erzurum uzerinden Sivasa gelen monqol serkerdesi Iranc noyan burada olan Eretna beye Teymurtasi taqib etmek uzere ona qatilmasini soyledi Ancaq Eretna bey Sivasi bos biraxamayacagini bildirerek Iranc noyana qatilmadi Buna gore Iranc noyan Sivasi ele kecirmek ucun muhasireye aldisa da ugur qazanmadi Iranc noyan Sivasdan ayrilib Niksara getdiyi sirada Qaramanoglu Yaxsi bey terefinden olduruldu Onun olumu en cox Emir Eretnani sevindirdi Ancaq elxanli hokmdari Ebu Seid Bahadir xan bu sirada Anadoluya yeni bir vali teyin etmisti Umumi vali sifetiyle 1329 cu ilin evvelerinde boyuk bir ordu ile Anadoluya gelen Celayirlardan Seyx Hesen Qaramanoglu basda olmaq uzre butun Anadolu beyliklerini itaeti altina aldi Bu sirada Eretna bey de Seyx Hesen Celayirin huzuruna gederek itaetini erz etdi Buna gore Seyx Hesen Eretna beyi ozune vekil teyin edib Azerbaycana dondu O zaman zaman Anadoluya gelib bir sure qaldiktan sonra tekrar merkeze gedirdi Eretna bey gorunusde Seyx Hesen Celayire itaet eder kimi hereket ederken eslinde Anadoluya ozu hakim olmaq ucun hazirliq isine baslamisdi Ustelik Anadolu xalqinin mezacina vaqif ve merhametli bir zat oldugundan xalq onun idare terzinden son derece memnun idi Bu sirada Ebu Said Bahadir xanin ovlad biraxmadan olumu 1337 gore Seyx Hesen Celayir meydana cixan qarisiqliqlardan istifade edib Monqol olkesinde ozune bir yer qapmaq uzre Irana getdi Belece Eretna bey daha serbest hereket etme imkani tapdi Daha sonra Iraqda yerlesen Seyx Hesen Celayirdan umidini kesen Eretna bey Memluk sultani Melik Nasire muraciet ederek onun himayesine girdi 1338 Eretna bey bu tarixden sonra Misir sultani Melik Nasire tabe olaraq Anadolu valilisi olub onun adina xutbe oxutmaga ve sikke bastirmaga basladi Belece Eretnalilar ucun yeni bir dovr baslamis oldu Daha sonra Eretnanin Teymurtasin oglu Kicik Seyx Hesen Cobanli ile mucadile etdiyini goruruk Atasi Teymurtasin Misirde oldurulmesinden sonra Azerbaycanda durumunu quvvetlendiren oglu Kicik Seyx Hesen Anadol da haqqi oldugunu iddia ederek Eretnanin ona itaet etmesini istedi Ancaq Eretna bey onun bu teklifini qebul etmedi Buna gore Seyx Hesen Cobanli Serqi Anadoluya girerek Eretna beyin uzerine yurudu Iki teref ordulari Sivasla Erzincan arasindaki Qerenbukde qarsilasdilar Burada aparilan savasda Eretna bey qalib geldi ve cox qenimet ele kecirdi 1343 Bu zeferden sonra Anadoludaki nufuz ve etibari daha da artan Eretna bey Elaeddin unvani ile sultanligini elan etdi 1344 Orta Anadolunun boyuk bir qismine sahib olan Eretna bey sultanligini elan etdikden sonra xutbe ve sikkelerinden Memluklu sultaninin adini qaldirdi Elaeddin Eretna bey qonsulari olan Zulqederliler Qaramanlilar Osmanlilar Taceddinogullari ve Amasiya beyleri ile bezen dost bezen de dusmence munasibetlerde olurdu Ilk anlasmazliq Zulqederogullarinin Eretna bey erazisine hucum etmesi ile basladi Ancaq Misir Memluklu sultaninin araya girmesi ile iki beylik arasinda cixmasi muhtemel savaslar onlendi Orta Anadolunun boyuk bir qismina sahib olan Eretna bovlet nin merkezi once Sivas daha sonra da Qeyseri idi Eretnalilara aid diger Anadolu seherleri ise Nigde Toqat Amasiya Erzincan Serqi Qarahisar Niksar Canik Develi Qarahisar Corum Zile Urgub Xarput Merzifon Qirsehir Darende ve Gumusxaneden ibaret idi Elaeddin Eretna Orta Anadoluda dovletini qurub yuxarida adi kecen seherlere hakim olduqdan sonra 1352 ci ilde oldu Qeyser de Kosk adi verilen mehelledeki turbesine defn edildi Olkesindeki xalqa qarsi son derece adil ve sefqetli bir idarecilik uygulayan Eretnanin olumu Anadoluda ve qonsu olkelerde boyuk bir uzuntuye sebeb oldu Cunku onun beraberine az rastlanan bir idareci idi Ozu Monqol ordusunda serkerde oldugu halda Anadoluda meydana gelen anarxiyani teqib etdiyi usta siyaseti edaleti ve sefqeti sayesinde ortadan qaldirmis birlik ve beraberliyi ortaya qoymusdu Elme ve medeniyyete de onem veren Eretna bey erebce bilirdi Ibn Betute 1333 cu ilde Eretna bey ile gorusduyunu ve onun ereb dilini fasih olaraq soylediyini bildirir Emir Eretna valiyi umumiler arasinda en parlaq sexsiyetdir Ozu uygur oldugu kimi etrafinda da uygurlari toplamisdi Mehemmed Ibn Eli Sebankare onun haqqinda Emir Eretna Ebu Seid Bahadur xanin yarligiyla Rum vilayetleri idaresine memur teyin edilmisdi Ebu Seid xanin vefatindan sonra o memleketi edaletle idare edib berpa etdi Bu xususda o qeder ireli getdi ki Anadolu memleketinin ehalisi ona Kosa peygember demisdir Ve ozunden sonra yaxsi ad qoyaraq Allahin rehmetine getdi demekdedir 1 Muasirlerinden Helebli Nureddin Hesen ise Eretna adil tebeesi arasinda sayilan ezmli cesur ve mukerrem olub herkes haqqinda multefit ve mutevazi idi deyir Misirli Selaheddin Safadi de onun mutedeyyin xeyirsever temiz ve pehrizkar elm ve fezilet ehilleriyle sohbetden doymaz ve fezilet sahibi oldugundan behsetmisdir Istinadlar Redakte A Zeki Velidi Togan Umumi Turk Tarihine Giris En Eski Devirlerden 16 Asra Kadar I Cilt Istanbul Enderun kitabevi 1946 s 259 dan aktaran Akisik a g y Ayrica bak Azerbaycan Kadim Cografyanin Genc Ulkesi Tarihi Arkaplan http azerbaycan ihh org tr tarihiarkaplan tarihi tarihi html olu kecid Hemcinin bax RedakteEretna beyliyiXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Sultan Eretna bey Uygur amp oldid 5743002, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.