fbpx
Wikipedia

Orfey (opera)

"Orfey" (it. Orfeo, bəzən it. L’Orfeo, favola in musica) — Klaudio Monteverdinin 1607-ci ildə kiçik Alessandro Striconun librettosu əsasında yazdığı opera. Bu opera Kristof Villibald Qlyukun "Orfey və Evridika" ilə birlikdə qədim yunan mifi Orfeyə aid ən mühüm musiqi əsərlərindən biri sayılır. Dünyanın bir çox teatrlarında bu gün də müntəzəm olaraq göstərilən erkən operalar sırasına daxildir. Operanın premyerası 24 fevral 1607-ci ildə İtaliyanın Mantue şəhərində olmuşdur. Opera Mantuan sarayında hər il keçirilən ənənəvi karnavalda göstərilmək üçün yazılmışdır.

Orfey
it. Orfeo
Nəşrin başlıq səhifəsi
Bəstəkar Klaudio Monteverdi
Librettoçu Alessandro Strico k.
Dili italyanca
Süjet "Orfey" yunan mifologiyası
Pərdə 5 pərdə
Yaradılma tarixi 1607
İlk səhnələşdirmə 24 fevral 1607
Mantova[d]
Premyera

24 fevral 1607
Mantue şeheri,

İtaliya
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

XVII əsrin əvvəllərində musiqili teatrda ənənəvi intermediya, yəni pyesin əsas pərdələri arasında musiqi nömrələr, tədricən tam musiqi dramına çevirildi, hansı ki sonradan "opera" adını aldı. Monteverdinin "Orfeyi" eksperiment dövrünə son qoydu və yeni janrın ilk mükəmməl əsəri oldu. Premyeradan sonra opera Mantuedə yenidən oynanıldı və çox güman ki, bir neçə il ərzində İtaliyanın digər şəhərlərində də bu baş verdi. Monteverdinin partiturası 1609-cu ildə nəşr edildi, 1615-ci ildə isə yenidən nəşr olundu. Kompozitorun 1643-cü ildə ölümündən sonra opera unuduldu, və yalnız XIX əsrdə ona yenidən marağın artması yeni redaksiyalara və tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu. Əvvəlcə konsert proqramı şəklində təhsil müəssisələrinin və musiqi dərnəklərinin daxilində oynanılırdı. İlk opera tamaşası 1911-ci ildə Parisdə göstərildi, və o andan etibarən "Orfey" səhnələrdə daha çox görünməyə başlandı. İkinci dünya müharibəsindən sonra daha çox autentik ifaya üstünlük verilirdi. 2007-ci ildə operanın 400 illiyi dünyanın bir çox ölkələrində nümaiş edilərək qeyd olundu.

Monteverdi opera partiturasının nəşrində 41 alətin olmasını göstərir, hansılar ki müxtəlif qruplara birləşərək, personajların xarakterlərinin və müxtəlif səhnələrin təsviri üçün istifadə olunur. Belə ki, simli, klavesinlər və uzununa fleytalar Frakiyanın nimfalar və çobanların yaşadığı pastoral bölgələrini təsvir edirlər; nəfəsli mis musiqi alətləri isə Yeraltı dünyanı və onun sakinlərini nümayiş etdirirlər. İntibahdan barokkoya olan keçid dövründə yaradılmış "Orfey" onun üçün müasir olan bütün musiqi nailiyyətləri və xüsusilə polifoniyanı istifadə edir. Monteverdinin novatorluğu müəllifin ifaçılara aid bir neçə "istəkləri" ilə təchiz edlmiş partituranın orkestrlənməsində özünü göstərdi. Eyni zamanda, orkestr partiturasının fakturanın bütün detalları ilə birlikdə dəqiq yazılmış alətli, notlaşmış templi, nüanslı sonrakı (klassik) anlaşılmasından fərqli olaraq, "Orfeyin" partiturası improvizasiya üçün musiqiçilərə müəyyən sərbəstlik verirdi.

Opera janrın yaranışı

Veronada və Milanda da musiqiçi kimi fəaliyyət göstərməyə macal tapmış Klaudio Monteverdi 1590-cı vəya 1591-ci ildə Mantuedə hersoq Vinçenso Qonzaqanın sarayında altist vəzifəsini almışdır. Montevrdi talantı və fəallığı sayəsində 1601-ci ildə sarayın maestro della musica adını qazanmağa nail olmuşdu. Saryın müsiqiyə aid və musiqi ilə əlaqəsi olan bütün proseslər onun nəzarəti altında idi.

Vinçenso Qonzaqanın musiqi teatrına olan xüsusi həvəsi Florensiya sarayının adəd ənənələrinin təsiri altında inkişaf etmişdir. XVI əsrin sonunda florensiyalı musiqi novatorları intermediyanı, yəni danışıq dramının pərdələri arasında vaxtı dolduran musiqi pyesini, daha mükəmməl formaya gətirilməsi üçün inkişaf etdirirdilər. Başda Yakopo Korsi olmaqla məşhur Florensiya kameratası birliyinin davamçıları ümumi opera janrına aid ilk əsəri yaratmışdılar və onun adı "Dafna" idi. "Dafna" Korsi və Florensiya hersoqu Yakopo Perinin kapelmeysteri tərəfindən yazılmışdı və 1598-ci ildə Florensiyada səhnəyə qoyulmuşdu. Bu əsər madrıqal ifanın və rəqsli, instrumental keçidli monodiyanın elementlərini vahid dramatik tamaşada birləşdirdi. "Dafna"nın partiturasının yalnız bəzi fraqmentləri saxlanılıb, lakin həmin dövrün digər bir neçə Florensiya əsərləri bizim dövrümüzə qədər tam şəkildə gəlib çatıb: Emilio de Kavalyerinin "Ruh və bədən haqqında təsəvvür", Perinin "Evridika"sı və Culio Kaççininin "Evridika"sı. Ovidin "Metamarfozlar"ına əsaslanan Perinin və Kaççininin əsərləri Orfey mifi barədə çoxsaylı musiqi tamaşalarının ilki idi, və onlar Monteverdinin "Orfey"inin birbaşa varisləri oldular.

 
Vinçenso Qonzaqanın portreti, 1610-cu il, müəllif Gaspar de Crayer

Qonzaqanın sarayında teatr tamaşaları zəngin tarixə malik idilər. 1471-ci ildə bu sarayda Ancelo Politsianonun "Orfey barədə rəvayət" lirik draması səhnəyə qoyulmuşdu, və orada personajların söhbətləri ilə yanaşı aktların ən azı yarısını vokal partiyalar təşkil edirdi. 1598-ci ildə isə Monteverdi Covanni Quarininin "Sadiq çoban" əsərini səhnəyə qoyulmasında köməklik etmişdi. Teatr tarixçisi Mark Rincerin fikrinə görə, bu əsər "teatr tamaşalarının suayırıcısı" oldu, və beləcə İtaliyada pastoral dramaya ümumi maraq daha da artdı. 6 oktyabr 1600-cu ildə Florensiyaya Mariya Mediçinin və Fransa kralı IV Henrixin toy şənliyində iştirak etmək üçün gələn hersoq Vinçenso burada Perinin "Evridika" tamaşasını izləmişdir. Ola bilsin ki, Monteverdi də daxil olmaqla onun aparıcı saray musiqiçiləri də bu tamaşanı seyr edirdilər. Dramın bu yeni forması hersoqun xoşuna gəldi, hersoq üstəlik bu dram sayəsində özünün mesenat nüfuzunun möhkəmlənməsini də qiymətləndirdi.

Libretto

 
"Viola ilə Orfey" XVII əsr (Çezare Cennari, şəxsi kolleksiya)

1600-cü ilin oktyabrında "Evridikia"nı izləyən tamaşaçıların arasında Qonzaqanın sarayında xidmət etmiş gənc vəkil, məşhur bəstəkarın oğlu və diplomat Alessandro Strico da yer almışdır. İstedadlı musiqiçi Strico 1589-cu ildə on altı yaşında Toskananın böyük hersoqu I Ferdinandın toy şənliyində viola çalırdı. Hersoq Vinçensonun iki oğlu Françesko və Ferdinando ilə birlikdə o, Mantuenin "Valeh edilmişlər akademiyası" (it. Accademia degli Invaghiti) adlı imtiyazlı intellektual cəmiyyətin üzvü idi. Şəhərin teatr əsərlərinin çox hissəsi məhz bu cəmiyyətdə yaradılırdı. Strico "Orfey" üçün libretto yazmağa başladığı vaxt tam məlum deyil, amma dəqiqdi ki, 1607-ci ilin yanvarında libretto üstündə iş tam sürətlə gedirdi. Françesko Qonzaqa 5 yanvar tarixili məktubunda o vaxt Florensiya sarayında qalan qardaşı Ferdinandodan Mantue karnavalında göstəriləcək "musiqili pyes" tamaşası üçün Böyük hersoqun müğənniləri içərisindən axta virtuozun xidmətləriylə təmin etməsini xahiş edir.

Striconun libretosunun əsas mənbələri Ovidin "Metamarfozlar" və Vergilinin "Georqiklər" kitabları olmuşdu. Strico həmin əsərlərdən dram strukturunu deyil, əsas materialı götürdü. Təsadüf deyil ki, birinci və ikinci pərdələrin hadisələri "Metamarfozlar"ın on üç şeiri ilə aşkar bənzərliyi var. Libretto üzərində işləyərkən o, Polisianonun 1480-ci ildə qələmə aldığı pyesini, Quarininin "Il pastor fido"-sunu və Ottavio Rinuççininin Perinin "Evridika"sı üçün yazdığı libretosundan istifadə etmişdir. Musiqişünas Harri Tomlinson Striconun və Rinuççininin mətnləri arasında nisbətən ümumi olan çox cəhətləri tapır. O, qeyd edir ki, "Orfey"də olan bəzi nitqlər, söhbətlər "Evridika"da istifadə olunan ifadələrin məzmununa oxşardılar və hətta onları təkrar edirlər. Tənqidçi Barbara Rassano Henninqin fikrincə, Striconun şeirləri Rinuççininin qədər nəfis deyil, amma libretto dramaturgiyası daha maraqlıdır. Rinuççininin pyesi Mediçinin toyunu müşayiət edən xüsusi bayram şənliyi üçün yazılmışdır, ona görə də müəllif daha münasib "xoşbəxt final" üçün mifi dəyişdirdi. Ondan fərqli olaraq öz əsərini saray təntənəsi üçün yaratmayan Strico mifin məzmununa uyğun yazmaq imkanına malik idi. Əslində mifdə Orfey qəzəblənmiş qadınlar (vakxankalar) tərəfindən parçalanır, amma faktiki olaraq, Strico ssenarini daha yumşaldılmış formada yazdı, hansında ki vakxankalar Orfeyi ölümlə hədəliyirlər, lakin onun əcəli göstərilmir, beləcə final açıq qalır.

Premyera ili 1607-ci ildə Mantuedə hazırlanan librettonun nəşrinin finalı birmənalı deyildi. Striconun 1607-ci ilki librettosunda beşinci pərdədə Orfeyin monoloqu Apollonun gəlişi ilə yox himayədarı Vakxa tanrısının "İlahi qəzəbi" haqqda oxuyan sərxoş qadınların (vakxankalar) xoru ilə bitir. Onların qəzəbinin səbəbi Orfeyin qadınlardan imtina etməsidi. Orfey onların qəzəbindən qurtula bilməz və nəqədər ki bu qəzəbdən boyun qaçırmağa çalışır, bir o qədər onu ağır əzab gözləyir. Orfey səhnəni tərk edir və onun talehi qeyri məlum qalır, operanın sonunda isə qadınlar Vakxanın şərəfinə rəqs edirlər və mahnı oxuyurlar. Monteverdinin 1609-ci ildə Venesiyada nəşr olunmuş partiturasında başqa sonluq təklif olunur: Appolon Orfeyi göylərə yüksəldir, və Orfey ulduzların arasında Evridikinin obrazını tapır. Yeni finalın mətninin müəllifinin kim olduğu məlum deyil. Tədqiqatçılar alternativ finalın fərqli üslubunu qeyd edirlər, şərhçilərin əksəri hesab edirlər ki, şeirləri Strico yazmıyıb. Ehtimal olunur ki, bu şeir həvəskar tərəfindən yazılıb ola bilsin, müəlliflik Ferdinando Qonzaqaya və ya hətta, bəlkə, bəstəkarın özünə (qismən) məxsusdur. Ağlabatan müəlliflərin sırasında Ottavio Rinuççininin adı hallanır, hansı ki Monteverdinin "Ariadna" adlı növbəti operasının librettoçusu olmuşdur. Musiqi tarixçisi Klod Paliska hesab edir ki, hər iki final bir birini tamamlıyır: Orfey vakxankaların qəzəbindən yayınır və Apollonun sayəsində qurtulur.

Rincerə əsasən, Striconun yazdığı operanın orijinal sonluğu çox güman ki premyerada istifadə olunmuşdur, amma şübhəsiz Monteverdi yenidən baxılmış finalı estetik cəhətdən düzgün hesab edirdi. Musiqişünas Nino Pirrotta iddia edir ki, Apollonlu final əsərin orijinal planının bir hissəsidir, amma o premyerada reallaşmadı, çünki tamaşanın göstərildiyi kiçik yerdə bu sonluq üçün tələb olunan teatr maşını yerləşə bilməzdi. Əvəzinə vakxankalarla səhnə salındı; texniki məhdudiyyətlər aradan qaldırıldıqdan sonra Monteverdinin fikri həyata keçdi.

Kompozisiya

Monteverdi "Orfey"in üstündə işlədiyi dövrdə teatr musiqisinin bəstələməyində artıq kifayət qədər təcrübə yığmışdır. O vaxtacan Monteverdi Qonzaqanın sarayında 16 il xidmət etmişdi, xidmətinin böyük hissəsini ifaçı və ya səhnə musiqisini aranjıman edəni kimi keçirmişdir. 1604-cü ildə Mantuan karnavalı üçün "Gli amori di Diane ed Endimone" adlı ballata yazır. Onun elementləri sayəsində Monteverdi ilk operasını qurdu. Musiqişünas Robert Doninqton yazır: "[Partiturada] presedentə əsaslanmayan element yoxdur, lakin tam yetişkənliyinə yenicə inkişaf etmiş formada çatır... Bu musiqidə bilavasitə ifadə olunan və [opera pionerlərin] onları istədikləri kimi izhar olunan sözlərdi; bu onları ifadə edən musiqidi... dahinin ilhamı ilə dolu. Monteverdinin "Orfey"də işlətdiyi yeniliklərdən biri, hansı ki tamaşaçılarda ajiotaj doğurdu, ifa olunan dialoqlar idi. Mantuan premyerası qabağı meloman Karlo Manyo qardaşına bunu "qeyri-adi" bir şey kimi təsvir etmişdir: "... [səhnədə olan] bütün qəhramanlar musiqili danışmalı olacaq".

Monteverdi partituranın nəşrinin əvvəlində orkestr heyətinə öz tələblərini qoyur, amma, o dövrün ənənəsinə uyğun olaraq, alətlərin dəqiq istifadə olunmasını müəyyən etmir. O zamanlar hər bir ifaçıya sərbəst qərar qəbul etmək azadlığı verilirdi, ifaçı öz növbəsində onun sərəncamında olan alətlər dəstindən birini seçirdi. İnterpretasiyalar bir-birindən kəskin fərqlənə bilərdi. Bundan başqa, Arnonkurun dediyi kimi, o vaxt bütün musiqiçilər bəstəkar sayılırdılar, və onlardan hər tamaşada partituraya dəqiq əməl edilməsi deyil, yaradıcılıqlı əməkdaşlıq gözlənilirdi. Ənənəyə əsasən, muğənilərin ariyalarını azacıq dəyişərək, onlara müxtəlif səs rənglərini vermək icazələri var idi. Monteverdi bəzi ariyaların sadələşmiş və bəzədilmiş versiyalarını hazırlamışdı, məsələn Orfeyin "Possente spirito" ariyasını, amma Arnonkur qeyd edir ki, Monteverdi əsərlərinin hər bir hissəsinə bəzək vermirdi, o, ancaq öz istəyinə və fikrinə görə bəzəkləri əlavə edirdi.

Operanın beş pərdəsindən hər biri hekayənin epizodlarından birinə uyğundur və hər biri xorla bitir. Operanın əsas hadisələri öncə Frakiyada, sonra Aiddə və yenidən Frakiyada baş verir, amma yəgin ki, o dövrün saray əyləncələrin qaydalarını nəzərə alaraq "Orfey" fasiləssiz oynanılırdı, yəni operanın hissələrinin arasında pərdə bağlanmırdı. Həmin dövrün adətinə uyğun olaraq, tamaşaçılara başqa hissəyə keçidi əks etdirmək üçün musiqidən istifadə olunurdu, bunun üçün alətlərdə dəyişiliklər edilirdi, ifanın isə tonu və üslubu dəyişiliklərə uğrayırdı.

Musiqi xüsusiyyətləri

 
"Orfey"in not səhifəsi (1609-cu il)

Musiqişünas Hans Redlix operanı təhlil edərək bildirir ki, "Orfey" iki musiqi dövrlərin məhsuludur. Bu operada XVI əsrə aid ənənəvi madriqalın elementləri musiqinin yeni florensiya istiqaməti ilə birləşir, elementlər kamerata (italyan musiqiçilər dərnəyi) üzvləri və onların davamçılarının ideyalarına uyğun olan reçitativ və homofoniya istifadəsi ilə fərqlənirdilər. Yeni musiqi istiqamətində mətn musiqi ilə müqayisədə üstünlük təşkil edir. Auditoriyanın diqqəti ilk növbədə mətnə cəlb olunur, musiqi isə səhnədə baş verən hərəkətləri illüstrasiya edir. Bundan sonra artıq müğənnilər ifanın təkçə vokal hissəsinə yox, həmçinin personajların xasiyyətlərini göstərməyə və müvafiq emosiyaları çatdırmağa diqqət yetirməmli idilər.

Monteverdinin reçitativi Peridən ("Evridika") təsirlənərək yazılıb, lakin "Orfey"də reçitativ o dövrün dramatik musiqisi üçün az üstünlük təşkil edir. O, birinci pərdənin musiqisinin dörddə birindən az, ikinci və üçüncü pərdələrinin musiqisnin təxminən üçdəbirini və yekun iki pərdələrin musiqisnin yarısından bir qədər az təşkil edir.

"Orfey" ilk opera olmaqdan savayı, həmçinin o zamana məlum olan bütün musiqi imkanlarını yeni formalaşan janrda tətbiq etmək cəhdi idi. Belə ki, Monteverdi cürət edərək polifoniya istifadəsində yeniliklər əlavə etməyə başladı, o vaxta qədər isə polifoniya sahəsində əsas nüfuz sahibi italiyalı bəstəkar Palestrina idi. Palestrinanın ideyalarına sadiq qalan bəstəkarların dönmədən əməl etdiyi qaydaları Monteverdi genişləndirməyə və dəyişməyə başlamışdı. Monteverdi hamı tərəfindən qəbul edilmiş mənada orkestr qurucusu deyil idi: Rincer hesab edir ki, instrumental improvizasiyanın elementi Monteverdinin hər opera ifasını "unikal təcrübəyə çevirir və onun [Monteverdinin] yaradıcılığını daha gec yaranan opera üsulundan ayırır".

Opera iki dəfə təkrarlanan gür səsli truba tokkatasıyla başlayır. Barokko tipli nəfəs alətlərində ifa olunduğu zaman belə səda müasir auditoriyanı təəcübləndirə bilər. Avstriyalı bəstəkar Hans Redlix onu "sarsıdıcı" adlandırır. Mantuan sarayında təşkil edilən musiqi tamaşaları üçün belə başlanğıc adi hal kimi qəbul edilirdi. Xüsusi olaraq Qonzaqanın sarayı üçün yazılan Monteverdinin "Axşam Duası" (Vespro della beate Vergine, SV 206 1610) adlı əsərinin əvvəlində gələn xor da bu tokkata ilə müşayiət olunur. Tokkata hersoqu salamlaq məqsədi daşıyırdı. Doninqtonun fikrincə, əgər tokkata yazılmasaydı, vəziyyət o hala gələrdi ki, salamlama improvizə edilərək yaradılardı. Sərt tokkatadan sonra incə riturnel başlıyır, hansı ki, Musiqinin gəlişini xəbər verir. Riturnel qısadılmış şəkildə giriş hissəsində yer alan beş şeirlərin aralarında təkrarlanır, sonuncu şeirdən sonra isə tam versiyası səslənir. Onun opera daxilində funksiyası "musiqinin gücünü" təcəssüm etməkdi. 2-ci pərdənin sonunda və 5-ci pərdənin başlığında işlədilərək, o, opera leytmotivin ən erkən nümunələrindən biri hesab edilir. Birinci pərdədə Pastoral idiliya (kiçik şeir) təqdim olunur. Təntənəli və şən olan iki xor Rosa del ciel adlı əsas sevgi mahnısını haşiyələyirlər. Şadlanma mahnı və rəqs musiqisi ilə ikinci pərədədə davam edir. Arnonkura əsasən, ikinci pərdədə Monteverdinin fransız musiqisi ilə yaxından tanış olduğu aşkarlanır.

Operanın qəhramanları

Rol Səs tipi 24 fevral 1607-ci il premyerasında oxuyanlar İştirak etdiyi pərdə (akt) Əlavə qeydlər
La musica (Musiqi) axtaların ifasında mezzo-soprano Covanni Qualberto Malyi (it. Giovanni Gualberto Magli) Proloq
Orfeo (Orfey) tenor və ya yüksək bariton Françesko Razi (ehtimal olunur) 1, 2, 3, 4, 5 pərdələr
Euridice (Evridika) axtaların ifasında mezzo-soprano Cirolamo Bakini (it. Girolamo Bachini; ehtimal olunur) 1, 4 pərdə
La Messaggera (Elçi qadın) axtaların ifasında mezzo-soprano Covanni Qualberto Malyi (ehtimal olunur). 2 pərdə Librettoda Silvia adını daşıyır
La Speranza (Ümid) axtaların ifasında mezzo-soprano Covanni Qualberto Malyi (ehtimal olunur) 3 pərdə
Ninfa (Nimfa) axtaların ifasında mezzo-soprano 1 pərdə
Caronte (Haron) bass 3 pərdə
Apollo (Apollon) tenor İlkin redaktədə yox idi 5 pərdə
Proserpina (Prozerpina) axtaların ifasında mezzo-soprano Covanni Qualberto Malyi 4 pərdə
Plutone (Pluton) bass 4 pərdə
Eco (Exo) tenor 5 pərdə
Ninfe e pastori (çobanlar və nimfalar) axtaların ifasında mezzo-soprano və alt səsi, tenorlar, basslar 1, 2, 5 pərdələr Solistlər: alt səsi çıxardan axtalar, iki tenorçu
Spiriti infernali (Cəhənnəm ruhları) tenor, bass 3, 4 pərdələr Solistlər: iki tenorçu, bir bass

Məzmunu

Birinci, ikinci və beşinci pərdələrin hadisələri Frakiyada, üçüncü və dördüncünün isə Aidin səltənətində baş verir. Öncə instrumental tokkata çalınır, sonra giriş hissəsini ifa edən Musiqi çıxış edir. Auditoriyanı salamlayaraq Musiqi elan edir ki, şirin səslər vasitəsilə "istənilən təşvişə salınmış qəlbi sakitləşdirə bilər". O, öz qüvvətini vəsf edir və dramın baş qəhrəmanı Orfeyi təqdim edir, hansı ki "ifası ilə vəhşi heyvanları ram edirdi".

Birinci pərdə

Orfey və Evridika yunan xoru rolunda çıxış edən və hadisəyə şərh verən nimfalar və çobanlarla birlikdə səhnəyə çıxırlar. Çobanlardan biri elan edir ki, bu gün Orfeylə Evridikanın toyudu; xor ilk öncə əzəmətlə cavab verir (Vieni, Imeneo, deh vieni…), sonra isə sevincli rəqslə (Lasciate i monti…). Orfey və Evridika qonaqlarla birlikdə məbəddə keçirilən toy mərasiminə getmədən öncə, bir-birinə hiss etdikləri sevgi haqda oxuyurlar. Səhnədə qalan xorun bir hissəsi isə eşqin Orfeyi necə deyişdiyini söylüyürlər. "Yeməyi ah çəkmə, içkisi fəryad olan biri" xoşbəxt adama çevrildi.

İkinci pərdə

Ofey əsas xorla birlikdə qayıdır və onlarla birlikdə təbiətin gözəlliyini vəsf edir. Orfey keçmiş acıları haqda düşünür və bildirir:" Dərddən sonra hər kəs daha məmnun qalır, əzab verəndən sonra daha xoşbəxt". Birdən Elçi qadın xəbərlə daxil olur ki, Evridikanı gül yığarkən ölümcül ilan vurub. Xor hüsn-rəğbətlə oxuyur: "Ah, necə də acıdı, ah günahkar və zalım taleh", Elçi qadın isə pis xəbəri gətirdiyi üçün özünü cəzalandırır ("Həmişəlik gedəcəyəm və tənha mağarada dərdimə layiq həyat sürəcəm"). Orfey ariyasından ("Sən ölmüsən, həyatım, mən amma nəfəs alıram?") sonra, ölülər dünyasına getmək və oranın hökmdarını Evridikanı həyata qayıtmağa imkan verməsi üçün inandırmaq qərarını alır. Hökümdarı razı salmazsa özü də orda qalacağını söylüyür. Orfey gedir, xor isə öz fəryadını davam etdirir.

Üçüncü pərdə

Orfey Ümid ilə Yeraltı dünyanın qapısına tərəf gedirlər. Ümid qapıdaki yazıya ("Bura gəlmək istəyən hər kəs ümidini buraxsın") işarə edərək Orfeydən ayrılır. Orfey Haron adlı daşıcıya rast gəlir, amma daşıyıcı onu Stiksdən keçirtməyə imtina edir. Orfey Haronu razı salmaq üçün ona tərif dolu mahnı (Possente spirto e formidabil nume) oxuyur, amma daşıyıcı fikrini dəyişmir. Lakin Orfey öz lirasında (musiqi aləti) çalmağa başlayanda, Haronun yuxuya gedir. Orfey qayığı alır və Yeraltı dünyaya daxil olmaq üçün çayı keçir, paralel olaraq ruhların xoru təbiətin insan qabağında müdafiəssiz olduğu haqda oxuyur:"O, tezsınan ağacla dənizi əhliləşdirdi və küləklərin qəzəbindən qorxmadı"

Dördüncü pərdə

Yeraltı dünyada Orfeyin ifası Plutonun arvadı Prozerpinaya dərin təsir göstərir, və o, öz ərindən Evridikanı buraxmağı xahiş edir. Pluton razılaşır, amma Orfeyə şərt qoyur ki, o Evridikanı canlıların dünyasına apararkən əsla geriyə çönüb baxmasın, yoxsa arvadını itirəcək. Orfey Evridikanı öz arxasınca apararaq ölülər səltənətindən çıxır. O, xoşbəxtliyinin intizarını çəkir, amma zaman keçdikcə onu şübhələr basır: "Kim məni əmin edə bilər ki, o, ardımca gəlir?" O, düşündü ki, bəlkə Pluton paxıllığından onu aldadıb? Orfey arxaya boylanır, Evridika çarəsizliyindən oxuyur (Ahi, vista troppo dolce e troppo amara!) və yox olur. Orfey onun arxasınca getmək istəyir, amma gözəgörünməz qüvvə onu saxlayır. Ruhların xoru Orfeyin Yeraltı dünyanın öhdəsindən gəlsə də, öz növbəsində ehtiraslarına məğlub olduğu haqda oxuyurlar

Beşinci pərdə

Doğma Frakiyaya qayıdandan sonra Orfey uzun monloqla öz itkisinin yasını çəkir, Evridikanın gözəlliyini tərənnüm edir və qərara gəlir ki, onun ürəyini daha heç vaxt Kupidonun oxu sancmayacaq. Səhnə arxasındaki ex oonun son sözlərini təkrarlayır. Birdən səmanın buludları arasından Apollon enir və Orfeyi danlayır: "Niyə sən öz vergini qəzəb və kədərə sərf edirsən?". O. Orfeyə dünyanı tərk eləməyə və ona qoşulub səmalara yüksəlməyə təklif edir, çünki orada Orfey Evridikanın ulduzlarda obrazını görə biləcək. Orfey cavab verir ki, belə müdrik atanın məsləhətinə əməl etməmək hörmətsizlik olar və onlar birlikdə yuxarıya ucalırlar. Sonda çobanlar xoru tamamlıyır: "Dərddə əkənlər nəimin barını becərməlidlər". Opera moreska adlı enerjili rəqslə başa çatır.

Librettonun orijinal sonluğu

Striconun 1607-ci ildə yazığı librettoda Orfeyin beşinci pərdədəki monoloqu Apollonun gəlişi ilə yox, qəzəbli sərxoş qadınların (vakxankalar) xoru ilə bitir, hansılar ki onların himayədarı Vakxa tanrısının "İlahi qəzəbi" haqqında oxuyurlar. Orfeyin qadınlardan imtina etməsi onlarda qəzəb doğurur. O, nə qədər onlardan qaçarsa, onu bir o qədər ağır tale gözləyir. Orfeyin taleyi qaranlıq qalır: o, səhnəni tərk edir, vakxankalar isə operanın finalında şərabçılıq tanrısının şərəfinə oxuyurlar və rəqs edirlər. Musiqişünas Klod Paliska hesab edir ki, bu iki sonluqlar bir-birinə zidd deyillər; Orfey vaxkankaların qəzəbindən yayına bilər, sonra da Appolon onu xilas edər.

Orkesrt heyəti

 
Monteverdinin 1609-cu ildə nəşr etdiyi partiturası: alətlərin siyahısı sağ sütündə göstərilib
  • Simli: 2 dənə klavesin, 1 dənə ikili arfa, 2 dənə kitarrone (teorba), 2 dənə bas səsli sitra, 3 dənə bas səsli viola da qamba, 2 dənə franssız növündə pikkolo skripka, 12 dənə fərqli ölçüdə violalar.
  • Nəfəsli və klavişli alətlər: 2 dənə taxta və 1 dənə dilli (reqal) borulu orqan
  • Nəfəsli: 4 dənə trombon, 2 kornet, 2 dənə hündür blokfleyta, 1 hündür truba (klarino) və 3 dənə surdin (musiqini zəiflətmək üçün qurğu) olunmuş truba

Musiqişünas Ceyn Qlover opera təhlili məqsədilə Monteverdinin qeyd etdiyi alətləri üç əsas qrupa ayırır: simli, mis nəfəsli və fasiləsiz bas, eləcə də heç bir qrupa aid olmayan bir neçə alətlər.

İnstrumental ifa tamaşaçılara hadisələrin cərəyan etdiyi iki dünyanı aydın şəkildə ayırd edir. Pastoral Frakiya klavesinllər, arfa, orqan, pikkolo skripka və bas lavtası ilə təsvir olunur. Qalan alətlər əsasən də mis nəfəsli olan Yeraltı dünyanı təsvir edir, hərçənd böyük fərq müşahidə olunmur, çünki simli alətlər bir neçə dəfə Yeraltı dünyaya aid səhnələrdə istifadə olunur. Bu ümumi sxem daxilində müəyyən alətlər və ya onların kombinasiyaları personajların xarakterlərini təsvir etmək üçün işlənir: Orfey — arfa və orqan, çobanlar — klavesin və bas lavtası, Yeraltı dünyanın sakinləri — trombonlar, kornetlər və kiçik orqan (reqal). Bütün bu musiqi fərqləri və xarakteristikaları renessans orkestrinin köhnə ənənələrinə müvafiq idi, elə məhz "Orfey"in çoxsaylı ansamblı belə orkestrin tipik nümunəsidi.

Monteverdi öz ifaçılarını ümumi şəkildə təlimatlandırır: "Əsəri çox təmtəraqlı pasajlar və keçidlərlə deyil, mümkün dərəcədə sadə və düzgün [oynayın]". Simli alətlər və fleytaları çalanlara o, "nəcib, ixtiraçılıq və rəngarənglik ilə" oynamağı tövsiyə edir, amma "dinləyici üçün təhqiramiz olan xaos və qarmaqarışıqdan başqa heç nə eşidilməyən" vəziyyətə gətirən ifrat dərəcəli çalışqanlığın olmaması şərti ilə. Arnonkur qeyd edir ki, Monteverdi dövrümüzə çatan daha sonraki operalarından fərqli olaraq "Orfey"də musiqiçilərə improvizasiya üçün daha az imkan yaradır.

Operada bütün alətlərin bir yerdə oynanıldığı epizod olmadığından, musiqiçilərin sayı alətlərin sayından az ola bilər. Arnonkur musiqiçi və müğənnilərin saylarını və tamaşaların təşkil olunduğu yerin kiçikliyini nəzərə alaraq, izləyicilərin sayı ifaçıları güclə üstələdiyini bildirir.

Premyera və ilk quruluşları

 
1607-ci ildə "Orfey"in premyerası keçirilən Hersoq sarayı, Mantue şəhərində yerləşir

"Orfey" premyerasının vaxtı 24 fevral 1607-ci ildə olduğunu 23 fevral tarixli iki məktub.təsdiq edir. Birincidə Françesko Qonzaqa qardaşına xəbər verir ki, ertəsi gün "musiqi oyunu" təqdim olunacaq; daha əvvəlki məktublaşmadan aydındır ki, bu məlumatlar məhz "Orfey"ə aiddir. İkinci məktub Qonzaqanın saray məmuru Karlo Manyodandı və orada daha çox detallar yerləşdirilib: "Sabah axşam zati-aliləri cənab şahzadə zati-aliləri xanımın otağında [tamaşanın] göstərilməsinə dair sərəncam verdi...". "Zati-aliləri xanımı" hersoq Vinçensonun bacısı Marqarita Qonzaqadı, hansı ki dul qalaraq sarayda yaşayırdı. Premyeranın keçirildiyi dəqiq yer mübahisəlidi; Rincerin ehtimalına görə,  bu, ola bilsin dei Fiumi Qalereyasıdı, orada aktyorlar, orkestr və az sayda tamaşaçı yerləşə bilərdilər. Manyonun fikirinə əsasən, tamaşanın keçirildiyi yer darısqal idi, səhnənin kiçik olduğu barədə Monteverdi də xəbər verir, o, bu məlumatı partituranın nəşrindən qabaq paylanan İthaf vərəqəsində yerləşdirib.

Premyera haqqında ətraflı hesabat mövcud deyil. Françesko Qonzaqanın 1 mart tarixli məktubundan məlumdur ki, pyesa "dinləyənlərin hamısının böyük məmnuniyyətinə səbəb olub", və xüsusilə hersoqun xoşuna gəlib. Saray şairi və ilahiyyatçı Kerubino Ferrari "Orfey" barədə belə söyləyib: "Musiqiçi və şairin hər ikisi ürəyin meylini o qədər məharətlə ifadə etdilər ki, bundan daha çox uğura nail olmaq mümkün deyil...Musiqi lazımi uyğunluğa əməl edərək, poeziyaya o qədər yaxşı xidmət edir ki, bundan daha gözəlini heç yerdə eşitmək mümkün deyil". Premyeradan sonra hersoq Vinçenso tamaşanın ikinci dəfə göstərilməsini 1 mart tarixinə təyin etdi.; üçüncü dəfə isə Savoya hersoqu I Karl Emmanuilin Mantueye gözlənilən səfərinə həsr edilmişdir. Güman edilirdi ki, Karl Emmanuil öz qızı Marqarita və Françesko Qonzaqanın evliliyi barədə danışıqları davam etdirəcək. Martın 8-də Françesko Qonzaqa Toskanın hersoquna məktubla müraciət etdi ki, axta Malyiyə Mantuan sarayında qalmağa icazə versin ki, o, operanın üçüncü nümayişində iştirak edə bilsin. Amma ki Savoya hersoqunun səfəri baş tutmadı.

Güman edilir ki, premyeradan sonra "Orfey" ola bilsin ki, növbəti yaxın illərdə Florensiyada, Kremonada, Milanda və Turində göstərilmişdir, halbuki daha səhih məlumatlar Mantuan sarayının kənarında operaya məhdud maraq olduğunu göstərirlər.

Françesko Qonzaqa ola bilsin, tamaşanı 1609—1610-cu illərdə keçirilən karnavalları zamanı Kazale-Monferrato şəhərində (Qonzaqa oranın qubernatoru olmuşdur) təşkil edib, və əlamətlər var ki, opera 1614 və 1619-cu illər arasında Françesko Razi rəhbərliyi altında Zalsburqda bir neçə dəfə göstərilmişdir. 1637—1643-cü illərdə Venesiyada operanın ilk çiçəklənməsi zamanı Monteverdi orada "Orfey" operasını yox, özünün başqa operası "Ariadna"nı təqdim etmək istəyirdi. Məlumdur ki, Monteverdinin ölümündən sonra opera Cenevrədə (1643) və Parisdə, Luvrda (1647) təqdim edilmişdir. Karterin sözlərinə görə, baxmayaraq ki opera İtaliyada 1650-ci illərdə hələ heyranlıq doğururdu, o, sonralar unuduldu, çünki bəstəkarın özü xeyli dərəcədə unudulmuşdu. XIX əsrin sonunda Monteverdinin işlərinə marağın bərpası ilə, operaya da maraq artdı.

Bərpa edilmələr

 
Vensan d'Endi

Uzun illər marağın olmamasından sonra, Monteverdinin musiqisi XVIII əsrin sonlarında XIX əvvəlində ilk musiqi tarixçilərin diqqətini özünə cəlb etdi, XIX əsrin ikinci rübündən başlayaraq bəstəkarın yaradıcılığına həsr olunmuş elmi əsərlər daha tez-tez yazılmağa başlandı.

1881-ci ildə "Orfey"in partiturasının qısaldılmış versiyası Berlində Robert Aytner tərəfindən nəşr olundu, amma bu qısa versiya tədqiq üçün nəzərdə tutulmuşdur, səhnədə göstərmək üçün yox. 1904-cü ildə bəstəkar Vensan d'Endi operanın fransız dilində redaksiyasını dərc etdi, oraya ikinci pərdə, qısaldılmış üçüncü pərdə və dördüncü pərdə əlavə olunmuşdu. Bu redaksiya iki il yarım əsrdən sonra ilk kütləvi ifa olunmada istifadə olunmuşdur, tamaşa Parisin Schola Cantorum konservatoriyasında nümayiş edilmişdir, o məkanın yaradıcılarından biri Vensan d'Endi olmuşdur. Nümayişdə iştirak edən tanınmış yazıçı Romen Rollan d'Endinin işinə yüksək qiymət vermişdi. Onun fikrincə d'Endi operaya "bir vaxtlar mövcud olmuş gözəlliyini" qaytardı və "onu körlayan yöndəmsiz bərpalardan azad etdi" —  bu sözlərlə Rollan yəqin ki, Aytnerin redaksiyasına işarə edirdi. d'Endinin redaksiyası 2 may 1911-ci ildə Parisin Rejan Teatrında təşkil olunan operanın ilk müasir quruluşunun əsasını qoydu.

İtalyan bəstəkar Covanni Orefiçinin redaksiyasında (1909) opera Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl və sonra İtaliyada və digər ölkələrdə konsert variantında təqdim olunmuşdur. 1912-ci ilin aprel ayında Nyu-Yorkun Metropoliten-opera teatrında keçirilən "Orfey"in daha bir konsert ifasının əsasını elə bu redaksiya qoymuşdur. Opera 1924-cu il martın 8-də Londonda ilk dəfə d'Endinin redaksiyasında fortepiano müşayiəti ilə Institut Français-da təqdim olunmuşdur.

"Orfey" operası 1925-ci ildə Karl Orfun redaksiyasında Manqeym teatrında göstərilmişdir. Orf çalışırdı ki, əsəri müasir dinləyicinin həssaslığı ilə maksimum uyğunlaşdırsın. Alman bəstəkarın fikrincə, Monteverdinin operasında Orfey mifi ilə birbaşa əlaqəsi olmayan şərti və dekorativ çox şey var idi. Orf D. Günterin yeni librettosunu istifadə edərək və yeni orkestrləməni quraraq, öz redaksiyasında bu "təsadüfi" tamaşa elementlərini aradan qaldırdı. "Orfey"dən sonra 1925-ci ildə «Tanz der Sproden»-in, "Ariadna" operasından məşhur "Lamento" hissəsinin və Monteverdinin digər əsərlərinin yeni variantları yaranmağa başlandı

"Orfey"in Rusiyada ilk ifasının (Malipyeronun redaksiyasında) konsert versiyası 1929-cu ildə Leninqradda keçirilmişdir, librettonun rus dilinə tərcüməsi Mixail Kuzminə məxsus idi.

Audio və video yazılarda

"Orfey"i audio formatda ilk dəfə 1939-cu ildə Ferruçço Kaluzionun dirijorluğu ilə Milanın La Skala teatrın orkestrası yazmışdı. Yazı üçün Monteverdinin partiturasının Cakomo Benvenuti tərəfindən düzəldilmiş sərbəst redaksiyası istifadə olunmuşdur. 1949-cu ildə Helmut Koxun dirijorluğu ilə Berlin radiosu orkestrinin ifasında operanın tam versiyası yazılmışdır, lakin bu dəfə yeni long play formatında. Harold Şonberqin sonradan qeyd etdiyi kimi, yeni səsyazma formatının yaranması müharibədən sonra barokko və İntibah musiqisinə marağın yenidən yaranmasında mühüm rol oynamışdır. 1950-ci illərin ortalarından başlayaraq "Orfey"in yazıları bir çox leyblarda buraxılmışdır. 1969-cu ildə Nikolaus Arnonkur özünün "Concentus Musicus" barokko ansamblı ilə opera partiturasının öz redaksiyasını ictimaiyyətə təqdim etmişdir, redaksiyanın əsas fərqləndirici xüsusiyyəti onda idi ki, o, "tarixi" adlanan alətlərlə orkestrləşdirilmişdi. Arnonkurun işi "Monteverdinin nəzərdə tutduğu səslənmənin oxşar versiyasını yaratdığına" görə yüksək qiymətləndirilmişdir. 1981-ci ildə Ziqfrid Haynrix Early Music Studio və Hessen kamera orkestri ilə "Orfey"i studiyada yazdı, bu variantda o, Striconun librettosunun sonluğunu istifadə etdi. Vakxankaların olduğu hissələrdə Monteverdinin "Tirsi e Clori" (1616) ballosunun musiqisi istifadə olunmuşdur. Daha sonrakı yazılar arasında Emmanuel Aimin 2004-cü ilki versiyası öz dramatikliyinə görə tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.

Şərhlər

  1. Florensiya kameratası — alimlər və musiqiçilərin birliyi. Onun başçısı saray teatr tamaşaların qurucusu Covanni Bardi idi. Birlik əsasən 1570-ci və 1580-cı illərdə aktiv fəaliyyət göstərirdi. Kameratanın məqsədi qədim yunan teatr sənətinin yenidən bərpa edilməsi idi. Sonradan bunun kimi adında Camerata sözü olan digər birliklər də yaranmağa başladı.
  2. 1609-cu ilki partiturada Monteverdi ifaçıların dəqiq səslərini müəyyən etməmişdir, amma gərəkən diapazonları açarla göstərir.. Erkən tamaşalarda "yüksək səs"li personajları axtalar ifa edirdilər. Hazırda partiyaları soprano, alt, tenor və bas ifa edirlər.
  3. La musica və Proserpina personajlarından başqa Malyi üçüncü partiyanı da ifa edib, hansı ki ya La Messaggera, yada La Speranza ola bilər
  4. Con Uenemə (Jon Whenham) əsasən, Dante Aligyerinin "İlahi komediya" əsərindən ("Cəhənnəm" hissəsi) olan sitat üzərində qurulan bu söz oyununu Strico tərəfindən edilmiş "elmi zarafat" kimi qəbul etmək olar.
  5. Luvrda operanın 1642-ci ildə Parisdə göstərildiyi variantında təqdim olunmuşdur.

İstinadlar

  1. A. Qozenpud. "Orfey"
  2. Fenlon, 1986. səh. 5—7
  3. Fabbri, P. Monteverdi / transl. by Tim Carter. — Cambridge : Cambridge University Press, 2007. — P. 22—126. — ISBN 0-521-35133-2.
  4. Ливанова, Т. История западно-европейской музыки до 1789 года / transl. by Tim Carter. — Музыка, 1983. — Т. 1.
  5. Ringer, 2006. səh. 12—13
  6. Fenlon, 1986. səh. 1—4
  7. Sternfeld, 1986. səh. 26
  8. Ringer, 2006. səh. 30—31
  9. Ringer, 2006. səh. 16
  10. Carter, 2002. səh. 48
  11. Fenlon. Correspondence…, 1986. səh. 167—172
  12. Sternfeld, 1986, pp. 20—25.
  13. Sternfeld, 1986. səh. 27—30
  14. Tomlinson, Gary A. Madrigal, Monody, and Monteverdi’s “via actuale alla imitatione” // Journal of the American Musicological Society. — 1981. — Vol. 34, no. 1.
  15. Ringer, 2006. səh. 39—40
  16. Whenham, 1986. səh. 35—40
  17. Сапонов, 2010. səh. 22
  18. Palisca, 1981. səh. 39
  19. Pirrotta, 1984. səh. 258—259
  20. Carter, 2002. səh. 143—144
  21. Donington, 1968. səh. 257
  22. Harnoncourt, 1969. səh. 19
  23. Robinson. səh. 61
  24. Robinson, p. 61
  25. Harnoncourt. səh. 20
  26. Whenham, 1986. səh. 42—47
  27. Redlich, 1952. səh. 99
  28. Ringer, 2006. səh. 27—28
  29. Palisca, 1981. səh. 40—42
  30. Grout, 1971. səh. 53—55
  31. Hull, Robert H. The Development of Harmony // The School Music Review. — 1929. — 15 sentyabr . — P. 111.
  32. Westrup, Jack. Monteverdi and the Orchestra // The Musical Times. — 1940. — Vol. 21, no. 3.
  33. Redlich, 1952. səh. 97
  34. Grout, 1971. səh. 56
  35. Harnoncourt, 1969. səh. 24—25
  36. Zanette, Damian H. (2007-02). "Notes to the transcription of the 1609 Venetian score of L'Orfeo" (PDF). Icking Musical Archive. 2012-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-22.
  37. "Castrato". The Concise Oxford dictionary of music. İstifadə tarixi: 2014-05-20.
  38. Сапонов, 2010. səh. 21
  39. John Whenton. Monteverdi, Orfeo
  40. Whenham, 1986, p. 66.
  41. Glover, 1986, pp. 139—141.
  42. Harnoncourt, 1969, p. 20
  43. Beat, 1968, p. 277—278.
  44. Beat, 1968, pp. 280—281.
  45. Арнонкур, 2005, с. 43.
  46. Harnoncourt, 1969, p. 21
  47.  Ringer, 2006, p. 36.
  48.  Fenlon, 1986, pp. 17—19
  49.  L’ORFEO
  50. Carter, 2002, pp. 3—5.
  51. Almanacco di Gherardo Casaglia. Amadeusonline. Yoxlanılıb 8 mart 2012.Arxivləşdirilib 26 aprel 2012-ci il.
  52. Fortune. Modern editions…, 1986, pp. 173—181.
  53. Fortune. The Rediscovery…, 1986, pp. 80—81
  54. Carter, 2002, p. 6
  55. Fortune. The Rediscovery…, 1986, p. 84
  56. Rolland, 1986. səh. 124—125
  57. Whenham, 1986. səh. 196
  58.  Howes, Frank. Notes on Monteverdi’s Orfeo // The Musical Times. — 1924. — 1 iyun.
  59. «Monteverdi — L’Orfeo — Milan 1939 — Calusio». Amazon.co.uk.
  60. Fortune. The Rediscovery…, 1986, p. 93.
  61. Fortune. The Rediscovery…, 1986, p. 109.
  62. Monteverdinin lüğətində ballo balet sözünün müasir mənasında deyil, o, bu sözlə rəqsli madriqalı (süjeti olan kiçik musiqili-xoreoqrafiya tamaşası) nəzərdə tutur. Həmçinin baxın: Whenham (1986), p. 204
  63.  Ringer, 2006, pp. 311.

Ədəbiyyatda

  • Beat, Janet E. (1968). "Monteverdi and the Opera Orchestra of his Time" in Arnold, Denis and Fortune, Nigel (eds): The Monteverdi Companion. London: Faber and Faber.
  • Carter, Tim (2002). Monteverdi's Musical Theatre. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 0-300-09676-3.
  • Donington, Robert (1968). "Monteverdi's First Opera" in Arnold, Denis and Fortune, Nigel (eds): The Monteverdi Companion. London: Faber and Faber.
  • Fenlon, Ian (1986). "The Mantuan Orfeo" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Fenlon, Ian (1986). "Correspondence relating to the early Mantuan performances" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Fortune, Nigel (1986). "The rediscovery of Orfeo" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Fortune, Nigel; Whenham, John (1986). "Modern editions and performances" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Glover, Jane (1986). "Solving the musical problem" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Grout, Donald Jay (1971). A Short History of Opera. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-08978-3.
  • Harnoncourt, Nikolaus (1969). "Claudio Monteverdi's L'Orfeo: An Introduction" (in notes accompanying TELDEC recording 8.35020 ZA). Hamburg: Teldec Schallplatten GmbH.
  • Palisca, Claude V. (1981). Baroque Music. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. ISBN 0-13-055947-4.
  • Pirrotta, Nino (1984). Music and Culture in Italy from the Middle Ages to the Baroque. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 0-674-59108-9.
  • Redlich, Hans (1952). Claudio Monteverdi: Life and Works. London: Oxford University Press.
  • Ringer, Mark (2006). Opera's First Master: The Musical Dramas of Claudio Monteverdi. Newark, N.J.: Amadeus Press. ISBN 1-57467-110-3.
  • Robinson, Michael F. (1972). Opera before Mozart. London: Hutchinson & Co. ISBN 0-09-080421-X.
  • Rolland, Romain (1986). "A review of Vincent d'Indy's performance (Paris 1904)" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Perkins, Wendy (tr.). Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Sternfeld, F.W. (1986). "The Orpheus myth and the libretto of Orfeo" in Whenham, John (ed.): Claudio Monteverdi: Orfeo. Cambridge, England: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.
  • Whenham, John (1986). "Five acts, one action" in Claudio Monteverdi: Orfeo. London: Cambridge University Press. ISBN 0-521-24148-0.

Əlavə material

  • Fabbri, Paolo (1994). Monteverdi. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press. ISBN 0-521-35133-2.
  • Golomb, Uri (April 2007). "Ars Polemica: Monteverdi's Orfeo as artistic creed". Goldberg: Early Music Magazine (45): 44–57.
  • Newby, Elizabeth (1987). A Portrait of the Artist: The Legends of Orpheus and Their Use in Medieval and Renaissance Aesthetics. New York: Garland. ISBN 978-0-8240-8431-8.
  • Neef, Sigrid, ed. (2000). Opera: Composers, Works, Performers (English). Cologne: Könemann. ISBN 3-8290-3571-3.
  • Sadie, Stanley, ed. (2004). The Illustrated Encyclopedia of Opera. London: Flame Tree Publishing. ISBN 1-84451-026-3.

Xarici keçidlər

  • "Monteverdinin Operası "Orfey"". Belcanto.ru. İstifadə tarixi: 2017-07-02.
  • "Orfey (opera)". ClassicLive.org. İstifadə tarixi: 2017-07-02. (#parameter_ignored)
  • "L'ORFEO Favola in musica" (fransız). Le magazine de l’opéra baroque. İstifadə tarixi: 2017-07-02.

orfey, opera, orfey, orfeo, bəzən, orfeo, favola, musica, klaudio, monteverdinin, 1607, ildə, kiçik, alessandro, striconun, librettosu, əsasında, yazdığı, opera, opera, kristof, villibald, qlyukun, orfey, evridika, ilə, birlikdə, qədim, yunan, mifi, orfeyə, mü. Orfey it Orfeo bezen it L Orfeo favola in musica Klaudio Monteverdinin 1607 ci ilde kicik Alessandro Striconun librettosu esasinda yazdigi opera Bu opera Kristof Villibald Qlyukun Orfey ve Evridika ile birlikde qedim yunan mifi Orfeye aid en muhum musiqi eserlerinden biri sayilir 1 Dunyanin bir cox teatrlarinda bu gun de muntezem olaraq gosterilen erken operalar sirasina daxildir Operanin premyerasi 24 fevral 1607 ci ilde Italiyanin Mantue seherinde olmusdur Opera Mantuan sarayinda her il kecirilen enenevi karnavalda gosterilmek ucun yazilmisdir Orfeyit OrfeoNesrin basliq sehifesiBestekar Klaudio MonteverdiLibrettocu Alessandro Strico k Dili italyancaSujet Orfey yunan mifologiyasiPerde 5 perdeYaradilma tarixi 1607Ilk sehnelesdirme 24 fevral 1607 Mantova d Premyera 24 fevral 1607Mantue seheri Italiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarXVII esrin evvellerinde musiqili teatrda enenevi intermediya yeni pyesin esas perdeleri arasinda musiqi nomreler tedricen tam musiqi dramina cevirildi hansi ki sonradan opera adini aldi Monteverdinin Orfeyi eksperiment dovrune son qoydu ve yeni janrin ilk mukemmel eseri oldu Premyeradan sonra opera Mantuede yeniden oynanildi ve cox guman ki bir nece il erzinde Italiyanin diger seherlerinde de bu bas verdi Monteverdinin partiturasi 1609 cu ilde nesr edildi 1615 ci ilde ise yeniden nesr olundu Kompozitorun 1643 cu ilde olumunden sonra opera unuduldu ve yalniz XIX esrde ona yeniden maragin artmasi yeni redaksiyalara ve tamasalarinin yaranmasina sebeb oldu Evvelce konsert proqrami seklinde tehsil muessiselerinin ve musiqi derneklerinin daxilinde oynanilirdi Ilk opera tamasasi 1911 ci ilde Parisde gosterildi ve o andan etibaren Orfey sehnelerde daha cox gorunmeye baslandi Ikinci dunya muharibesinden sonra daha cox autentik ifaya ustunluk verilirdi 2007 ci ilde operanin 400 illiyi dunyanin bir cox olkelerinde numais edilerek qeyd olundu Monteverdi opera partiturasinin nesrinde 41 aletin olmasini gosterir hansilar ki muxtelif qruplara birleserek personajlarin xarakterlerinin ve muxtelif sehnelerin tesviri ucun istifade olunur Bele ki simli klavesinler ve uzununa fleytalar Frakiyanin nimfalar ve cobanlarin yasadigi pastoral bolgelerini tesvir edirler nefesli mis musiqi aletleri ise Yeralti dunyani ve onun sakinlerini numayis etdirirler Intibahdan barokkoya olan kecid dovrunde yaradilmis Orfey onun ucun muasir olan butun musiqi nailiyyetleri ve xususile polifoniyani istifade edir Monteverdinin novatorlugu muellifin ifacilara aid bir nece istekleri ile techiz edlmis partituranin orkestrlenmesinde ozunu gosterdi Eyni zamanda orkestr partiturasinin fakturanin butun detallari ile birlikde deqiq yazilmis aletli notlasmis templi nuansli sonraki klassik anlasilmasindan ferqli olaraq Orfeyin partiturasi improvizasiya ucun musiqicilere mueyyen serbestlik verirdi Mundericat 1 Opera janrin yaranisi 2 Libretto 3 Kompozisiya 4 Musiqi xususiyyetleri 5 Operanin qehramanlari 6 Mezmunu 7 Birinci perde 7 1 Ikinci perde 7 2 Ucuncu perde 7 3 Dorduncu perde 7 4 Besinci perde 7 4 1 Librettonun orijinal sonlugu 8 Orkesrt heyeti 9 Premyera ve ilk quruluslari 10 Berpa edilmeler 11 Audio ve video yazilarda 12 Serhler 13 Istinadlar 14 Edebiyyatda 15 Elave material 16 Xarici kecidlerOpera janrin yaranisi RedakteVeronada ve Milanda da musiqici kimi fealiyyet gostermeye macal tapmis Klaudio Monteverdi 1590 ci veya 1591 ci ilde Mantuede hersoq Vincenso Qonzaqanin sarayinda altist vezifesini almisdir Montevrdi talanti ve fealligi sayesinde 1601 ci ilde sarayin maestro della musica adini qazanmaga nail olmusdu Saryin musiqiye aid ve musiqi ile elaqesi olan butun prosesler onun nezareti altinda idi 2 3 4 Vincenso Qonzaqanin musiqi teatrina olan xususi hevesi Florensiya sarayinin aded enenelerinin tesiri altinda inkisaf etmisdir XVI esrin sonunda florensiyali musiqi novatorlari intermediyani yeni danisiq draminin perdeleri arasinda vaxti dolduran musiqi pyesini daha mukemmel formaya getirilmesi ucun inkisaf etdirirdiler 2 Basda Yakopo Korsi olmaqla meshur Florensiya kameratasi K 1 birliyinin davamcilari umumi opera janrina aid ilk eseri yaratmisdilar ve onun adi Dafna idi Dafna Korsi ve Florensiya hersoqu Yakopo Perinin kapelmeysteri terefinden yazilmisdi ve 1598 ci ilde Florensiyada sehneye qoyulmusdu Bu eser madriqal ifanin ve reqsli instrumental kecidli monodiyanin elementlerini vahid dramatik tamasada birlesdirdi Dafna nin partiturasinin yalniz bezi fraqmentleri saxlanilib lakin hemin dovrun diger bir nece Florensiya eserleri bizim dovrumuze qeder tam sekilde gelib catib Emilio de Kavalyerinin Ruh ve beden haqqinda tesevvur Perinin Evridika si ve Culio Kaccininin Evridika si Ovidin Metamarfozlar ina esaslanan Perinin ve Kaccininin eserleri Orfey mifi barede coxsayli musiqi tamasalarinin ilki idi ve onlar Monteverdinin Orfey inin birbasa varisleri oldular 6 7 Vincenso Qonzaqanin portreti 1610 cu il muellif Gaspar de CrayerQonzaqanin sarayinda teatr tamasalari zengin tarixe malik idiler 1471 ci ilde bu sarayda Ancelo Politsianonun Orfey barede revayet lirik dramasi sehneye qoyulmusdu ve orada personajlarin sohbetleri ile yanasi aktlarin en azi yarisini vokal partiyalar teskil edirdi 1598 ci ilde ise Monteverdi Covanni Quarininin Sadiq coban eserini sehneye qoyulmasinda komeklik etmisdi Teatr tarixcisi Mark Rincerin fikrine gore bu eser teatr tamasalarinin suayiricisi oldu ve belece Italiyada pastoral dramaya umumi maraq daha da artdi 8 6 oktyabr 1600 cu ilde Florensiyaya Mariya Medicinin ve Fransa krali IV Henrixin toy senliyinde istirak etmek ucun gelen hersoq Vincenso burada Perinin Evridika tamasasini izlemisdir 7 Ola bilsin ki Monteverdi de daxil olmaqla onun aparici saray musiqicileri de bu tamasani seyr edirdiler Dramin bu yeni formasi hersoqun xosuna geldi hersoq ustelik bu dram sayesinde ozunun mesenat nufuzunun mohkemlenmesini de qiymetlendirdi 9 Libretto Redakte Viola ile Orfey XVII esr Cezare Cennari sexsi kolleksiya 1600 cu ilin oktyabrinda Evridikia ni izleyen tamasacilarin arasinda Qonzaqanin sarayinda xidmet etmis genc vekil meshur bestekarin oglu ve diplomat Alessandro Strico da yer almisdir Istedadli musiqici Strico 1589 cu ilde on alti yasinda Toskananin boyuk hersoqu I Ferdinandin toy senliyinde viola calirdi Hersoq Vincensonun iki oglu Francesko ve Ferdinando ile birlikde o Mantuenin Valeh edilmisler akademiyasi it Accademia degli Invaghiti adli imtiyazli intellektual cemiyyetin uzvu idi Seherin teatr eserlerinin cox hissesi mehz bu cemiyyetde yaradilirdi 10 Strico Orfey ucun libretto yazmaga basladigi vaxt tam melum deyil amma deqiqdi ki 1607 ci ilin yanvarinda libretto ustunde is tam suretle gedirdi Francesko Qonzaqa 5 yanvar tarixili mektubunda o vaxt Florensiya sarayinda qalan qardasi Ferdinandodan Mantue karnavalinda gosterilecek musiqili pyes tamasasi ucun Boyuk hersoqun mugennileri icerisinden axta virtuozun xidmetleriyle temin etmesini xahis edir 11 Striconun libretosunun esas menbeleri Ovidin Metamarfozlar ve Vergilinin Georqikler kitablari olmusdu Strico hemin eserlerden dram strukturunu deyil esas materiali goturdu Tesaduf deyil ki birinci ve ikinci perdelerin hadiseleri Metamarfozlar in on uc seiri ile askar benzerliyi var 12 Libretto uzerinde isleyerken o Polisianonun 1480 ci ilde qeleme aldigi pyesini Quarininin Il pastor fido sunu ve Ottavio Rinuccininin Perinin Evridika si ucun yazdigi libretosundan istifade etmisdir 13 Musiqisunas Harri Tomlinson Striconun ve Rinuccininin metnleri arasinda nisbeten umumi olan cox cehetleri tapir O qeyd edir ki Orfey de olan bezi nitqler sohbetler Evridika da istifade olunan ifadelerin mezmununa oxsardilar ve hetta onlari tekrar edirler 14 Tenqidci Barbara Rassano Henninqin fikrince Striconun seirleri Rinuccininin qeder nefis deyil amma libretto dramaturgiyasi daha maraqlidir Rinuccininin pyesi Medicinin toyunu musayiet eden xususi bayram senliyi ucun yazilmisdir ona gore de muellif daha munasib xosbext final ucun mifi deyisdirdi Ondan ferqli olaraq oz eserini saray tentenesi ucun yaratmayan Strico mifin mezmununa uygun yazmaq imkanina malik idi 13 Eslinde mifde Orfey qezeblenmis qadinlar vakxankalar terefinden parcalanir amma faktiki olaraq Strico ssenarini daha yumsaldilmis formada yazdi hansinda ki vakxankalar Orfeyi olumle hedeliyirler lakin onun eceli gosterilmir belece final aciq qalir 15 Premyera ili 1607 ci ilde Mantuede hazirlanan librettonun nesrinin finali birmenali deyildi Striconun 1607 ci ilki librettosunda besinci perdede Orfeyin monoloqu Apollonun gelisi ile yox himayedari Vakxa tanrisinin Ilahi qezebi haqqda oxuyan serxos qadinlarin vakxankalar xoru ile bitir Onlarin qezebinin sebebi Orfeyin qadinlardan imtina etmesidi Orfey onlarin qezebinden qurtula bilmez ve neqeder ki bu qezebden boyun qacirmaga calisir bir o qeder onu agir ezab gozleyir Orfey sehneni terk edir ve onun talehi qeyri melum qalir operanin sonunda ise qadinlar Vakxanin serefine reqs edirler ve mahni oxuyurlar 16 Monteverdinin 1609 ci ilde Venesiyada nesr olunmus partiturasinda basqa sonluq teklif olunur Appolon Orfeyi goylere yukseldir ve Orfey ulduzlarin arasinda Evridikinin obrazini tapir Yeni finalin metninin muellifinin kim oldugu melum deyil Tedqiqatcilar alternativ finalin ferqli uslubunu qeyd edirler serhcilerin ekseri hesab edirler ki seirleri Strico yazmiyib Ehtimal olunur ki bu seir heveskar terefinden yazilib ola bilsin muelliflik Ferdinando Qonzaqaya ve ya hetta belke bestekarin ozune qismen mexsusdur Aglabatan muelliflerin sirasinda Ottavio Rinuccininin adi hallanir hansi ki Monteverdinin Ariadna adli novbeti operasinin librettocusu olmusdur 17 Musiqi tarixcisi Klod Paliska hesab edir ki her iki final bir birini tamamliyir Orfey vakxankalarin qezebinden yayinir ve Apollonun sayesinde qurtulur 18 Rincere esasen Striconun yazdigi operanin orijinal sonlugu cox guman ki premyerada istifade olunmusdur amma subhesiz Monteverdi yeniden baxilmis finali estetik cehetden duzgun hesab edirdi 15 Musiqisunas Nino Pirrotta iddia edir ki Apollonlu final eserin orijinal planinin bir hissesidir amma o premyerada reallasmadi cunki tamasanin gosterildiyi kicik yerde bu sonluq ucun teleb olunan teatr masini yerlese bilmezdi Evezine vakxankalarla sehne salindi texniki mehdudiyyetler aradan qaldirildiqdan sonra Monteverdinin fikri heyata kecdi 19 Kompozisiya RedakteMonteverdi Orfey in ustunde islediyi dovrde teatr musiqisinin bestelemeyinde artiq kifayet qeder tecrube yigmisdir O vaxtacan Monteverdi Qonzaqanin sarayinda 16 il xidmet etmisdi xidmetinin boyuk hissesini ifaci ve ya sehne musiqisini aranjiman edeni kimi kecirmisdir 1604 cu ilde Mantuan karnavali ucun Gli amori di Diane ed Endimone adli ballata yazir 20 Onun elementleri sayesinde Monteverdi ilk operasini qurdu Musiqisunas Robert Doninqton yazir Partiturada presedente esaslanmayan element yoxdur lakin tam yetiskenliyine yenice inkisaf etmis formada catir Bu musiqide bilavasite ifade olunan ve opera pionerlerin onlari istedikleri kimi izhar olunan sozlerdi bu onlari ifade eden musiqidi dahinin ilhami ile dolu 21 Monteverdinin Orfey de isletdiyi yeniliklerden biri hansi ki tamasacilarda ajiotaj dogurdu ifa olunan dialoqlar idi Mantuan premyerasi qabagi meloman Karlo Manyo qardasina bunu qeyri adi bir sey kimi tesvir etmisdir sehnede olan butun qehramanlar musiqili danismali olacaq 17 Monteverdi partituranin nesrinin evvelinde orkestr heyetine oz teleblerini qoyur amma o dovrun enenesine uygun olaraq aletlerin deqiq istifade olunmasini mueyyen etmir 22 O zamanlar her bir ifaciya serbest qerar qebul etmek azadligi verilirdi ifaci oz novbesinde onun serencaminda olan aletler destinden birini secirdi Interpretasiyalar bir birinden keskin ferqlene bilerdi Bundan basqa Arnonkurun dediyi kimi o vaxt butun musiqiciler bestekar sayilirdilar ve onlardan her tamasada partituraya deqiq emel edilmesi deyil yaradiciliqli emekdasliq gozlenilirdi 22 Eneneye esasen mugenilerin ariyalarini azaciq deyiserek onlara muxtelif ses renglerini vermek icazeleri var idi Monteverdi bezi ariyalarin sadelesmis ve bezedilmis versiyalarini hazirlamisdi meselen Orfeyin Possente spirito ariyasini 23 24 amma Arnonkur qeyd edir ki Monteverdi eserlerinin her bir hissesine bezek vermirdi o ancaq oz isteyine ve fikrine gore bezekleri elave edirdi 25 Operanin bes perdesinden her biri hekayenin epizodlarindan birine uygundur ve her biri xorla bitir Operanin esas hadiseleri once Frakiyada sonra Aidde ve yeniden Frakiyada bas verir amma yegin ki o dovrun saray eylencelerin qaydalarini nezere alaraq Orfey fasilessiz oynanilirdi yeni operanin hisselerinin arasinda perde baglanmirdi Hemin dovrun adetine uygun olaraq tamasacilara basqa hisseye kecidi eks etdirmek ucun musiqiden istifade olunurdu bunun ucun aletlerde deyisilikler edilirdi ifanin ise tonu ve uslubu deyisiliklere ugrayirdi 26 Musiqi xususiyyetleri Redakte Orfey in not sehifesi 1609 cu il Musiqisunas Hans Redlix operani tehlil ederek bildirir ki Orfey iki musiqi dovrlerin mehsuludur Bu operada XVI esre aid enenevi madriqalin elementleri musiqinin yeni florensiya istiqameti ile birlesir elementler kamerata italyan musiqiciler derneyi uzvleri ve onlarin davamcilarinin ideyalarina uygun olan recitativ ve homofoniya istifadesi ile ferqlenirdiler 27 Yeni musiqi istiqametinde metn musiqi ile muqayisede ustunluk teskil edir Auditoriyanin diqqeti ilk novbede metne celb olunur musiqi ise sehnede bas veren hereketleri illustrasiya edir Bundan sonra artiq mugenniler ifanin tekce vokal hissesine yox hemcinin personajlarin xasiyyetlerini gostermeye ve muvafiq emosiyalari catdirmaga diqqet yetirmemli idiler 28 Monteverdinin recitativi Periden Evridika tesirlenerek yazilib lakin Orfey de recitativ o dovrun dramatik musiqisi ucun az ustunluk teskil edir O birinci perdenin musiqisinin dordde birinden az ikinci ve ucuncu perdelerinin musiqisnin texminen ucdebirini ve yekun iki perdelerin musiqisnin yarisindan bir qeder az teskil edir 29 Orfey ilk opera olmaqdan savayi hemcinin o zamana melum olan butun musiqi imkanlarini yeni formalasan janrda tetbiq etmek cehdi idi 30 Bele ki Monteverdi curet ederek polifoniya istifadesinde yenilikler elave etmeye basladi o vaxta qeder ise polifoniya sahesinde esas nufuz sahibi italiyali bestekar Palestrina idi Palestrinanin ideyalarina sadiq qalan bestekarlarin donmeden emel etdiyi qaydalari Monteverdi genislendirmeye ve deyismeye baslamisdi 31 Monteverdi hami terefinden qebul edilmis menada orkestr qurucusu deyil idi 32 Rincer hesab edir ki instrumental improvizasiyanin elementi Monteverdinin her opera ifasini unikal tecrubeye cevirir ve onun Monteverdinin yaradiciligini daha gec yaranan opera usulundan ayirir 28 Opera iki defe tekrarlanan gur sesli truba tokkatasiyla baslayir Barokko tipli nefes aletlerinde ifa olundugu zaman bele seda muasir auditoriyani teecublendire biler Avstriyali bestekar Hans Redlix onu sarsidici adlandirir 33 Mantuan sarayinda teskil edilen musiqi tamasalari ucun bele baslangic adi hal kimi qebul edilirdi Xususi olaraq Qonzaqanin sarayi ucun yazilan Monteverdinin Axsam Duasi Vespro della beate Vergine SV 206 1610 adli eserinin evvelinde gelen xor da bu tokkata ile musayiet olunur 28 Tokkata hersoqu salamlaq meqsedi dasiyirdi Doninqtonun fikrince eger tokkata yazilmasaydi veziyyet o hala gelerdi ki salamlama improvize edilerek yaradilardi 21 Sert tokkatadan sonra ince riturnel basliyir hansi ki Musiqinin gelisini xeber verir Riturnel qisadilmis sekilde giris hissesinde yer alan bes seirlerin aralarinda tekrarlanir sonuncu seirden sonra ise tam versiyasi seslenir Onun opera daxilinde funksiyasi musiqinin gucunu tecessum etmekdi 2 ci perdenin sonunda ve 5 ci perdenin basliginda isledilerek o opera leytmotivin en erken numunelerinden biri hesab edilir 34 Birinci perdede Pastoral idiliya kicik seir teqdim olunur Tenteneli ve sen olan iki xor Rosa del ciel adli esas sevgi mahnisini hasiyeleyirler Sadlanma mahni ve reqs musiqisi ile ikinci peredede davam edir Arnonkura esasen ikinci perdede Monteverdinin fransiz musiqisi ile yaxindan tanis oldugu askarlanir 35 Operanin qehramanlari RedakteRol Ses tipi K 2 24 fevral 1607 ci il premyerasinda oxuyanlar Istirak etdiyi perde akt Elave qeydlerLa musica Musiqi axtalarin ifasinda mezzo soprano Covanni Qualberto Malyi it Giovanni Gualberto Magli 37 ProloqOrfeo Orfey tenor ve ya yuksek bariton Francesko Razi ehtimal olunur 38 1 2 3 4 5 perdelerEuridice Evridika axtalarin ifasinda mezzo soprano Cirolamo Bakini it Girolamo Bachini ehtimal olunur 1 4 perdeLa Messaggera Elci qadin axtalarin ifasinda mezzo soprano Covanni Qualberto Malyi ehtimal olunur K 3 2 perde Librettoda Silvia adini dasiyirLa Speranza Umid axtalarin ifasinda mezzo soprano Covanni Qualberto Malyi ehtimal olunur 3 perdeNinfa Nimfa axtalarin ifasinda mezzo soprano 1 perdeCaronte Haron bass 3 perdeApollo Apollon tenor Ilkin redaktede yox idi 5 perdeProserpina Prozerpina axtalarin ifasinda mezzo soprano Covanni Qualberto Malyi 37 4 perdePlutone Pluton bass 4 perdeEco Exo tenor 5 perdeNinfe e pastori cobanlar ve nimfalar axtalarin ifasinda mezzo soprano ve alt sesi tenorlar basslar 1 2 5 perdeler Solistler alt sesi cixardan axtalar iki tenorcuSpiriti infernali Cehennem ruhlari tenor bass 3 4 perdeler Solistler iki tenorcu bir bassMezmunu RedakteBirinci ikinci ve besinci perdelerin hadiseleri Frakiyada ucuncu ve dorduncunun ise Aidin seltenetinde bas verir Once instrumental tokkata calinir sonra giris hissesini ifa eden Musiqi cixis edir Auditoriyani salamlayaraq Musiqi elan edir ki sirin sesler vasitesile istenilen tesvise salinmis qelbi sakitlesdire biler O oz quvvetini vesf edir ve dramin bas qehremani Orfeyi teqdim edir hansi ki ifasi ile vehsi heyvanlari ram edirdi Birinci perde RedakteOrfey ve Evridika yunan xoru rolunda cixis eden ve hadiseye serh veren nimfalar ve cobanlarla birlikde sehneye cixirlar Cobanlardan biri elan edir ki bu gun Orfeyle Evridikanin toyudu xor ilk once ezemetle cavab verir Vieni Imeneo deh vieni sonra ise sevincli reqsle Lasciate i monti Orfey ve Evridika qonaqlarla birlikde mebedde kecirilen toy merasimine getmeden once bir birine hiss etdikleri sevgi haqda oxuyurlar Sehnede qalan xorun bir hissesi ise esqin Orfeyi nece deyisdiyini soyluyurler Yemeyi ah cekme ickisi feryad olan biri xosbext adama cevrildi Ikinci perde Redakte Ofey esas xorla birlikde qayidir ve onlarla birlikde tebietin gozelliyini vesf edir Orfey kecmis acilari haqda dusunur ve bildirir Derdden sonra her kes daha memnun qalir ezab verenden sonra daha xosbext Birden Elci qadin xeberle daxil olur ki Evridikani gul yigarken olumcul ilan vurub Xor husn regbetle oxuyur Ah nece de acidi ah gunahkar ve zalim taleh Elci qadin ise pis xeberi getirdiyi ucun ozunu cezalandirir Hemiselik gedeceyem ve tenha magarada derdime layiq heyat surecem Orfey ariyasindan Sen olmusen heyatim men amma nefes aliram sonra oluler dunyasina getmek ve oranin hokmdarini Evridikani heyata qayitmaga imkan vermesi ucun inandirmaq qerarini alir Hokumdari razi salmazsa ozu de orda qalacagini soyluyur Orfey gedir xor ise oz feryadini davam etdirir Ucuncu perde Redakte Orfey Umid ile Yeralti dunyanin qapisina teref gedirler Umid qapidaki yaziya Bura gelmek isteyen her kes umidini buraxsin K 4 isare ederek Orfeyden ayrilir Orfey Haron adli dasiciya rast gelir amma dasiyici onu Stiksden kecirtmeye imtina edir Orfey Haronu razi salmaq ucun ona terif dolu mahni Possente spirto e formidabil nume oxuyur amma dasiyici fikrini deyismir Lakin Orfey oz lirasinda musiqi aleti calmaga baslayanda Haronun yuxuya gedir Orfey qayigi alir ve Yeralti dunyaya daxil olmaq ucun cayi kecir paralel olaraq ruhlarin xoru tebietin insan qabaginda mudafiessiz oldugu haqda oxuyur O tezsinan agacla denizi ehlilesdirdi ve kuleklerin qezebinden qorxmadi Dorduncu perde Redakte Yeralti dunyada Orfeyin ifasi Plutonun arvadi Prozerpinaya derin tesir gosterir ve o oz erinden Evridikani buraxmagi xahis edir Pluton razilasir amma Orfeye sert qoyur ki o Evridikani canlilarin dunyasina apararken esla geriye conub baxmasin yoxsa arvadini itirecek Orfey Evridikani oz arxasinca apararaq oluler seltenetinden cixir O xosbextliyinin intizarini cekir amma zaman kecdikce onu subheler basir Kim meni emin ede biler ki o ardimca gelir O dusundu ki belke Pluton paxilligindan onu aldadib Orfey arxaya boylanir Evridika caresizliyinden oxuyur Ahi vista troppo dolce e troppo amara ve yox olur Orfey onun arxasinca getmek isteyir amma gozegorunmez quvve onu saxlayir Ruhlarin xoru Orfeyin Yeralti dunyanin ohdesinden gelse de oz novbesinde ehtiraslarina meglub oldugu haqda oxuyurlar Besinci perde Redakte Dogma Frakiyaya qayidandan sonra Orfey uzun monloqla oz itkisinin yasini cekir Evridikanin gozelliyini terennum edir ve qerara gelir ki onun ureyini daha hec vaxt Kupidonun oxu sancmayacaq Sehne arxasindaki ex oonun son sozlerini tekrarlayir Birden semanin buludlari arasindan Apollon enir ve Orfeyi danlayir Niye sen oz vergini qezeb ve kedere serf edirsen O Orfeye dunyani terk elemeye ve ona qosulub semalara yukselmeye teklif edir cunki orada Orfey Evridikanin ulduzlarda obrazini gore bilecek Orfey cavab verir ki bele mudrik atanin meslehetine emel etmemek hormetsizlik olar ve onlar birlikde yuxariya ucalirlar Sonda cobanlar xoru tamamliyir Derdde ekenler neimin barini becermelidler Opera moreska adli enerjili reqsle basa catir Librettonun orijinal sonlugu Redakte Striconun 1607 ci ilde yazigi librettoda Orfeyin besinci perdedeki monoloqu Apollonun gelisi ile yox qezebli serxos qadinlarin vakxankalar xoru ile bitir hansilar ki onlarin himayedari Vakxa tanrisinin Ilahi qezebi haqqinda oxuyurlar Orfeyin qadinlardan imtina etmesi onlarda qezeb dogurur O ne qeder onlardan qacarsa onu bir o qeder agir tale gozleyir Orfeyin taleyi qaranliq qalir o sehneni terk edir vakxankalar ise operanin finalinda serabciliq tanrisinin serefine oxuyurlar ve reqs edirler 16 Musiqisunas Klod Paliska hesab edir ki bu iki sonluqlar bir birine zidd deyiller Orfey vaxkankalarin qezebinden yayina biler sonra da Appolon onu xilas eder 18 Orkesrt heyeti Redakte Monteverdinin 1609 cu ilde nesr etdiyi partiturasi aletlerin siyahisi sag sutunde gosterilib Simli 2 dene klavesin 1 dene ikili arfa 2 dene kitarrone teorba 2 dene bas sesli sitra 3 dene bas sesli viola da qamba 2 dene franssiz novunde pikkolo skripka 12 dene ferqli olcude violalar Nefesli ve klavisli aletler 2 dene taxta ve 1 dene dilli reqal borulu orqan Nefesli 4 dene trombon 2 kornet 2 dene hundur blokfleyta 1 hundur truba klarino ve 3 dene surdin musiqini zeifletmek ucun qurgu olunmus trubaMusiqisunas Ceyn Qlover opera tehlili meqsedile Monteverdinin qeyd etdiyi aletleri uc esas qrupa ayirir simli mis nefesli ve fasilesiz bas elece de hec bir qrupa aid olmayan bir nece aletler 41 Instrumental ifa tamasacilara hadiselerin cereyan etdiyi iki dunyani aydin sekilde ayird edir Pastoral Frakiya klavesinller arfa orqan pikkolo skripka ve bas lavtasi ile tesvir olunur Qalan aletler esasen de mis nefesli olan Yeralti dunyani tesvir edir hercend boyuk ferq musahide olunmur cunki simli aletler bir nece defe Yeralti dunyaya aid sehnelerde istifade olunur 42 Bu umumi sxem daxilinde mueyyen aletler ve ya onlarin kombinasiyalari personajlarin xarakterlerini tesvir etmek ucun islenir Orfey arfa ve orqan cobanlar klavesin ve bas lavtasi Yeralti dunyanin sakinleri trombonlar kornetler ve kicik orqan reqal 42 Butun bu musiqi ferqleri ve xarakteristikalari renessans orkestrinin kohne enenelerine muvafiq idi ele mehz Orfey in coxsayli ansambli bele orkestrin tipik numunesidi 43 Monteverdi oz ifacilarini umumi sekilde telimatlandirir Eseri cox temteraqli pasajlar ve kecidlerle deyil mumkun derecede sade ve duzgun oynayin Simli aletler ve fleytalari calanlara o necib ixtiraciliq ve rengarenglik ile oynamagi tovsiye edir amma dinleyici ucun tehqiramiz olan xaos ve qarmaqarisiqdan basqa hec ne esidilmeyen veziyyete getiren ifrat dereceli calisqanligin olmamasi serti ile 44 Arnonkur qeyd edir ki Monteverdi dovrumuze catan daha sonraki operalarindan ferqli olaraq Orfey de musiqicilere improvizasiya ucun daha az imkan yaradir 45 Operada butun aletlerin bir yerde oynanildigi epizod olmadigindan musiqicilerin sayi aletlerin sayindan az ola biler Arnonkur musiqici ve mugennilerin saylarini ve tamasalarin teskil olundugu yerin kicikliyini nezere alaraq izleyicilerin sayi ifacilari gucle ustelediyini bildirir 46 Premyera ve ilk quruluslari Redakte 1607 ci ilde Orfey in premyerasi kecirilen Hersoq sarayi Mantue seherinde yerlesir Orfey premyerasinin vaxti 24 fevral 1607 ci ilde oldugunu 23 fevral tarixli iki mektub tesdiq edir Birincide Francesko Qonzaqa qardasina xeber verir ki ertesi gun musiqi oyunu teqdim olunacaq daha evvelki mektublasmadan aydindir ki bu melumatlar mehz Orfey e aiddir Ikinci mektub Qonzaqanin saray memuru Karlo Manyodandi ve orada daha cox detallar yerlesdirilib Sabah axsam zati alileri cenab sahzade zati alileri xanimin otaginda tamasanin gosterilmesine dair serencam verdi 11 Zati alileri xanimi hersoq Vincensonun bacisi Marqarita Qonzaqadi hansi ki dul qalaraq sarayda yasayirdi Premyeranin kecirildiyi deqiq yer mubahiselidi Rincerin ehtimalina gore bu ola bilsin dei Fiumi Qalereyasidi orada aktyorlar orkestr ve az sayda tamasaci yerlese bilerdiler 47 Manyonun fikirine esasen tamasanin kecirildiyi yer darisqal idi sehnenin kicik oldugu barede Monteverdi de xeber verir o bu melumati partituranin nesrinden qabaq paylanan Ithaf vereqesinde yerlesdirib 17 Premyera haqqinda etrafli hesabat movcud deyil Francesko Qonzaqanin 1 mart tarixli mektubundan melumdur ki pyesa dinleyenlerin hamisinin boyuk memnuniyyetine sebeb olub ve xususile hersoqun xosuna gelib 11 Saray sairi ve ilahiyyatci Kerubino Ferrari Orfey barede bele soyleyib Musiqici ve sairin her ikisi ureyin meylini o qeder meharetle ifade etdiler ki bundan daha cox ugura nail olmaq mumkun deyil Musiqi lazimi uygunluga emel ederek poeziyaya o qeder yaxsi xidmet edir ki bundan daha gozelini hec yerde esitmek mumkun deyil 11 Premyeradan sonra hersoq Vincenso tamasanin ikinci defe gosterilmesini 1 mart tarixine teyin etdi 17 ucuncu defe ise Savoya hersoqu I Karl Emmanuilin Mantueye gozlenilen seferine hesr edilmisdir Guman edilirdi ki Karl Emmanuil oz qizi Marqarita ve Francesko Qonzaqanin evliliyi barede danisiqlari davam etdirecek 17 Martin 8 de Francesko Qonzaqa Toskanin hersoquna mektubla muraciet etdi ki axta Malyiye Mantuan sarayinda qalmaga icaze versin ki o operanin ucuncu numayisinde istirak ede bilsin 11 Amma ki Savoya hersoqunun seferi bas tutmadi 48 Guman edilir ki premyeradan sonra Orfey ola bilsin ki novbeti yaxin illerde Florensiyada Kremonada Milanda ve Turinde gosterilmisdir 49 halbuki daha sehih melumatlar Mantuan sarayinin kenarinda operaya mehdud maraq oldugunu gosterirler 48 Francesko Qonzaqa ola bilsin tamasani 1609 1610 cu illerde kecirilen karnavallari zamani Kazale Monferrato seherinde Qonzaqa oranin qubernatoru olmusdur teskil edib ve elametler var ki opera 1614 ve 1619 cu iller arasinda Francesko Razi rehberliyi altinda Zalsburqda bir nece defe gosterilmisdir 50 1637 1643 cu illerde Venesiyada operanin ilk ciceklenmesi zamani Monteverdi orada Orfey operasini yox ozunun basqa operasi Ariadna ni teqdim etmek isteyirdi 48 Melumdur ki Monteverdinin olumunden sonra opera Cenevrede 1643 ve Parisde Luvrda 1647 teqdim edilmisdir 51 K 5 Karterin sozlerine gore baxmayaraq ki opera Italiyada 1650 ci illerde hele heyranliq dogururdu 50 o sonralar unuduldu cunki bestekarin ozu xeyli derecede unudulmusdu XIX esrin sonunda Monteverdinin islerine maragin berpasi ile operaya da maraq artdi 52 Berpa edilmeler Redakte Vensan d Endi Uzun iller maragin olmamasindan sonra Monteverdinin musiqisi XVIII esrin sonlarinda XIX evvelinde ilk musiqi tarixcilerin diqqetini ozune celb etdi XIX esrin ikinci rubunden baslayaraq bestekarin yaradiciligina hesr olunmus elmi eserler daha tez tez yazilmaga baslandi 50 1881 ci ilde Orfey in partiturasinin qisaldilmis versiyasi Berlinde Robert Aytner terefinden nesr olundu amma bu qisa versiya tedqiq ucun nezerde tutulmusdur sehnede gostermek ucun yox 53 1904 cu ilde bestekar Vensan d Endi operanin fransiz dilinde redaksiyasini derc etdi oraya ikinci perde qisaldilmis ucuncu perde ve dorduncu perde elave olunmusdu Bu redaksiya iki il yarim esrden sonra ilk kutlevi ifa olunmada istifade olunmusdur tamasa Parisin Schola Cantorum konservatoriyasinda numayis edilmisdir o mekanin yaradicilarindan biri Vensan d Endi olmusdur 54 55 Numayisde istirak eden taninmis yazici Romen Rollan d Endinin isine yuksek qiymet vermisdi Onun fikrince d Endi operaya bir vaxtlar movcud olmus gozelliyini qaytardi ve onu korlayan yondemsiz berpalardan azad etdi bu sozlerle Rollan yeqin ki Aytnerin redaksiyasina isare edirdi 56 57 d Endinin redaksiyasi 2 may 1911 ci ilde Parisin Rejan Teatrinda teskil olunan operanin ilk muasir qurulusunun esasini qoydu 52 Italyan bestekar Covanni Oreficinin redaksiyasinda 1909 opera Birinci Dunya Muharibesinden evvel ve sonra Italiyada ve diger olkelerde konsert variantinda teqdim olunmusdur 1912 ci ilin aprel ayinda Nyu Yorkun Metropoliten opera teatrinda kecirilen Orfey in daha bir konsert ifasinin esasini ele bu redaksiya qoymusdur Opera 1924 cu il martin 8 de Londonda ilk defe d Endinin redaksiyasinda fortepiano musayieti ile Institut Francais da teqdim olunmusdur 58 Orfey operasi 1925 ci ilde Karl Orfun redaksiyasinda Manqeym teatrinda gosterilmisdir Orf calisirdi ki eseri muasir dinleyicinin hessasligi ile maksimum uygunlasdirsin Alman bestekarin fikrince Monteverdinin operasinda Orfey mifi ile birbasa elaqesi olmayan serti ve dekorativ cox sey var idi Orf D Gunterin yeni librettosunu istifade ederek ve yeni orkestrlemeni quraraq oz redaksiyasinda bu tesadufi tamasa elementlerini aradan qaldirdi Orfey den sonra 1925 ci ilde Tanz der Sproden in Ariadna operasindan meshur Lamento hissesinin ve Monteverdinin diger eserlerinin yeni variantlari yaranmaga baslandi Orfey in Rusiyada ilk ifasinin Malipyeronun redaksiyasinda konsert versiyasi 1929 cu ilde Leninqradda kecirilmisdir librettonun rus diline tercumesi Mixail Kuzmine mexsus idi Audio ve video yazilarda Redakte Orfey i audio formatda ilk defe 1939 cu ilde Ferrucco Kaluzionun dirijorlugu ile Milanin La Skala teatrin orkestrasi yazmisdi 59 Yazi ucun Monteverdinin partiturasinin Cakomo Benvenuti terefinden duzeldilmis serbest redaksiyasi istifade olunmusdur 60 1949 cu ilde Helmut Koxun dirijorlugu ile Berlin radiosu orkestrinin ifasinda operanin tam versiyasi yazilmisdir lakin bu defe yeni long play formatinda Harold Sonberqin sonradan qeyd etdiyi kimi yeni sesyazma formatinin yaranmasi muharibeden sonra barokko ve Intibah musiqisine maragin yeniden yaranmasinda muhum rol oynamisdir 61 1950 ci illerin ortalarindan baslayaraq Orfey in yazilari bir cox leyblarda buraxilmisdir 1969 cu ilde Nikolaus Arnonkur ozunun Concentus Musicus barokko ansambli ile opera partiturasinin oz redaksiyasini ictimaiyyete teqdim etmisdir redaksiyanin esas ferqlendirici xususiyyeti onda idi ki o tarixi adlanan aletlerle orkestrlesdirilmisdi Arnonkurun isi Monteverdinin nezerde tutdugu seslenmenin oxsar versiyasini yaratdigina gore yuksek qiymetlendirilmisdir 1981 ci ilde Ziqfrid Haynrix Early Music Studio ve Hessen kamera orkestri ile Orfey i studiyada yazdi bu variantda o Striconun librettosunun sonlugunu istifade etdi Vakxankalarin oldugu hisselerde Monteverdinin Tirsi e Clori 1616 ballosunun musiqisi istifade olunmusdur 62 Daha sonraki yazilar arasinda Emmanuel Aimin 2004 cu ilki versiyasi oz dramatikliyine gore tenqidciler terefinden yuksek qiymetlendirilmisdir 63 Serhler Redakte Florensiya kameratasi alimler ve musiqicilerin birliyi Onun bascisi saray teatr tamasalarin qurucusu Covanni Bardi idi Birlik esasen 1570 ci ve 1580 ci illerde aktiv fealiyyet gosterirdi Kameratanin meqsedi qedim yunan teatr senetinin yeniden berpa edilmesi idi Sonradan bunun kimi adinda Camerata sozu olan diger birlikler de yaranmaga basladi 5 1609 cu ilki partiturada Monteverdi ifacilarin deqiq seslerini mueyyen etmemisdir amma gereken diapazonlari acarla gosterir 36 Erken tamasalarda yuksek ses li personajlari axtalar ifa edirdiler Hazirda partiyalari soprano alt tenor ve bas ifa edirler La musica ve Proserpina personajlarindan basqa Malyi ucuncu partiyani da ifa edib hansi ki ya La Messaggera yada La Speranza ola biler 38 39 Con Ueneme Jon Whenham esasen Dante Aligyerinin Ilahi komediya eserinden Cehennem hissesi olan sitat uzerinde qurulan bu soz oyununu Strico terefinden edilmis elmi zarafat kimi qebul etmek olar 40 Luvrda operanin 1642 ci ilde Parisde gosterildiyi variantinda teqdim olunmusdur 51 Istinadlar Redakte A Qozenpud Orfey 1 2 Fenlon 1986 seh 5 7 Fabbri P Monteverdi transl by Tim Carter Cambridge Cambridge University Press 2007 P 22 126 ISBN 0 521 35133 2 Livanova T Istoriya zapadno evropejskoj muzyki do 1789 goda transl by Tim Carter Muzyka 1983 T 1 Ringer 2006 seh 12 13 Fenlon 1986 seh 1 4 1 2 Sternfeld 1986 seh 26 Ringer 2006 seh 30 31 Ringer 2006 seh 16 Carter 2002 seh 48 1 2 3 4 5 Fenlon Correspondence 1986 seh 167 172 Sternfeld 1986 pp 20 25 1 2 Sternfeld 1986 seh 27 30 Tomlinson Gary A Madrigal Monody and Monteverdi s via actuale alla imitatione Journal of the American Musicological Society 1981 Vol 34 no 1 1 2 Ringer 2006 seh 39 40 1 2 Whenham 1986 seh 35 40 1 2 3 4 5 Saponov 2010 seh 22 1 2 Palisca 1981 seh 39 Pirrotta 1984 seh 258 259 Carter 2002 seh 143 144 1 2 Donington 1968 seh 257 1 2 Harnoncourt 1969 seh 19 Robinson seh 61 Robinson p 61 Harnoncourt seh 20 Whenham 1986 seh 42 47 Redlich 1952 seh 99 1 2 3 Ringer 2006 seh 27 28 Palisca 1981 seh 40 42 Grout 1971 seh 53 55 Hull Robert H The Development of Harmony The School Music Review 1929 15 sentyabr P 111 Westrup Jack Monteverdi and the Orchestra The Musical Times 1940 Vol 21 no 3 Redlich 1952 seh 97 Grout 1971 seh 56 Harnoncourt 1969 seh 24 25 Zanette Damian H 2007 02 Notes to the transcription of the 1609 Venetian score of L Orfeo PDF Icking Musical Archive 2012 06 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 22 1 2 Castrato The Concise Oxford dictionary of music Istifade tarixi 2014 05 20 1 2 Saponov 2010 seh 21 John Whenton Monteverdi Orfeo Whenham 1986 p 66 Glover 1986 pp 139 141 1 2 Harnoncourt 1969 p 20 Beat 1968 p 277 278 Beat 1968 pp 280 281 Arnonkur 2005 s 43 Harnoncourt 1969 p 21 Ringer 2006 p 36 1 2 3 Fenlon 1986 pp 17 19 L ORFEO 1 2 3 Carter 2002 pp 3 5 1 2 Almanacco di Gherardo Casaglia Amadeusonline Yoxlanilib 8 mart 2012 Arxivlesdirilib 26 aprel 2012 ci il 1 2 Fortune Modern editions 1986 pp 173 181 Fortune The Rediscovery 1986 pp 80 81 Carter 2002 p 6 Fortune The Rediscovery 1986 p 84 Rolland 1986 seh 124 125 Whenham 1986 seh 196 Howes Frank Notes on Monteverdi s Orfeo The Musical Times 1924 1 iyun Monteverdi L Orfeo Milan 1939 Calusio Amazon co uk Fortune The Rediscovery 1986 p 93 Fortune The Rediscovery 1986 p 109 Monteverdinin lugetinde ballo balet sozunun muasir menasinda deyil o bu sozle reqsli madriqali sujeti olan kicik musiqili xoreoqrafiya tamasasi nezerde tutur Hemcinin baxin Whenham 1986 p 204 Ringer 2006 pp 311 Edebiyyatda RedakteBeat Janet E 1968 Monteverdi and the Opera Orchestra of his Time in Arnold Denis and Fortune Nigel eds The Monteverdi Companion London Faber and Faber Carter Tim 2002 Monteverdi s Musical Theatre New Haven CT Yale University Press ISBN 0 300 09676 3 Donington Robert 1968 Monteverdi s First Opera in Arnold Denis and Fortune Nigel eds The Monteverdi Companion London Faber and Faber Fenlon Ian 1986 The Mantuan Orfeo in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Fenlon Ian 1986 Correspondence relating to the early Mantuan performances in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Fortune Nigel 1986 The rediscovery of Orfeo in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Fortune Nigel Whenham John 1986 Modern editions and performances in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Glover Jane 1986 Solving the musical problem in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Grout Donald Jay 1971 A Short History of Opera New York Columbia University Press ISBN 0 231 08978 3 Harnoncourt Nikolaus 1969 Claudio Monteverdi s L Orfeo An Introduction in notes accompanying TELDEC recording 8 35020 ZA Hamburg Teldec Schallplatten GmbH Palisca Claude V 1981 Baroque Music Englewood Cliffs N J Prentice Hall ISBN 0 13 055947 4 Pirrotta Nino 1984 Music and Culture in Italy from the Middle Ages to the Baroque Cambridge MA Harvard University Press ISBN 0 674 59108 9 Redlich Hans 1952 Claudio Monteverdi Life and Works London Oxford University Press Ringer Mark 2006 Opera s First Master The Musical Dramas of Claudio Monteverdi Newark N J Amadeus Press ISBN 1 57467 110 3 Robinson Michael F 1972 Opera before Mozart London Hutchinson amp Co ISBN 0 09 080421 X Rolland Romain 1986 A review of Vincent d Indy s performance Paris 1904 in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Perkins Wendy tr Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Sternfeld F W 1986 The Orpheus myth and the libretto of Orfeo in Whenham John ed Claudio Monteverdi Orfeo Cambridge England Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Whenham John 1986 Five acts one action in Claudio Monteverdi Orfeo London Cambridge University Press ISBN 0 521 24148 0 Elave material RedakteFabbri Paolo 1994 Monteverdi Cambridge U K Cambridge University Press ISBN 0 521 35133 2 Golomb Uri April 2007 Ars Polemica Monteverdi s Orfeo as artistic creed Goldberg Early Music Magazine 45 44 57 Newby Elizabeth 1987 A Portrait of the Artist The Legends of Orpheus and Their Use in Medieval and Renaissance Aesthetics New York Garland ISBN 978 0 8240 8431 8 Neef Sigrid ed 2000 Opera Composers Works Performers English Cologne Konemann ISBN 3 8290 3571 3 Sadie Stanley ed 2004 The Illustrated Encyclopedia of Opera London Flame Tree Publishing ISBN 1 84451 026 3 Xarici kecidler Redakte Monteverdinin Operasi Orfey Belcanto ru Istifade tarixi 2017 07 02 Orfey opera ClassicLive org Istifade tarixi 2017 07 02 parameter ignored L ORFEO Favola in musica fransiz Le magazine de l opera baroque Istifade tarixi 2017 07 02 Menbe https az wikipedia org w index php title Orfey opera amp oldid 5959876, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.