fbpx
Wikipedia

I Trdat

May 17, 2023

Bu məqalə Ermənistan çarı haqqındadır. Bu adın digər istifadə formaları üçün baxın: Trdat.

I Trdat və ya I Tiridat (erm. Տրդատ Ա, lat. Tiridatus) — 53–72-ci illər arasında fasilələrlə hakimiyyətdə olmuş Ermənistan çarı. Parfiya çarı II Vononun oğlu olan Trdat Arşakuni sülaləsindən olan ilk Ermənistan çarı idi. Onun hakimiyyəti ilk dəfə 54-cü ildə başlamış, lakin 58-ci ildə taxtından enmişdir və bu vəziyyət 63-cü ilə qədər davam etmişdir. Demək olar ki, yalnız Roma müəlliflərinin qələmə aldığı mənbələrin azlığı onun hakimiyyətinin bir çox aspektlərinin naməlum olduğunu göstərir.

I Trdat
54 – 58
ƏvvəlkiRadamist
SonrakıVI Tiqran
63 – 72
ƏvvəlkiVI Tiqran
SonrakıI Sanatruk
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi bilinmir
Vəfat tarixi 88
Atası II Vonon
Ailəsi Arsax krallığı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

66-cı ildə Roma ilə Parfiya arasında Ermənistan haqqında bağlanmış müqaviləyə əsasən, Parfiya hakimi I Vologezin qardaşı Trdat Ermənistanın çarı olmuş, Romada imperator Neron tərəfindən taclandırılmışdır. Razılaşmanın şərtlərinə görə, onun varisləri Parfiya şahzadələri olacaqdı, lakin onların Ermənistan taxtına çıxması üçün Romanın razılığı alınmalı idi. Beləliklə, Ermənistan həm Romanın, həm də Parfiyanın vassalına çevrilmişdi. Dövrün bir sıra Roma müəllifləri Neronun Ermənistanı de-fakto olaraq Parfiyaya verdiyini düşünürdü.

Trdat həm də zərdüşti kahini idi, 66-cı ildə Romada olarkən o, digər zərdüşti maqlar ilə birlikdə qalır. XX əsrin əvvəllərində bəzi tarixçilər onun zərdüştiliyin romalaşdırılmış versiyası hesab olunan mitraizmin inkişafında rol oynadığını düşünürdülər. O vaxtdan bu nəzəriyyə geniş şəkildə təkzib edilmişdir.

Onun dəqiq doğum və ölüm tarixi məlum deyil.

Yüksəlişi

Trdat Parfiya çarı II Vononun və onun yunan konkubinasının oğlu idi. O, gəncliyini atasının çar II Qotarzın adına idarə etdiyi Midiyada keçirmişdi, lakin onun gəncliyi haqqında çox şey məlum deyil. Trdat adı "Tir tərəfindən verilmiş" deməkdir. Tir zərdüştilikdə Avesta Tiştriyasına əsaslanan ədəbiyyat, elm və incəsənət tanrısı idi və yunan mifologiyasındakı Apollon ilə eyniləşdirilmişdir.

51-ci ildə Kappadokiyanın Roma prokuratoru Yuli Peliqn o zaman iberiyalı Radamistin idarə etdiyi Ermənistanı işğal və ölkəni talan etmişdir. Radamist Qorneya qalasını qoruyan Roma qarnizonunun diqqətini cəlb etdikdən sonra Trdatın əmisi çar Mitridatı öldürmüşdür. Təlimatlar olmadan hərəkət edən Peliqn Radamisti Ermənistanın yeni çarı kimi tanımışdır. Suriya qubernatoru Qay Ummidi Durmi Kvadrat ardınca bu qarışıqlığı aradan qaldıraraq normal vəziyyəti bərpa etsin deyə Qay Helvidi Priski bir legionun komandanlığına təyin edərək onu Ermənistana göndərmiş, lakin Parfiya ilə müharibəyə səbəb olmamaq üçün sonda geri çağırmışdır.

Buna baxmayaraq, 52-ci ildə I Vologez fürsətdən istifadə edərək öz növbəsində Artaşatı tutaraq Ermənistanı işğal etmiş və kiçik qardaşı Trdatı çar elan etmişdir. Bu, Roma imperatoru Avqust ilə Parfiya çarı IV Fraat arasında bağlanmış, Ermənistan çarlarını təyin etmək və taclandırmaq hüququnu Romaya verən müqaviləni pozurdu. Vologez hesab edirdi ki, Ermənistan taxt-tacı vaxtilə onun əcdadlarının mülkü olmuş və indi bu taxt cinayətin ardınca qəsbkarlar tərəfindən zəbt olunmuşdu. Hərçənd, qış epidemiyası və oğlu Vardanın başçılığı altındakı üsyan onu qoşunlarını Ermənistandan geri çəkməyə məcbur etmişdir. Bunun ardınca Radamist Ermənistana qayıtmış və yerliləri xəyanətlə ittiham edərək cəzalandırmağa başlamışdır, lakin 55-ci ilin əvvəlində yerli əhali üsyan qaldırmış və onu devirərək Trdatı hakimiyyətini bərpa etmişdir. Radamist hamilə olan arvadı Zenobiya ilə qaçmağa çalışmış, lakin qaçmağa davam edə bilməyən Zenobiya ərindən əsir düşməkdənsə həyatına son qoymasını istəmişdir. Radamist onu xəncərlə vuraraq cəsədini Araz çayına atmışdır, lakin Zenobiya ölümcül xəsarət almamış və yerli çobanlar tərəfindən Trdatın iqamətgahına aparılmışdır. Trdat onu mehribanlıqla qəbul etmiş və ona monarxiyanın üzvü kimi yanaşmışdır. Radamist sonradan İberiyaya qayıtmış, lakin bir müddət sonra atası I Parsmana sui-qəsd təşkil etdiyinə görə ölümə məhkum edilmişdir.

Roma ilə müharibə

  Əsas məqalə: Parfiya–Roma müharibəsi (58–63)
 
Ermənistan və Roma imperiyasının sərhədləri. Təqribən 50-ci illər.

İmperiyanın sərhəd ərazilərində artan Parfiya təsirindən narazı qalmış Neron Romanın vassal padşahlarının hakimiyyətini bərpa etmək missiyası ilə legat Qney Domisi Korbulonu böyük bir ordunun başçısı təyin edərək regiona göndərmişdir. Xalkisli Aristobulu Kiçik Ermənistan (Nikopol və Satala), Emesalı Soem isə Sofenaya (60-cı ildən sonra; yəqin ki, 63-cü ildə imzalanmış Randeya müqaviləsinə əsasən Ermənistana qayıdana qədər) təyin etmişdir. 58-ci ilin yazında Korbulon Kappadokiyadan Böyük Ermənistana daxil olmuş və Artaşata doğru irəliləmişdir. Eyni zamanda I Parsman şimaldan, Kommagenalı IV Antiox isə cənub-qərbdən hücuma keçmişdir. Trdat qardaşının köməyi ilə Roma ordusunu sıxışdırmaq üçün çevik qüvvələr göndərmiş, Korbulon da eyni taktikadan istifadə edərək muşkları Ermənistanın periferik rayonlarını qarət etmək üçün göndərmişdir. Trdat paytaxtdan qaçmış, Korbulon isə oranı yandırmışdır. Yayda Korbulon Tarodan keçərək Tiqranakertə yaxınlaşmış, burada onun sərkərdələrindən bir neçəsi pusquda öldürülmüşdür. Buna baxmayaraq, şəhərin biri istisna olmaqla bütün qalalarının qapıları Roma ordusuna açılmışdır. Bu zaman Ermənistan əhalisinin əksəriyyəti müqaviməti dayandıraraq Romanın vassallığını qəbul etmişdir. Neron tacı Kappadokiya padşahlarının son davamçıları olan Qlafiranın (Arxelay Filopatorun qızı) nəvəsi və İudeyalı İskəndərin (I Böyük İrodun oğlu) oğluna təqdim etmişdir. O, adını erməniləşdirərək VI Tiqran (əmisi V Tiqran idi) adını qəbul etmişdir. Neron bu ilkin qələbəyə görə ictimaiyyət tərəfindən bəyənilmiş və Korbulon mükafat olaraq Suriyanın qubernatoru təyin edilmişdir. Ölkəni müdafiə etmək üçün min legioner, üç köməkçi koqorta və iki kavaleriya qanadı Tiqrana buraxılmışdır. Sərhəd əraziləri Romanın II Polemon, I Parsman, Aristobulu və IV Antiox kimi Korbulona kömək edən müttəfiqlərinə həvalə edilmişdir.

 
Gərni məbədi yaxınlığında I Trdat haqqında yunan dilində yazılmış kitabə.

Vologez bir yadellinin Ermənistan taxt-tacına sahib olmasından qəzəblənmişdi, lakin üsyançı hirkanlılarla münaqişəyə girdiyi üçün qardaşının hakimiyyətini bərpa etməkdən çəkinmişdir. Tiqran 61-ci ildə Adiabenanın şimalını işğal etmişdir. Onun padşahı II Monobaz qanunla Ermənistanın vassalı idi, əslində isə müstəqil siyasət aparırdı və bu hücumun qisasını almaq üçün Parfiyadan kömək istəmişdir. Vologez bu hərəkəti Romanın təcavüzü kimi qiymətləndirmiş və Trdatın Ermənistan taxtına qaytarılması üçün yürüşə başlamışdır. O, spahbed Monezin komandanlığı altında Tiqranı Ermənistandan qovmaq hədəfi ilə katafraktlardan ibarət nizami qüvvə, eləcə də Adiabenadan köməkçi qüvvə qoymuşdur. O, Hirkan üsyanını yatırdıqdan sonra qüvvələrini toplayıb Ermənistan üzərinə yürüş etmişdir. Bundan xəbərdar olan Korbulon Tiqrana kömək etmək üçün Lusi Verulan Sever və Mark Vetti Bolanın komandanlığı altında iki legion göndərmişdir. O həmçinin, Nerona xəbər göndərmiş və artıq Suriyanın da eyni dərəcədə təhlükə altında olduğunu nəzərə alaraq ondan Ermənistanı müdafiə etmək üçün ikinci bir sərkərdə göndərməsini xahiş etmişdir. Korbulonun qalan legionları Fərat çayı sahillərində yerləşdirilmişdi və ona bitişik regionlarda nizamsız qoşunları silahlandırırdı. O, ərazidə su çatışmazlığı olduğundan bulaqların üstündə qalalar uzaltmış, çayları qumla doldurmuşdur. Monez Tiqranakert üzərinə yürüş etmiş, lakin onun qoşunları uzunmüddətli mühasirə üçün təchiz olunmadığından şəhərin istehkamlarını keçə bilməmişdir. Bundan sonra Korbulon şansını sınamaq fikrinə düşmüş və Kasperi adlı senturionu mühasirənin qaldırılmasını xahiş etsin deyə Vologezin Nüseybindəki düşərgəsinə göndərmişdir. Bu yaxınlarda baş vermiş çəyirtkə tufanı və atları üçün yem çatışmazlığı səbəbindən Vologez bununla razılaşmış, lakin davamlı sülhün bərqərar olması üçün bir sıra tələblər irəli sürmüşdür. O, Roma və Parfiya qoşunlarının regiondan çıxarılmasını, Tiqranın taxtdan salınmasını və Trdatın padşah kimi tanınmasını tələb etmişdir. Roma bu təklifi rədd etmiş və Kappadokiyanın qubernatoru Lusi Yuni Sezenni Peti Ermənistanı bilavasitə Romanın idarəsinə salmaq üçün göndərmişdir. Buna baxmayaraq, Pet pis bir sərkərdə olduğunu sübut etmiş və 62-ci ildə Randeya döyüşündə alçaldıcı məğlubiyyətə uğramışdır. Burada Kalvisi Sabinin komandanlıq etdiyi XII Fulminata legionu və Funisulan Vettonyanın komandanlıq etdiyi III Skif legionu tamamilə məhv olmuşdur.

Qoşunların komandirliyi daha sonra Korbulona qayıtmışdır. Növbəti il Melitena və Ermənistana güclü ordu gətirən Korbulon burada Parfiya tərəfdarı olmaqda şübhəli bilinən bütün regional qubernatorları sıradan çıxarmışdır. O, Trdat ilə Randeyada görüşmüş və sülh danışıqlarına başlamışdır. Trdat Roma düşərgəsinə gəldikdən sonra kral diademanı çıxararaq yerə, Neron heykəlinin yanına qoymuş və romalılıların xahişi ilə onu yalnız Romada məhz imperatorun əlindən geri almağa razı olmuşdur. Trdat Ermənistanın vassal padşahı kimi tanınmış, Roma qarnizonu Ermənistan və Sofenaya yerləşdirilmişdir, Artaşatanın bərpa edilməsi vəd olunmuşdur. Korbulon kürəkəni Anni Vinisiana Romaya səfərində Trdatı müşayiət etməyi və onun Nerona sadiqliyinə şəhadət verməyi tapşırmışdır.

Romaya səyahəti

Trdat Romaya səfər etməzdən əvvəl Atropat Midiyası və Parfiyada anasını, eləcə də iki qardaşını ziyarət etmişdir. Romaya səfərində onla birlikdə ailəsi, həmçinin çoxsaylı vassallar və 3 min atlıdan ibarət böyük qarovul dəstəsi iştirak etmişdir. Onun yolu Frakiyadan, Adriatik dənizinin şərq sahilində İlliriyadan və İtaliyanın şimal-şərqində Pisendən keçmişdir. Trdatın övladları və çariça ilə birlikdə at belində etdiyi səyahət doqquz ay çəkmişdir. Onunla birlikdə digər övladları Vologez, Monobaz və Pakor da bu səyahətdə iştirak etmişdir. Trdatın bir maq kimi vəzifəsi ilə bağlı qadağalar səbəbindən səyahət zamanı dəniz nəqliyyatından istifadə edilməmişdir.

III əsrin əvvəllərində yaşamış Roma tarixçisi Dion Kassi Trdatın gəlişini müsbət çərçivədə təsvir etmişdir. "Trdat özü həyatının əvvəlində idi, cavanlığı, yaraşığı, əsli və zəkasına görə görkəmli şəxsiyyət idi". Neron Trdatı oktyabr ayında Neapolda qarşılamış və şəhərə çox qalmamış onun üçün rəsmi bir araba göndərmişdir. İmperatora silahlı şəkildə yaxınlaşmağa heç kim icazə verilmirdi, lakin Trdat tərksilah etməkdən imtina etmişdir. O, sonda qılıncını qınına bağlamaq şərtilə güzəştə getmişdir. Neron Puteolda (indiki Pottsuoli) özü də yaxşı oxatan olan Trdatın şərəfinə oyunlar təşkil etmişdir. Bu epizodda tarixdə ilk dəfə qadın qladiatorlar haqqında məlumat verilmişdir. Kassi qeyd edir ki, "Neron bu hərəkətinə görə (Trdatın qılıncını buraxmaması) ona heyran qalmışdı və onu bir çox cəhətdən əyləndirmiş, Puteolda onun üçün qladiator yarışı təşkil etmişdir. Çıxışı onun azad edilmiş qullarından Patrobi idarə edirdi. O, bunu çox parlaq və dəyərli bir hadisəyə çevirməyi nail olmuşdu".

Bayram şənliklərinin zirvəsi paytaxt Romada baş tutmuşdu. Şəhər bayraqlar, məşəllər, çələnglər və bannerlərlə təmtəraqla bəzədilmişdi, gecələr isə çoxlu sayda insan tərəfindən işıqlandırılırdı. Neron Trdatın şəhərə gəldiyi gün bahalı triumf geyimində, parlaq zirehlə, nüfuzlu qonaqlar və döyüşçülərin əhatəsində Roma forumuna enmişdir. Neron imperator taxtına oturan zaman Trdat və onun qarovul dəstəsi iki sıra əsgərlər arasından irəliləməyə başlamışdır. Kafedraya yaxınlaşan Trdat diz çökmüş, qollarını sinəsinə qatlamışdır. Bundan sonra sükut hökm sürmüş, Trdat ilə Neron arasında aşağıdakı danışıq baş tutmuşdur:

  Trdat: Ey ağa, Arşakuni nəslinin nümayəndəsi və padşahlar Vologez ilə Pakorun qardaşı, mən özümü sənin qulun kimi tanıyıram. Ey tanrım, mən Mitraya ibadət etdiyim kimi sənə də ibadət edim deyə bura təşrif buyurdum. Mənim üçün yaratdığın tale mənə nəsib olacaq, çünki sən mənim bəxtim və qismətim olacaqsan.

Neron: Bəli, mənim yanıma şəxsən gəlməyin yaxşı oldu. Məhz belə bir üz-üzə görüşdə mən sənə lütfkarlığımı bağışlaya bilərəm. Atanın və qardaşlarının sənə vəsiyyət etmədiklərini, vermədiklərini sənə lütf edirəm. Səni Ermənistan çarı elan edirəm ki, sən və sənin xalqın mənim səltənət bəxt etməyə, onu almağa gücümün olduğunu başa düşsün.

 

Bundan sonra Trdat platformanın pilləkənləri ilə qalxaraq yerə diz çökmüş, Neron padşah diademini onun başına qoymuş, Trdatı qaldırmış, öpmüş və özünkündən aşağı səviyyədə olan oturacaqda oturtmuşdur. Bu vaxt pretor yunan dilində danışan Trdatın sözlərini tərcümə etmiş, camaat hökmdarları alqışlamışdır. Böyük Plininin qeydlərinə görə, Trdatın maqilərin mərasimlərdə iştirak edirdi. Korneli Tasit Ermənistan hökmdarının Romanın adət-ənənələri ilə maraqlandığını da əlavə etmişdir.

Şənlik bir müddət davam etmişdir. Pompey teatrının interyeri və onun əşyaları bu münasibətlə xüsusi olaraq qızılla örtülmüşdü, buna görə də bu dövr sonralar "qızıl günlər" adlandırılmışdır. Gündüzlər Roma günəşdən qorunmaq üçün bənövşəyi rəngə bürünmüşdü və Neron döyüş arabaları ilə yarışırdı. O, axşam vaxtlarında sitra və lira çalır, mahnı oxuyurdu. Trdat heyranlıq bəslədiyi Korbulona imperatorun təkəbbürünə təəccüblü qaldığına və onda ikrah hissi yaratdığını bildirmişdi.

Bu hadisələr xatırlansın deyə senat Nerona dəfnə yarpağı və imperator titulu vermişdi. Roma tarixində belə böyüklükdə və əzəmətdə heç bir bayrama rast gəlinməmişdi. Xəzinə şənliklər səbəbindən yaranan böyük xərclərdən əlavə, Trdatın səyahət və şəhərdə yaşayış xərclərini öz üzərinə götürmüşdü. Bundan əlavə, Neron Trdata əlli milyon sestersi təklif etmişdi.

Roma ilə sülh

 
I Trdatın heykəli. Versal sarayı, Fransa.

Bundan sonra Roma imperiyasında sülh hökm sürmüşdü və Neron ümumbəşəri sülhün əlaməti olaraq Yanus məbədinin qapılarını bağlamışdır. Ermənistana yola düşən Trdat Artaşatın yenidən qurulması üçün Romadan çoxlu sayda memar və sənətkarı özü ilə aparmışdır. Bundan əlavə, o, Artaşat şəhərini imperator Neronun şərəfinə Neroniya adlandırmışdır. Trdat həmçinin, Qarninin (indiki Baş Gərni) kral iqamətgahını sütunlarla və zəngin abidələrlə bəzətmiş, həmçinin burada yeni məbəd tikdirmişdir. Ermənistanda ticarət güclənmiş, bu da öz növbəsində ölkənin Romadan öz müstəqilliyini möhkəmlətməyə imkan yaratmışdır. Roma hətta Neronun ölümündən sonra və şərqdə Vespasianın hakimiyyəti dövründə belə Ermənistanı sadiq müttəfiq hesab edirdi.

Sülh Neron üçün mühüm siyasi qələbə idi. Roma Parfiya tərəfindən tanınan Ermənistan üzərində hakimiyyəti saxlaya bilmiş və taxt-tacı da Arşakuni sülaləsinə həvalə etmişdi. Məhz bu səbəbdən Roma bütün diqqətini İudeyada artan problemlərə yönəldə bilmişdi. Odur ki, Trdatın tacqoymasından bir il sonra Birinci Yəhudi müharibəsi başlamışdır. Roma hakimiyyəti müharibə zamanı Suriyadakı bir neçə legionu İudeyaya köçürmüşdü və Ermənistanla sülh olmasaydı, bu, mümkünsüz olardı. Buna baxmayaraq, bu sülh dövrü əlli il sonra – 114-cü ildə imperator Trayanın Ermənistanı işğal etməsi ilə başa çatmışdır.

Hakimiyyətinin sonu

Trdat hakimiyyətinin son dövrlərində yeni təhlükə ilə üzləşməli olmuşdur. 72-ci ildə skif əsilli köçəri alan atlıları Midiya Atropatenası və Ermənistanın şimalındakı müxtəlif bölgələrinə basqınlar təşkil etmişdir. Trdat və onun qardaşı, Midiyası Atropatenasının hakimi Pakor bir neçə döyüşdə onlarla qarşılaşmışdır. Trdat bu döyüşlərin birində əsir düşmək təhlükəsi ilə üzləşmiş, lakin onu əhatə edən lassodan qaçmağı bacarmışdır. Alanlar xeyli qənimətlə öz torpaqlarına geri çəkilmişdilər. Bu, onun haqqında mənbələrdə sonuncu qeyddir.

Trdatın hakimiyyətinin dəqiq olaraq nə vaxt bitməsi məlum deyil. Onun varisliyi də məlum deyil, lakin son antik dövrlərə aid bəzi mənbələrdə müəyyən bir I Sanatruk adlı şəxsin Trdatın varisi olduğu qeyd edilir. Digər tərəfdən, 110-cu ildə Trdatın qohumu Aşxadarın Ermənistanın hökmdarı olduğu müəyyən edilmişdir.

Mədəniyyətdə

Trdat Georq Fridrix Hendelin "Radamisto" və Raynhard Kayzerin "Oktaviya" operalarının əsas personajlarından biridir.

Qeydlər

  1. Əgər I Vologez, Pakor və Trdatın anaları həqiqətən də eyni şəxsdirlərsə.
  2. Vologez burada I Vonon, həmçinin III Artabanın oğulları Arşak və Orod haqqında danışır.
  3. Qay Svetoni Trankvillə görə, bu məbləğ yüz milyon sestersi idi.

Mənbə

İstinadlar

  1. Mahé, 2005
  2. Redgate, 2000. səh. 88–91
  3. Cumont, 1905
  4. Beck, 2011
  5. Britannika, 2011
  6. Boyce, 1991. səh. 77
  7. ↑ Sherk, 1980. səh. 954–1052
  8. ↑ Dédéyan, 2007. səh. 139–143
  9. ↑ Tasit, Annallar, XII, 50.
  10. Boardman, 1925. səh. 158–159
  11. Tasit, op. cit., XIII, 7 və 34
  12. ↑ Yarshater, 1983. səh. 80–83
  13. Tasit, op. cit., XIII, 9.
  14. Hewsen, 2001. səh. 37, 43
  15. ↑ Lindsay, 2005. səh. 83–84
  16. Tasit, op. cit., XIV, 23.
  17. Tabor
  18. Strabon, Coğrafiya, XII, 3.35.
  19. Tasit, op. cit., XIII, 41.
  20. Tasit, op. cit., XIV, 26.
  21. Tasit, op. cit., XV, 1.
  22. ↑ Smith, 1867
  23. Tasit, op. cit., XV, 1–6.
  24. Dion Kassi, Roma tarixi, LXII, 20.
  25. Society for the Diffusion of Useful Knowledge, 1842. səh. 496
  26. Tasit, op. cit., XV, 30.
  27. Dion Kassi, op. cit., LXIII, 1.2.
  28. ↑ Dion Kassi, Roma tarixi, V, 34.
  29. Dion Kassi, op. cit., LXII, 3.1.
  30. Lewis, 1990. səh. 33
  31. Dion Kassi, op. cit., LXIII, 5.2.
  32. Svetoni, On iki Sezar, VI, 13.
  33. Plini, Təbii tarix, XXX, 6.17.
  34. Tasit, ibid.
  35. Dion Kassi, Roma tarixi, V, 36.
  36. Kurkjian, 1958
  37. Svetoni, op. cit., VI, 30.
  38. ↑ Bournoutian, 2002. səh. 42
  39. Dion Kassi, op. cit., LXII, 23.
  40. Shotter, 1997. səh. 39–40
  41. Dion Kassi, op. cit., LXVIII, 17.2–3
  42. İosif Flavi, Yəhudi müharibəsi, VII, 7.4.
  43. ↑ Chaumont, 1986. səh. 418–438
  44. Hovannisian, 1997. səh. 69

Ədəbiyyat

  • Mahé, Annie et Jean-Pierre. "L'Arménie à l'épreuve des siècles". « Découvertes Gallimard / Histoire » (fransız). Paris, coll.: Gallimard (nº 464). 2005. ISBN 978-2-07-031409-6.
  • Redgate, Anne Elizabeth. The Armenians (ingilis). Oxford: Blackwell Publishers Inc. 2000. ISBN 978-0-631-22037-4.
  • Bournoutian, George. From ancient times to the present // A Concise History of the Armenian People (ingilis) (2). Costa Mesa: Mazda Publishers. 2002. ISBN 978-1-56859-141-4.
  • Vologeses I // Britannika Ensiklopediyası (ingilis). 16 dekabr 2011. 3 yanvar 2022 tarixində .
  • Beck, Roger. Mithraism // Encyclopædia Iranica (ingilis). 16 dekabr 2011. 23 yanvar 2022 tarixində .
  • Chaumont, M. L. Armenia and Iran ii. The pre-Islamic period // In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica (ingilis). Volume II/4: Architecture IV–Armenia and Iran IV. London and New York. 12 avqust 2011. 23 yanvar 2022 tarixində .
  • Shotter, David. Nero (ingilis) (2). London & New York: Routledge. 1997. ISBN 978-0-415-31942-3. 2022-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-26.
  • Mark, Chahin. The Kingdom of Armenia: A History (ingilis) (2). London: Routledge. 2001. ISBN 978-0-7007-1452-0.
  • Dédéyan, Gérard. (fransız). Tuluza: Privat. 2007 [1982]. ISBN 978-2-7089-6874-5.
  • Boyce, Mary. A History of Zoroastrianism (ingilis). Leiden: Brill Academic Publishers. 1991. ISBN 978-90-04-10474-7.
  • Michael, Grant. The Annals of Imperial Rome (ingilis). London: Penguin Classics. 1956. ISBN 978-0-14-044060-7.
  • Sherk, Robert K. ANRW II.7, Politische Geschichte (Provinzen und Randvölker : Griechischer Balkanraum; Kleinasien), Roman Galatia : The Governors from 25 B.C. to A.D. 114 (ingilis). Berlin & New York: Walter de Gruyter & Co. 1980. ISBN 978-3-11-008015-5.
  • Henderson, Bernard W. "The Chronology of the Wars in Armenia, A. D. 51–63". Classical Review (ingilis). 15 (3). 1901. ISSN 0009-840X.
  • Lindsay, John. A View of the History and Coinage of the Parthians (ingilis). Cork: Adamant Media Corporation. 2005. ISBN 978-1-4021-6080-6.
  • Boardman, John. The Cambridge ancient history (ingilis) (2). Cambridge: Cambridge University Press. 1925. ISBN 978-0-521-26430-3.
  • Yarshater, Ehsan. The Cambridge History of Iran (ingilis) (1). Cambridge: Cambridge University Press. 1983. səh. 80–83. ISBN 978-0-521-20092-9. 2022-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-01.
  • Hovannisian, Richard G. The Armenian people from ancient to modern times : from antiquity to the fourteenth century (ingilis). New York: Palgrave Macmillan. 1997. ISBN 978-0-312-10168-8.
  • Kurkjian, Vahan. A History of Armenia (ingilis). New York: Armenian General Benevolent Fund. 1958. 2019-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-06-26.
  • Lewis, Naphtali. Selected Readings : The Empire // Roman Civilization (ingilis). New York: Columbia University Press. 1990. ISBN 978-0-231-07133-8.
  • Khachatrian, Hayk. All the 141 Armenian Kings (ingilis). İrəvan: Amaras. 1998.
  • Robert, Lynam. The History of the Roman Emperors : From Augustus to the Death of Marcus Antoninus (ingilis). London: Simpkin, Marshall & Co. 1850.
  • The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge (ingilis). London: Society for the Diffusion of Useful Knowledge. 1842.
  • Hewsen, Robert H. Armenia: A historical Atlas (ingilis). Chicago & et Londres: The University of Chicago Press. 2001. ISBN 0-226-33228-4.
  • Tabor, James D. "The Jewish Roman World of Jesus". Department of Religious Studies (ingilis). The University of North Carolina at Charlotte. 11 January 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 16 may 2022.
  • Smith, William. "Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology". 1867. 12 noyabr 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 16 may 2022.
  • Franz Cumont, Les religions orientales dans le paganisme romain  (fr.), Conférence faite au Collège de France en 1905.

Əlavə ədəbiyyat

May 17, 2023
trdat, məqalə, ermənistan, çarı, haqqındadır, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, baxın, trdat, tiridat, Տրդատ, tiridatus, illər, arasında, fasilələrlə, hakimiyyətdə, olmuş, ermənistan, çarı, parfiya, çarı, vononun, oğlu, olan, trdat, arşakuni, sülaləsində. Bu meqale Ermenistan cari haqqindadir Bu adin diger istifade formalari ucun baxin Trdat I Trdat ve ya I Tiridat erm Տրդատ Ա lat Tiridatus 53 72 ci iller arasinda fasilelerle hakimiyyetde olmus Ermenistan cari Parfiya cari II Vononun oglu olan Trdat Arsakuni sulalesinden olan ilk Ermenistan cari idi Onun hakimiyyeti ilk defe 54 cu ilde baslamis lakin 58 ci ilde taxtindan enmisdir ve bu veziyyet 63 cu ile qeder davam etmisdir Demek olar ki yalniz Roma muelliflerinin qeleme aldigi menbelerin azligi onun hakimiyyetinin bir cox aspektlerinin namelum oldugunu gosterir I TrdatErmenistan cari54 58EvvelkiRadamistSonrakiVI Tiqran63 72EvvelkiVI TiqranSonrakiI SanatrukSexsi melumatlarDogum tarixi bilinmirVefat tarixi 88Atasi II VononAilesi Arsax kralligi Vikianbarda elaqeli mediafayllar66 ci ilde Roma ile Parfiya arasinda Ermenistan haqqinda baglanmis muqavileye esasen Parfiya hakimi I Vologezin qardasi Trdat Ermenistanin cari olmus Romada imperator Neron terefinden taclandirilmisdir Razilasmanin sertlerine gore onun varisleri Parfiya sahzadeleri olacaqdi lakin onlarin Ermenistan taxtina cixmasi ucun Romanin raziligi alinmali idi Belelikle Ermenistan hem Romanin hem de Parfiyanin vassalina cevrilmisdi 1 Dovrun bir sira Roma muellifleri Neronun Ermenistani de fakto olaraq Parfiyaya verdiyini dusunurdu 2 Trdat hem de zerdusti kahini idi 66 ci ilde Romada olarken o diger zerdusti maqlar ile birlikde qalir XX esrin evvellerinde bezi tarixciler onun zerdustiliyin romalasdirilmis versiyasi hesab olunan mitraizmin inkisafinda rol oynadigini dusunurduler 3 O vaxtdan bu nezeriyye genis sekilde tekzib edilmisdir 4 Onun deqiq dogum ve olum tarixi melum deyil Mundericat 1 Yukselisi 2 Roma ile muharibe 3 Romaya seyaheti 4 Roma ile sulh 5 Hakimiyyetinin sonu 6 Medeniyyetde 7 Qeydler 8 Menbe 8 1 Istinadlar 8 2 Edebiyyat 9 Elave edebiyyatYukselisi RedakteTrdat Parfiya cari II Vononun ve onun yunan konkubinasinin oglu idi a O gencliyini atasinin car II Qotarzin adina idare etdiyi Midiyada kecirmisdi lakin onun gencliyi haqqinda cox sey melum deyil Trdat adi Tir terefinden verilmis demekdir Tir zerdustilikde Avesta Tistriyasina esaslanan edebiyyat elm ve incesenet tanrisi idi ve yunan mifologiyasindaki Apollon ile eynilesdirilmisdir 6 51 ci ilde Kappadokiyanin Roma prokuratoru Yuli Peliqn o zaman iberiyali Radamistin idare etdiyi Ermenistani isgal ve olkeni talan etmisdir Radamist Qorneya qalasini qoruyan Roma qarnizonunun diqqetini celb etdikden sonra Trdatin emisi car Mitridati oldurmusdur 7 8 Telimatlar olmadan hereket eden Peliqn Radamisti Ermenistanin yeni cari kimi tanimisdir Suriya qubernatoru Qay Ummidi Durmi Kvadrat ardinca bu qarisiqligi aradan qaldiraraq normal veziyyeti berpa etsin deye Qay Helvidi Priski bir legionun komandanligina teyin ederek onu Ermenistana gondermis lakin Parfiya ile muharibeye sebeb olmamaq ucun sonda geri cagirmisdir 7 Buna baxmayaraq 52 ci ilde I Vologez fursetden istifade ederek oz novbesinde Artasati tutaraq Ermenistani isgal etmis ve kicik qardasi Trdati car elan etmisdir 9 Bu Roma imperatoru Avqust ile Parfiya cari IV Fraat arasinda baglanmis Ermenistan carlarini teyin etmek ve taclandirmaq huququnu Romaya veren muqavileni pozurdu 10 Vologez hesab edirdi ki Ermenistan taxt taci vaxtile onun ecdadlarinin mulku olmus ve indi bu taxt cinayetin ardinca qesbkarlar terefinden zebt olunmusdu b Hercend qis epidemiyasi ve oglu Vardanin basciligi altindaki usyan onu qosunlarini Ermenistandan geri cekmeye mecbur etmisdir 11 Bunun ardinca Radamist Ermenistana qayitmis ve yerlileri xeyanetle ittiham ederek cezalandirmaga baslamisdir lakin 55 ci ilin evvelinde yerli ehali usyan qaldirmis ve onu devirerek Trdati hakimiyyetini berpa etmisdir Radamist hamile olan arvadi Zenobiya ile qacmaga calismis lakin qacmaga davam ede bilmeyen Zenobiya erinden esir dusmekdense heyatina son qoymasini istemisdir Radamist onu xencerle vuraraq cesedini Araz cayina atmisdir lakin Zenobiya olumcul xesaret almamis ve yerli cobanlar terefinden Trdatin iqametgahina aparilmisdir 8 12 Trdat onu mehribanliqla qebul etmis ve ona monarxiyanin uzvu kimi yanasmisdir Radamist sonradan Iberiyaya qayitmis lakin bir muddet sonra atasi I Parsmana sui qesd teskil etdiyine gore olume mehkum edilmisdir 7 Roma ile muharibe Redakte Esas meqale Parfiya Roma muharibesi 58 63 Ermenistan ve Roma imperiyasinin serhedleri Teqriben 50 ci iller Imperiyanin serhed erazilerinde artan Parfiya tesirinden narazi qalmis 12 Neron Romanin vassal padsahlarinin hakimiyyetini berpa etmek missiyasi ile legat Qney Domisi Korbulonu boyuk bir ordunun bascisi teyin ederek regiona gondermisdir 12 13 Xalkisli Aristobulu Kicik Ermenistan Nikopol ve Satala Emesali Soem ise Sofenaya 60 ci ilden sonra yeqin ki 63 cu ilde imzalanmis Randeya muqavilesine esasen Ermenistana qayidana qeder teyin etmisdir 14 58 ci ilin yazinda Korbulon Kappadokiyadan Boyuk Ermenistana daxil olmus ve Artasata dogru irelilemisdir Eyni zamanda I Parsman simaldan Kommagenali IV Antiox ise cenub qerbden hucuma kecmisdir Trdat qardasinin komeyi ile Roma ordusunu sixisdirmaq ucun cevik quvveler gondermis Korbulon da eyni taktikadan istifade ederek musklari Ermenistanin periferik rayonlarini qaret etmek ucun gondermisdir 12 Trdat paytaxtdan qacmis Korbulon ise orani yandirmisdir 8 Yayda Korbulon Tarodan kecerek Tiqranakerte yaxinlasmis burada onun serkerdelerinden bir necesi pusquda oldurulmusdur Buna baxmayaraq seherin biri istisna olmaqla butun qalalarinin qapilari Roma ordusuna acilmisdir 15 Bu zaman Ermenistan ehalisinin ekseriyyeti muqavimeti dayandiraraq Romanin vassalligini qebul etmisdir 16 Neron taci Kappadokiya padsahlarinin son davamcilari olan Qlafiranin Arxelay Filopatorun qizi nevesi ve Iudeyali Iskenderin I Boyuk Irodun oglu ogluna teqdim etmisdir 17 O adini ermenilesdirerek VI Tiqran emisi V Tiqran idi adini qebul etmisdir 18 Neron bu ilkin qelebeye gore ictimaiyyet terefinden beyenilmis 19 ve Korbulon mukafat olaraq Suriyanin qubernatoru teyin edilmisdir 20 Olkeni mudafie etmek ucun min legioner uc komekci koqorta ve iki kavaleriya qanadi Tiqrana buraxilmisdir Serhed erazileri Romanin II Polemon I Parsman Aristobulu ve IV Antiox kimi Korbulona komek eden muttefiqlerine hevale edilmisdir 15 Gerni mebedi yaxinliginda I Trdat haqqinda yunan dilinde yazilmis kitabe Vologez bir yadellinin Ermenistan taxt tacina sahib olmasindan qezeblenmisdi lakin usyanci hirkanlilarla munaqiseye girdiyi ucun qardasinin hakimiyyetini berpa etmekden cekinmisdir 15 Tiqran 61 ci ilde Adiabenanin simalini isgal etmisdir Onun padsahi II Monobaz qanunla Ermenistanin vassali idi eslinde ise musteqil siyaset aparirdi 21 ve bu hucumun qisasini almaq ucun Parfiyadan komek istemisdir Vologez bu hereketi Romanin tecavuzu kimi qiymetlendirmis ve Trdatin Ermenistan taxtina qaytarilmasi ucun yuruse baslamisdir O spahbed Monezin komandanligi altinda Tiqrani Ermenistandan qovmaq hedefi ile katafraktlardan ibaret nizami quvve elece de Adiabenadan komekci quvve qoymusdur O Hirkan usyanini yatirdiqdan sonra quvvelerini toplayib Ermenistan uzerine yurus etmisdir Bundan xeberdar olan Korbulon Tiqrana komek etmek ucun Lusi Verulan Sever ve Mark Vetti Bolanin komandanligi altinda iki legion gondermisdir O hemcinin Nerona xeber gondermis ve artiq Suriyanin da eyni derecede tehluke altinda oldugunu nezere alaraq ondan Ermenistani mudafie etmek ucun ikinci bir serkerde gondermesini xahis etmisdir Korbulonun qalan legionlari Ferat cayi sahillerinde yerlesdirilmisdi ve ona bitisik regionlarda nizamsiz qosunlari silahlandirirdi O erazide su catismazligi oldugundan bulaqlarin ustunde qalalar uzaltmis caylari qumla doldurmusdur Monez Tiqranakert uzerine yurus etmis lakin onun qosunlari uzunmuddetli muhasire ucun techiz olunmadigindan seherin istehkamlarini kece bilmemisdir Bundan sonra Korbulon sansini sinamaq fikrine dusmus ve Kasperi adli senturionu muhasirenin qaldirilmasini xahis etsin deye Vologezin Nuseybindeki dusergesine gondermisdir Bu yaxinlarda bas vermis ceyirtke tufani ve atlari ucun yem catismazligi sebebinden Vologez bununla razilasmis lakin davamli sulhun berqerar olmasi ucun bir sira telebler ireli surmusdur 15 O Roma ve Parfiya qosunlarinin regiondan cixarilmasini Tiqranin taxtdan salinmasini ve Trdatin padsah kimi taninmasini teleb etmisdir Roma bu teklifi redd etmis ve Kappadokiyanin qubernatoru Lusi Yuni Sezenni Peti Ermenistani bilavasite Romanin idaresine salmaq ucun gondermisdir 22 23 24 Buna baxmayaraq Pet pis bir serkerde oldugunu subut etmis ve 62 ci ilde Randeya doyusunde alcaldici meglubiyyete ugramisdir Burada Kalvisi Sabinin komandanliq etdiyi XII Fulminata legionu ve Funisulan Vettonyanin komandanliq etdiyi III Skif legionu tamamile mehv olmusdur 8 Qosunlarin komandirliyi daha sonra Korbulona qayitmisdir Novbeti il Melitena ve Ermenistana guclu ordu getiren Korbulon burada Parfiya terefdari olmaqda subheli bilinen butun regional qubernatorlari siradan cixarmisdir O Trdat ile Randeyada gorusmus ve sulh danisiqlarina baslamisdir Trdat Roma dusergesine geldikden sonra kral diademani cixararaq yere Neron heykelinin yanina qoymus 25 ve romalililarin xahisi ile onu yalniz Romada mehz imperatorun elinden geri almaga razi olmusdur 8 Trdat Ermenistanin vassal padsahi kimi taninmis Roma qarnizonu Ermenistan ve Sofenaya yerlesdirilmisdir Artasatanin berpa edilmesi ved olunmusdur Korbulon kurekeni Anni Vinisiana Romaya seferinde Trdati musayiet etmeyi ve onun Nerona sadiqliyine sehadet vermeyi tapsirmisdir 22 Romaya seyaheti Redakte Neronun basi Almaniyada Munhen seherinde yerlesen Qliptotek muzeyinde saxlanilir Trdat Romaya sefer etmezden evvel Atropat Midiyasi ve Parfiyada anasini elece de iki qardasini ziyaret etmisdir 26 Romaya seferinde onla birlikde ailesi hemcinin coxsayli vassallar ve 3 min atlidan ibaret boyuk qarovul destesi istirak etmisdir Onun yolu Frakiyadan Adriatik denizinin serq sahilinde Illiriyadan ve Italiyanin simal serqinde Pisenden kecmisdir Trdatin ovladlari ve carica ile birlikde at belinde etdiyi seyahet doqquz ay cekmisdir 27 Onunla birlikde diger ovladlari Vologez Monobaz ve Pakor da bu seyahetde istirak etmisdir 28 Trdatin bir maq kimi vezifesi ile bagli qadagalar sebebinden seyahet zamani deniz neqliyyatindan istifade edilmemisdir 8 III esrin evvellerinde yasamis Roma tarixcisi Dion Kassi Trdatin gelisini musbet cercivede tesvir etmisdir Trdat ozu heyatinin evvelinde idi cavanligi yarasigi esli ve zekasina gore gorkemli sexsiyyet idi 28 Neron Trdati oktyabr ayinda Neapolda qarsilamis ve sehere cox qalmamis onun ucun resmi bir araba gondermisdir Imperatora silahli sekilde yaxinlasmaga hec kim icaze verilmirdi lakin Trdat terksilah etmekden imtina etmisdir O sonda qilincini qinina baglamaq sertile guzeste getmisdir Neron Puteolda indiki Pottsuoli ozu de yaxsi oxatan olan Trdatin serefine oyunlar teskil etmisdir 8 Bu epizodda tarixde ilk defe qadin qladiatorlar haqqinda melumat verilmisdir Kassi qeyd edir ki Neron bu hereketine gore Trdatin qilincini buraxmamasi ona heyran qalmisdi ve onu bir cox cehetden eylendirmis Puteolda onun ucun qladiator yarisi teskil etmisdir Cixisi onun azad edilmis qullarindan Patrobi idare edirdi O bunu cox parlaq ve deyerli bir hadiseye cevirmeyi nail olmusdu 29 Bayram senliklerinin zirvesi paytaxt Romada bas tutmusdu Seher bayraqlar meseller celengler ve bannerlerle temteraqla bezedilmisdi geceler ise coxlu sayda insan terefinden isiqlandirilirdi 30 Neron Trdatin sehere geldiyi gun bahali triumf geyiminde parlaq zirehle nufuzlu qonaqlar ve doyusculerin ehatesinde Roma forumuna enmisdir Neron imperator taxtina oturan zaman Trdat ve onun qarovul destesi iki sira esgerler arasindan irelilemeye baslamisdir Kafedraya yaxinlasan Trdat diz cokmus qollarini sinesine qatlamisdir Bundan sonra sukut hokm surmus Trdat ile Neron arasinda asagidaki danisiq bas tutmusdur 8 31 Trdat Ey aga Arsakuni neslinin numayendesi ve padsahlar Vologez ile Pakorun qardasi men ozumu senin qulun kimi taniyiram Ey tanrim men Mitraya ibadet etdiyim kimi sene de ibadet edim deye bura tesrif buyurdum Menim ucun yaratdigin tale mene nesib olacaq cunki sen menim bextim ve qismetim olacaqsan Neron Beli menim yanima sexsen gelmeyin yaxsi oldu Mehz bele bir uz uze gorusde men sene lutfkarligimi bagislaya bilerem Atanin ve qardaslarinin sene vesiyyet etmediklerini vermediklerini sene lutf edirem Seni Ermenistan cari elan edirem ki sen ve senin xalqin menim seltenet bext etmeye onu almaga gucumun oldugunu basa dussun Bundan sonra Trdat platformanin pillekenleri ile qalxaraq yere diz cokmus Neron padsah diademini onun basina qoymus Trdati qaldirmis opmus ve ozunkunden asagi seviyyede olan oturacaqda oturtmusdur Bu vaxt pretor yunan dilinde danisan Trdatin sozlerini tercume etmis camaat hokmdarlari alqislamisdir 32 Boyuk Plininin qeydlerine gore Trdatin maqilerin merasimlerde istirak edirdi 33 Korneli Tasit Ermenistan hokmdarinin Romanin adet eneneleri ile maraqlandigini da elave etmisdir 34 Senlik bir muddet davam etmisdir Pompey teatrinin interyeri ve onun esyalari bu munasibetle xususi olaraq qizilla ortulmusdu buna gore de bu dovr sonralar qizil gunler adlandirilmisdir Gunduzler Roma gunesden qorunmaq ucun benovseyi renge burunmusdu ve Neron doyus arabalari ile yarisirdi O axsam vaxtlarinda sitra ve lira calir mahni oxuyurdu Trdat heyranliq beslediyi Korbulona imperatorun tekebburune teeccublu qaldigina ve onda ikrah hissi yaratdigini bildirmisdi 35 Bu hadiseler xatirlansin deye senat Nerona defne yarpagi ve imperator titulu vermisdi Roma tarixinde bele boyuklukde ve ezemetde hec bir bayrama rast gelinmemisdi Xezine senlikler sebebinden yaranan boyuk xerclerden elave Trdatin seyahet ve seherde yasayis xerclerini oz uzerine goturmusdu Bundan elave Neron Trdata elli milyon sestersi teklif etmisdi 36 c Roma ile sulh Redakte I Trdatin heykeli Versal sarayi Fransa Bundan sonra Roma imperiyasinda sulh hokm surmusdu ve Neron umumbeseri sulhun elameti olaraq Yanus mebedinin qapilarini baglamisdir Ermenistana yola dusen Trdat Artasatin yeniden qurulmasi ucun Romadan coxlu sayda memar ve senetkari ozu ile aparmisdir Bundan elave o Artasat seherini imperator Neronun serefine Neroniya adlandirmisdir 8 38 Trdat hemcinin Qarninin indiki Bas Gerni kral iqametgahini sutunlarla ve zengin abidelerle bezetmis hemcinin burada yeni mebed tikdirmisdir Ermenistanda ticaret guclenmis bu da oz novbesinde olkenin Romadan oz musteqilliyini mohkemletmeye imkan yaratmisdir Roma hetta Neronun olumunden sonra ve serqde Vespasianin hakimiyyeti dovrunde bele Ermenistani sadiq muttefiq hesab edirdi 38 Sulh Neron ucun muhum siyasi qelebe idi 39 Roma Parfiya terefinden taninan Ermenistan uzerinde hakimiyyeti saxlaya bilmis ve taxt taci da Arsakuni sulalesine hevale etmisdi 8 Mehz bu sebebden Roma butun diqqetini Iudeyada artan problemlere yonelde bilmisdi Odur ki Trdatin tacqoymasindan bir il sonra Birinci Yehudi muharibesi baslamisdir Roma hakimiyyeti muharibe zamani Suriyadaki bir nece legionu Iudeyaya kocurmusdu ve Ermenistanla sulh olmasaydi bu mumkunsuz olardi 40 Buna baxmayaraq bu sulh dovru elli il sonra 114 cu ilde imperator Trayanin Ermenistani isgal etmesi ile basa catmisdir 41 Hakimiyyetinin sonu RedakteTrdat hakimiyyetinin son dovrlerinde yeni tehluke ile uzlesmeli olmusdur 72 ci ilde skif esilli koceri alan atlilari Midiya Atropatenasi ve Ermenistanin simalindaki muxtelif bolgelerine basqinlar teskil etmisdir Trdat ve onun qardasi Midiyasi Atropatenasinin hakimi Pakor bir nece doyusde onlarla qarsilasmisdir Trdat bu doyuslerin birinde esir dusmek tehlukesi ile uzlesmis lakin onu ehate eden lassodan qacmagi bacarmisdir Alanlar xeyli qenimetle oz torpaqlarina geri cekilmisdiler 42 Bu onun haqqinda menbelerde sonuncu qeyddir 43 Trdatin hakimiyyetinin deqiq olaraq ne vaxt bitmesi melum deyil Onun varisliyi de melum deyil lakin son antik dovrlere aid bezi menbelerde mueyyen bir I Sanatruk adli sexsin Trdatin varisi oldugu qeyd edilir 44 Diger terefden 110 cu ilde Trdatin qohumu Asxadarin Ermenistanin hokmdari oldugu mueyyen edilmisdir 43 Medeniyyetde RedakteTrdat Georq Fridrix Hendelin Radamisto ve Raynhard Kayzerin Oktaviya operalarinin esas personajlarindan biridir Qeydler Redakte Eger I Vologez Pakor ve Trdatin analari heqiqeten de eyni sexsdirlerse 5 Vologez burada I Vonon hemcinin III Artabanin ogullari Arsak ve Orod haqqinda danisir 9 Qay Svetoni Trankville gore bu mebleg yuz milyon sestersi idi 37 Menbe RedakteIstinadlar Redakte Mahe 2005 Redgate 2000 seh 88 91 Cumont 1905 Beck 2011 Britannika 2011 Boyce 1991 seh 77 1 2 3 Sherk 1980 seh 954 1052 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dedeyan 2007 seh 139 143 1 2 Tasit Annallar XII 50 Boardman 1925 seh 158 159 Tasit op cit XIII 7 ve 34 1 2 3 4 Yarshater 1983 seh 80 83 Tasit op cit XIII 9 Hewsen 2001 seh 37 43 1 2 3 4 Lindsay 2005 seh 83 84 Tasit op cit XIV 23 Tabor Strabon Cografiya XII 3 35 Tasit op cit XIII 41 Tasit op cit XIV 26 Tasit op cit XV 1 1 2 Smith 1867 Tasit op cit XV 1 6 Dion Kassi Roma tarixi LXII 20 Society for the Diffusion of Useful Knowledge 1842 seh 496 Tasit op cit XV 30 Dion Kassi op cit LXIII 1 2 1 2 Dion Kassi Roma tarixi V 34 Dion Kassi op cit LXII 3 1 Lewis 1990 seh 33 Dion Kassi op cit LXIII 5 2 Svetoni On iki Sezar VI 13 Plini Tebii tarix XXX 6 17 Tasit ibid Dion Kassi Roma tarixi V 36 Kurkjian 1958 Svetoni op cit VI 30 1 2 Bournoutian 2002 seh 42 Dion Kassi op cit LXII 23 Shotter 1997 seh 39 40 Dion Kassi op cit LXVIII 17 2 3 Iosif Flavi Yehudi muharibesi VII 7 4 1 2 Chaumont 1986 seh 418 438 Hovannisian 1997 seh 69 Edebiyyat Redakte Mahe Annie et Jean Pierre L Armenie a l epreuve des siecles Decouvertes Gallimard Histoire fransiz Paris coll Gallimard nº 464 2005 ISBN 978 2 07 031409 6 Redgate Anne Elizabeth The Armenians ingilis Oxford Blackwell Publishers Inc 2000 ISBN 978 0 631 22037 4 Bournoutian George From ancient times to the present A Concise History of the Armenian People ingilis 2 Costa Mesa Mazda Publishers 2002 ISBN 978 1 56859 141 4 Vologeses I Britannika Ensiklopediyasi ingilis 16 dekabr 2011 3 yanvar 2022 tarixinde arxivlesdirilib Beck Roger Mithraism Encyclopaedia Iranica ingilis 16 dekabr 2011 23 yanvar 2022 tarixinde arxivlesdirilib Chaumont M L Armenia and Iran ii The pre Islamic period In Yarshater Ehsan ed Encyclopaedia Iranica ingilis Volume II 4 Architecture IV Armenia and Iran IV London and New York 12 avqust 2011 23 yanvar 2022 tarixinde arxivlesdirilib Shotter David Nero ingilis 2 London amp New York Routledge 1997 ISBN 978 0 415 31942 3 2022 06 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 26 Mark Chahin The Kingdom of Armenia A History ingilis 2 London Routledge 2001 ISBN 978 0 7007 1452 0 Dedeyan Gerard fransiz Tuluza Privat 2007 1982 ISBN 978 2 7089 6874 5 Boyce Mary A History of Zoroastrianism ingilis Leiden Brill Academic Publishers 1991 ISBN 978 90 04 10474 7 Michael Grant The Annals of Imperial Rome ingilis London Penguin Classics 1956 ISBN 978 0 14 044060 7 Sherk Robert K ANRW II 7 Politische Geschichte Provinzen und Randvolker Griechischer Balkanraum Kleinasien Roman Galatia The Governors from 25 B C to A D 114 ingilis Berlin amp New York Walter de Gruyter amp Co 1980 ISBN 978 3 11 008015 5 Henderson Bernard W The Chronology of the Wars in Armenia A D 51 63 Classical Review ingilis 15 3 1901 ISSN 0009 840X Lindsay John A View of the History and Coinage of the Parthians ingilis Cork Adamant Media Corporation 2005 ISBN 978 1 4021 6080 6 Boardman John The Cambridge ancient history ingilis 2 Cambridge Cambridge University Press 1925 ISBN 978 0 521 26430 3 Yarshater Ehsan The Cambridge History of Iran ingilis 1 Cambridge Cambridge University Press 1983 seh 80 83 ISBN 978 0 521 20092 9 2022 08 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 05 01 Hovannisian Richard G The Armenian people from ancient to modern times from antiquity to the fourteenth century ingilis New York Palgrave Macmillan 1997 ISBN 978 0 312 10168 8 Kurkjian Vahan A History of Armenia ingilis New York Armenian General Benevolent Fund 1958 2019 09 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 06 26 Lewis Naphtali Selected Readings The Empire Roman Civilization ingilis New York Columbia University Press 1990 ISBN 978 0 231 07133 8 Khachatrian Hayk All the 141 Armenian Kings ingilis Irevan Amaras 1998 Robert Lynam The History of the Roman Emperors From Augustus to the Death of Marcus Antoninus ingilis London Simpkin Marshall amp Co 1850 The Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge ingilis London Society for the Diffusion of Useful Knowledge 1842 Hewsen Robert H Armenia A historical Atlas ingilis Chicago amp et Londres The University of Chicago Press 2001 ISBN 0 226 33228 4 Tabor James D The Jewish Roman World of Jesus Department of Religious Studies ingilis The University of North Carolina at Charlotte 11 January 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 may 2022 Smith William Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology 1867 12 noyabr 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 may 2022 Franz Cumont Les religions orientales dans le paganisme romain fr Conference faite au College de France en 1905 Elave edebiyyat RedakteTiridat Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Menbe https az wikipedia org w index php title I Trdat amp oldid 6909868, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.