fbpx
Wikipedia

I Murad

I Murad və ya Murad Hüdavəndigar (Osmanlı türkcəsi: مراد اول - Murād-i evvel) (d. 29 iyun 1326 - ö. 15 iyun 1389) — 3-cü Osmanlı sultanı.

I Murad
osm. مُراد اوَّل
Sələfi Qazi Orxan bəy
Xələfi İldırım Bəyazid
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Bursa, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi (62 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi bıçaqlama[d]
Dəfn yeri Hüdavəndigar Məşhədi, Kosova
Hüdavəndigar məscidi, Bursa
Atası Qazi Orxan bəy
Anası Nilüfər Xatun
Həyat yoldaşları Gülçiçək Xatun
Tamara Xatun
Füldanə Xatun
Paşa Mələk Xatun
Uşaqları İldırım Bəyazid
Yaxşı bəy
Yaqub bəy
Savcı bəy
İbrahim bəy

 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Şahzadəlik illəri

29 iyun 1326-cı ildə dünyaya gəldi. Atası 2-ci Osmanlı sultanı Qazi Orxan bəy, anası isə Yarhisar təkfurunun qızı Nilüfər Xatundur. Tarixi mənbələrdə və kitabələrdə “bəy, əmir-i-əzəm, xan, hüdavəndigar, padşah, sultan-üs-səlatin, məlik-ül-mülk” kimi ünvanlarla anılır. Osmanlı tarixində isə daha çox Murad Hüdavəndigar olaraq tanınır. Süleyman, Sultan, İbrahim, Xəlil və Qasım adlı qardaşları olsa da, bunlardan yalnız Süleymanla anaları bir idi. Taxt çıxdığı əsnada isə bu qardaşlarından yalnız Şahzadə İbrahim və Xəlil sağ idi.

Atası Orxan bəy, İzmitin fəthinə çıxmadan öncə (1337) onu Bursa sancaqbəyi təyin etdi və 12 yaşlı Murad kiçik yaşlarından yanında olan Lələ Şahin ağayla birlikdə Bursaya göndərildi. İzmitin fəthinin ardından Əskişəhər sancaqbəyliyinə gətirildi. Rumeli fatehi olaraq tanınan qardaşı Süleyman Paşanın vəfatının ardından 1357-ci ildə lələsi Şahin Paşayla birlikdə Rumeliyə göndərildi. 1362-ci ilədək bu bölgədə şahzadə ünvanıyla hərbi fəaliyyət göstərdi.

PapaBizans imperatoru tərəfindən toplanan xaçlı donanmasının 1359-cu ildə Gelibolu yarımadasının hər iki tərəfini (Saros və Lapseki körfəzləri) zəbt etməsinin qarşısını alan Şahzadə Muradın əmrində dönəminin güclü hərbçiləri olan Şahin Paşa, Hacı İlbəy və Evrenos bəy vardı. Ancaq kiçik qardaşı Şahzadə Xəlilin yunan quldurlar tərəfindən əsir alınıb Foçaya aparılması atası Orxan bəyin Bizans imperatoru V İohann Paleoloqla atəşkəs bağlamasına səbəb oldu və bu atəşkəs şərtləri səbəbilə Şahzadə Murad Rumelidəki hərbi fəaliyyətlərini dayandırmalı oldu. Qardaşının təslim edilməsinin ardından (sentyabr 1359) fəth yürüşlərinə davam edən Şahzadə Muradın birlikləri Ədirnənin mühasirəsinə hazırlığa başladı. Belə ki, şəhərə dəstək verə biləcək İstanbul-Ədirnə yolu üzərindəki mühüm qalalar ələ keçirildi. Digər yandan Maritsa çayı yaxınlığındakı Keşan qalası və Trakyanın ikinci böyük şəhər mərkəzi olan Dimetoka qalası zəbt edilərək Ədirnə şəhəri tamamilə blokadaya alındı (1360/1361).

1361-ci ilin yazında Şahzadə Murad əmrindəki Rumeli birlikləri ilə birlikdə Ədirnəyə hücuma keçdi. Şəhərin 55 km şərqində qərargah qurdu və Şahin Paşa idarəsindəki ordunu qala üzərinə göndərdi. Ədirnə təkfuru Sazlıdərə istiqamətində önünü kəsməyə çalışsa da, məğlub olub geri çəkildi və gecə vaxtı gəmiylə Enesə qaçdı. Çox keçmədən Ədirnə əhalisi şəhəri Osmanlı birliklərinə təslim etdi (5 may 1361). Şahzadə Murad birliklərin başında Qum qalası qapısından şəhərə daxil oldu ancaq şəhərin mühafizəsi üçün Şahin Paşa ilə birlikdə Bolqarıstan çarlığına aid Plovdiv bölgəsinə yeni səfərə çıxdı. Ancaq bu əsnada Bursa qazısı Çandarlı Qara Xəlil Əfəndidən atasının vəfatı xəbərini aldı (mart 1362).

Səltənət illəri

İznikƏskişəhərdə olan qardaşları İbrahim və Xəlilin adamları, QaramanƏrətna bəyliklərinin də dəstəyini alaraq şahzadələrin adına Bursada taxtı ələ keçirmiş, Orxan bəyin ölümünü fürsət bilən Amasya əmirlərindən Bəxtiyar bəy Ankaranı, Qaraman birlikləri isə Sivrihisar bölgəsini işğal etmişdi. Bu səbəblə, Şahin Paşanı Rumeli bəylərbəyi təyin edərək dərhal Bursaya gələn Murad Çandarlı Qara Xəlil Əfəndinin tərtibiylə iğtişaşlar çıxmadan taxta cülus etdi. 1364-cü ilin yazında Şahin Paşadan Plovdivin fəthi xəbəri alındı. Bu bölgə daha sonra Rumelinin mərkəzi halına gətirildi.

Sultan Murad taxta çıxdıqdan sonra 1365-ci ilədək QaramanƏrətna bəyliklərinin müxalifəti səbəbilə Anadoludan ayrıla bilmədi. Belə ki, Qaramanoğlu Ələddin bəyin yardımıyla Ərətnada hakimiyyəti ələ alan Mehmed bəy, Ankaranı əlində tutan Bəxtiyar bəylə birlikdə Osmanlı torpaqlarına hücum edirdi. 1362-ci ilin qışını Bursada keçirən Sultan Murad ertəsi ilin yazında Anadoluya səfərə çıxdı. Əskişəhər yaxınlığında Ərətnanın monqol birliklərini darmadağın etdikdən sonra Qaramanoğlu ordusu da geri çəkilməyə məcbur oldu. O əsnada mühasirədə olan Ankara qalasının ağsaqqalları qala açarlarını gətirərək təslim oldular. Beləcə, QaramanƏrətna təhlükəsi müvəqqəti olaraq aradan qalxmış oldu.

 
İsgəndəriyyəyə hücum edən səlib ordusu

1364-cü ildə Anadoludakı türkmən bəyliklərinə və Misirdəki Məmlüklərə qarşı yeni bir səlib yürüşünə hazırlıq başladı. 1365-ci ilin oktyabrında hərəkətə keçən Kipr donanması İsgəndəriyyəni ələ keçirmiş, Misirin ən zəngin ticarət limanı yandırılaraq xarabaya çevrilmişdi. İsgəndəriyyənin bu hala salınması Avropada müsəlmanlar üzərində ən parlaq qələbə olaraq elan edildi. Ertəsi il papanın tərtibatıyla bu dəfə Osmanlılar üzərinə yen bir səfər təşkil edildi və Gəlibolu işğal olundu (avqust 1366).

Sultan Murad, Rumelidə əldə etdiyi əraziləri Bizansa və səlib ordusuna qarşı qorumaq üçün daha öncədən 1366-cı ilin martında Rumeliyə keçmiş, Çanaqqala boğazı yoluyla Malqaraya gəlmişdi. İdrisi Bitlisiyə görə, 5 il Rumelidə qalan Sultan Murad bu müddət ərzində Bizans və Bolqarıstan mülklərinə hücumlar etdi və bəzi bölgələri fəth etdi. Maritsa çayı üzərindəki Çirmən qalası üzərinə birliklər göndərdi və qala çox keçmədən təslim oldu. Ardından İstanbul ətrafındakı bəzi qalaları və indiki Çatalca bölgəsini fəth etdi. Rumelidə əsasən Dimetokada qalmış, bu müddət ərzində Ədirnə sarayının tikilməsini əmr edərək saray inşasının ardından Ədirnəyə getmişdir (1369).

Bizansa qarşı 1366-cı ildə çıxdığı səfərdə Sultan Murad öncə Bolqar çarı İvan Aleksandrla müttəfiq idi. Bu ittifaqın səbəbi isə Bizans imperatorunun Bolqarıstan torpaqlarına göz dikməsi idi. Ancaq səlib ordusunun müdaxiləsiylə çarla imperator barışdı və Sultan Murad həmin ilin sonunda təkbaşına 2 cəbhədə döyüşməyə başladı. 1368-ci ilin yazında şərqi Bolqarıstan üzərinə yürüyən Osmanlı ordusu Balkan dağ keçidlərinə nəzarət edən Aydos və Karin bölgəsini ələ keçirdi. Ardından vaxtilə mühasirəyə alaraq geri çəkilməyə məcbur qaldığı Sozopol qalası üzərinə yürüdü və qala aman diləyərək təslim oldu. Həmin ilin qışını Ədirnə sarayında qalan Sultan Murad yazda Bizans üzərində hücuma keçdi və Pınarhisar, Kırklareli və Vizə qalalarını ələ keçirdi. Osmanlı ordusunun İstanbul istiqamətində irəliləməsi şəhərdə təşvişə səbəb oldu. İmperator V İohann son çarə olaraq katolikliyi tanıma bahasına, papanın dəstəyini ala bilmək üçün Romaya getdi.

Sultan Murad Bizansla mübarizə apardığı əsnada, Qara Timurtaş Paşa rəhbərliyindəki birliklər cənubi Bolqarıstandakı Elhovo və Yamboli, Şahin Paşa rəhbərliyindəkiv birliklər isə mərkəzdə İhtiman və Samokov qalaları üzərinə göndərilmişdi. Timurtaş Paşa hər iki qalanı ələ keçirərək qənimətlə Ədirnəyə döndü. Şahin Paşa isə sözügedən qalaları ələ keçirdikdən sonra bölgədə qalaraq serblərlə mübarizəyə başladı. Bizans imperatorunun təhrikləriylə yeni seçilən papa V Urban səlib hərəkatının Osmanlılar üzərinə yönəlməsində önəmli rol oynasa da, 2 il boyunca İtaliyada qalan imperator türklərin Balkanlarda irəliləməsinə qarşı mühüm siyasi nəticə əldə edə bilmədi.

Əslində isə səlib ordusunun Gəlibolunu işğal edərək imperatora təslim etməsi (14 iyun 1367) Rumelidəki Osmanlı torpaqları üçün mühüm təhlükə kəsb edirdi. Üstəlik bu vəziyyət İstanbuldakı Katolik-Pravoslav ittifaqını dəstəkləyənlərin sayını artırmışdı. Gəlibolunun geri qaytarılması üçün təzyiq göstərən Sultan Murad Çirmən döyüşünün ardından aparılan sülh müzakirələrində bu şərti irəli sürdü. Digər yandan Trakyadakı fəthlərin ardından imperatorun Sultan Murada göndərdiyi elçilərə də bu şərt irəli sürülmüşdü. Bu vəziyyət isə serbləri Bizans cəbhəsinə yaxınlaşdırdı və tərəflər siyasi evliliklə müttəfiqə çevrildi (1368). Üstəlik tərəflər arasında illərdir davam edən məzhəb problemi də 1371-ci ilin mayında kilsələrin birləşdirilməsi ilə sona çatdı.

1371-ci ilin yazında serblərin döyüş hazırlığına başlamasının ardından Şahin Paşa o əsnada Bursada olan Sultan Muraddan yardım istədi. Ancaq yardım qüvvələrinin gecikməsi səbəbilə serblər Çirmənə qədər müqavimətsiz irəlilədilər. Ədirnə artıq təhlükə altında idi. Anadolu birliklərini toplayaraq Çanaqqala boğazına qədər irəliləyən Sultan Murad bölgədəki Bizans qüvvələri səbəbilə Rumeliyə keçə bilmədi. Üstəlik bu bölgədə hələ də Bizansın əlində olan Qarabiqa qalası var idi və hər an cəbhə arxasından hücum gözlənilirdi. Bu səbəblə toplanan divan məclisində öncə Qarabiqa qalasının ələ keçirilməsinə qərar verildi. Qurudan və dənizdən ümumi hücumla qala mühasirəyə alındı (1371-ci ilin yayı).

Osmanlı xronologiyalarına görə, Çirmən döyüşü (26 sentyabr 1371) Hacı İlbəy rəhbərliyindəki birliklərin serblər üzərində etdikləri ani basqınla nəticələndi. Bu basqın nəticəsində təşvişə düşən serb əsgərlərinin bir hissəsi, eləcə də serb kralı Vukaşin Maritsa çayına düşərək boğuldu və qalan birliklər qılıncdan keçirildi. Sultan Murad Qarabiqa mühasirəsi davam edərkən qələbə xəbərini aldı. Döyüşdən sonra həlak olan kralın oğulları və qardaşı Sultan Murada tabe olub illik xərac verməyi qəbul etsələr də, çox keçmədən taxt mübarizəsində məğlub oldular. Serbiya uğrunda yerli əsilzadələr arasında çıxan bu mübarizə Sultan Muradın Balkanlardakı gücünü sabit hala saldı.

Sultan Murada qarşı imperatorla ittifaq quran və yeni səlib yürüşü təşkil etmək istəyən Papa V Urban 1370-ci ildə vəfat etdi. Beləcə, 2 məzhəbin birləşməsi və türklərə qarşı planlaşdırılan səlib yürüşü təxirə düşdü. Romada borc içinə düşən və kiçik hərbi birliklə İstanbula dönən imperator Osmanlılara tabe olmağa məcbur oldu (1372 qışı). Bizans imperiyası illik 15 min hyperper (1 hyperper yarım Venesiya qızılı idi) xərac ödəyəcək və Osmanlı sultanının səfərlərinə hərbi birlikləriylə vassal olaraq qatılacaqdı. Bu hadisə Osmanlının RumeliBalkanlardakı mülklərinin təhlükəsizliyi baxımından olduqca mühüm idi.

Osmanlı-Bizans ittifaqının qurulması isə ilk növbədə Roma papasını narahat edirdi. 1373-cü ilin payızında imperator, böyük oğlu Androniki taxtdan məhrum edərək kiçik oğlu Manueli varis elan etdi və bu hərəkətinin səbəbkarı olaraq Sultan Murad göstərildi. Bu hadisənin ardından imperatorun Romaya yazdığı məktubda isə Osmanlı ilə bağlanan bu ittifaqın müvəqqəti olduğu qeyd edilirdi. O illərdə Təbrizdən İstanbula gələn bir keşişin yazdığına görə, ittifaqın qurulmasının ardından İstanbula bir çox türk ailəsi köçürülmüş, şəhər sanki türkləşməyə başlamışdı.

Türklərə qarşı Balkanlarda təşkil ediləcək yeni bir səlib yürüşünə rəhbər olaraq Macar kralı seçilmişdi. Belə ki, Kral Lüdoviq papaya yazdığı məktubunda Bolqarıstan və Serbiya torpaqlarının ilhaqından sonra hədəfin Macarıstan krallığı olduğunu və buna qarşı 1374-cü ilin mayında səfərə azırlaşdığını qeyd edirdi. Dunay çayının cənub sahillərində möhkəmləməyə çalışan Kral Lüdoviq çox keçmədən Dalmasiyadakı rəqibi Venesiyaya müharibə elan etdi. Əslində macarların bu ərazilərdə irəliləməsi Sultan Muradın strategiyasına uyğun idi. Ancaq Bizans imperatoru kağız üzərində müttəfiq olduğu Osmanlılara qarşı papayla yazışmalara davam edir, Gəlibolu boğazının zəbt edilməsiylə türklərin Rumeliyə çıxışının qarşısını almağı planlaşdırırdı.

İdrisi Bitlisinin yazdığına görə, Çirmən döyüşünün ardından Sultan Murad 1372-1374-cü illərdə yenidən Rumelidə keçərək bölgədə mühüm zəfərlər qazandı. 1372-ci ilin baharında Köstəndil təkfuru Konstantin Osmanlı tabeliyini qəbul etdi. Bu itaətkarlıq 1389-cu ildə baş tutacaq Kosova səfərinə kömək oldu və Konstantin Osmanlı ordusunu ərzaqla təmin etdi. 10 aprel 1372-ci ildə Osmanlı birlikləri Salonikini ilk dəfə mühasirəyə alsa da, çox keçmədən mühasirə qaldırıldı. Ancaq o əsnada imperator Osmanlı ordusuyla birlikdə Rumelidə idi və bundan istifadə edən oğlu Andronik atasının əleyhinə üsyan başlatdı. Sultan Muradın o əsnada Bursada olan oğlu Savcı bəylə birləşən Andronikin üsyanı 1373-cü ilin mayında baş tutdu. Savcı bəy özünü Bursada sultan, Andronik isə İstanbulda imperator elan etdi. Ancaq Bizans mənbələrinə görə, 25 may 1373-cü ildə baş tutan çatışmada hər ikisi məğlub edildi. Andronik atasının birliklərinə təslim olsa da (30 may), Savcı bəy Trakyaya qaçıb bir müddət Dimetoka qalasına sığındı və 7 sentyabra qədər burada gizləndi. Osmanlı tarixində isə bu hadisə fərqli qeyd olunur. Belə ki, Bursada Savcı bəy üsyan etdiyi əsnada Sultan Murad Ədirnədə idi. Üsyan xəbərini aldıqdan sonra dərhal geri dönmüş və üsyandan xəbərsizcəsinə oğlunu ov üçün yanına çağırmışdır. Ancaq yanındakı tərəfdarlarının təhriki ilə xəzinəni talan edən və öz adına xütbə oxudan Savcı bəy, bu dəvəti qəbul etməyərək atasına qarşı ordu toplamağa başladı. Ardından Bursaya hücum edən Sultan Murad burada oğlunun tərəfdarlarını qılıncdan keçirdi və oğluna nəsihət edərək bu yoldan çəkinməsini istədi. Ancaq atasına qarşı sərt şəkildə cavab verən Savcı bəy, taxt iddiasının ləğvi məqsədilə gözlərinə mil çəkilərək kor edildi. Üstəlik Osmanlı mənbələrində bu üsyanın tarixi 1373 yox, 1374-cü ilin yayı olaraq göstərilir.

İdrisi Bitlisiyə görə, Sultan Murad üçüncü dəfə Rumeliyə keçdiyi zaman bu dəfəki rəqibi Bolqarıstan çarı İvan Şişman oldu. Ancaq çar, serb knyazları kimi Osmanlı tabeliyinə keçdi və 3 illik xəracla sultanın hüzuruna çıxaraq tabeliyini bildirdi. Qışı Rumelidə keçirən Sultan Murad ardından Qara Timurtaş Paşanı bəylərbəyi təyin edərək Bursaya döndü. 1375-1381-ci illərdə Rumelidə mühüm reformasiyalar baş tutdu. Yerli xristian əsgərlərə timar adlı şərti torpaqlar verilərək Osmanlı tabeliyində qalmaları təmin edildi. Beləcə, Rumeli torpaqları Balkan-Osmanlı birliklərinin nəzarəti altında inkişaf etdi. Üstəlik, qəbul edilən yeni qanuna görə, vəfat edən timar sahibinin mülkü bir başqasına deyil, onun övladları arasında bölüşdürüləcəkdi.

Bu əsnada Osmanlının ən mühüm siyasi hədəfi isə Gelibolunu geri almaq idi. Bir gözünün kor edilməsinə baxmayaraq 1376-cı ilin avqustunda Bizans taxtını ələ keçirən Andronik genuyalıları və Sultan Muradın dəstəyini alaraq atası V İohann və qardaşlarını zindana atdı. Bozca adagenuyalılara vəd etsə də, adanın Venesiya tərəfindən işğalı ilə iki dövlət arasında müharibə başladı. Osmanlı dəstəyini almaq niyyətində olan Andronik Gelibolunu Osmanlılara təslim etdi (1377). Çox keçmədən siyasətini dəyişən Sultan Muradın köməyilə 1379-cu ilin iyununda V İohann tutulduğu zindandan qaçaraq Üsküdarda olan sultana sığındı. Osmanlılara daha çox xərac vermə və Alaşəhərin təslimi şərtləriylə Osmanlı dəstəyini alan V İohann yenidən Bizans taxtına çıxarıldı. Andronik isə genuyalılara sığındı və 1381-ci ildə atasıyla bağlanan sülhə qədər mübarizəni davam etdirdi.

Anadolu səfəri

1381-ci ildə Sultan Murad Anadolu bəyliklərini mərkəzi hakimiyyətə tabe etmək məqsədilə yeni bir siyasət yürütməyə başladı. Bursada böyük bir mərasim təşkil edərək Anadolu bəylərini bura dəvət etdi. Belə ki, Gərmiyanoğlu Süleyman bəy, Həmid eli torpaqlarını ələ keçirməyə çalışan Qaramanoğullarına qarşı İlyas bəyi dəstəkləyirdi və bu mübarizədə Osmanlıları öz tərəfinə çəkməyə çalışırdı. Bu səbəblə Sultan Muradın oğlu Şahzadə Bəyazidlə qızını evləndirdi. Cütlüyün toy mərasimi üçün 1381-ci ilin qışında Bursaya gələn Sultan Muradın əmriylə mərasim 1382-ci ilin baharında baş tutdu. Toy mərasimi səbəbilə Qaramanoğlu, Həmidoğlu, Mentəşoğlu, Təkəoğlu, Saruxanoğlu, AydınoğluCandaroğlu bəyləri Bursaya dəvət edildi. Qaramanoğlu və digər cənub Anadolu bəylikləri üzərində nüfuz sahibi olan Məmlük sultanı da unudulmamış, Misir elçisinə digərlərindən daha üstün rəftar edilmişdir. Toy mərasimi əsnasında Sultan Muradın qızı Nəfisə Mələk Xatun da Qaramanoğlu Ələddin Əli bəylə nişanlandı. Mərasim əsnasında mühüm diplomatik andlaşmalar da baş tutdu. Belə ki, Gərmiyanoğlu bəyliyinin Qaramanlılarla sərhəd ərazisi olan bir çox mülklər cehiz olaraq Şahzadə Bəyazidə ilhaq edildi. Bunun nəticəsində Sultan Murad sonuncu dəfə Rumeliyə keçmədən öncə oğlunu Qara Timurtaş Paşayla birlikdə Kütahyaya sancaqbəyi olaraq təyin etdi.

Serbiyalılara qarşı səfərə çıxmadan öncə Anadoludakı bəylikləri, xüsusilə də Qaramanoğullarını nəzarət altına almaq istəyən Sultan Murad mərasim əsnasında gəlinən razılıqla Akşəhər, Beyşəhər, Seydişəhər və İspartanı ələ keçirdi. Ancaq Qaramanlılar bunu heç vaxt qəbul edə bilmədi və 1385-ci ildə Sultan Murad Rumelidə ikən bu torpaqları işğal etdi. Sultan Muradın 1386-cı ildə çıxdığı Qaraman səfərinin səbəbi də məhz budur.

Macar kralı Lüdoviqin 1382-ci ilin sentyabrında vəfat etməsiylə Sultan Murad Balkanlardakı mühüm rəqibini aradan qaldırmışdı. Anadoludakı suverenliyi təmin etdikdən sonra Sultan Murad 1383-cü ildə yenidən Ədirnəyə döndü və sədrəzəmi Çandarlı Qara Xəlil Əfəndini Serez və Saloniki üzərinə göndərdi. Serez şəhəri 19 sentyabrda təslim oldu. Ardından Rumeli bəylərbəyi Qara Timurtaş Paşa Albaniya və Bosniya üzərinə göndərildi. Monastır şəhəri fəth edildi və birliklər bölgədəki alban qəbilələrini özlərinə tabe etdilər. Bu isə albanlar üzərində qurulan ilk Osmanlı hakimiyyəti idi. Bu əsnada Bursaya dönən Sultan Murad 1385-ci ilin baharında yenidən Rumeliyə keçdi. İdrisi Bitlisiyə görə, Knyaz Lazar əhalini və bütün ərzaq mallarını qalalara toplamış, dağ keçidlərini gücləndirmiş və mühüm müdafiə tədbirləri almışdı. 4 ay boyunca bölgədə hərəkət edən Osmanlı birlikləri düşməni izləməyə davam edirdi ancaq qış yaxınlaşırdı və ərzaq tükənmişdi. Ardından verilən qərarla səfərin istiqaməti dəyişərək Niş olaraq təyin edildi. Ümumi hücum əmrinin ardından qala ələ keçirildi və ən güclü qalasını itirən Knyaz Lazar Osmanlı təbəəliyini qəbul etdi. Səfərin ardından Qaramanlılara qarşı yeni bir səfər üçün hazırlığa başlayan Sultan Murad Bursaya döndü.

Qaraman səfəri

Qışı Bursada keçirən Sultan Murad baharda Qaramanoğulları üzərinə səfərə çıxdı. Bu səfərin nəticəsində ağır məğlubiyyətə uğrayan Qaramanoğlu Ələddin Əli bəy Konyaya çəkilsə də, Osmanlı qüvvələri şəhəri mühasirəyə aldı. Sultanın əmrini tabe olmayaraq şəhəri talan etmək istəyən bəzi serb əsgərləri edam edildi. Bu hadisə isə Knyaz Lazarın üsyanında əsas bəhanələrdən biri oldu. Ancaq Ələddin Əli bəy sultanın kürəkəni idi və qızı Nəfisə Mələk Xatunun xahişi ilə tərəflər barışdı. Ələddin Əli bəy Sultan Muradın əlini öpərək yenidən Osmanlı təbəəliyini qəbul edetdi. Konyadakı mühasirəni qaldıran Sultan Murad Həmid eli mülkünü yenidən öz mülkünə qatdı. Ardından Təkəoğlu Osman Çələbiyə yazaraq Antalya və ətrafını tələb etsə də, istəyi qəbul edilmədi və nəticədə bu bölgələr də döyüşlə ələ keçirildi. Daha sonra Kastamonudakı Candaroğulları arasındakı mübarizəni aradan qaldırmaq məqsədilə qardaşı Süleyman Paşanın qızı Sultan Xatunu Candaroğlu bəyi Bəyazidin oğlu Süleyman bəylə evləndirdi (1384). Bu siyasi nigah Candaroğlu bəyliyi üzərindəki Osmanlı hakimiyyətinin başlanğıcı oldu. Üstəlik bütün bu birləşdirmə siyasəti ərazidəki siyasi güclərdən biri olan Məmlüklər tərəfindən də tanınırdı. Belə ki, Məmlük sultanı Bərkuk Qazi BurhanəddinQaramanoğullarına qarşı Osmanlıları daim dəstəkləmişdir. Bu Osmanlı-Məmlük ittifaqı Sultan Muradın vəfatına qədər davam etdi.

1383-cü ilin payızından bəri Çandarlı Qara Xəlil Əfəndinin mühasirəsində tutulan Saloniki nəhayət 10 aprel 1387-ci ildə ələ keçirildi. Həmin il bu münasibətlə Yenişəhərdə möhtəşəm mərasim keçirildi. Belə ki, mərasim əsnasında Sultan Murad imperatorun qızlarından biriylə evlənmiş, digər 2 qızı isə Şahzadə BəyazidŞahzadə Yaqubla evləndirilmiş, Şahzadə Bəyazidin 3 oğlu sünnət edilmişdir. Digər yandan mərasim əsnasında dəvət edilən Genuya elçilərinin səyiylə, 1387-ci ilin iyununda ticarət andlaşması yeniləndi.

Ertəsi il Osmanlıların dəstəklədiyi Şahin bəyin Balkanlarda məğlub olması bölgədəki tarazlığı pozdu. 1385-ci ildə Sultan Murada tabe olan Knyaz Lazar Macar kralı Lüdoviqin də dəstəyini alaraq bölgədə hegemonluq edir, zəngin gümüş yataqlarını ələ keçirərək buradan əldə etdiyi gümüşü İtaliyaya daşımış, beləcə mühüm miqdarda sərvət qazanmışdı. Əldə etdiyi sərvətlə inşa etdirdiyi kilsə və monastırlarla ruhani təbəqəni də ətrafına toplayan Knyaz Lazar, ordusuna muzdlu əsgər toplamağa başlamışdı.

Kosova döyüşü və ölümü

 
Hüdavəndigar Məşhədi, Priştina, Kosova

Nəticədə Sultan Murad, Əmir Timurtaşı və bəzi sancaqbəylərini 5 min əsgərlə Anadoluda saxlayaraq altıncı dəfə Rumeliyə keçdi. 1388-ci ilin qışında Çandarlı Əli Paşanı Yaxşı bəy və 30 min əsgərlə birlikdə Bolqar çarının üzərinə göndərdi. Bolqarıstanın qısa zamanda tabe olmasının ardından Kosova hədəf seçildi. Çar İvan Şişman Yambolidə qurulan ordugaha gələrək yenidən Sultan Murada tabe olduğunu bildirdi. Bağışlanan çara xələt geyindirildi və Silistrə qalasının təslim edilməsi əmr edildi. Ancaq çar bu andından dönərək qalanı vermədi və öncə Tırnovaya, ardından Niqboluya qaçdı.

Baş verən Kosova döyüşü Osmanlı birliklərinin parlaq qələbəsi ilə başa çatdı (15 iyun 1389). Döyüşün əvvəlində Osmanlı ordusunun sol qolu çöksə də, sağ qolu idarə edən Şahzadə Bəyazidin şücaətiylə zəfər qazanıldı. Şair Əhmədinin yazdığı “Qəzanamə”yə görə, bir neçə adamıyla birlikdə döyüş meydanını gəzən Sultan Murad, cəsədlər arasında gizlənən Miloş Kobiloviç tərəfindən xəncərlə yaralandı və bir müddət sonra vəfat etdi. Daxili orqanları çıxarılaraq şəhid düşdüyü yerə dəfn olunan Sultan Muradın cənazəsi, İldırım Bəyazidin cülusundan sonra edam edilən oğlu Şahzadə Yaqubun cənazəsiylə birlikdə Bursaya gətirildi və burada öz adına inşa olunan türbəsinə dəfn olundu. Yaralandığı və öldüyü yerə Hüdavəndigar Məşhədi adı verilən türbə inşa olundu.

Kosova döyüşü nəticəsində Sultan Muradın şəhid düşməsi xəbəri İstanbulda sevinclə qarşılandı. Üstəlik onun ölümü, oğlu Bəyazidin döyüş çadırında cülus etməsi, digər oğlu Yaqubun isə edam xəbəri Sivasa qədər bütün Anadoluya yayılmış, Sultan Murada tabe olan bəylər ayaqlanmışdı.

Ailəsi

Hərəmxanası

Oğlan uşaqları

Qız uşaqları

Mənbə

  • Ahmedî, Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân (haz. Çiftçioğlu N. Atsız, Osmanlı Tarihleri I içinde), İstanbul 1949, s. 14-20.
  • D. Cydonès, Correspondance, Vatican 1975, I-II, tür.yer.
  • Ducas, Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks (trc. H. J. Magoulias), Detroit 1975, tür.yer.
  • N. Gregoras, Rhomäische Geschichte (trc. J. L. van Dieten), Stuttgart 1973-88, I-III, tür.yer.
  • a.mlf., “Şehzade Halil’in Sergüzeşti” (trc. İ. Hoçi), TOEM, I/4 (1328), s. 239-252.
  • Karamânî Mehmed Paşa, Osmanlı Sultanları Tarihi (trc. İ. Hakkı Konyalı, Osmanlı Tarihleri I içinde), İstanbul 1949, s. 346-347.
  • Âşıkpaşazâde, Târih (Atsız), s. 126-134.
  • Enverî, Düstûrnâme, s. 84-87.
  • Tevârîh-i Âl-i Osmân: Die altosmanischen anonymen chroniken (nşr. F. Giese), Breslau 1922, tür.yer.; a.e. (haz. Nihat Azamat), İstanbul 1992, s. 21-29.
  • Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri (nşr. Ö. Lütfi Barkan – Enver Meriçli), Ankara 1988, s. 26-44.
  • Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, I, 103-125.
  • Phil. Konstantin, Lebensbeschreibung des Despoten Stefan Lazarevic (ed. M. Braun), ’s-Gravenhage 1956.
  • C. Jireček, Geschichte der Bulgaren, Prag 1876, s. 351-352.
  • a.mlf., Geschichte der Serben, Gotha 1911-18, I-II, tür.yer.
  • N. Jorga, Geschichte des Osmanischen Reiches, Gotha 1908, I, 196-266.
  • a.mlf., “Latins et grecs d’Orient et l’éstablissement des turcs en Europe, 1342-1362”, BZ, XV (1906), s. 179-222.
  • Amasya Târihi, III, 63-65.
  • P. Lemerle, Philippes et la Macédoine orientale à l’époque chrétienne et byzantine, Paris 1945, I-II, tür.yer.
  • Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, tür.yer.
  • a.mlf., Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân, İstanbul 1957, tür.yer.
  • a.mlf., “Una proposta di lega antiturca tra Venezia, Genova e Bizanzio nel 1363”, Archivio Storico Italiano, sy. 113 (1955), s. 321-334.
  • S. Novaković, Srbi i Turci, XIV i XV veka, Beograd 1960, s. 197, 437-438.
  • a.mlf., “Edirne’nin Fethi”, Edirne: Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 137-159.
  • a.mlf., “How to Read Âşık Pashazâde’s History”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage (ed. C. Heywood – C. Imber), İstanbul 1994, s. 139-156.
  • a.mlf., “Ahmedi’s Gazānāme on the Battle of Kosova”, Kosova, Paris 2000, s. 21-26.
  • M. C. Şehabeddin Tekindağ, Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul 1961, tür.yer.
  • I. Beldiceanu-Steinherr, Recherches sur les actes des règnes des sultans Osman, Orkhan et Murad I, Münich 1967, tür.yer.
  • a.mlf., “La prise de Serrès et le Firman de 1372 en faveur du monastère de Saint-Jean-Prodrome”, Acta Historica, IV (1965), s. 15-24.
  • a.mlf., “La conquête d’Andrinople par les turcs: La pénétration turque en Thrace et la valeur des chroniques ottomanes”, Travaux et mémoires, I, Paris 1965, s. 439-461.
  • a.mlf., “Un acte concernant la surveillance des Dardanelles”, BEO, XXIX (1977), s. 17-24.
  • Yaşar Yücel, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398), Ankara 1970, s. 103-104, 121.
  • Mustafa Çetin Varlık, Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429), Ankara 1974, s. 57.
  • D. M. Nicol, The Last Centuries of Byzantium (1261-1453), Cambridge 1975, tür.yer.
  • Cronaca dei Tocco di Cefalonia (ed. G. Schirò), Roma 1975, tür.yer.
  • K. M. Setton, The Papacy and the Levant (1204-1571), Philadelphia 1976, II, tür.yer.
  • A. Luttrell, Latin Greece, the Hospillers and the Crusades (1291-1440), London 1982.
  • E. A. Zachariadou, Trade and Crusade: Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydin (1300-1415), Venice 1983, tür.yer.
  • a.mlf., “Marginelia on the History of Epirus and Albania (1380-1418)”, WZKM, LXXVIII (1988), s. 195-210.
  • Stephen W. Reinert, “A Byzantine Source on the Battles of Bileća (?) and Kosovo Polje: Kydones’ Letters 396 and 398 Reconsidered”, Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage (ed. C. Heywood – C. Imber), İstanbul 1994, s. 249-272.
  • K. Fleet, European and Islamic Trade in the Early Ottoman State: The Merchants of Genoa and Turkey, Cambridge 1999, s. 15-20.
  • a.mlf., “The Treaty of 1387 between Murad I and the Genoese”, BSOAS, LVI/1 (1993).
  • Mükrimin Halil Yinanç, “Ferîdûn Bey Münşeâtı”, TOEM, XI/62-77 (1339), s. 161-168; XI/63 (1339), s. 77-81.
  • P. Charanis, “An Important Short Chronicle of the Fourteenth Century”, Byzantion, XIII, Bruxelles 1938, s. 335-362.
  • a.mlf., “The Strife Among the Palaeologi and the Ottoman Turks, 1370-1402”, a.e., XVI (1943), s. 286-314.
  • P. Tomać, “Bitka na Marici”, Vojnoistorijski glasnik, VII, Beograd 1956, s. 61-74.
  • R. J. Loenertz, “Jean V Paléologue à Venise (1370-1371)”, REB, XVI (1958), s. 217-232.
  • G. A. Škrivanić, “Bitka na Márici”, Vojnoistorijski glasnik, XIV (1963), s. 71-94.
  • M. Spremić, “Harač Soluna XV veku”, Zbornik Radova Vizantološkog instituta, X, Beograd 1967, s. 187-195.
  • J. Chrysostomides, “Studies on the Chronicle of Caroldo with Special Reference to the History of Byzantium 1371 to 1377”, Orientalia Christiana Periodica, XXXV, Roma 1969, s. 123-182.
  • P. Schreiner, “Zur Geschichte Philadelpheias im 14. Jahrhundert (1293-1390)”, a.e., XXXV (1969), s. 375-431.
  • V. Gjuzelev, “Chronikon Mesembrie”, Godišnik na Sofia Universite Istor. Fakultat, sy. 66, Sofia 1975, s. 145-199.
  • İsmail Eren, “Kosova’da I. Murad Hüdavendigar Türbesine Ait Tarihî Bir Belge”, GDAAD, IV-V (1976), s. 67-80.
  • J. Gill, “John V. Palaeologus at the Court of Louis of Hungary (1366)”, Byzantinoslavica, XXXVIII/1, Prague 1977, s. 31-38.
  • N. Kočev, “Quel-ques reflexions au sujet de la diplomatie de Byzance à l’époque de la pénétration ottomane dans les Balkans”, EB, sy. 2 (1978), s. 101-113.
  • İbrahim Artuk, “I. Murad’ın Sikkelerine Genel bir Bakış”, TTK Belleten, XXXVI/184 (1982), s. 782-794.
  • H. Matanov, “Contribution to the Political History of South-Eastern Macedonia after the Battle of Cernomen”, EB, sy. 2 (1986), s. 31-44.

İstinadlar

 
   

Vikianbarda I Murad ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikimənbədə I Murad ilə əlaqəli məlumatlar var.

  1. Neşrî, Cihannümâ (Unat), I, 162-164, 190-196, 210-310.
  2. Halil İnalcık, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğuna: XV. Asırda Rumeli’de Hristiyan Sipahiler ve Menşeleri”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s. 207-248.
  3. Oruç b. Âdil, Târih, Manisa Muradiye Ktp., nr. 1373, vr. 41a; a.e.: Tevârîh-i Âl-i Osmân, s. 20-26, 92-97.
  4. O. Halecki, Un emperour de Byzance à Rome, Warszawa 1930, s. 82-85, 169-212, 233, 241-309.
  5. G. Ostrogorski, Serska oblast posle dušanove smrti, Beograd 1965, tür.yer.
  6. F. Dölger, “Zum Ausstand Andronikos gegen seinem Vater Johannes V. im Mai 1373”, a.e., XIX (1961), s. 328-332.
  7. F. Thiriet, Régestes des délibérations du Sénat de Venise concernant la Romanie, Paris 1958, I, 541.
  8. J. W. Barker, Manuel II Palaeologus (1391-1425): A Study in Late Byzantine Statesmanship, New Brunswick 1969, tür.yer.
  9. İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihî Takvimler (nşr. Osman Turan), Ankara 1984, s. 18, 19, 54, 55, 70.
  10. Esterâbâdî, Bezm ü Rezm (nşr. Kilisli Muallim Rifat), İstanbul 1928, s. 318, 381-383, 387-388.
  11. Th. A. Emmert, Serbian Golgotha: Kosovo 1389, New York 1990, s. 39, 43-44, 79-142.
  12. Feridun Bey, Münşeât, I, 89-116.
  13. N. Malcolm, Kosovo: A Short History, New York 1998, s. 58-80.
  14. R. Mihaljčić, Kraj Srpskog carstva, Beograd 1975, s. 43-45.
  15. Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi I, s. 209, 219-361.

murad, murad, hüdavəndigar, osmanlı, türkcəsi, مراد, اول, murād, evvel, iyun, 1326, iyun, 1389, osmanlı, sultanı, راد, او, osmanlı, sultanımart, 1362, iyun, 1389sələfi, qazi, orxan, bəyxələfi, ildırım, bəyazidşəxsi, məlumatlardoğum, tarixi, iyun, 1326doğum, ye. I Murad ve ya Murad Hudavendigar Osmanli turkcesi مراد اول Murad i evvel d 29 iyun 1326 o 15 iyun 1389 3 cu Osmanli sultani I Muradosm م راد او ل3 cu Osmanli sultanimart 1362 15 iyun 1389Selefi Qazi Orxan beyXelefi Ildirim BeyazidSexsi melumatlarDogum tarixi 29 iyun 1326Dogum yeri Bursa Osmanli imperiyasiVefat tarixi 15 iyun 1389 62 yasinda Vefat yeri Kosovo sahesiVefat sebebi bicaqlama d Defn yeri Hudavendigar Meshedi KosovaHudavendigar mescidi BursaAtasi Qazi Orxan beyAnasi Nilufer XatunHeyat yoldaslari Gulcicek XatunTamara XatunFuldane XatunPasa Melek XatunUsaqlari Ildirim BeyazidYaxsi beyYaqub beySavci beyIbrahim bey Vikianbarda elaqeli mediafayllarMundericat 1 Heyati 1 1 Sahzadelik illeri 1 2 Seltenet illeri 1 2 1 Anadolu seferi 1 2 2 Qaraman seferi 1 2 3 Kosova doyusu ve olumu 2 Ailesi 2 1 Heremxanasi 2 2 Oglan usaqlari 2 3 Qiz usaqlari 3 Menbe 4 IstinadlarHeyati RedakteSahzadelik illeri Redakte 29 iyun 1326 ci ilde dunyaya geldi Atasi 2 ci Osmanli sultani Qazi Orxan bey anasi ise Yarhisar tekfurunun qizi Nilufer Xatundur Tarixi menbelerde ve kitabelerde bey emir i ezem xan hudavendigar padsah sultan us selatin melik ul mulk kimi unvanlarla anilir Osmanli tarixinde ise daha cox Murad Hudavendigar olaraq taninir Suleyman Sultan Ibrahim Xelil ve Qasim adli qardaslari olsa da bunlardan yalniz Suleymanla analari bir idi Taxt cixdigi esnada ise bu qardaslarindan yalniz Sahzade Ibrahim ve Xelil sag idi Atasi Orxan bey Izmitin fethine cixmadan once 1337 onu Bursa sancaqbeyi teyin etdi ve 12 yasli Murad kicik yaslarindan yaninda olan Lele Sahin agayla birlikde Bursaya gonderildi 1 Izmitin fethinin ardindan Eskiseher sancaqbeyliyine getirildi Rumeli fatehi olaraq taninan qardasi Suleyman Pasanin vefatinin ardindan 1357 ci ilde lelesi Sahin Pasayla birlikde Rumeliye gonderildi 1362 ci iledek bu bolgede sahzade unvaniyla herbi fealiyyet gosterdi Papa ve Bizans imperatoru terefinden toplanan xacli donanmasinin 1359 cu ilde Gelibolu yarimadasinin her iki terefini Saros ve Lapseki korfezleri zebt etmesinin qarsisini alan Sahzade Muradin emrinde doneminin guclu herbcileri olan Sahin Pasa Haci Ilbey ve Evrenos bey vardi Ancaq kicik qardasi Sahzade Xelilin yunan quldurlar terefinden esir alinib Focaya aparilmasi atasi Orxan beyin Bizans imperatoru V Iohann Paleoloqla ateskes baglamasina sebeb oldu ve bu ateskes sertleri sebebile Sahzade Murad Rumelideki herbi fealiyyetlerini dayandirmali oldu Qardasinin teslim edilmesinin ardindan sentyabr 1359 feth yuruslerine davam eden Sahzade Muradin birlikleri Edirnenin muhasiresine hazirliga basladi Bele ki sehere destek vere bilecek Istanbul Edirne yolu uzerindeki muhum qalalar ele kecirildi Diger yandan Maritsa cayi yaxinligindaki Kesan qalasi ve Trakyanin ikinci boyuk seher merkezi olan Dimetoka qalasi zebt edilerek Edirne seheri tamamile blokadaya alindi 1360 1361 2 1361 ci ilin yazinda Sahzade Murad emrindeki Rumeli birlikleri ile birlikde Edirneye hucuma kecdi Seherin 55 km serqinde qerargah qurdu ve Sahin Pasa idaresindeki ordunu qala uzerine gonderdi Edirne tekfuru Sazlidere istiqametinde onunu kesmeye calissa da meglub olub geri cekildi ve gece vaxti gemiyle Enese qacdi Cox kecmeden Edirne ehalisi seheri Osmanli birliklerine teslim etdi 5 may 1361 Sahzade Murad birliklerin basinda Qum qalasi qapisindan sehere daxil oldu ancaq seherin muhafizesi ucun Sahin Pasa ile birlikde Bolqaristan carligina aid Plovdiv bolgesine yeni sefere cixdi 3 Ancaq bu esnada Bursa qazisi Candarli Qara Xelil Efendiden atasinin vefati xeberini aldi mart 1362 Seltenet illeri Redakte Iznik ve Eskiseherde olan qardaslari Ibrahim ve Xelilin adamlari Qaraman ve Eretna beyliklerinin de desteyini alaraq sahzadelerin adina Bursada taxti ele kecirmis Orxan beyin olumunu furset bilen Amasya emirlerinden Bextiyar bey Ankarani Qaraman birlikleri ise Sivrihisar bolgesini isgal etmisdi Bu sebeble Sahin Pasani Rumeli beylerbeyi teyin ederek derhal Bursaya gelen Murad Candarli Qara Xelil Efendinin tertibiyle igtisaslar cixmadan taxta culus etdi 1364 cu ilin yazinda Sahin Pasadan Plovdivin fethi xeberi alindi Bu bolge daha sonra Rumelinin merkezi halina getirildi Sultan Murad taxta cixdiqdan sonra 1365 ci iledek Qaraman ve Eretna beyliklerinin muxalifeti sebebile Anadoludan ayrila bilmedi Bele ki Qaramanoglu Eleddin beyin yardimiyla Eretnada hakimiyyeti ele alan Mehmed bey Ankarani elinde tutan Bextiyar beyle birlikde Osmanli torpaqlarina hucum edirdi 1362 ci ilin qisini Bursada keciren Sultan Murad ertesi ilin yazinda Anadoluya sefere cixdi Eskiseher yaxinliginda Eretnanin monqol birliklerini darmadagin etdikden sonra Qaramanoglu ordusu da geri cekilmeye mecbur oldu O esnada muhasirede olan Ankara qalasinin agsaqqallari qala acarlarini getirerek teslim oldular Belece Qaraman ve Eretna tehlukesi muveqqeti olaraq aradan qalxmis oldu Isgenderiyyeye hucum eden selib ordusu 1364 cu ilde Anadoludaki turkmen beyliklerine ve Misirdeki Memluklere qarsi yeni bir selib yurusune hazirliq basladi 1365 ci ilin oktyabrinda herekete kecen Kipr donanmasi Isgenderiyyeni ele kecirmis Misirin en zengin ticaret limani yandirilaraq xarabaya cevrilmisdi Isgenderiyyenin bu hala salinmasi Avropada muselmanlar uzerinde en parlaq qelebe olaraq elan edildi Ertesi il papanin tertibatiyla bu defe Osmanlilar uzerine yen bir sefer teskil edildi ve Gelibolu isgal olundu avqust 1366 Sultan Murad Rumelide elde etdiyi erazileri Bizansa ve selib ordusuna qarsi qorumaq ucun daha onceden 1366 ci ilin martinda Rumeliye kecmis Canaqqala bogazi yoluyla Malqaraya gelmisdi Idrisi Bitlisiye gore 5 il Rumelide qalan Sultan Murad bu muddet erzinde Bizans ve Bolqaristan mulklerine hucumlar etdi ve bezi bolgeleri feth etdi Maritsa cayi uzerindeki Cirmen qalasi uzerine birlikler gonderdi ve qala cox kecmeden teslim oldu Ardindan Istanbul etrafindaki bezi qalalari ve indiki Catalca bolgesini feth etdi Rumelide esasen Dimetokada qalmis bu muddet erzinde Edirne sarayinin tikilmesini emr ederek saray insasinin ardindan Edirneye getmisdir 1369 Bizansa qarsi 1366 ci ilde cixdigi seferde Sultan Murad once Bolqar cari Ivan Aleksandrla muttefiq idi Bu ittifaqin sebebi ise Bizans imperatorunun Bolqaristan torpaqlarina goz dikmesi idi Ancaq selib ordusunun mudaxilesiyle carla imperator barisdi ve Sultan Murad hemin ilin sonunda tekbasina 2 cebhede doyusmeye basladi 1368 ci ilin yazinda serqi Bolqaristan uzerine yuruyen Osmanli ordusu Balkan dag kecidlerine nezaret eden Aydos ve Karin bolgesini ele kecirdi Ardindan vaxtile muhasireye alaraq geri cekilmeye mecbur qaldigi Sozopol qalasi uzerine yurudu ve qala aman dileyerek teslim oldu Hemin ilin qisini Edirne sarayinda qalan Sultan Murad yazda Bizans uzerinde hucuma kecdi ve Pinarhisar Kirklareli ve Vize qalalarini ele kecirdi Osmanli ordusunun Istanbul istiqametinde irelilemesi seherde tesvise sebeb oldu Imperator V Iohann son care olaraq katolikliyi tanima bahasina papanin desteyini ala bilmek ucun Romaya getdi 4 Sultan Murad Bizansla mubarize apardigi esnada Qara Timurtas Pasa rehberliyindeki birlikler cenubi Bolqaristandaki Elhovo ve Yamboli Sahin Pasa rehberliyindekiv birlikler ise merkezde Ihtiman ve Samokov qalalari uzerine gonderilmisdi Timurtas Pasa her iki qalani ele kecirerek qenimetle Edirneye dondu Sahin Pasa ise sozugeden qalalari ele kecirdikden sonra bolgede qalaraq serblerle mubarizeye basladi Bizans imperatorunun tehrikleriyle yeni secilen papa V Urban selib herekatinin Osmanlilar uzerine yonelmesinde onemli rol oynasa da 2 il boyunca Italiyada qalan imperator turklerin Balkanlarda irelilemesine qarsi muhum siyasi netice elde ede bilmedi Eslinde ise selib ordusunun Gelibolunu isgal ederek imperatora teslim etmesi 14 iyun 1367 Rumelideki Osmanli torpaqlari ucun muhum tehluke kesb edirdi Ustelik bu veziyyet Istanbuldaki Katolik Pravoslav ittifaqini destekleyenlerin sayini artirmisdi Gelibolunun geri qaytarilmasi ucun tezyiq gosteren Sultan Murad Cirmen doyusunun ardindan aparilan sulh muzakirelerinde bu serti ireli surdu Diger yandan Trakyadaki fethlerin ardindan imperatorun Sultan Murada gonderdiyi elcilere de bu sert ireli surulmusdu Bu veziyyet ise serbleri Bizans cebhesine yaxinlasdirdi ve terefler siyasi evlilikle muttefiqe cevrildi 1368 Ustelik terefler arasinda illerdir davam eden mezheb problemi de 1371 ci ilin mayinda kilselerin birlesdirilmesi ile sona catdi 5 1371 ci ilin yazinda serblerin doyus hazirligina baslamasinin ardindan Sahin Pasa o esnada Bursada olan Sultan Muraddan yardim istedi Ancaq yardim quvvelerinin gecikmesi sebebile serbler Cirmene qeder muqavimetsiz irelilediler Edirne artiq tehluke altinda idi Anadolu birliklerini toplayaraq Canaqqala bogazina qeder irelileyen Sultan Murad bolgedeki Bizans quvveleri sebebile Rumeliye kece bilmedi Ustelik bu bolgede hele de Bizansin elinde olan Qarabiqa qalasi var idi ve her an cebhe arxasindan hucum gozlenilirdi Bu sebeble toplanan divan meclisinde once Qarabiqa qalasinin ele kecirilmesine qerar verildi Qurudan ve denizden umumi hucumla qala muhasireye alindi 1371 ci ilin yayi Osmanli xronologiyalarina gore Cirmen doyusu 26 sentyabr 1371 Haci Ilbey rehberliyindeki birliklerin serbler uzerinde etdikleri ani basqinla neticelendi Bu basqin neticesinde tesvise dusen serb esgerlerinin bir hissesi elece de serb krali Vukasin Maritsa cayina duserek boguldu ve qalan birlikler qilincdan kecirildi Sultan Murad Qarabiqa muhasiresi davam ederken qelebe xeberini aldi Doyusden sonra helak olan kralin ogullari ve qardasi Sultan Murada tabe olub illik xerac vermeyi qebul etseler de cox kecmeden taxt mubarizesinde meglub oldular Serbiya ugrunda yerli esilzadeler arasinda cixan bu mubarize Sultan Muradin Balkanlardaki gucunu sabit hala saldi 1 Sultan Murada qarsi imperatorla ittifaq quran ve yeni selib yurusu teskil etmek isteyen Papa V Urban 1370 ci ilde vefat etdi Belece 2 mezhebin birlesmesi ve turklere qarsi planlasdirilan selib yurusu texire dusdu Romada borc icine dusen ve kicik herbi birlikle Istanbula donen imperator Osmanlilara tabe olmaga mecbur oldu 1372 qisi Bizans imperiyasi illik 15 min hyperper 1 hyperper yarim Venesiya qizili idi xerac odeyecek ve Osmanli sultaninin seferlerine herbi birlikleriyle vassal olaraq qatilacaqdi Bu hadise Osmanlinin Rumeli ve Balkanlardaki mulklerinin tehlukesizliyi baximindan olduqca muhum idi Osmanli Bizans ittifaqinin qurulmasi ise ilk novbede Roma papasini narahat edirdi 1373 cu ilin payizinda imperator boyuk oglu Androniki taxtdan mehrum ederek kicik oglu Manueli varis elan etdi ve bu hereketinin sebebkari olaraq Sultan Murad gosterildi 4 Bu hadisenin ardindan imperatorun Romaya yazdigi mektubda ise Osmanli ile baglanan bu ittifaqin muveqqeti oldugu qeyd edilirdi O illerde Tebrizden Istanbula gelen bir kesisin yazdigina gore ittifaqin qurulmasinin ardindan Istanbula bir cox turk ailesi kocurulmus seher sanki turklesmeye baslamisdi 4 Turklere qarsi Balkanlarda teskil edilecek yeni bir selib yurusune rehber olaraq Macar krali secilmisdi Bele ki Kral Ludoviq papaya yazdigi mektubunda Bolqaristan ve Serbiya torpaqlarinin ilhaqindan sonra hedefin Macaristan kralligi oldugunu ve buna qarsi 1374 cu ilin mayinda sefere azirlasdigini qeyd edirdi Dunay cayinin cenub sahillerinde mohkemlemeye calisan Kral Ludoviq cox kecmeden Dalmasiyadaki reqibi Venesiyaya muharibe elan etdi Eslinde macarlarin bu erazilerde irelilemesi Sultan Muradin strategiyasina uygun idi Ancaq Bizans imperatoru kagiz uzerinde muttefiq oldugu Osmanlilara qarsi papayla yazismalara davam edir Gelibolu bogazinin zebt edilmesiyle turklerin Rumeliye cixisinin qarsisini almagi planlasdirirdi Idrisi Bitlisinin yazdigina gore Cirmen doyusunun ardindan Sultan Murad 1372 1374 cu illerde yeniden Rumelide kecerek bolgede muhum zeferler qazandi 1372 ci ilin baharinda Kostendil tekfuru Konstantin Osmanli tabeliyini qebul etdi Bu itaetkarliq 1389 cu ilde bas tutacaq Kosova seferine komek oldu ve Konstantin Osmanli ordusunu erzaqla temin etdi 10 aprel 1372 ci ilde Osmanli birlikleri Salonikini ilk defe muhasireye alsa da cox kecmeden muhasire qaldirildi Ancaq o esnada imperator Osmanli ordusuyla birlikde Rumelide idi ve bundan istifade eden oglu Andronik atasinin eleyhine usyan baslatdi Sultan Muradin o esnada Bursada olan oglu Savci beyle birlesen Andronikin usyani 1373 cu ilin mayinda bas tutdu Savci bey ozunu Bursada sultan Andronik ise Istanbulda imperator elan etdi Ancaq Bizans menbelerine gore 25 may 1373 cu ilde bas tutan catismada her ikisi meglub edildi Andronik atasinin birliklerine teslim olsa da 30 may Savci bey Trakyaya qacib bir muddet Dimetoka qalasina sigindi ve 7 sentyabra qeder burada gizlendi 6 Osmanli tarixinde ise bu hadise ferqli qeyd olunur Bele ki Bursada Savci bey usyan etdiyi esnada Sultan Murad Edirnede idi 7 Usyan xeberini aldiqdan sonra derhal geri donmus ve usyandan xebersizcesine oglunu ov ucun yanina cagirmisdir Ancaq yanindaki terefdarlarinin tehriki ile xezineni talan eden ve oz adina xutbe oxudan Savci bey bu deveti qebul etmeyerek atasina qarsi ordu toplamaga basladi Ardindan Bursaya hucum eden Sultan Murad burada oglunun terefdarlarini qilincdan kecirdi ve ogluna nesihet ederek bu yoldan cekinmesini istedi Ancaq atasina qarsi sert sekilde cavab veren Savci bey taxt iddiasinin legvi meqsedile gozlerine mil cekilerek kor edildi 8 Ustelik Osmanli menbelerinde bu usyanin tarixi 1373 yox 1374 cu ilin yayi olaraq gosterilir Idrisi Bitlisiye gore Sultan Murad ucuncu defe Rumeliye kecdiyi zaman bu defeki reqibi Bolqaristan cari Ivan Sisman oldu Ancaq car serb knyazlari kimi Osmanli tabeliyine kecdi ve 3 illik xeracla sultanin huzuruna cixaraq tabeliyini bildirdi Qisi Rumelide keciren Sultan Murad ardindan Qara Timurtas Pasani beylerbeyi teyin ederek Bursaya dondu 1375 1381 ci illerde Rumelide muhum reformasiyalar bas tutdu Yerli xristian esgerlere timar adli serti torpaqlar verilerek Osmanli tabeliyinde qalmalari temin edildi Belece Rumeli torpaqlari Balkan Osmanli birliklerinin nezareti altinda inkisaf etdi Ustelik qebul edilen yeni qanuna gore vefat eden timar sahibinin mulku bir basqasina deyil onun ovladlari arasinda bolusdurulecekdi Bu esnada Osmanlinin en muhum siyasi hedefi ise Gelibolunu geri almaq idi Bir gozunun kor edilmesine baxmayaraq 1376 ci ilin avqustunda Bizans taxtini ele keciren Andronik genuyalilari ve Sultan Muradin desteyini alaraq atasi V Iohann ve qardaslarini zindana atdi Bozca adani genuyalilara ved etse de adanin Venesiya terefinden isgali ile iki dovlet arasinda muharibe basladi Osmanli desteyini almaq niyyetinde olan Andronik Gelibolunu Osmanlilara teslim etdi 1377 Cox kecmeden siyasetini deyisen Sultan Muradin komeyile 1379 cu ilin iyununda V Iohann tutuldugu zindandan qacaraq Uskudarda olan sultana sigindi Osmanlilara daha cox xerac verme ve Alaseherin teslimi sertleriyle Osmanli desteyini alan V Iohann yeniden Bizans taxtina cixarildi Andronik ise genuyalilara sigindi ve 1381 ci ilde atasiyla baglanan sulhe qeder mubarizeni davam etdirdi Anadolu seferi Redakte 1381 ci ilde Sultan Murad Anadolu beyliklerini merkezi hakimiyyete tabe etmek meqsedile yeni bir siyaset yurutmeye basladi Bursada boyuk bir merasim teskil ederek Anadolu beylerini bura devet etdi Bele ki Germiyanoglu Suleyman bey Hemid eli torpaqlarini ele kecirmeye calisan Qaramanogullarina qarsi Ilyas beyi destekleyirdi ve bu mubarizede Osmanlilari oz terefine cekmeye calisirdi Bu sebeble Sultan Muradin oglu Sahzade Beyazidle qizini evlendirdi Cutluyun toy merasimi ucun 1381 ci ilin qisinda Bursaya gelen Sultan Muradin emriyle merasim 1382 ci ilin baharinda bas tutdu Toy merasimi sebebile Qaramanoglu Hemidoglu Mentesoglu Tekeoglu Saruxanoglu Aydinoglu ve Candaroglu beyleri Bursaya devet edildi Qaramanoglu ve diger cenub Anadolu beylikleri uzerinde nufuz sahibi olan Memluk sultani da unudulmamis Misir elcisine digerlerinden daha ustun reftar edilmisdir Toy merasimi esnasinda Sultan Muradin qizi Nefise Melek Xatun da Qaramanoglu Eleddin Eli beyle nisanlandi Merasim esnasinda muhum diplomatik andlasmalar da bas tutdu Bele ki Germiyanoglu beyliyinin Qaramanlilarla serhed erazisi olan bir cox mulkler cehiz olaraq Sahzade Beyazide ilhaq edildi Bunun neticesinde Sultan Murad sonuncu defe Rumeliye kecmeden once oglunu Qara Timurtas Pasayla birlikde Kutahyaya sancaqbeyi olaraq teyin etdi Serbiyalilara qarsi sefere cixmadan once Anadoludaki beylikleri xususile de Qaramanogullarini nezaret altina almaq isteyen Sultan Murad merasim esnasinda gelinen raziliqla Akseher Beyseher Seydiseher ve Ispartani ele kecirdi Ancaq Qaramanlilar bunu hec vaxt qebul ede bilmedi ve 1385 ci ilde Sultan Murad Rumelide iken bu torpaqlari isgal etdi Sultan Muradin 1386 ci ilde cixdigi Qaraman seferinin sebebi de mehz budur Macar krali Ludoviqin 1382 ci ilin sentyabrinda vefat etmesiyle Sultan Murad Balkanlardaki muhum reqibini aradan qaldirmisdi Anadoludaki suverenliyi temin etdikden sonra Sultan Murad 1383 cu ilde yeniden Edirneye dondu ve sedrezemi Candarli Qara Xelil Efendini Serez ve Saloniki uzerine gonderdi Serez seheri 19 sentyabrda teslim oldu Ardindan Rumeli beylerbeyi Qara Timurtas Pasa Albaniya ve Bosniya uzerine gonderildi Monastir seheri feth edildi ve birlikler bolgedeki alban qebilelerini ozlerine tabe etdiler Bu ise albanlar uzerinde qurulan ilk Osmanli hakimiyyeti idi Bu esnada Bursaya donen Sultan Murad 1385 ci ilin baharinda yeniden Rumeliye kecdi Idrisi Bitlisiye gore Knyaz Lazar ehalini ve butun erzaq mallarini qalalara toplamis dag kecidlerini guclendirmis ve muhum mudafie tedbirleri almisdi 4 ay boyunca bolgede hereket eden Osmanli birlikleri dusmeni izlemeye davam edirdi ancaq qis yaxinlasirdi ve erzaq tukenmisdi Ardindan verilen qerarla seferin istiqameti deyiserek Nis olaraq teyin edildi Umumi hucum emrinin ardindan qala ele kecirildi ve en guclu qalasini itiren Knyaz Lazar Osmanli tebeeliyini qebul etdi Seferin ardindan Qaramanlilara qarsi yeni bir sefer ucun hazirliga baslayan Sultan Murad Bursaya dondu Qaraman seferi Redakte Qisi Bursada keciren Sultan Murad baharda Qaramanogullari uzerine sefere cixdi Bu seferin neticesinde agir meglubiyyete ugrayan Qaramanoglu Eleddin Eli bey Konyaya cekilse de Osmanli quvveleri seheri muhasireye aldi 1 Sultanin emrini tabe olmayaraq seheri talan etmek isteyen bezi serb esgerleri edam edildi Bu hadise ise Knyaz Lazarin usyaninda esas behanelerden biri oldu Ancaq Eleddin Eli bey sultanin kurekeni idi ve qizi Nefise Melek Xatunun xahisi ile terefler barisdi Eleddin Eli bey Sultan Muradin elini operek yeniden Osmanli tebeeliyini qebul edetdi Konyadaki muhasireni qaldiran Sultan Murad Hemid eli mulkunu yeniden oz mulkune qatdi Ardindan Tekeoglu Osman Celebiye yazaraq Antalya ve etrafini teleb etse de isteyi qebul edilmedi ve neticede bu bolgeler de doyusle ele kecirildi 1 9 Daha sonra Kastamonudaki Candarogullari arasindaki mubarizeni aradan qaldirmaq meqsedile qardasi Suleyman Pasanin qizi Sultan Xatunu Candaroglu beyi Beyazidin oglu Suleyman beyle evlendirdi 1384 Bu siyasi nigah Candaroglu beyliyi uzerindeki Osmanli hakimiyyetinin baslangici oldu Ustelik butun bu birlesdirme siyaseti erazideki siyasi guclerden biri olan Memlukler terefinden de taninirdi Bele ki Memluk sultani Berkuk Qazi Burhaneddin ve Qaramanogullarina qarsi Osmanlilari daim desteklemisdir 10 Bu Osmanli Memluk ittifaqi Sultan Muradin vefatina qeder davam etdi 1383 cu ilin payizindan beri Candarli Qara Xelil Efendinin muhasiresinde tutulan Saloniki nehayet 10 aprel 1387 ci ilde ele kecirildi Hemin il bu munasibetle Yeniseherde mohtesem merasim kecirildi Bele ki merasim esnasinda Sultan Murad imperatorun qizlarindan biriyle evlenmis diger 2 qizi ise Sahzade Beyazid ve Sahzade Yaqubla evlendirilmis Sahzade Beyazidin 3 oglu sunnet edilmisdir Diger yandan merasim esnasinda devet edilen Genuya elcilerinin seyiyle 1387 ci ilin iyununda ticaret andlasmasi yenilendi Ertesi il Osmanlilarin desteklediyi Sahin beyin Balkanlarda meglub olmasi bolgedeki tarazligi pozdu 1 11 1385 ci ilde Sultan Murada tabe olan Knyaz Lazar Macar krali Ludoviqin de desteyini alaraq bolgede hegemonluq edir zengin gumus yataqlarini ele kecirerek buradan elde etdiyi gumusu Italiyaya dasimis belece muhum miqdarda servet qazanmisdi Elde etdiyi servetle insa etdirdiyi kilse ve monastirlarla ruhani tebeqeni de etrafina toplayan Knyaz Lazar ordusuna muzdlu esger toplamaga baslamisdi Kosova doyusu ve olumu Redakte Hudavendigar Meshedi Pristina Kosova Neticede Sultan Murad Emir Timurtasi ve bezi sancaqbeylerini 5 min esgerle Anadoluda saxlayaraq altinci defe Rumeliye kecdi 1388 ci ilin qisinda Candarli Eli Pasani Yaxsi bey ve 30 min esgerle birlikde Bolqar carinin uzerine gonderdi Bolqaristanin qisa zamanda tabe olmasinin ardindan Kosova hedef secildi 12 Car Ivan Sisman Yambolide qurulan ordugaha gelerek yeniden Sultan Murada tabe oldugunu bildirdi Bagislanan cara xelet geyindirildi ve Silistre qalasinin teslim edilmesi emr edildi Ancaq car bu andindan donerek qalani vermedi ve once Tirnovaya ardindan Niqboluya qacdi Bas veren Kosova doyusu Osmanli birliklerinin parlaq qelebesi ile basa catdi 15 iyun 1389 Doyusun evvelinde Osmanli ordusunun sol qolu cokse de sag qolu idare eden Sahzade Beyazidin sucaetiyle zefer qazanildi 11 13 14 Sair Ehmedinin yazdigi Qezaname ye gore bir nece adamiyla birlikde doyus meydanini gezen Sultan Murad cesedler arasinda gizlenen Milos Kobilovic terefinden xencerle yaralandi ve bir muddet sonra vefat etdi Daxili orqanlari cixarilaraq sehid dusduyu yere defn olunan Sultan Muradin cenazesi Ildirim Beyazidin culusundan sonra edam edilen oglu Sahzade Yaqubun cenazesiyle birlikde Bursaya getirildi ve burada oz adina insa olunan turbesine defn olundu Yaralandigi ve olduyu yere Hudavendigar Meshedi adi verilen turbe insa olundu 15 Kosova doyusu neticesinde Sultan Muradin sehid dusmesi xeberi Istanbulda sevincle qarsilandi Ustelik onun olumu oglu Beyazidin doyus cadirinda culus etmesi diger oglu Yaqubun ise edam xeberi Sivasa qeder butun Anadoluya yayilmis Sultan Murada tabe olan beyler ayaqlanmisdi Ailesi RedakteHeremxanasi Redakte Gulcicek Xatun Tamara Xatun Bolqar cari Ivan Aleksandrin qizi Fuldane Xatun Candaroglu beyinin qizi Pasa Melek Xatun Qizil Murad beyin qiziOglan usaqlari Redakte Ildirim Beyazid Yaxsi bey Yaqub bey Savci bey Ibrahim beyQiz usaqlari Redakte Nefise Melek XatunMenbe RedakteAhmedi Dastan ve Tevarih i Muluk i Al i Osman haz Ciftcioglu N Atsiz Osmanli Tarihleri I icinde Istanbul 1949 s 14 20 D Cydones Correspondance Vatican 1975 I II tur yer Ducas Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks trc H J Magoulias Detroit 1975 tur yer N Gregoras Rhomaische Geschichte trc J L van Dieten Stuttgart 1973 88 I III tur yer a mlf Sehzade Halil in Serguzesti trc I Hoci TOEM I 4 1328 s 239 252 Karamani Mehmed Pasa Osmanli Sultanlari Tarihi trc I Hakki Konyali Osmanli Tarihleri I icinde Istanbul 1949 s 346 347 Asikpasazade Tarih Atsiz s 126 134 Enveri Dusturname s 84 87 Tevarih i Al i Osman Die altosmanischen anonymen chroniken nsr F Giese Breslau 1922 tur yer a e haz Nihat Azamat Istanbul 1992 s 21 29 Hudavendigar Livasi Tahrir Defterleri nsr O Lutfi Barkan Enver Mericli Ankara 1988 s 26 44 Hoca Sadeddin Tacu t tevarih I 103 125 Phil Konstantin Lebensbeschreibung des Despoten Stefan Lazarevic ed M Braun s Gravenhage 1956 C Jirecek Geschichte der Bulgaren Prag 1876 s 351 352 a mlf Geschichte der Serben Gotha 1911 18 I II tur yer N Jorga Geschichte des Osmanischen Reiches Gotha 1908 I 196 266 a mlf Latins et grecs d Orient et l establissement des turcs en Europe 1342 1362 BZ XV 1906 s 179 222 Amasya Tarihi III 63 65 P Lemerle Philippes et la Macedoine orientale a l epoque chretienne et byzantine Paris 1945 I II tur yer Gokbilgin Edirne ve Pasa Livasi tur yer a mlf Rumeli de Yurukler Tatarlar ve Evlad i Fatihan Istanbul 1957 tur yer a mlf Una proposta di lega antiturca tra Venezia Genova e Bizanzio nel 1363 Archivio Storico Italiano sy 113 1955 s 321 334 S Novakovic Srbi i Turci XIV i XV veka Beograd 1960 s 197 437 438 a mlf Edirne nin Fethi Edirne Edirne nin 600 Fetih Yildonumu Armagan Kitabi Ankara 1965 s 137 159 a mlf How to Read Asik Pashazade s History Studies in Ottoman History in Honour of Professor V L Menage ed C Heywood C Imber Istanbul 1994 s 139 156 a mlf Ahmedi s Gazaname on the Battle of Kosova Kosova Paris 2000 s 21 26 M C Sehabeddin Tekindag Berkuk Devrinde Memluk Sultanligi Istanbul 1961 tur yer I Beldiceanu Steinherr Recherches sur les actes des regnes des sultans Osman Orkhan et Murad I Munich 1967 tur yer a mlf La prise de Serres et le Firman de 1372 en faveur du monastere de Saint Jean Prodrome Acta Historica IV 1965 s 15 24 a mlf La conquete d Andrinople par les turcs La penetration turque en Thrace et la valeur des chroniques ottomanes Travaux et memoires I Paris 1965 s 439 461 a mlf Un acte concernant la surveillance des Dardanelles BEO XXIX 1977 s 17 24 Yasar Yucel Kadi Burhaneddin Ahmed ve Devleti 1344 1398 Ankara 1970 s 103 104 121 Mustafa Cetin Varlik Germiyanogullari Tarihi 1300 1429 Ankara 1974 s 57 D M Nicol The Last Centuries of Byzantium 1261 1453 Cambridge 1975 tur yer Cronaca dei Tocco di Cefalonia ed G Schiro Roma 1975 tur yer K M Setton The Papacy and the Levant 1204 1571 Philadelphia 1976 II tur yer A Luttrell Latin Greece the Hospillers and the Crusades 1291 1440 London 1982 E A Zachariadou Trade and Crusade Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydin 1300 1415 Venice 1983 tur yer a mlf Marginelia on the History of Epirus and Albania 1380 1418 WZKM LXXVIII 1988 s 195 210 Stephen W Reinert A Byzantine Source on the Battles of Bileca and Kosovo Polje Kydones Letters 396 and 398 Reconsidered Studies in Ottoman History in Honour of Professor V L Menage ed C Heywood C Imber Istanbul 1994 s 249 272 K Fleet European and Islamic Trade in the Early Ottoman State The Merchants of Genoa and Turkey Cambridge 1999 s 15 20 a mlf The Treaty of 1387 between Murad I and the Genoese BSOAS LVI 1 1993 Mukrimin Halil Yinanc Feridun Bey Munseati TOEM XI 62 77 1339 s 161 168 XI 63 1339 s 77 81 P Charanis An Important Short Chronicle of the Fourteenth Century Byzantion XIII Bruxelles 1938 s 335 362 a mlf The Strife Among the Palaeologi and the Ottoman Turks 1370 1402 a e XVI 1943 s 286 314 P Tomac Bitka na Marici Vojnoistorijski glasnik VII Beograd 1956 s 61 74 R J Loenertz Jean V Paleologue a Venise 1370 1371 REB XVI 1958 s 217 232 G A Skrivanic Bitka na Marici Vojnoistorijski glasnik XIV 1963 s 71 94 M Spremic Harac Soluna XV veku Zbornik Radova Vizantoloskog instituta X Beograd 1967 s 187 195 J Chrysostomides Studies on the Chronicle of Caroldo with Special Reference to the History of Byzantium 1371 to 1377 Orientalia Christiana Periodica XXXV Roma 1969 s 123 182 P Schreiner Zur Geschichte Philadelpheias im 14 Jahrhundert 1293 1390 a e XXXV 1969 s 375 431 V Gjuzelev Chronikon Mesembrie Godisnik na Sofia Universite Istor Fakultat sy 66 Sofia 1975 s 145 199 Ismail Eren Kosova da I Murad Hudavendigar Turbesine Ait Tarihi Bir Belge GDAAD IV V 1976 s 67 80 J Gill John V Palaeologus at the Court of Louis of Hungary 1366 Byzantinoslavica XXXVIII 1 Prague 1977 s 31 38 N Kocev Quel ques reflexions au sujet de la diplomatie de Byzance a l epoque de la penetration ottomane dans les Balkans EB sy 2 1978 s 101 113 Ibrahim Artuk I Murad in Sikkelerine Genel bir Bakis TTK Belleten XXXVI 184 1982 s 782 794 H Matanov Contribution to the Political History of South Eastern Macedonia after the Battle of Cernomen EB sy 2 1986 s 31 44 Istinadlar Redakte Vikianbarda I Murad ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede I Murad ile elaqeli melumatlar var 1 2 3 4 5 Nesri Cihannuma Unat I 162 164 190 196 210 310 Halil Inalcik Stefan Dusan dan Osmanli Imparatorluguna XV Asirda Rumeli de Hristiyan Sipahiler ve Menseleri 60 Dogum Yili Munasebetiyle Fuad Koprulu Armagani Istanbul 1953 s 207 248 Oruc b Adil Tarih Manisa Muradiye Ktp nr 1373 vr 41a a e Tevarih i Al i Osman s 20 26 92 97 1 2 3 O Halecki Un emperour de Byzance a Rome Warszawa 1930 s 82 85 169 212 233 241 309 G Ostrogorski Serska oblast posle dusanove smrti Beograd 1965 tur yer F Dolger Zum Ausstand Andronikos gegen seinem Vater Johannes V im Mai 1373 a e XIX 1961 s 328 332 F Thiriet Regestes des deliberations du Senat de Venise concernant la Romanie Paris 1958 I 541 J W Barker Manuel II Palaeologus 1391 1425 A Study in Late Byzantine Statesmanship New Brunswick 1969 tur yer Istanbul un Fethinden Once Yazilmis Tarihi Takvimler nsr Osman Turan Ankara 1984 s 18 19 54 55 70 Esterabadi Bezm u Rezm nsr Kilisli Muallim Rifat Istanbul 1928 s 318 381 383 387 388 1 2 Th A Emmert Serbian Golgotha Kosovo 1389 New York 1990 s 39 43 44 79 142 Feridun Bey Munseat I 89 116 N Malcolm Kosovo A Short History New York 1998 s 58 80 R Mihaljcic Kraj Srpskog carstva Beograd 1975 s 43 45 Ayverdi Osmanli Mi marisi I s 209 219 361 Menbe https az wikipedia org w index php title I Murad amp oldid 6012174, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.