Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
GRB 970508 — 8 may 1997-ci ildə, saat 21:42-də (UTC) qeydə alınan qamma şüası partlayışı (qısaca QŞP). Qamma şüası partlayışı uzaq qalaktikalarda meydana gələn və qamma şüası saçan partlayışlar və bunların ortaya çıxardığı parıltıdır. Əsasən uzun müdət davam edən "artıq parıltı" (Rentgen şüaları, ultrabənövşəyi şüalanma, infraqırmızı şüalanma, radiodalğalar) ilə müşahidə olunur.
| GRB 970508 | |
|---|---|
 | |
| Qeydə alınma | |
| Qeydə alan | BeppoSAX BATSE Ulysses |
| Müddət | 15 saniyə |
| Mövqe | |
| Düz çıxma | 06s 53d 49san |
| Meyl | +79° 16′ 19.6″ |
| Qırmızı yerdəyişmə | 0.835 ≤ z ≤ 2.3 |
| Məsafə | 6 × 109işıq ili |
| Enerji | |
| Görünmə böyüklüyü (V) | 19.6 |
| Cəmi enerji | 5 × 1050 erq (5 × 1043C) |
| Həmçinin bax: | |
GRB 970508 İtaliya-Hollandiya istehsalı peyk BeppoSAX-ın Qamma Şüası Partlayış Müşahidəçisi tərəfindən qeydə alınmışdır. Astronom Mark Metzqer GRB 970508-in Yerdən azı 6 milyard işıq ili uzaqlıqda qeydə alındığını bildirmişdir. Bu bir qamma şüası partlayışı üçün verilən ilk uzaqlıq statistikasıdır.
Bu partlayışa qədər astronomlar GRP-ların Yerdən nə qədər uzaqlıqda baş verdiyini necə müəyyən edəcəklərinə qərar verməmişdilər. Bəzi astronomlar patlayışların Süd Yolu qalaktikasında meydana gəldiyini; amma sönük olduqları, çünki çox enerjiyə sahib olmadıqlarını düşünürdülər. Bəziləri bunun əksinin olduğunu düşünürdü. Bu partlayış partlayışların qaynağının qəti olaraq Süd Yolunun xarici olduğunu göstərmişdir.
GRB 970508 həmçinin radio tezliyi halında son parıltısı müşahidə olunmuş ilk qamma partlayışı idi. Radio dalğalarının azalan-artan güclərini öyrənən Deyl Frayl radio dalğalarının demək olar ki, işıq sürətində genişləndiyini hesablamışdır. Bu, qamma partlayışlarının nisbi sürətdə genişləndiyi haqqında güclü sübut olmuşdur.
Kəşfi
Bir qamma şüası partlayışı (QŞP) elektromaqnit dalğalarının ən çox enerjiyə sahib forması olan qamma şüalarını saçan bir növ partlayışdır. Qamma partlayışları ilk dəfə 1967-ci ildə kosmosdakı nüvə partlayışlarını öyrənmək üçün hazırlanan Vela süni peyki tərəfindən müşahidə olundu. Əsasən uzun müddət "son parıltı" (Rentgen şüaları, infraqırmızı şüalanma, ultrabənövşəyi şüalanma, radio dalğaları) ilə müşahidə olunur. İlk QŞP son parıltısı GRB 970228-in Rentgen şüaları idi. Bu parıltılar ilk dəfə İtaliya-Hollandiya istehsalı, əsasən Rentgen şüaları üzərində işləmək üçün üçün hazırlanan BeppoSAX peyki tərəfindən qeydə alındı.
8 may 1997-ci ildə, saat 21:42-də (UTC) BeppoSAX-ın Qamma Şüası Partlayış Müşahidəçisi təxminən 15 saniyə davam edən qamma partlayışı qeydə aldı. Partlayış eyni zamanda Günəş sisteminin xaricində işləmək üçün dizayn edilmiş Ulysses peyki və Compton Qamma Şüası rəsədxanasında yerləşən BETSA aparatı tərəfindən də müşahidə olundu. Partlayış həmçinin BeppoSAX-ın iki Rentgen kamerasının birinin görüş sahəsində meydana gəldi. Bir neçə saat içində BeppoSAX heyəti partlayışın təxminən 10 dəqiqəlik bir diametri olan bir xəta qutusunda (bəlli bir nöqtə ətrafında mümkün xətaları hesablanaraq müəyyən olunan sahə) baş verdiyini bildirdilər.
Müşahidələr
Partlayışın yeri müəyyən olunandan sonra BeppoSAX heyətindən Enriko Koşta Beynəlxalq Radio Astronomiya Rəsədxanasının Very Large Array radioteleskopunda işləyən Deyl Frayl ilə əlaqəyə keçdi. Frayl saat 01:30-da (UTC) — partlayışdan təxminən 4 saat sonra 20 santimetrlik dalğa uzunluğu ilə müşahidələr aparmağa başladı. Frayl müşahidələr üçün hazırlaşarkən Hale teleskopu üçün işləyən astronom Stanislav Dyorqovski ilə əlaqə qurdu. Dyorqovski o saat DSS-dən gələn yeni rəsmlərlə keçmiş rəmsləri müqayisə etdi, lakin xəta qutusunda yeni bir işıq qaynağı görmədi. Dyorqovski Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda işləyən bir dostu Mark Metzqer da məlumatları dərindən analiz etdi, amma o da yeni bir mənbə görmədi.
Ertəsi axşam Dyorqovski bölgəni yenidən araşdırdı, amma iki 8 ilə 9 may gecəsi çəkilən rəsmləri müqayisə edincə parlaqlığı dəyişən bir cisim tapmadı. Metzqer parlaqlığı dəyişən bir cisim gördü, lakin bunun bir qamma partlayışı qalığı deyil, dəyişən ulduz olduğunu düşündü. Yan van Paradiysin liderlik etdiyi Amsterdamdakı bir astronom komandasının üzvləri olan Titus Qalama və Pol Qrut 8 mayda WIYN teleskou tərəfindən çəkilən şəkillər ilə 9 mayda Vilyam Herşel teleskopu tərəfindən çəkilən şəkilləri müqayisə etdilər, amma onlar da fərqli bir şey tapa bilmədilər.
Partlayışın Rentgen şüaları qalıqlarının kəşfindən sonra BeppoSAX heyəti daha dəqiq mövqe təmin etdi. Metzqer bu daha kiçik olan xəta qutusunda da bir dəyişən ulduzun olduğunu irəli sürdü. Kaltex və Amsterdam astronomları da sabit olmayan cisim mövzusunda bir nəticə nəşr etmək haqqında tərəddüd etdilər. 10 may 1997-ci ildə Kosmos Teleskop Elm İnstitutundan Hovard Bond kəşfini açıqladı. Bu kəşf daha sonra partlayışın görünən qalıqları tərəfindən təsdiq olundu.
1997-ci ildə 10 maydan 11 maya keçən gecə Metzqerin dostu Çarlz Steydel Kek rəsədxanasında sabit olmayan cisim üçün spektr ölçmələri apardı. Daha sonra məlumatları Metzqerə göndərdi. Metzqer maqnezium və dəmir ilə spektr xətləri sistemindən istifadə edərək z = 0.8349 ± 0.0002-lik bir qırmızı yerdəyişmə qeydə aldı. Bu, partlayışın 6 milyard işıq ili uzaqlıqdakı bir cisim tərəfindən əmildiyi mənasına gəlirdi. Partlayışın özünün nə qədər uzaqlıqda olduğu müəyyən olunmasa da, əmən cismin Yer ilə partlayış nöqtəsi arasında olduğu dəqiq idi və buna görə partlayışın ən az 6 milyard işıq ili uzaqlıqda baş verdiyi qərarına gəlindi. Spektrlarda Layman-alfa meşəsi (uzaq qalaktikalar və kvasarların spektrlarındakı neytral hidrogenin Layman-alfa əlaqəsindən yüksələn spektr xətlərinin zirvə nöqtəsi) xüsusiyyətlərinin yoxluğu qırmızı yerdəyişmənin z ≤ 2.3 olaraq daha dəqiq bir şəkildə müəyyən olunmasını təmin etdi.Çikaqo Universitetindən Daniel Reyxart tərəfindən aparılan işlər isə z ≈ 1.09-lik qırmızı yerdəyişmənin olduğunu göstərdi. Bu, astronomların qırmızı yerdəyişməsini ölçə bildikləri ilk qamma partlayışı idi. 4.300–7.100 Å (430–710 nm) və 3.500–8.000 Å (350–800 nm)-lik dalğa uzunluqlarında bəzi spektrlar da Kalar-Alto rəsədxanasında ortaya çıxarıldı, amma heç bir spektr xətti qeydə alınmadı.
Partlayışın qeydə alınmasında beş gün sonra — 13 mayda Deyl Frayl Vey Large Array radioteleskopu ilə müşahidələrinə davam etdi. Partlayışın yerinə aid 3,5 santimetrlik bir dalğa uzunluğu ilə müşahidələr apardı və güclü bir siqnal aldı. 24 saat sonra siqnal olduqca gücləndi və Frayl 6 və 21 santimetrlik dalğa uzunluqları ilə də siqnal qeydə aldı. Bu, bir qamma partlayışının qalıqlarının ilk təsdiq olunmuş müşahidəsi idi.
Növbəti 1 ayda Frayl radio qaynağının gücünün gündən günə əhəmiyyətli ölçüdə azalıb çoğaldığını, amma orta hesabla artdığını gördü. Dəyişkənliklər bütün dalğa uzunluqlarında eyni zamanda olmurdu. Prinston Universitetindən Ceremi Qudman bunu radio dalğalarını Süd Yolundakı ulduzlararası plazmanın bükməsi ilə açıqladı. Belə hadisə (bir cismin radio parlaqlığında ani dəyişikliklər) sadəcə radio qaynağının 3 mikroarksaniyəlik bir diametri olduğunda meydana gəlir.
Xüsusiyyətləri
40–700 keV-də işləyən BeppoSAX-ın Qamma Şüası Partlayış Müşahidəçisi fluyensi 1,85 ± 0,3) × 10−6 erq/sm2 (1,85 ± 0,3 nC/m2) olaraq ölçdü. Geniş sahə kamerası (2–26 keV) fluyensi (0,7 ± 0,1) × 10−6 erq/sm2 (0,7 ± 0,1 nC/m2), BATSE (20–1000 keV) isə fluyensi (3,1 ± 0,2) × 10−6 erq/sm2 (3,1 ± 0,2 nC/m2) olaraq müəyyən etdi.
Partlayışdan 5 saat sonra partlayışın görünmə böyüklüyü U zolağında (spektrın ultrabənövşəyi hissəsi) 20,3 ± 0,3 və R zolağında (spektrın infraqırmızı hissəsi) 21,2 ± 0,1 idi. Qalıqlar iki hissədəki parlaqlıqlarının da zirvəsinə partlayışdan 2 gün sonra çatdı. 11 may saat 02:13-də (UTC) U zolağında parlaqlıq 19,6 ± 0,3, 10 may saat 20:55-də (UTC) R zolağında parlaqlıq olaraq ölçüldü.
Kitt Pik rəsədxanasında işləyən astronom Ceyms Roads partlayışı araşdırdı və qüvvətli bir şəkildə işıq saçmadığını müəyyən etdi. Frayl və dostları tərəfindən aparılan araşdırmalar partlayış əsnasında yaranan cəmi enerji miqdarının 5×1050 erq (5×1043 C) olduğunu ortaya çıxardı. Roads isə yaranan cəmi qamma şüası enerjisinin 3×1050 erq (3×1043 C) olduğunu tapdı. Bu, partlayışda ortaya çıxan qamma şüası və hərəkət enerjisinin müqayisə oluna biləcəyini göstərdi və qamma şüası saçılmasında nisbətən qeyri-məhsuldar olan QŞP modellərini sıradan çıxardı.
Uzaqlıq
Bu partlayışdan əvvəl astronomlar QŞP-ların Yerdən nə qədər uzaqda meydanə gəldiyi haqqında bir fikir bildirə bilmirdilər. Partlayışların bərabər şəkildə paylanması onların Süd Yolu diskində meydana gəlmədiklərini göstərsə də, bəzi astronomlar partlayışların Süd Yolunun ətrafında baş verdiyini və az miqdarda enerji saxladıqlarını irəli sürürdülər. Bəziləri isə partlayışların kosmoloji uzaqlıqda yarandığını və çox enerji saxladıqlarından müəyyən olunduqlarını deyirdilər. GRB 970508-in uzaqlıq ölçümü və enerji hesablaması qəti olaraq ikinci teoremin doğruluğunu sübut etdi və mübahisə bitdi.
May ayı boyunca radio dalğaları getdikcə zəiflədi və sonda tamamən yox oldu. Bu, radio qaynağının partlayış qeydə alındıqdan sonrakı müddətdə yaxşıca paylandığını göstərirdi. Məlum olan uzaqlığı və radio dalğalar yoxa çıxana qədər zamanı diqqətə alaraq hesablamalar aparan Frayl qaynağın demək olar ki, işıq sürətində partladığını tapdı. Bəzi teoremlər nisbi olaraq genişləyən bir atəş topundan bəhs edərkən, bu partlayış belə teoremə aid ilk güclü sübut oldu.
Qalaktika
GRB 970508-in qalıqları parlaqlıqlarının ən çox olduğu dövrə partlayışın qeydə alınmasından 19.82 gün sonra çatdı. Daha sonra 100 gün boyunca zəiflədi. Ən sonda, qalıqlar tamamən yox oldu və partlayışa ev sahibliyi edən qalaktika ortaya çıxdı. Bu, hələ də ulduz yaradan, cırtdan bir qalaktika idi və görünmə böyüklüyü 25,4 ± 0,15 idi.Qalaktika diskə və 0,70 ± 0,07-lik basıqlığa malik idi. GRB 970508-in görünən qalıqlarının qırmızı yerdəyişməsi olan z = 0.835, ev sahibi qalaktikanın qırmızı yerdəyişməsi olan z = 0,83 ilə uyğun idi. Bu isə əvvəllər müşahidə olunmuş QŞP-ların əksinə bu partlayışın aktiv nüvəli qalaktikada yarandığı ehtimalını ortaya qoydu.
İstinadlar
- Djorgovski 1997
- Schilling 2002, sf. 12–16
- Costa 1997
- Schilling 2002, sf. 58–60
- Pedersen 1997
- Schilling 2002, sf. 115–116
- Pian 1998
- Kouveliotou 1997
- Schilling 2002, sf. 116–117
- Schilling 2002, sf. 118–120
- Bond 1997
- Schilling 2002, sf. 121–123
- Varendoff 2001, sf. 383
- Metzger 1997a
- Metzger 1997b
- Katz 2002, sf. 148
- Schilling 2002, sf. 120
- Reichart 1998
- Castro-Tirado 1998
- Schilling 2002, sf. 124
- Katz 2002, sf. 147
- NRAO 1997
- Schilling 2002, sf. 125
- Galama 1998
- Rhoads 1999
- Paczyński 1999, sf. 2
- Schilling 2002, sf. 123
- Waxman 1998
- Schilling 2002, sf. 126
- Piran 1999, sf. 23
- Fruchter 2000
- Bloom 1998
Ədəbiyyat
- Bloom, J. S.; və b. "The Host Galaxy of GRB 970508" (PDF). The Astrophysical Journal. Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü. 507. 1998-11-01: L25–L28. doi:10.1086/311682. İstifadə tarixi: 2009-03-15. (#explicit_et_al)
- "IAU Circular 6654: 1997cm; GRB 970508". İstifadə tarixi: 2009-04-16.
- Castro-Tirado, A. J.; və b. "Photometry and Spectroscopy of the GRB 970508 Optical Counterpart". Science. 279 (5353). 1998-02-13: 1011–1014. doi:10.1126/science.279.5353.1011. PMID 9461429. (#explicit_et_al); (#accessdate_missing_url)
- Costa, E.; və b. "Discovery of an X-ray afterglow associated with the γ-ray burst of 28 February 1997". Nature. 387. 1997-06-19: 783–785. doi:10.1038/42885. İstifadə tarixi: 2009-04-02. (#explicit_et_al)
- "IAU Circular 6655: GRB 970508". İstifadə tarixi: 2009-04-16.
- "Very Large Array Detects Radio Emission From Gamma-Ray Burst" (Press-reliz). National Radio Astronomy Observatory. 1997-05-15. İstifadə tarixi: 2009-04-04.
- Fruchter, A. S.; və b. "Hubble Space Telescope Observations of the Host Galaxy of GRB 970508". The Astrophysical Journal. 545. 2000-12-20: 664–669. doi:10.1086/317870. İstifadə tarixi: 2009-04-01. (#explicit_et_al)
- Galama, T. J.; və b. "Optical Follow-Up of GRB 970508" (PDF). The Astrophysical Journal. 497. 1998-04-10: L13–L16. doi:10.1086/311268. İstifadə tarixi: 2009-04-04. (#explicit_et_al)
- The Biggest Bangs, Oxford University Press, 2002, ISBN
- "IAU Circular 6660: GRB 970508". İstifadə tarixi: 2009-04-04.
- "IAU Circular 6655: GRB 970508". İstifadə tarixi: 2009-04-16.
- Metzger, M. R.; və b. "Spectral constraints on the redshift of the optical counterpart to the γ-ray burst of 8 May 1997". Nature. 387. 1997b: 878–880. doi:10.1038/43132. (#explicit_et_al)
- Pederson, H.; və b. "Evidence for Diverse Optical Emission from Gamma-Ray Burst Sources" (PDF). The Astrophysical Journal. 496. 1997-10-28: 311–315. doi:10.1086/305385. İstifadə tarixi: 2009-03-12. (#explicit_et_al)
- Pian, E.; və b. "Hubble Space Telescope Imaging of the Optical Transient Associated with GRB 970508" (PDF). The Astrophysical Journal. 492. 1998-01-10: L103–L106. doi:10.1086/311101. İstifadə tarixi: 2009-03-28. (#explicit_et_al)
- Reichart, Daniel E. "The Redshift of GRB 970508" (PDF). Astrophysical Journal Letters. University of Chicago. 495. 1998-02-19: L99–L101. doi:10.1086/311222.
- Rhoads, James E. "The Dynamics and Light Curves of Beamed Gamma Ray Burst Afterglows". The Astrophysical Journal. 525. 1999-03-25: 737–749. doi:10.1086/307907. (#accessdate_missing_url)
- Flash! The hunt for the biggest explosions in the universe. Cambridge: Cambridge University Press. 2002. ISBN .
- Volken Schönfelder, redaktorGamma-Ray Bursts // The Universe in Gamma Rays. Springer. 2001. səh. 367–396. .
- Waxman, E.; Kulkarni, S. R.; Frail, D. A. "Implications of the Radio Afterglow from the Gamma-Ray Burst of 1997 May 8". Astrophysical Journal. 497. 1998-04-10: 288–293. doi:10.1086/305467. İstifadə tarixi: 2009-04-12.[ölü keçid]
Xarici keçidlər
- Qamma partlayışları haqqında 2011-04-09 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
GRB 970508 8 may 1997 ci ilde saat 21 42 de UTC qeyde alinan qamma suasi partlayisi qisaca QSP Qamma suasi partlayisi uzaq qalaktikalarda meydana gelen ve qamma suasi sacan partlayislar ve bunlarin ortaya cixardigi pariltidir Esasen uzun mudet davam eden artiq parilti Rentgen sualari ultrabenovseyi sualanma infraqirmizi sualanma radiodalgalar ile musahide olunur GRB 970508Partlayisdan 1 ay sonra GRB 970508 in qaliqlariQeyde alinmaQeyde alan BeppoSAX BATSE UlyssesMuddet 15 saniyeMovqeDuz cixma 06s 53d 49sanMeyl 79 16 19 6 Qirmizi yerdeyisme 0 835 z 2 3Mesafe 6 109isiq iliEnerjiGorunme boyukluyu V 19 6Cemi enerji 5 1050 erq 5 1043C Hemcinin bax GRB 970508 Italiya Hollandiya istehsali peyk BeppoSAX in Qamma Suasi Partlayis Musahidecisi terefinden qeyde alinmisdir Astronom Mark Metzqer GRB 970508 in Yerden azi 6 milyard isiq ili uzaqliqda qeyde alindigini bildirmisdir Bu bir qamma suasi partlayisi ucun verilen ilk uzaqliq statistikasidir Bu partlayisa qeder astronomlar GRP larin Yerden ne qeder uzaqliqda bas verdiyini nece mueyyen edeceklerine qerar vermemisdiler Bezi astronomlar patlayislarin Sud Yolu qalaktikasinda meydana geldiyini amma sonuk olduqlari cunki cox enerjiye sahib olmadiqlarini dusunurduler Bezileri bunun eksinin oldugunu dusunurdu Bu partlayis partlayislarin qaynaginin qeti olaraq Sud Yolunun xarici oldugunu gostermisdir GRB 970508 hemcinin radio tezliyi halinda son pariltisi musahide olunmus ilk qamma partlayisi idi Radio dalgalarinin azalan artan guclerini oyrenen Deyl Frayl radio dalgalarinin demek olar ki isiq suretinde genislendiyini hesablamisdir Bu qamma partlayislarinin nisbi suretde genislendiyi haqqinda guclu subut olmusdur KesfiBir ressam terefinden cekilen BeppoSAX in resmi Bir qamma suasi partlayisi QSP elektromaqnit dalgalarinin en cox enerjiye sahib formasi olan qamma sualarini sacan bir nov partlayisdir Qamma partlayislari ilk defe 1967 ci ilde kosmosdaki nuve partlayislarini oyrenmek ucun hazirlanan Vela suni peyki terefinden musahide olundu Esasen uzun muddet son parilti Rentgen sualari infraqirmizi sualanma ultrabenovseyi sualanma radio dalgalari ile musahide olunur Ilk QSP son pariltisi GRB 970228 in Rentgen sualari idi Bu pariltilar ilk defe Italiya Hollandiya istehsali esasen Rentgen sualari uzerinde islemek ucun ucun hazirlanan BeppoSAX peyki terefinden qeyde alindi 8 may 1997 ci ilde saat 21 42 de UTC BeppoSAX in Qamma Suasi Partlayis Musahidecisi texminen 15 saniye davam eden qamma partlayisi qeyde aldi Partlayis eyni zamanda Gunes sisteminin xaricinde islemek ucun dizayn edilmis Ulysses peyki ve Compton Qamma Suasi resedxanasinda yerlesen BETSA aparati terefinden de musahide olundu Partlayis hemcinin BeppoSAX in iki Rentgen kamerasinin birinin gorus sahesinde meydana geldi Bir nece saat icinde BeppoSAX heyeti partlayisin texminen 10 deqiqelik bir diametri olan bir xeta qutusunda belli bir noqte etrafinda mumkun xetalari hesablanaraq mueyyen olunan sahe bas verdiyini bildirdiler MusahidelerNyu Meksikodaki Very Large Array radioteleskopu Partlayisin yeri mueyyen olunandan sonra BeppoSAX heyetinden Enriko Kosta Beynelxalq Radio Astronomiya Resedxanasinin Very Large Array radioteleskopunda isleyen Deyl Frayl ile elaqeye kecdi Frayl saat 01 30 da UTC partlayisdan texminen 4 saat sonra 20 santimetrlik dalga uzunlugu ile musahideler aparmaga basladi Frayl musahideler ucun hazirlasarken Hale teleskopu ucun isleyen astronom Stanislav Dyorqovski ile elaqe qurdu Dyorqovski o saat DSS den gelen yeni resmlerle kecmis remsleri muqayise etdi lakin xeta qutusunda yeni bir isiq qaynagi gormedi Dyorqovski Kaliforniya Texnologiya Institutunda isleyen bir dostu Mark Metzqer da melumatlari derinden analiz etdi amma o da yeni bir menbe gormedi Ertesi axsam Dyorqovski bolgeni yeniden arasdirdi amma iki 8 ile 9 may gecesi cekilen resmleri muqayise edince parlaqligi deyisen bir cisim tapmadi Metzqer parlaqligi deyisen bir cisim gordu lakin bunun bir qamma partlayisi qaligi deyil deyisen ulduz oldugunu dusundu Yan van Paradiysin liderlik etdiyi Amsterdamdaki bir astronom komandasinin uzvleri olan Titus Qalama ve Pol Qrut 8 mayda WIYN teleskou terefinden cekilen sekiller ile 9 mayda Vilyam Hersel teleskopu terefinden cekilen sekilleri muqayise etdiler amma onlar da ferqli bir sey tapa bilmediler Partlayisin Rentgen sualari qaliqlarinin kesfinden sonra BeppoSAX heyeti daha deqiq movqe temin etdi Metzqer bu daha kicik olan xeta qutusunda da bir deyisen ulduzun oldugunu ireli surdu Kaltex ve Amsterdam astronomlari da sabit olmayan cisim movzusunda bir netice nesr etmek haqqinda tereddud etdiler 10 may 1997 ci ilde Kosmos Teleskop Elm Institutundan Hovard Bond kesfini aciqladi Bu kesf daha sonra partlayisin gorunen qaliqlari terefinden tesdiq olundu Qamma partlayisi bir ressamin tesviri ile 1997 ci ilde 10 maydan 11 maya kecen gece Metzqerin dostu Carlz Steydel Kek resedxanasinda sabit olmayan cisim ucun spektr olcmeleri apardi Daha sonra melumatlari Metzqere gonderdi Metzqer maqnezium ve demir ile spektr xetleri sisteminden istifade ederek z 0 8349 0 0002 lik bir qirmizi yerdeyisme qeyde aldi Bu partlayisin 6 milyard isiq ili uzaqliqdaki bir cisim terefinden emildiyi menasina gelirdi Partlayisin ozunun ne qeder uzaqliqda oldugu mueyyen olunmasa da emen cismin Yer ile partlayis noqtesi arasinda oldugu deqiq idi ve buna gore partlayisin en az 6 milyard isiq ili uzaqliqda bas verdiyi qerarina gelindi Spektrlarda Layman alfa mesesi uzaq qalaktikalar ve kvasarlarin spektrlarindaki neytral hidrogenin Layman alfa elaqesinden yukselen spektr xetlerinin zirve noqtesi xususiyyetlerinin yoxlugu qirmizi yerdeyismenin z 2 3 olaraq daha deqiq bir sekilde mueyyen olunmasini temin etdi Cikaqo Universitetinden Daniel Reyxart terefinden aparilan isler ise z 1 09 lik qirmizi yerdeyismenin oldugunu gosterdi Bu astronomlarin qirmizi yerdeyismesini olce bildikleri ilk qamma partlayisi idi 4 300 7 100 A 430 710 nm ve 3 500 8 000 A 350 800 nm lik dalga uzunluqlarinda bezi spektrlar da Kalar Alto resedxanasinda ortaya cixarildi amma hec bir spektr xetti qeyde alinmadi Partlayisin qeyde alinmasinda bes gun sonra 13 mayda Deyl Frayl Vey Large Array radioteleskopu ile musahidelerine davam etdi Partlayisin yerine aid 3 5 santimetrlik bir dalga uzunlugu ile musahideler apardi ve guclu bir siqnal aldi 24 saat sonra siqnal olduqca guclendi ve Frayl 6 ve 21 santimetrlik dalga uzunluqlari ile de siqnal qeyde aldi Bu bir qamma partlayisinin qaliqlarinin ilk tesdiq olunmus musahidesi idi Novbeti 1 ayda Frayl radio qaynaginin gucunun gunden gune ehemiyyetli olcude azalib cogaldigini amma orta hesabla artdigini gordu Deyiskenlikler butun dalga uzunluqlarinda eyni zamanda olmurdu Prinston Universitetinden Ceremi Qudman bunu radio dalgalarini Sud Yolundaki ulduzlararasi plazmanin bukmesi ile aciqladi Bele hadise bir cismin radio parlaqliginda ani deyisiklikler sadece radio qaynaginin 3 mikroarksaniyelik bir diametri oldugunda meydana gelir XususiyyetleriGRB 080319B qamma partlayisinin tesviri 40 700 keV de isleyen BeppoSAX in Qamma Suasi Partlayis Musahidecisi fluyensi 1 85 0 3 10 6 erq sm2 1 85 0 3 nC m2 olaraq olcdu Genis sahe kamerasi 2 26 keV fluyensi 0 7 0 1 10 6 erq sm2 0 7 0 1 nC m2 BATSE 20 1000 keV ise fluyensi 3 1 0 2 10 6 erq sm2 3 1 0 2 nC m2 olaraq mueyyen etdi Partlayisdan 5 saat sonra partlayisin gorunme boyukluyu U zolaginda spektrin ultrabenovseyi hissesi 20 3 0 3 ve R zolaginda spektrin infraqirmizi hissesi 21 2 0 1 idi Qaliqlar iki hissedeki parlaqliqlarinin da zirvesine partlayisdan 2 gun sonra catdi 11 may saat 02 13 de UTC U zolaginda parlaqliq 19 6 0 3 10 may saat 20 55 de UTC R zolaginda parlaqliq olaraq olculdu Kitt Pik resedxanasinda isleyen astronom Ceyms Roads partlayisi arasdirdi ve quvvetli bir sekilde isiq sacmadigini mueyyen etdi Frayl ve dostlari terefinden aparilan arasdirmalar partlayis esnasinda yaranan cemi enerji miqdarinin 5 1050 erq 5 1043 C oldugunu ortaya cixardi Roads ise yaranan cemi qamma suasi enerjisinin 3 1050 erq 3 1043 C oldugunu tapdi Bu partlayisda ortaya cixan qamma suasi ve hereket enerjisinin muqayise oluna bileceyini gosterdi ve qamma suasi sacilmasinda nisbeten qeyri mehsuldar olan QSP modellerini siradan cixardi UzaqliqBu partlayisdan evvel astronomlar QSP larin Yerden ne qeder uzaqda meydane geldiyi haqqinda bir fikir bildire bilmirdiler Partlayislarin beraber sekilde paylanmasi onlarin Sud Yolu diskinde meydana gelmediklerini gosterse de bezi astronomlar partlayislarin Sud Yolunun etrafinda bas verdiyini ve az miqdarda enerji saxladiqlarini ireli sururduler Bezileri ise partlayislarin kosmoloji uzaqliqda yarandigini ve cox enerji saxladiqlarindan mueyyen olunduqlarini deyirdiler GRB 970508 in uzaqliq olcumu ve enerji hesablamasi qeti olaraq ikinci teoremin dogrulugunu subut etdi ve mubahise bitdi May ayi boyunca radio dalgalari getdikce zeifledi ve sonda tamamen yox oldu Bu radio qaynaginin partlayis qeyde alindiqdan sonraki muddetde yaxsica paylandigini gosterirdi Melum olan uzaqligi ve radio dalgalar yoxa cixana qeder zamani diqqete alaraq hesablamalar aparan Frayl qaynagin demek olar ki isiq suretinde partladigini tapdi Bezi teoremler nisbi olaraq genisleyen bir ates topundan behs ederken bu partlayis bele teoreme aid ilk guclu subut oldu QalaktikaPartlayisa ev sahibliyi eden qalaktika avqust 1998 GRB 970508 in qaliqlari parlaqliqlarinin en cox oldugu dovre partlayisin qeyde alinmasindan 19 82 gun sonra catdi Daha sonra 100 gun boyunca zeifledi En sonda qaliqlar tamamen yox oldu ve partlayisa ev sahibliyi eden qalaktika ortaya cixdi Bu hele de ulduz yaradan cirtdan bir qalaktika idi ve gorunme boyukluyu 25 4 0 15 idi Qalaktika diske ve 0 70 0 07 lik basiqliga malik idi GRB 970508 in gorunen qaliqlarinin qirmizi yerdeyismesi olan z 0 835 ev sahibi qalaktikanin qirmizi yerdeyismesi olan z 0 83 ile uygun idi Bu ise evveller musahide olunmus QSP larin eksine bu partlayisin aktiv nuveli qalaktikada yarandigi ehtimalini ortaya qoydu IstinadlarDjorgovski 1997 Schilling 2002 sf 12 16 Costa 1997 Schilling 2002 sf 58 60 Pedersen 1997 Schilling 2002 sf 115 116 Pian 1998 Kouveliotou 1997 Schilling 2002 sf 116 117 Schilling 2002 sf 118 120 Bond 1997 Schilling 2002 sf 121 123 Varendoff 2001 sf 383 Metzger 1997a Metzger 1997b Katz 2002 sf 148 Schilling 2002 sf 120 Reichart 1998 Castro Tirado 1998 Schilling 2002 sf 124 Katz 2002 sf 147 NRAO 1997 Schilling 2002 sf 125 Galama 1998 Rhoads 1999 Paczynski 1999 sf 2 Schilling 2002 sf 123 Waxman 1998 Schilling 2002 sf 126 Piran 1999 sf 23 Fruchter 2000 Bloom 1998EdebiyyatBloom J S ve b The Host Galaxy of GRB 970508 PDF The Astrophysical Journal Kaliforniya Teknoloji Enstitusu 507 1998 11 01 L25 L28 doi 10 1086 311682 Istifade tarixi 2009 03 15 explicit et al IAU Circular 6654 1997cm GRB 970508 Istifade tarixi 2009 04 16 Castro Tirado A J ve b Photometry and Spectroscopy of the GRB 970508 Optical Counterpart Science 279 5353 1998 02 13 1011 1014 doi 10 1126 science 279 5353 1011 PMID 9461429 explicit et al accessdate missing url Costa E ve b Discovery of an X ray afterglow associated with the g ray burst of 28 February 1997 Nature 387 1997 06 19 783 785 doi 10 1038 42885 Istifade tarixi 2009 04 02 explicit et al IAU Circular 6655 GRB 970508 Istifade tarixi 2009 04 16 Very Large Array Detects Radio Emission From Gamma Ray Burst Press reliz National Radio Astronomy Observatory 1997 05 15 Istifade tarixi 2009 04 04 Fruchter A S ve b Hubble Space Telescope Observations of the Host Galaxy of GRB 970508 The Astrophysical Journal 545 2000 12 20 664 669 doi 10 1086 317870 Istifade tarixi 2009 04 01 explicit et al Galama T J ve b Optical Follow Up of GRB 970508 PDF The Astrophysical Journal 497 1998 04 10 L13 L16 doi 10 1086 311268 Istifade tarixi 2009 04 04 explicit et al The Biggest Bangs Oxford University Press 2002 ISBN 0 19 514570 4 IAU Circular 6660 GRB 970508 Istifade tarixi 2009 04 04 IAU Circular 6655 GRB 970508 Istifade tarixi 2009 04 16 Metzger M R ve b Spectral constraints on the redshift of the optical counterpart to the g ray burst of 8 May 1997 Nature 387 1997b 878 880 doi 10 1038 43132 explicit et al Pederson H ve b Evidence for Diverse Optical Emission from Gamma Ray Burst Sources PDF The Astrophysical Journal 496 1997 10 28 311 315 doi 10 1086 305385 Istifade tarixi 2009 03 12 explicit et al Pian E ve b Hubble Space Telescope Imaging of the Optical Transient Associated with GRB 970508 PDF The Astrophysical Journal 492 1998 01 10 L103 L106 doi 10 1086 311101 Istifade tarixi 2009 03 28 explicit et al Reichart Daniel E The Redshift of GRB 970508 PDF Astrophysical Journal Letters University of Chicago 495 1998 02 19 L99 L101 doi 10 1086 311222 Rhoads James E The Dynamics and Light Curves of Beamed Gamma Ray Burst Afterglows The Astrophysical Journal 525 1999 03 25 737 749 doi 10 1086 307907 accessdate missing url Flash The hunt for the biggest explosions in the universe Cambridge Cambridge University Press 2002 ISBN 0 521 80053 6 Volken Schonfelder redaktorGamma Ray Bursts The Universe in Gamma Rays Springer 2001 seh 367 396 ISBN 3 540 67874 3 Waxman E Kulkarni S R Frail D A Implications of the Radio Afterglow from the Gamma Ray Burst of 1997 May 8 Astrophysical Journal 497 1998 04 10 288 293 doi 10 1086 305467 Istifade tarixi 2009 04 12 olu kecid Xarici kecidlerVikianbarda GRB 970508 ile elaqeli mediafayllar var Qamma partlayislari haqqinda 2011 04 09 at the Wayback Machine