İşığın sürəti (c) vakuumda elektromaqnit dalğalarının yayılma sürətidir, əsas fiziki sabitlərdən biridir.
İşıq boşluqda işıq sürəti ilə gedər və bu eyni zamanda kainatda müşahidə edilən ən yüksək sürətdir.
İşığın sürəti ideyasının kəşfi
İşığın sürətinin Yerdən Aya çatması modeli
İşıq dedikdə hər cür işıq nəzərdə tutulmur. Günəşdən və ya təbii olaraq ulduzlardan və s. gələn işıqlar nəzərdə tutulur. Günəşdə gələn şüaların yerə çatma müddəti 8 dəqiqədir .Əgər biz işıq sürəti ilə hərəkət edə bilsəydik dünyanın ətrafını saniyədə 7 dəfə dövr edə bilərdik Bəs nə üçün işıq bu qədər sürətlidirsə bizim planetə 8 dəqiqəyə çatır ? İşıqın sürəti təsvir edilə bilməyəcək qədər böyükdür .Əgər özümüzü işıq sürəti kimi təsvir edə bilsəydik Günəşdən çıxdığımız an Yer planetində olardıq amma planetdə hər şeyin dayandığını görərdik hətta saatın ,suyun ,ürək döyüntüsünün və s. Yalnız 8 dəqiqədən sonra hər şeyin hərəkət etdiyini görə bilərdik. Bu fərziyən ilk dəfə irəli sürən alimlərdə biridə Albert Eynşteyn dir . Sürətlənən cisimə görə zaman bükülərək yavaşlamalıdır. Aparılan araşdırmalarda onu sübut edirki sükunətdə olan cisim hərəkət edən cismə nəzərən tez yaşlanır amma bu çox kiçik olduğu üçün biz hiss edə bilmirik. Əgər biz işıq sürəti ilə hərəkət edərək digər qalaktikada bir neçə dəqiqə səyahət etsəydik Yer planetinə çatdığımızda heç bir dəyişiklik olmazdı. Bu səbəbdən ən yüksək texnologiya ilə hazırlanmış teleskoplar belə digər qalaktikalardan ,planetlərdən ,ulduzlardan və s. gələn işıqlar çatmamış görüntü əldə edə bilmirlər .Bu səbəbdən bizim yeni qalaktikalar kəşf etməyimiz üçün illərlə , məsafələr artdıqca milyonlarla il keçməsi lazım gələ bilir. İşığın sürətinin təyinolunma ideyası ilk dəfə Qalileo Qaliley söyləmiş, 1976-cı ildə Danimarka alimi Olaf Rymer (1644-1710) Yupiter planetinin peyki üzərində apardığı astronomik müşahidələr əsasında işığın yayılma sürətinin (1676) qiymətini hesablamışdır. Buna ən yaxın olan sürət isə cərəyanın axma sürəti olaraq hesablanmışdır. İo peyki Yupiter planetinin ətrafında tam dövrünü 42 saat 28 dəqiqəyə başa vurur. Peyk planetin arxasındakı kölgədən çıxdıqda parlaq yanan lampa kimi görünür. SOnra planetin qarşısından keçib, onun kölgəsinə daxil olur. Bu zaman peykin tutulması baş verir. Astronom müşahidələr nəticəsində müəyyənləşdirdi ki, peykin tutulmaları müntəzəm baş vermir. Yerin orbitdəki birinci vəziyyətindən başlayaraq hesablamalar aparılarsa, beş aydan sonra peyk Yupiterin kölgəsindən çıxmaqla 22 dəqiqə gecikir. Bu halda Yer öz orbitinin ikinci vəziyyətində olur. Astronom bu gecikməni belə izah etdi:işıq ikinci vəziyyətdə yerə gəlib çatması üçün onun orbitinin diametri qədər əlavə yol getməlidir. Yer orbitinin diametri qədər əlavə yol getməlidir. Yer orbitinin diametri təqribən 300000000 km-ə bərabərdir. Müşahidələrə əsasən, Ryomer işığın vakuumdakı sürətini hesabladı: c=D/t-3·300000000 km /1320 san=~270000 km/san. Daha sonra işığın sürətini Ceyms Bradley işığın aberrasiyasını müşahidə edərkən (c=308000 km/san) və Arman Fizo təyin etmişlər. Fizo təcrübəsində işıq dəstəsi fırlanan dişli çarx üzərinə yönəldilir. Çarxın fırlanma sürəti elə seçilir ki, dişlər arasından keçən işıq dəstəsi güzgüdən qayıtdıqda dişlər arasındakı yarığın yerini qonşu diş tutsun. Çarxın fırlanma sürətini və çarxla güzgü arasındakı məsafəni bilərək işığın sürətini 315300 km/san kimi təyin etmək olur. Jan Fuko dişli çarx əvəzinə sürətlə fırlanan çoxüzlü güzgü götürərək işığın sürəti üçün 298000 500 km/san qiyməti almışdır. İşığın sürətinin daha dəqiq qiymətini – 299796 km/san+4 km/san 1926 ildə Albert Maykelson tapmışdır. Elektomaqnit dalğasınin mühitdə yayılma surəti tezlikdən asılı olduğuna görə işığın mühitdə yayılması faza sürəti və qrup sürəti ilə xarakterizə olunur. İşığın sürəti radiolokasiya, kosmik uçuşların idarə edilməsi və s.-də rolu böyükdür.
Boşluqdakı işığın sürətinin, bir şəraitdə işığın sürətinə nisbətinə "işığın sınma əmsalı" deyilir. Yəni əgər şəraitin sınma əmsalı 2-dirsə, işığın şəraitdəki sürəti, boşluqdakı sürətinin yarısıdır.
Fərqli şəraitlərin sınma əmsalları aşağıdakı kimidir:
İşığın sürəti suda və şüşədə
İşıq, suda və şüşədə havaya görə daha yavaş gedir. Bir mənbədən çıxan işığa, (fərz edin ki, hava) mənbənin şəraitindən fərqli başqa bir şəraitdən baxaq (məs, sudan). Mənbədən gələn işığın izlədiyi yolun düz deyil, suya qədər düz yol getdikdən sonra suya girərkən bucağını dəyişdirib sonra yoluna yenidən düz istiqamətdə davam etdiyini görərik. İşığın fərqli şərtlərdən keçərkən meydana gətirdiyi bu dəyişməyə "işığın sınması" deyilir. Sınmanın miqdarı, işığın keçdiyi şəraitdəki sürətindən asılıdır.
işıq, sürəti, işığın, sürəti, vakuumda, elektromaqnit, dalğalarının, yayılma, sürətidir, əsas, fiziki, sabitlərdən, biridir, işıq, boşluqda, işıq, sürəti, ilə, gedər, eyni, zamanda, kainatda, müşahidə, edilən, yüksək, sürətdir, işığın, sürəti, ideyasının, kəşf. Isigin sureti c vakuumda elektromaqnit dalgalarinin yayilma suretidir esas fiziki sabitlerden biridir Isiq bosluqda isiq sureti ile geder ve bu eyni zamanda kainatda musahide edilen en yuksek suretdir Isigin sureti ideyasinin kesfi Redakte Isigin suretinin Yerden Aya catmasi modeli Isiq dedikde her cur isiq nezerde tutulmur Gunesden ve ya tebii olaraq ulduzlardan ve s gelen isiqlar nezerde tutulur Gunesde gelen sualarin yere catma muddeti 8 deqiqedir Eger biz isiq sureti ile hereket ede bilseydik dunyanin etrafini saniyede 7 defe dovr ede bilerdik Bes ne ucun isiq bu qeder suretlidirse bizim planete 8 deqiqeye catir Isiqin sureti tesvir edile bilmeyecek qeder boyukdur Eger ozumuzu isiq sureti kimi tesvir ede bilseydik Gunesden cixdigimiz an Yer planetinde olardiq amma planetde her seyin dayandigini gorerdik hetta saatin suyun urek doyuntusunun ve s Yalniz 8 deqiqeden sonra her seyin hereket etdiyini gore bilerdik Bu ferziyen ilk defe ireli suren alimlerde biride Albert Eynsteyn dir Suretlenen cisime gore zaman bukulerek yavaslamalidir Aparilan arasdirmalarda onu subut edirki sukunetde olan cisim hereket eden cisme nezeren tez yaslanir amma bu cox kicik oldugu ucun biz hiss ede bilmirik Eger biz isiq sureti ile hereket ederek diger qalaktikada bir nece deqiqe seyahet etseydik Yer planetine catdigimizda hec bir deyisiklik olmazdi Bu sebebden en yuksek texnologiya ile hazirlanmis teleskoplar bele diger qalaktikalardan planetlerden ulduzlardan ve s gelen isiqlar catmamis goruntu elde ede bilmirler Bu sebebden bizim yeni qalaktikalar kesf etmeyimiz ucun illerle mesafeler artdiqca milyonlarla il kecmesi lazim gele bilir Isigin suretinin teyinolunma ideyasi ilk defe Qalileo Qaliley soylemis 1976 ci ilde Danimarka alimi Olaf Rymer 1644 1710 Yupiter planetinin peyki uzerinde apardigi astronomik musahideler esasinda isigin yayilma suretinin 1676 qiymetini hesablamisdir Buna en yaxin olan suret ise cereyanin axma sureti olaraq hesablanmisdir Io peyki Yupiter planetinin etrafinda tam dovrunu 42 saat 28 deqiqeye basa vurur Peyk planetin arxasindaki kolgeden cixdiqda parlaq yanan lampa kimi gorunur SOnra planetin qarsisindan kecib onun kolgesine daxil olur Bu zaman peykin tutulmasi bas verir Astronom musahideler neticesinde mueyyenlesdirdi ki peykin tutulmalari muntezem bas vermir Yerin orbitdeki birinci veziyyetinden baslayaraq hesablamalar aparilarsa bes aydan sonra peyk Yupiterin kolgesinden cixmaqla 22 deqiqe gecikir Bu halda Yer oz orbitinin ikinci veziyyetinde olur Astronom bu gecikmeni bele izah etdi isiq ikinci veziyyetde yere gelib catmasi ucun onun orbitinin diametri qeder elave yol getmelidir Yer orbitinin diametri qeder elave yol getmelidir Yer orbitinin diametri teqriben 300000000 km e beraberdir Musahidelere esasen Ryomer isigin vakuumdaki suretini hesabladi c D t 3 300000000 km 1320 san 270000 km san Daha sonra isigin suretini Ceyms Bradley isigin aberrasiyasini musahide ederken c 308000 km san ve Arman Fizo teyin etmisler Fizo tecrubesinde isiq destesi firlanan disli carx uzerine yoneldilir Carxin firlanma sureti ele secilir ki disler arasindan kecen isiq destesi guzguden qayitdiqda disler arasindaki yarigin yerini qonsu dis tutsun Carxin firlanma suretini ve carxla guzgu arasindaki mesafeni bilerek isigin suretini 315300 km san kimi teyin etmek olur Jan Fuko disli carx evezine suretle firlanan coxuzlu guzgu goturerek isigin sureti ucun 298000 500 km san qiymeti almisdir Isigin suretinin daha deqiq qiymetini 299796 km san 4 km san 1926 ilde Albert Maykelson tapmisdir Elektomaqnit dalgasinin muhitde yayilma sureti tezlikden asili olduguna gore isigin muhitde yayilmasi faza sureti ve qrup sureti ile xarakterize olunur Isigin sureti radiolokasiya kosmik ucuslarin idare edilmesi ve s de rolu boyukdur Bosluqdaki isigin suretinin bir seraitde isigin suretine nisbetine isigin sinma emsali deyilir Yeni eger seraitin sinma emsali 2 dirse isigin seraitdeki sureti bosluqdaki suretinin yarisidir Ferqli seraitlerin sinma emsallari asagidaki kimidir Isigin sureti suda ve susede RedakteIsiq suda ve susede havaya gore daha yavas gedir Bir menbeden cixan isiga ferz edin ki hava menbenin seraitinden ferqli basqa bir seraitden baxaq mes sudan Menbeden gelen isigin izlediyi yolun duz deyil suya qeder duz yol getdikden sonra suya girerken bucagini deyisdirib sonra yoluna yeniden duz istiqametde davam etdiyini gorerik Isigin ferqli sertlerden kecerken meydana getirdiyi bu deyismeye isigin sinmasi deyilir Sinmanin miqdari isigin kecdiyi seraitdeki suretinden asilidir Xarici kecidler Redaktehttp wsemir com 33084 isiq sureti html olu kecid http www akademiya net fizika isiq html olu kecid Menbe https az wikipedia org w index php title Isiq sureti amp oldid 5712739, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
