Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu — Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonu ərazisində, Aveydağ dağ silsiləsi və ona bitişik ərazilərdə yerləşən, xüsusi mühafizə olunan tarixi ərazi. Qoruq bölgənin zəngin arxeoloji, memarlıq və təbiət abidələrini qorumaq, tədqiq etmək və təbliğ etmək məqsədilə yaradılmışdır. Qoruğun ərazisi Paleolit dövründən Orta əsrlərə qədər geniş bir tarixi dövrü əhatə edən çoxsaylı abidələrlə zəngindir.
Tarixi
Aveydağ və ətraf ərazilər qədim dövrlərdən insanların məskunlaşdığı əsas yaşayış mərkəzlərindən biri olmuşdur. Burada yerləşən Damcılı mağarasında aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Orta Paleolit dövründən Neolit dövrünə qədər insan fəaliyyətinin izləri aşkar edilmişdir. Sonrakı dövrlərdə də ərazi öz strateji və mədəni əhəmiyyətini saxlamış, Tunc və Dəmir dövrlərinə aid kurqanlar, yaşayış yerləri, həmçinin Orta əsrlərə aid Qafqaz Albaniyası dövrü məbədləri və müdafiə tikililəri bu ərazidə cəmləşmişdir.
Bu zəngin tarixi-mədəni irsin qorunması məqsədilə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1989-cu il tarixli qərarı ilə "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu təsis edilmişdir. (Bəzi mənbələrdə daha gec tarix də göstərilə bilər, lakin ilkin təşəbbüs bu dövrə aiddir). Qoruğun sərhədləri və statusu müstəqillik dövründə müvafiq qanunvericilik aktları ilə təsdiqlənmişdir.
Coğrafiyası
Qoruq Qazax rayonunun cənub-qərbində, əsasən Aveydağ dağ silsiləsini əhatə edir. Aveydağ Kiçik Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq qollarından biridir və meşəlik, qayalıq relyefi ilə seçilir. Dağın ən yüksək nöqtələrindən biri olan Aveydağ zirvəsi (təqr. 924 m) eyniadlı monastır kompleksinə ev sahibliyi edir. Qoruğun ərazisi həm tarixi abidələrlə, həm də özünəməxsus təbiəti, flora və faunası ilə zəngindir.
Qoruq ərazisindəki əsas abidələr
"Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun ərazisində müxtəlif dövrlərə aid yüzdən çox arxeoloji və memarlıq abidəsi qeydə alınmışdır. Ən mühüm abidələrə aşağıdakılar daxildir:
- Damcılı mağarası (Paleolit-Neolit): Dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə. Qafqazda qədim daş dövrü mədəniyyətlərinin öyrənilməsi üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edən mağara-düşərgə.
- Alban məbədi (Aveydağ) (V–XIII əsrlər): Ölkə əhəmiyyətli memarlıq abidəsi. Aveydağın zirvəsində yerləşən, iki kilsə, sovməə və qala divarlarından ibarət olan monastır kompleksi. Qafqaz Albaniyası dövrü memarlığının izlərini daşıyır.
- Didivan qülləsi (VI–VII əsrlər): Ölkə əhəmiyyətli memarlıq abidəsi. Xanlıqlar kəndi yaxınlığında yerləşən, müdafiə və gözətçi məqsədi daşıyan dairəvi qüllə.
- Atəşpərəstlər daxması yaşayış yeri (e.ə. VI əsr?): Ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə. Xanlıqlar və Köçəsgər kəndləri arasında yerləşən, adı atəşpərəstliklə bağlı olduğu ehtimal edilən, lakin tam tədqiq edilməmiş yaşayış yeri.
- Daş Salahlı kurqanı (Tunc dövrü): Ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə. Daş Salahlı kəndi yaxınlığında yerləşən kurqan.
- Bərkin Ağzı yaşayış yeri (Tunc/Dəmir dövrü): Ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə.
- Qanlı Töyrə yaşayış yeri (Tunc/Dəmir dövrü): Ölkə əhəmiyyətli arxeoloji abidə.
- Damcılı bulağı (XIX əsr?): Yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi. Damcılı mağarasına yaxın ərazidə yerləşən tarixi bulaq.
- Çoxsaylı kurqanlar: Yovşanlıtəpə kurqanları, , Daşlı çökək kurqanları və digər Tunc və Dəmir dövrlərinə aid kurqan qrupları.
- Süni mağaralar: Bölgədə insan əli ilə yaradılmış və müxtəlif məqsədlər (yaşayış, sığınacaq, dini) üçün istifadə edildiyi ehtimal olunan süni mağaralar.
- Qalaçalar və digər yaşayış yerləri: , Daşlı çökək yaşayış yeri və digər qədim məskənlərin qalıqları.
Əhəmiyyəti
"Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu Azərbaycanın və Qafqazın qədim və orta əsr tarixinin öyrənilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Qoruq ərazisindəki abidələr:
- Bəşəriyyətin ən qədim məskunlaşma izlərindən olan Paleolit dövrü düşərgələrini əhatə edir (Damcılı mağarası).
- Neolit, Eneolit, Tunc və Dəmir dövrlərinin ardıcıl mədəni təbəqələrini və abidələrini (yaşayış yerləri, kurqanlar) özündə cəmləşdirir.
- Qafqaz Albaniyası dövrü xristian memarlığının nadir nümunələrini (Avey monastırı) və müdafiə tikililərini (Didivan qülləsi) qoruyur.
- Bölgənin etno-mədəni tarixini, qədim inanclarını və təsərrüfat həyatını araşdırmaq üçün zəngin material verir.
- Elmi tədqiqat və turizm üçün böyük potensiala malikdir.
Fəaliyyəti və müasir vəziyyəti
Qoruq Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən idarə olunur. Qoruğun əsas fəaliyyət istiqamətləri abidələrin mühafizəsi, qeydiyyatı, elmi tədqiqi, bərpası və təbliğidir. Ərazidə vaxtaşırı monitorinqlər keçirilir, bəzi abidələrdə konservasiya işləri aparılması planlaşdırılır.
Bununla yanaşı, qoruq ərazisindəki bir çox abidə, xüsusilə açıq havada yerləşən arxeoloji abidələr və qədim memarlıq qalıqları təbii aşınmaya və iqlim təsirlərinə məruz qalır. Bəzi abidələr (məsələn, Avey monastırı) təcili konservasiya və bərpa tədbirlərinə ehtiyac duyur. Qoruğun turizm potensialının tam reallaşdırılması üçün infrastrukturun inkişaf etdirilməsi də vacib məsələlərdəndir.
İstinadlar
- Авеј Девләт Тарихи-Мәдәнијјәт Горуғу (Avey Dövlət Tarixi-Mədəniyyət Qoruğu) // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы (Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası). Ek. Bakı. 1987. səh. 16. (ASE-dəki məlumat qoruğun yaradılma ərəfəsinə işarə edir, rəsmi sənəd daha dəqiqdir)
- "Qoruqlar". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti. İstifadə tarixi: 2024-08-10.
- Seyidov, Abbas; Baxşəliyev, Vəli, redaktorlar Azərbaycanın qərb rayonlarında müxtəlif dövr arxeoloji abidələrin elektron qeydiyyatı və xəritələşməsi. Bakı: Elm və təhsil. 2012. 223–240. İstifadə tarixi: 2024-08-10.
- Hüseynov, Məmmədəli. Azərbaycan arxeologiyası: Daş dövrü. Bakı: Elm nəşriyyatı. 1975. 30–36.
- Baxşəliyev, Vəli. Azərbaycan arxeologiyası (Ali məktəb tələbələri üçün vəsait). I cild. Bakı: Elm. 2007. 138–145, 188–195. ISBN .
- Мамедова, Гюльчохра, Зодчество Кавказской Албании, Баку: Чашыоглу, 2004, 98–99
- "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı". Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. 2015-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-10.
- Анохин, Г. И. По Агстевской долине // Малый Кавказ. М.: Физкультура и спорт. 1981. 85–87.
- Мамед-заде, К. М. Строительное искусство Азербайджана (с древнейших времён до XIX века). Баку: Элм. 1983. səh. 31.
- "Qazaxın "Avey" Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunda elmi tədqiqatlar davam etdirilir". AZƏRTAC. 2022-08-29. İstifadə tarixi: 2024-08-10.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti — Qoruqlar
- Avey Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğu — Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugu Azerbaycan Respublikasinin Qazax rayonu erazisinde Aveydag dag silsilesi ve ona bitisik erazilerde yerlesen xususi muhafize olunan tarixi erazi Qoruq bolgenin zengin arxeoloji memarliq ve tebiet abidelerini qorumaq tedqiq etmek ve teblig etmek meqsedile yaradilmisdir Qorugun erazisi Paleolit dovrunden Orta esrlere qeder genis bir tarixi dovru ehate eden coxsayli abidelerle zengindir TarixiAveydag ve etraf eraziler qedim dovrlerden insanlarin meskunlasdigi esas yasayis merkezlerinden biri olmusdur Burada yerlesen Damcili magarasinda aparilan arxeoloji tedqiqatlar neticesinde Orta Paleolit dovrunden Neolit dovrune qeder insan fealiyyetinin izleri askar edilmisdir Sonraki dovrlerde de erazi oz strateji ve medeni ehemiyyetini saxlamis Tunc ve Demir dovrlerine aid kurqanlar yasayis yerleri hemcinin Orta esrlere aid Qafqaz Albaniyasi dovru mebedleri ve mudafie tikilileri bu erazide cemlesmisdir Bu zengin tarixi medeni irsin qorunmasi meqsedile Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin 1989 cu il tarixli qerari ile Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugu tesis edilmisdir Bezi menbelerde daha gec tarix de gosterile biler lakin ilkin tesebbus bu dovre aiddir Qorugun serhedleri ve statusu musteqillik dovrunde muvafiq qanunvericilik aktlari ile tesdiqlenmisdir CografiyasiQoruq Qazax rayonunun cenub qerbinde esasen Aveydag dag silsilesini ehate edir Aveydag Kicik Qafqaz sira daglarinin simal serq qollarindan biridir ve meselik qayaliq relyefi ile secilir Dagin en yuksek noqtelerinden biri olan Aveydag zirvesi teqr 924 m eyniadli monastir kompleksine ev sahibliyi edir Qorugun erazisi hem tarixi abidelerle hem de ozunemexsus tebieti flora ve faunasi ile zengindir Qoruq erazisindeki esas abideler Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugunun erazisinde muxtelif dovrlere aid yuzden cox arxeoloji ve memarliq abidesi qeyde alinmisdir En muhum abidelere asagidakilar daxildir Damcili magarasi Paleolit Neolit Dunya ehemiyyetli arxeoloji abide Qafqazda qedim das dovru medeniyyetlerinin oyrenilmesi ucun mustesna ehemiyyet kesb eden magara duserge Alban mebedi Aveydag V XIII esrler Olke ehemiyyetli memarliq abidesi Aveydagin zirvesinde yerlesen iki kilse sovmee ve qala divarlarindan ibaret olan monastir kompleksi Qafqaz Albaniyasi dovru memarliginin izlerini dasiyir Didivan qullesi VI VII esrler Olke ehemiyyetli memarliq abidesi Xanliqlar kendi yaxinliginda yerlesen mudafie ve gozetci meqsedi dasiyan dairevi qulle Atesperestler daxmasi yasayis yeri e e VI esr Olke ehemiyyetli arxeoloji abide Xanliqlar ve Kocesger kendleri arasinda yerlesen adi atesperestlikle bagli oldugu ehtimal edilen lakin tam tedqiq edilmemis yasayis yeri Das Salahli kurqani Tunc dovru Olke ehemiyyetli arxeoloji abide Das Salahli kendi yaxinliginda yerlesen kurqan Berkin Agzi yasayis yeri Tunc Demir dovru Olke ehemiyyetli arxeoloji abide Qanli Toyre yasayis yeri Tunc Demir dovru Olke ehemiyyetli arxeoloji abide Damcili bulagi XIX esr Yerli ehemiyyetli memarliq abidesi Damcili magarasina yaxin erazide yerlesen tarixi bulaq Coxsayli kurqanlar Yovsanlitepe kurqanlari Dasli cokek kurqanlari ve diger Tunc ve Demir dovrlerine aid kurqan qruplari Suni magaralar Bolgede insan eli ile yaradilmis ve muxtelif meqsedler yasayis siginacaq dini ucun istifade edildiyi ehtimal olunan suni magaralar Qalacalar ve diger yasayis yerleri Dasli cokek yasayis yeri ve diger qedim meskenlerin qaliqlari Ehemiyyeti Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugu Azerbaycanin ve Qafqazin qedim ve orta esr tarixinin oyrenilmesi baximindan mustesna ehemiyyete malikdir Qoruq erazisindeki abideler Beseriyyetin en qedim meskunlasma izlerinden olan Paleolit dovru dusergelerini ehate edir Damcili magarasi Neolit Eneolit Tunc ve Demir dovrlerinin ardicil medeni tebeqelerini ve abidelerini yasayis yerleri kurqanlar ozunde cemlesdirir Qafqaz Albaniyasi dovru xristian memarliginin nadir numunelerini Avey monastiri ve mudafie tikililerini Didivan qullesi qoruyur Bolgenin etno medeni tarixini qedim inanclarini ve teserrufat heyatini arasdirmaq ucun zengin material verir Elmi tedqiqat ve turizm ucun boyuk potensiala malikdir Fealiyyeti ve muasir veziyyetiQoruq Medeni Irsin Qorunmasi Inkisafi ve Berpasi uzre Dovlet Xidmeti terefinden idare olunur Qorugun esas fealiyyet istiqametleri abidelerin muhafizesi qeydiyyati elmi tedqiqi berpasi ve tebligidir Erazide vaxtasiri monitorinqler kecirilir bezi abidelerde konservasiya isleri aparilmasi planlasdirilir Bununla yanasi qoruq erazisindeki bir cox abide xususile aciq havada yerlesen arxeoloji abideler ve qedim memarliq qaliqlari tebii asinmaya ve iqlim tesirlerine meruz qalir Bezi abideler meselen Avey monastiri tecili konservasiya ve berpa tedbirlerine ehtiyac duyur Qorugun turizm potensialinin tam reallasdirilmasi ucun infrastrukturun inkisaf etdirilmesi de vacib meselelerdendir IstinadlarAveј Devlәt Tarihi Mәdәniјјәt Gorugu Avey Dovlet Tarixi Medeniyyet Qorugu Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasy Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi Ek Baki 1987 seh 16 ASE deki melumat qorugun yaradilma erefesine isare edir resmi sened daha deqiqdir Qoruqlar Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi yaninda Medeni Irsin Qorunmasi Inkisafi ve Berpasi uzre Dovlet Xidmeti Istifade tarixi 2024 08 10 Seyidov Abbas Baxseliyev Veli redaktorlar Azerbaycanin qerb rayonlarinda muxtelif dovr arxeoloji abidelerin elektron qeydiyyati ve xeritelesmesi Baki Elm ve tehsil 2012 223 240 Istifade tarixi 2024 08 10 Huseynov Memmedeli Azerbaycan arxeologiyasi Das dovru Baki Elm nesriyyati 1975 30 36 Baxseliyev Veli Azerbaycan arxeologiyasi Ali mekteb telebeleri ucun vesait I cild Baki Elm 2007 138 145 188 195 ISBN 978 9952 426 07 5 Mamedova Gyulchohra Zodchestvo Kavkazskoj Albanii Baku Chashyoglu 2004 98 99 Azerbaycan Respublikasi erazisinde dovlet muhafizesine goturulmus dasinmaz tarix ve medeniyyet abidelerinin ehemiyyet derecelerine gore bolgusunun tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin Qerari Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi 2015 12 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 08 10 Anohin G I Po Agstevskoj doline Malyj Kavkaz M Fizkultura i sport 1981 85 87 Mamed zade K M Stroitelnoe iskusstvo Azerbajdzhana s drevnejshih vremyon do XIX veka Baku Elm 1983 seh 31 Qazaxin Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugunda elmi tedqiqatlar davam etdirilir AZERTAC 2022 08 29 Istifade tarixi 2024 08 10 Hemcinin baxQazax rayonunun tarix ve medeniyyet abideleri Aveydag Damcili magarasi Avey monastiriXarici kecidlerAzerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi yaninda Medeni Irsin Qorunmasi Inkisafi ve Berpasi uzre Dovlet Xidmeti Qoruqlar Avey Dovlet Tarix Medeniyyet Qorugu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet Nazirliyi