Firəngiz Əlizadə

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə (28 may 1947(1947-05-28), Bakı) — Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvü (1974), Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1990), professor (1998), Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti (2000), AMEA-nın müxbir üzvü (2017), UNESCO-nun "Sülh artisti" (2007), "Şöhrət" (2007), "Şərəf" (2017) ordenləri laureatı, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi Himayəçilik Şurasının üzvü. Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının VIII (2007), IX (2012) və X (2019) qurultaylarında sədr vəzifəsinə seçilmişdir.

Firəngiz Əlizadə

Ümumi məlumatlar

Doğum tarixi

28 may 1947 (74 yaş)

Doğum yeri

Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ

Vətəndaşlığı

SSRİ→
Azərbaycan

Milliyyəti

azərbaycanlı

Musiqiçi məlumatları

Fəaliyyəti

bəstəkar, pianoçu, musiqişünas

Fəaliyyət illəri

1970–indiyə kimi

Janr

opera

Musiqi aləti

fortepiano

Təhsili

Üzeyir Hacıbəyov adına Bakı Musiqi Akademiyası

Mükafatları

Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Firəngiz Əlizadə müasir Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin dünya miqyasında ən tanınmış simalarındandır. Onun əsərləri xarici ölkələrdə ən böyük konsert və teatr səhnələrində, beynəlxalq festivallarda dünya şöhrətli ifaçılar tərəfindən səsləndirilir. Onun musiqiləri milyonlarla xarici dinləyici tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanaraq beynəlxalq arenada şöhrət qazanmışdır.

Həyatı

Firəngiz Əliağa qızı Əlizadə 1947-ci il mayın 28-də Bakıda anadan olmuşdur. İlk musiqi təhsilini Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdində xüsusi istedadlı uşaqlar üçün orta ixtisas musiqi məktəbində almışdır. Daha sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında bəstəkarlıq və fortepiano ixtisasları üzrə təhsil almışdır. Həm bəstəkarlıq (1972-ci il, professor Qara Qarayevin sinfi), həm də fortepiano ixtisası üzrə (1970-ci il, professor Urfan Xəlilovun sinfi) konservatoriyanı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 1970-ci ildən Azərbaycan Dövlət Konservatoriysında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmağa başlamış, 1972–1974-cü illər ərzində Qara Qarayevin assistenti kimi çalışmışdır. F.Əlizadə 1994-cü ildə dissertasiya müdafiə edərək, sənətşünaslıq namizədi elmi dərəcəsinə, 1998-ci ildə professor elmi adına layiq görülmüşdür.

Fəaliyyəti

1992-ci ildə F.Əlizadəyə Türkiyə dövləti tərəfindən "Boş beşik" baletinin yaradılması sifariş olunmuşdur. Həmin əsər Mersin Opera və Balet Teatrının açılışı münasibəti ilə 3 yanvar 1993-cü ildə səhnəyə qoyulmuşdur. 1998-ci ilə qədər F.Əlizadə Mersin Opera və Balet Teatrında və Mersin Konservatoriyasında professor vəzifəsində çalışmışdır.

1999-cu ildə isə o, Almaniyaya, Berlin İncəsənət Akademiyasının ("Akademie der Künste") professoru vəzifəsinə dəvət olunmuşdur. 2007-ci ilə kimi burada bəstəkar, pianoçu və dirijor kimi fəaliyyət göstərmişdir.

F.Əlizadə 1974-cü ildən SSRİ və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının üzvüdür. 1979-cu ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin katibi olmuşdur. 2007-ci ildən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri seçilmiş və bu günə kimi həmin vəzifədə fəaliyyətini davam etdirir.

F.Əlizadənin fəaliyyəti çoxşaxəli və genişdir. F.Əlizadə bir bəstəkar, pianoçu, musiqişünas, pedaqoq, dirijor, musiqi-ictimai xadim kimi beynəlxalq aləmdə böyük nüfuz qazanmışdır. Bir pianoçu kimi o, Arnold Şönberq, Alban Berq, Anton Vebern, Paul Hindemit, Olivye Messian, Con Keyc, C.Kramb kimi bəstəkarların əsərlərinin ölkəmizdə ilk dəfə ifa edib və onların tanıdılmasında mühüm rol oynamışdır. O, bir çox Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərinin ilk ifaçısı olmuşdur. Öz əsərlərinin təqdimatında da o, həm pianoçu, həm də dirijor kimi çıxış edir. Bakıda ilk "Müasir Musiqi" Festivallarının təşkilatçılarından biridir (1986–1991).

F.Əlizadə öz yaradıcılığı ilə milli mədəniyyətimizi Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox uzaqlarda parlaq şəkildə təmsil edir. Onun əsərləri bir çox xarici ölkələrdə ifa olunmuş, o, həmin ölkələrin "composer in residence" (ölkənin rəsmi bəstəkarı) fəxri tituluna layiq görülmüşdür.

F.Əlizadə müxtəlif janrlarda bir sıra musiqi əsərlərinin müəllifidir: "İntizar", "Sənin adın Dənizdir", "Ağ atlı oğlan" operaları, "Boş beşik" və "Stadt-Graniza" baletləri, "Habilsayağı", "Muğamsayağı", "Oazis", "Dərviş", "Abşeron" – müxtəlif ifaçılıq tərkibi üçün instrumental əsərlər, "Silk road" Konserti, violonçel və orkestr üçün Konsert "Mərsiyə", böyük simfonik orkestr üçün "İthaf", "Nağıllar" və s. əsərlər.

Son illərdə xarici ölkələrin musiqi kollektivlərinin sifarişi ilə yazılmış və ifa olunmuş əsərlərdən: Violonçel üçün "Oyan!" (Paris, Fransa, 2005), Kvintet üçün "Xəzər" (Nyu-York, ABŞ, 2006), Fleyta, klarnet, skripka və zərb alətləri üçün "Atəş" (Sietl, ABŞ, 2006); "Optical İdentity" baleti (Sinqapur, 2007); Misteriya "Al Kamandjaty" (Roma, İtaliya, 2007), Skripka üçün "Dastan" (Auqsburq, Almaniya, 2007), Hazırlanmış fortepiano, violonçel və kamera orkestri üçün "Dəniz" (Bern, İsveçrə, 2008), "Your name means the Sea" operası (Hyuston, ABŞ, 2011), Xanəndə, flamenko ifaçısı və ansambl üçün "Mugflagamenco" (Amsterdam, Hollandiya, 2011), Skripka və fortepiano üçün "İmpuls" (ABŞ, 2012), Fortapiano üçün "Landscape" (Fransa, 2012), qarışıq kvartet üçün "Schwindende Schönheit" (Münhen, 2016), kamera orkestri və zərb alətləri üçün "Harmony" (Los-Anceles, ABŞ, 2019) və s. qeyd etmək olar.

2017-ci ildə XIV əsr Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin ölümünün 600 illiyi münasibətilə UNESCO-da keçirilən tədbirdə "Nəsimiyə ithaf" baleti tamaşaya qoyulmuşdur. 2017-ci ildə Amsterdamın "Consertgebouw" konsert təşkilatının sifarişi ilə yazılan solist, xor və simfonik orkestr üçün "Nasimi-Passion" əsərinin premyerası baş tutmuşdur.

2019-cu ildə İmadəddin Nəsiminin anadan olmasının 650 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən elan olunmuş "Nəsimi ili" çərçivəsində Bakıda F.Əlizadənin "Nasimi-Passion" əsəri vokal-xoreoqrafik tamaşa kimi Heydər Əliyev Sarayında səhnəyə qoyulmuşdur.

İctimai fəaliyyəti

Firəngiz Əlizadə respublikanın musiqi-ictimai həyatında önəmli rolu olan görkəmli musiqi xadimidir. O, Heydər Əliyev Fondunun rəhbərliyi ilə keçirilən I (2009), II (2011), III (2013), IV (2015) və V (2018) "Muğam Aləmi" ("Space of Mugham") Beynəlxalq Musiqi Festivalının, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının layihəsi əsasında Şəki şəhərində keçirilən I–X (2010–2019) "İpək yolu" Beynəlxalq Musiqi Festifalının bədii rəhbəri kimi, həmçinin, "Üzeyir dünyası" layihəsinin koordinatoru və baş redaktoru kimi səmərəli fəaliyyət göstərir.

8 fevral 2015-ci ildə Firəngiz Əlizadənin əsərlərinin də daxil olduğu Amerikalı ulduz skripkaçı Hillari Hanın (ing. Hillary Han) "Deutsche Grammofon" albomu "Qremmi" mükafatına layiq görülüb. Azərbaycanlı bəstəkarın əsərlərinin çoxluq təşkil etdiyi albom "İlin ən yaxşı kamera musiqisi" nominasiyasının qalibi seçilib.

2019-cu ildə dünyanın nüfuzlu təşkilatlarından biri olan "Aga Khan Foundation" tərəfindən "Aga Khan Music Award — 2019" (creation) Belnəlxalq Musiqi mükafatına layiq görülmüşdür. Bu mükafat dünyada ilk dəfə olaraq, bəstəkarlıq sənəti üzrə təsis olunmuşdur və "Nəsimi İlahiləri" ("Nasimi Passion") əsərinə görə F.Əlizadəyə — 2019-cu il aprelin 1-də Portuqaliyanın Prezidenti Marselo Rebelo, Ağa Xan Fondunun prezidenti, zati-aliləri Ağa xan və şahzadə Amin tərəfindən Lissabonda keçirilən təntənəli mərasimdə təqdim olunmuşdur.

Təltif və mükafatları

"Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı — 28 oktyabr 2000
"Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı — 31 dekabr 1990
"Şərəf" ordeni — 22 may 2017
"Şöhrət" ordeni — 25 may 2007
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)" yubiley medalı — 2018
UNESCO-nun "Sülh artisti" fəxri adı — 2007
"Uğur" mükafatı — 2010
"Zirvə" mükafatı — 2011
AMEA-nın "Üzeyir Hacıbəyli" mükafatı — 2016
"The First" mükafatı — 2017
"Aga Khan Music Awards — 2019" (creation) laureatı — 2019

Əsərləri

Sonata № 1 — piano üçün (Alban Berqin xatirəsinə ithaf olunub). İlk ifa: 1970, Bakı, Azərbaycan.
Simfoniya. 1976.
"Vətən haqqında nəğmələr" — oratoriya (Nəbi Xəzrinin sözlərinə). İlk ifa: 1976, Bakı.
"Fantaziya" — orqan üçün. 1977. İlk ifa: 1978, Bakı.
Simli kvartet. İlk ifa: 1978, Tbilisi, Gürcüstan.
"Monoloq" — violonçel və zərb alətləri üçün. İlk ifa: 1979, Bakı.
"Habil Sayağı" – violonçel və fortepiano üçün. İlk ifa: 1979, Leninqrad, Rusiya.
"Komsomol odası" – xor və simfonik orkestr üşün (Davud Nəsibin sözlərinə). 1982, Bakı.
"Ağ atlı oğlan haqqında əfsanə" – rok-opera. 1982.
"Kvartet-Poema" – klarnet, skripka və iki zərb aləti üçün. İlk ifa: 1983, Bakı.
Simfoniya, ikinci redaksiya. 1984.
"Üç akvarel" – vokal silsilə (Nigar Rəfibəylinin sözlərinə). İlk ifa: 1987, Bakı.
"Zu den Kindertotenliedern" (Qustav Malerin xatirəsinə ithaf olunub). İlk ifa: 1989, Zürix, Almaniya.
"Music for Piano" ("Piano üçün musiqi"). İlk ifa: 1989, Los-Anceles, ABŞ.
"Dilogiya II". İlk ifa: 1990, Zürix, İsveçrə.
Sonata № 2 – piano üçün. İlk ifa: 1990, Heydelberq, Almaniya.
"From Japanese Poetrie" ("Yapon poeziyasından") — vokal silsilə, 3 ifaçı: soprano,fleyta, piano/vibrafon/çelesta üçün. (İ.Takubokunun sözlərinə). 1990. İlk ifa: 1995, Bern, İsveçrə.
"Crossing-I" ("Çarpazlaşma-I") – 2 ifaçı: klarnet və vibrafon/klavesin üçün. 1991. İlk ifa: 1995, Bern, İsveçrə.
"Crossing-II" ("Çarpazlaşma-II") – 11 ifaçı üçün. 1992. İlk ifa: 1995, Bern, İsveçrə.
"Boş beşik" – iki pərdəli balet (Nicat Cüməlinin poeması əsasında). 1993, Mersin, Türkiyə.
"Muğam Sayağı" (3 saylı simli kvartet) — simli kvartet, zərb alətləri və sintezator üçün. 1993, Nyu-York, ABŞ
"Phantasie" – solo gitara üçün. İlk ifa: 1994, Wintetur, Almaniya.
"Miraj" ("İpək yolu" silsiləsindən) – ud və kamera ansamblı üçün. İlk ifa: 1998, Amsterdam, Niderland.
"Azərbaycan pastoralı" – fleyta, iki gitara və zərb alətləri üçün. 1998, Luqano, İsveçrə.
"Strum und Drang" – simfonik orkestr üçün. 1998, Köln, Almaniya.
"Aşk havası" ("İpək yolu" silsiləsindən) – solo violonçel üçün. 1998. Tallin, Estoniya
"Oasis" (4 saylı simli kvartet; "İpək yolu" silsiləsindən) – simli kvartet və maqnit yazısı üçün. 1999, Qlazqo, Şotlandiya.
"Silk road" Konserti – zərb alətləri və kamera orkestri üçün. 1999, Lüsern, İsveçrə.
"İtirilmiş zaman axtarışında" ("İn Search of Lost Time") – soprano və kamera orkestri üçün (müəllifin sözlərinə). 1999, Orhus, Danimarka.
"Власть красоты" – romans, tenor və simli kvartet üçün. (A.S.Puşkinin sözlərinə). 1999, Sankt-Peterburq, Rusiya.
"Ölümsüzlüyə səyahət" oratoriyası – bariton, xor və simfonik orkestr üçün (Nazim Hikmətin sözlərinə). 1999, Lüsern, İsveçrə.
"Gottes ist der Orient" – xor, orqan, arfa və zərb alətləri üçün (Azərbaycan şairlərinin sözlərinə və V.Hötenin "Şərq-Qərb Divanı" poeması əsasında. Azərb. və alman dillərində). İlk ifa: 2000, Köln, Almaniya.
"Dərviş" septeti — qiraətçi, solo violonçel və ansambl üçün. 2000. İlk ifa: 2001, Votersen, Almaniya ("Schleswig Holstein" Musik Festival).
"Abşeron" kvinteti – piano (prepare) və simli kvartet üçün. 2001, Paris, Fransa.
"Du Don De Sol" – balet. "Absheron Quintet" əsərinin musiqisi əsasında, Paulo Ribieronun xoreoqraflığı ilə "Kronos Quartet" və müəllifin ifasında. "Arseni Tarkovskinin kino dünyası" baleti. Portuqaliya, Lissabon. 2002/2003.
"Bayatılar" – "Hilliard" ansamblı üçün (kişilərdən ibarət vokal kvartet). 2001, Bonn, Almaniya.
"Dəyişmə" – iki arfa və maqnit yazısı üçün. 2001, İstanbul, Türkiyə.
Konsert – marimba və simli orkestr üçün. 2001. İlk ifa: 2002, Ştutqard, Almaniya, (III Beynəlxalq Marimba Müsabiqəsi)
"Stadt Graniza". Balet. İlk ifa: 2001, Berlin, Almaniya
"Mərsiyə" – violonçel və simfonik orkestr üçün Konsert. 2002, Lissabon, Portuqaliya.
"Nağıllar" – böyük simfonik orkestr üçün. 2002, Lüsern, İsveçrə.
"Metamorphoses"("Şüştər") – 12 violonçel üçün. 2002, Berlin, Almaniya.
"Song of Azerbaijan" – balet. "Muğam Sayağı" əsərinin musiqisi əsasında, "Kronos Quartet"in ifasında, "Pearl Lang" Balet Company. Broadway, New-York, ABŞ. 2000/2003.
"İthaf" – böyük simfonik orkestr üçün. 2003, Bakı, Azərbaycan.
"Sabah" – violin, violonçel, bifa (çin aləti) və hazırlanmış royal üçün. İlk ifa: 2003, San-Dieqo, ABŞ. "Aspen" festivalı.
"Yanar Dağ" – violonçel və bayan üçün. 2003, Zermatt, İsveçrə.
"One" – fin xoreoqrafik qrupunun baleti, Helsinki, 2003/2005.
"Zikr" – Avropa, Asiya və Qafqaz musiqi alətlərindən ibarət "Atlas" orkestri üçün. (İ.Nəsiminin sözlərinə). 2004, Amsterdam, Niderland (Concertgebow).
"Impromptus" – trio (violin, violonçel və fortepiano üçün). 2004, Dublin, İrlandiya. ("Bantri" Festivalı)
"İn Search of…" ("Axtarışda…") – simli kvartet üçün. İlk ifa: 2005, Amsterdam, Niderland.
"Vorgefrühl" ("Öncə sezmə…") – solo violonçel və nəfəsli alətlər kvinteti üçün. 2005, Münhen, Almaniya.
"Dəyişmə II" – kontrabas, tabla (hind zərb aləti) və simli kamera orkestri üçün. 2005, Osnabrük, Almaniya.
"Impromptu-Crossings" – hazırlanmış fortepiano (solo), 5 azərbaycan xalq çalğı alətləri və kamera orkestri üçün. 2005, Paris, Fransa ("UNESCO" qərargahı səhnəsi).
"Oyan!" – solo violonçel üçün. VIII M.Rostropoviç Beynəlxalq Müsabiqəsi. 2005, Paris, Fransa.
"Xəzər" – kvintet (simli kvartet və piano). 2006, Nyu-York, ABŞ ("Focus" Festivalı).
"Atəş" – fleyta, klarnet, violin, violonçel və zərb alətləri üçün. 2006, Sietl, ABŞ ("Icebreaker III: Caucasus" Festivalı)
"First words" ("İlk sözlər") – soprano, klarnet, fortepiano və maqnit lent yazısı üçün. 2006, Turin, İtaliya.
"Optical Identity". Balet. İlk tamaşa: 2007, Sinqapur; "Sinqapur İncəsənət Festivalı", 2007/2009.
"Al Kamandjaty". Misteriya. İlk tamaşa: 2007, Roma, İtaliya.
"İntizar" ("Qarabağnamə") – 2 pərdəli opera. İlk tamaşa: 2007, Bakı, Azərbaycan, ADOBT.
"Dəniz" – hazırlanmış fortepiano, violonçel və kamera orkestri üçün. 2008, Bern, İsveçrə.
"Dastan" – solo violin üçün. Leopold Mosart adına Beynəlxalq Müsabiqə. 2009, Auqsburq, Almaniya.
"Your name means the Sea" ("Sənin adın Dənizdir") — opera. İlk ifa: 2011, Hyuston, ABŞ (Houston Grand Opera).
"Mugflagamenco" – xanəndə, flamenko ifaçısı və ansambl üçün. 2011, Amsterdam, Niderland.
"Impulse" – violin və fortepiano üçün. İlk ifa: Hillary Hahn, 2012, Rio de Janeyro, Braziliya; 2013, İstanbul, Türkiyə.
"Landscape" ("Mənzərə") – fortepiano üçün. 2012, Qalyar, Fransa.
"Party Piece" – "John Cage-100" layihəsi. Miller Theater. 2013, Nyu-York, ABŞ.
"Duo of accordance" – klarnet və violonçel üçün. (Prof. Yulius Bergerin 60 illiyinə). 2014, Auqsburq, Almaniya.
"Syrius" – solo marimbafon üçün. (Evelyn Glenny — 50). 2015, London, Böyük Britaniya.
"Trance" – balet. İlk ifa: 2015, Coburg, Almaniya, Landestheater Coburg – 2015–2016 mövsümü ərzində 11 tamaşa (F.Əlizadənin müxtəlif əsərləri əsasında).
"Oyan!" – performance. Aga Khan "İslam mədəniyyəti" muzeyinin açılış mərasimi. 2016, Toronto, Kanada.
"Çal udi bu axşam" – xor kollektivi üçün. "Mahnıdan Şarkıya" layihəsi. 2015. Bakı – Ankara.
"Bu dağda maral gəzər" – xalq mahnısı mövzusunda variasiyalar. "Utopik" kamera ansamblı üçün. 2015, Nant, Fransa.
"Schwindende Schönheit". Palmiraya həsr edilir. "Sonorrizonte" ansamblı. 2016, Münhen, Almaniya.
"Rəqs" – "Kronos" kvarteti üçün. 2016, San-Fransisko, ABŞ.
"Прощай, позабудь" – romans, bariton və fortepiano üçün (İ.Brodskinin sözlərinə). Peter Schöne (bariton) – Martyn Schulz (fortepiano). 2016, Bad Kissingen Festivalı, Almaniya.
"Nympheas. Les Nuagres" — solo violonçel və ansambl üçün. (Klod Monenin rəsm əsəri üzrə). 2017, Giverny, Fransa.
"Nəsimiyə ithaf" – vokal-xoreoqrafik tamaşa, Nəsiminin ölümünün 600 illiyinə həsr olunub. 2017, UNESCO, Paris.
"NASİMİ-Passion" – solo-bariton, xor və simfonik orkestr üçün. 2017, Amsterdam, Niderland, "Concertgebouw".
"Spring morning in Baku" — "ZoFo" fortepiano dueti üçün. (Səttar Bəhlulzadənin rəsm əsəri üzrə). 2018, Nyu York, ABŞ.
"Harmony" – fortepiano, zərb alətləri və kamera orkestri üçün. "iPalpiti" Festivalı. İlk ifa: 2019, Los-Anceles, ABŞ (Walt Disney Concert Hall).
"Nasimi-Passion" – vokal-xoreoqrafik tamaşa.Nəsiminin anadan olmasının 650 illik yubileyinə həsr olunub. 2019, Bakı.

Kitablar

Qara Qarayev fotoalbomu /Q.Qarayevin 80-illiyinə həsr edilib/ (azərb., ing. və rus dillərində). B., 1997;
Azərbaycanın simfonik musiqisi. B., "Şur", 1998.

Məqalələri

Almaniyanın MGG (Die Musik in Geschichte und Gegenwart) ensiklopediyası üçün Qara Qarayev haqqında məqalə. Deutschland, Barenreiter-Verlag, 2004.
"Muğamat sənəti dünya musiqisi aləmində" (azərb., rus, ing. dillərində) Bakı, "Muğam" jurnalı № 1, 2007.
"Multikulturalizm ideyaları Azərbaycan bəstəkarlarının əsərlərində". Elmi məqalə. Multikulturalizm mərkəzinin dərsliklərində (2018–2019).

Layihələr

"Muğam Aləmi" ("Space of Mugham") Beynəlxalq Musiqi Festivalı. Bədii rəhbər (2009, 2011, 2013, 2015, 2018);
Şəki "İpək Yolu" Beynəlxalq Musiqi Festivalı. Bədii rəhbər (2010–2019);
A.Petrov adına Beynəlxalq bəstəkarlar müsabiqəsi. Münsiflər heyətin Sədri. Sankt-Peterburq (Rusiya Federasiyası — 2014, 2016, 2018);
"Энциклопедия азербайджанского мугама". Koordinator və baş redaktor (2014).
"Üzeyir dünyası" Heydər Əliyev Fondunun nəşr etdiyi layihənin koordinatoru və baş redaktoru.