fbpx
Wikipedia

Farmakoqnoziya

September 07, 2023

Farmakoqnoziya — bitki və digər mənşəli dərman xammallarını və belə xammalın emalı məhsullarını öyrənən əsas əczaçılıq elmlərindən biri.

Diskorides’ Materia Medika, təq. 1334 nüsxəsi ərəbcə, müxtəlif bitkilərin müalicəvi xüsusiyyətlərini təsvir edir.

Təsviri Redaktə

Farmakoqnoziya ayrıca bir elm kimi XIX-cu əsrdə yaranmışdır (dərman elmi Materia medikadan (lat.) ayrılaraq).

"Farmakoqnoziya" sözü iki yunan sözündən ibarətdir: φάρμακον, pharmakon (dərman) və γνῶσις gnosis (bilik) və ya latın feli cognosco (con, "ilə" və , "bilmək"; özü yunan γι( γι) feli ilə bağlıdır. γ)νώσκω, gi(g)nósko, yəni "Mən bilirəm, dərk edirəm"), "konseptuallaşdırmaq" və ya "tanımaq" deməkdir.

"Farmakoqnoziya" termini ilk dəfə 1811-ci ildə Avstriyalı həkimi Şmidt və 1815-ci ildə Anotheus Seidler tərəfindən "Analekta Pharmacognostica" adlı əsərdə istifadə edilmişdir.

XXI-ci əsrin gəlişi farmakoqnoziya elminə canlanma gətirdi və onun ənənəvi botanika elmi kimi yanaşması molekulyar və metabolik səviyyələrə qədər genişləndi.

Amerika Farmakoqnoziya Cəmiyyəti farmakoqnoziyanı "dərman, ekoloji, dad və ya digər funksional xüsusiyyətləri ilə faydalı olan təbii məhsul molekullarının (adətən ikincili metabolitlərin) öyrənilməsi" kimi də təyin edir. Digər təriflər botanika, etnobotanika, dəniz biologiyası, mikrobiologiya, bitki mənşəli təbabət, kimya, biotexnologiya, fitokimya, farmakologiya, əczaçılıq, klinik əczaçılıq və əczaçılıq təcrübəsi daxil olmaqla, bioloji fənlərin geniş spektrinə əsaslanaraq daha əhatəlidir.

  • tibbi etnobotanika: dərman məqsədləri üçün bitkilərin ənənəvi istifadəsinin öyrənilməsi;
  • etnofarmakologiya: ənənəvi dərman maddələrinin farmakoloji keyfiyyətlərinin öyrənilməsi;
  • fitoterapiya: bitki ekstraktlarının dərman istifadəsinin öyrənilməsi;
  • fitokimya: bitkilərdən əldə edilən kimyəvi maddələrin öyrənilməsi (bitki mənbələrindən əldə edilən yeni dərman namizədlərinin müəyyən edilməsi daxil olmaqla)
  • zoofarmakoqnoziya: heyvanların xəstəlikləri müalicə etmək və qarşısını almaq üçün bitkiləri, torpaqları və həşəratları seçmək və istifadə etməklə özünü müalicə etməsi prosesi;
  • dəniz farmakoqnoziyası: dəniz orqanizmlərindən alınan kimyəvi maddələrin tədqiqi.

Bioloji fonu Redaktə

 
Novruzçiçəyinin tərkibindəki karotenoidlər parlaq qırmızı, sarı və narıncı rənglər yaradır.

Bütün bitkilər normal metabolik fəaliyyətlərinin bir hissəsi kimi kimyəvi birləşmələr istehsal edirlər. Bu fitokimyəvi maddələr 1. bütün bitkilərdə olan şəkər və yağlar kimi əsas metabolitlərə bölünür; 2. ikincil metabolitlər, daha az bitkilərdə əmələ gələn və daha spesifik funksiyaları yerinə yetirən birləşmələr. Məsələn, bəzi ikincil metabolitlər bitkilərin yırtıcıları qorxuzmaq üçün istifadə etdiyi toksinlər, digərləri isə tozlandırma üçün həşəratları cəlb etmək üçün istifadə olunan feromonlardır.

Bitkilər müxtəlif fitokimyəvi maddələr sintez edir, lakin onların əksəriyyəti törəmələrdir:

Təbii məhsulların kimyası Redaktə

 
Digoksin Digitalis lanata bitkisindən çıxarılan təmizlənmiş ürək qlikozididir. Digoksin müxtəlif ürək xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunur.

Təmiz kimyəvi agenti təbii mənşədən təcrid etmək üçün tipik protokol bioanaliz əsasında fraksiyalaşdırmadır, yəni ekstraksiya edilmiş komponentlərin fiziki-kimyəvi xassələrindəki fərqlərə əsaslanaraq mərhələli ayrılması və bioloji aktivliyin qiymətləndirilməsi, ardınca növbəti ayırma və analiz mərhələsidir.

Əgər işin son məqsədi on və ya yüzlərlə birləşmədən hansının in vitro müşahidə olunan fəaliyyət üçün cavabdeh olduğunu müəyyən etməkdirsə, bu məqsədə gedən yol olduqca sadədir:

  1. xam ekstraktın fraksiyalaşdırılması, məs. həlledicinin bölünməsi və ya xromatoqrafiya yolu ilə.
  2. İn vitro analizlərdən istifadə etməklə əldə edilən fraksiyaları yoxlamaq.
  3. Təmiz, aktiv birləşmələr əldə olunana qədər 1) və 2) addımlarını təkrarlamaq.
  4. Adətən spektroskopik metodlardan istifadə etməklə aktiv birləşmənin(lərin) struktur(lar)ını müəyyən etmək.

Bitki mənşəli Redaktə

Keçmişdə Asiya və Afrikanın bəzi ölkələrində, həmçinin yerli Amerika əhalinin 80%-ə qədəri ilkin tibbi yardım üçün ənənəvi təbabətə (bitki mənşəli dərmanlar da daxil olmaqla) arxalanırdı.

Farmakologiya, eləcə də tibb sahəsində aparılan dünya miqyasında aparılan tədqiqatlar sayəsində ənənəvi dərmanlar və ya qədim bitki mənşəli dərmanlar tez-tez müasir müalicə vasitələrinə çevrilir, məsələn, Çin təbabətində məşhur olan Artemisia annua bitkisindən təcrid olunmuş Artemisinin adlı qızdırma salan antimalyarial qrup dərmanlar. Bununla belə, onun bitki ekstraktlarının malyariyaya qarşı fəaliyyət göstərdiyi aşkar edildi və bu, "Nobel mükafatı" qazanan artemisinin kəşfinə səbəb oldu.

Həmçinin bax Redaktə

İstinadlar Redaktə

  1. Harrison, E. "Liddell and Scott, Part IV - A Greek-English Lexicon. Compiled by H. G. Liddell and R. Scott. A new edition … by H. Stuart Jones and R. Mckenzie. Part IV.: ⋯ξευτον⋯ω—θησαυριστικ⋯ς. Oxford: Clarendon Press, 1929. Paper, 10s. 6d". The Classical Review. 43 (5). November 1929: 189. doi:10.1017/s0009840x00053762. ISSN 0009-840X.
  2. Franchi, Stefano; Bianchini, Francesco, redaktorlarThe Search for a Theory of Cognition. 2011-01-01. doi:10.1163/9789401207157. ISBN 9789401207157.
  3. Dhami, N. "Trends in Pharmacognosy: A modern science of natural medicines". 3 (4). 2013: 123–131. doi:10.1016/j.hermed.2013.06.001.
  4. "About the ASP". 2010-08-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-23.
  5. ↑ Meskin, Mark S. Phytochemicals in Nutrition and Health. CRC Press. 2002. səh. 123. ISBN 9781587160837. 2023-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-24.
  6. Springbob, Karen; Kutchan, Toni M. Introduction to the different classes of natural products // Lanzotti, Virginia (redaktor). Plant-Derived Natural Products: Synthesis, Function, and Application. Springer. 2009. səh. 3. ISBN 9780387854977. 2023-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-24.
  7. . World Health Organization website. April 28, 2004 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-03-12.
  8. "Native American/Alaska Native Traditional Healing | aidsinfonet.org | The AIDS InfoNet". www.aidsinfonet.org. 2008-10-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-02-24.
  9. "This Ancient Chinese Remedy Helped Win the Nobel Prize". Time (ingilis). 2022-11-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-11.
  10. Su, Xin-zhuan; Miller, Louis H. "The discovery of artemisinin and Nobel Prize in Physiology or Medicine". Science China Life Sciences. 58 (11). November 2015: 1175–1179. doi:10.1007/s11427-015-4948-7. ISSN 1674-7305. PMC 4966551. PMID 26481135.

Xarici keçidlər Redaktə

September 07, 2023
farmakoqnoziya, bitki, digər, mənşəli, dərman, xammallarını, belə, xammalın, emalı, məhsullarını, öyrənən, əsas, əczaçılıq, elmlərindən, biri, diskorides, materia, medika, təq, 1334, nüsxəsi, ərəbcə, müxtəlif, bitkilərin, müalicəvi, xüsusiyyətlərini, təsvir, e. Farmakoqnoziya bitki ve diger menseli derman xammallarini ve bele xammalin emali mehsullarini oyrenen esas eczaciliq elmlerinden biri Diskorides Materia Medika teq 1334 nusxesi erebce muxtelif bitkilerin mualicevi xususiyyetlerini tesvir edir Mundericat 1 Tesviri 2 Bioloji fonu 2 1 Tebii mehsullarin kimyasi 2 2 Bitki menseli 3 Hemcinin bax 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerTesviri RedakteFarmakoqnoziya ayrica bir elm kimi XIX cu esrde yaranmisdir derman elmi Materia medikadan lat ayrilaraq Farmakoqnoziya sozu iki yunan sozunden ibaretdir farmakon pharmakon derman ve gnῶsis gnosis bilik ve ya latin feli cognosco con ile ve bilmek ozu yunan gi gi feli ile baglidir g nwskw gi g nosko yeni Men bilirem derk edirem 1 konseptuallasdirmaq ve ya tanimaq demekdir 2 Farmakoqnoziya termini ilk defe 1811 ci ilde Avstriyali hekimi Smidt ve 1815 ci ilde Anotheus Seidler terefinden Analekta Pharmacognostica adli eserde istifade edilmisdir XXI ci esrin gelisi farmakoqnoziya elmine canlanma getirdi ve onun enenevi botanika elmi kimi yanasmasi molekulyar ve metabolik seviyyelere qeder genislendi 3 Amerika Farmakoqnoziya Cemiyyeti farmakoqnoziyani derman ekoloji dad ve ya diger funksional xususiyyetleri ile faydali olan tebii mehsul molekullarinin adeten ikincili metabolitlerin oyrenilmesi kimi de teyin edir 4 Diger terifler botanika etnobotanika deniz biologiyasi mikrobiologiya bitki menseli tebabet kimya biotexnologiya fitokimya farmakologiya eczaciliq klinik eczaciliq ve eczaciliq tecrubesi daxil olmaqla bioloji fenlerin genis spektrine esaslanaraq daha ehatelidir tibbi etnobotanika derman meqsedleri ucun bitkilerin enenevi istifadesinin oyrenilmesi etnofarmakologiya enenevi derman maddelerinin farmakoloji keyfiyyetlerinin oyrenilmesi fitoterapiya bitki ekstraktlarinin derman istifadesinin oyrenilmesi fitokimya bitkilerden elde edilen kimyevi maddelerin oyrenilmesi bitki menbelerinden elde edilen yeni derman namizedlerinin mueyyen edilmesi daxil olmaqla zoofarmakoqnoziya heyvanlarin xestelikleri mualice etmek ve qarsisini almaq ucun bitkileri torpaqlari ve heseratlari secmek ve istifade etmekle ozunu mualice etmesi prosesi deniz farmakoqnoziyasi deniz orqanizmlerinden alinan kimyevi maddelerin tedqiqi Bioloji fonu Redakte nbsp Novruzciceyinin terkibindeki karotenoidler parlaq qirmizi sari ve narinci rengler yaradir Butun bitkiler normal metabolik fealiyyetlerinin bir hissesi kimi kimyevi birlesmeler istehsal edirler Bu fitokimyevi maddeler 1 butun bitkilerde olan seker ve yaglar kimi esas metabolitlere bolunur 2 ikincil metabolitler daha az bitkilerde emele gelen ve daha spesifik funksiyalari yerine yetiren birlesmeler 5 Meselen bezi ikincil metabolitler bitkilerin yirticilari qorxuzmaq ucun istifade etdiyi toksinler digerleri ise tozlandirma ucun heseratlari celb etmek ucun istifade olunan feromonlardir 5 Bitkiler muxtelif fitokimyevi maddeler sintez edir lakin onlarin ekseriyyeti toremelerdir 6 Alkaloidler terkibinde azot halqasi olan kimyevi birlesmeler sinfidir Alkaloidler bakteriyalar gobelekler bitkiler ve heyvanlar da daxil olmaqla bir cox muxtelif orqanizmler terefinden istehsal olunur ve tebii mehsullar qrupunun bir hissesidir ikinci metabolitler de deyilir Bir cox alkaloidler tursu esasli ekstraksiya ile xam ekstraktlardan temizlene biler Bezi alkaloidler diger orqanizmler ucun zeherlidir Polifenollar a k a fenoliks terkibinde fenol halqalari olan birlesmelerdir Uzume benovseyi reng veren antosiyaninler izoflavonlar soyadan olan fitoestrogenler ve caya buzuculuk veren taninler fenollardir Qlikozidler sekerin karbohidrat olmayan bir hisseye adeten kicik bir uzvi molekula baglandigi molekullardir Qlikozidler canli orqanizmler ucun cox muhum rol oynayir Bir cox bitkiler kimyevi maddeleri qeyri aktiv qlikozidler seklinde saxlayir Bunlar ferment hidrolizi ile aktivlesdirile biler ki bu da seker hissesinin parcalanmasina sebeb olur ve kimyevi maddeni istifadeye hazir edir Terpenler muxtelif bitkiler xususen de iyneyarpaqlilar terefinden istehsal olunan cox vaxt guclu qoxuya malik olan ve buna gore de qoruyucu funksiyaya malik olan uzvi birlesmelerin boyuk ve muxtelif sinfidir Onlar qatranlarin ve qatranlardan istehsal edilen skipidarlarin esas komponentleridir Terpenler oksidlesme ve ya karbon skeletinin yeniden teskili kimi kimyevi cehetden deyisdirildikde yaranan birlesmeler umumiyyetle terpenoidler adlanir Terpenler ve terpenoidler bir cox bitki ve cicek novlerinin efir yaglarinin esas terkib hissesidir Efir yaglari qida ucun tebii dad elaveleri kimi etriyyatda etirler kimi aromaterapiya kimi enenevi ve alternativ dermanlarda genis istifade olunur Karotenoidler balqabaq qargidali ve pomidorda qirmizi sari ve narinci rengleri yaradir Tebii mehsullarin kimyasi Redakte nbsp Digoksin Digitalis lanata bitkisinden cixarilan temizlenmis urek qlikozididir Digoksin muxtelif urek xesteliklerinin mualicesinde genis istifade olunur Temiz kimyevi agenti tebii menseden tecrid etmek ucun tipik protokol bioanaliz esasinda fraksiyalasdirmadir yeni ekstraksiya edilmis komponentlerin fiziki kimyevi xasselerindeki ferqlere esaslanaraq merheleli ayrilmasi ve bioloji aktivliyin qiymetlendirilmesi ardinca novbeti ayirma ve analiz merhelesidir Eger isin son meqsedi on ve ya yuzlerle birlesmeden hansinin in vitro musahide olunan fealiyyet ucun cavabdeh oldugunu mueyyen etmekdirse bu meqsede geden yol olduqca sadedir xam ekstraktin fraksiyalasdirilmasi mes helledicinin bolunmesi ve ya xromatoqrafiya yolu ile In vitro analizlerden istifade etmekle elde edilen fraksiyalari yoxlamaq Temiz aktiv birlesmeler elde olunana qeder 1 ve 2 addimlarini tekrarlamaq Adeten spektroskopik metodlardan istifade etmekle aktiv birlesmenin lerin struktur lar ini mueyyen etmek Bitki menseli Redakte Kecmisde Asiya ve Afrikanin bezi olkelerinde hemcinin yerli Amerika ehalinin 80 e qederi ilkin tibbi yardim ucun enenevi tebabete bitki menseli dermanlar da daxil olmaqla arxalanirdi 7 8 Farmakologiya elece de tibb sahesinde aparilan dunya miqyasinda aparilan tedqiqatlar sayesinde enenevi dermanlar ve ya qedim bitki menseli dermanlar tez tez muasir mualice vasitelerine cevrilir meselen Cin tebabetinde meshur olan Artemisia annua bitkisinden tecrid olunmus Artemisinin adli qizdirma salan antimalyarial qrup dermanlar Bununla bele onun bitki ekstraktlarinin malyariyaya qarsi fealiyyet gosterdiyi askar edildi ve bu Nobel mukafati qazanan artemisinin kesfine sebeb oldu 9 10 Hemcinin bax RedakteFitoterapiya BotanikaIstinadlar Redakte Harrison E Liddell and Scott Part IV A Greek English Lexicon Compiled by H G Liddell and R Scott A new edition by H Stuart Jones and R Mckenzie Part IV 3eyton w 8hsayristik s Oxford Clarendon Press 1929 Paper 10s 6d The Classical Review 43 5 November 1929 189 doi 10 1017 s0009840x00053762 ISSN 0009 840X Franchi Stefano Bianchini Francesco redaktorlarThe Search for a Theory of Cognition 2011 01 01 doi 10 1163 9789401207157 ISBN 9789401207157 Dhami N Trends in Pharmacognosy A modern science of natural medicines 3 4 2013 123 131 doi 10 1016 j hermed 2013 06 001 About the ASP 2010 08 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 01 23 1 2 Meskin Mark S Phytochemicals in Nutrition and Health CRC Press 2002 seh 123 ISBN 9781587160837 2023 07 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 01 24 Springbob Karen Kutchan Toni M Introduction to the different classes of natural products Lanzotti Virginia redaktor Plant Derived Natural Products Synthesis Function and Application Springer 2009 seh 3 ISBN 9780387854977 2023 07 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 01 24 Traditional Medicine World Health Organization website April 28 2004 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 03 12 Native American Alaska Native Traditional Healing aidsinfonet org The AIDS InfoNet www aidsinfonet org 2008 10 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 02 24 This Ancient Chinese Remedy Helped Win the Nobel Prize Time ingilis 2022 11 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 10 11 Su Xin zhuan Miller Louis H The discovery of artemisinin and Nobel Prize in Physiology or Medicine Science China Life Sciences 58 11 November 2015 1175 1179 doi 10 1007 s11427 015 4948 7 ISSN 1674 7305 PMC 4966551 PMID 26481135 Xarici kecidler Redakte Menbe https az wikipedia org w index php title Farmakoqnoziya amp oldid 7115019, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.