Elmi poeziya— elmi-fəlsəfi dünyagörüşü və biliklərin poetik ifadəsi. Elmi poeziyanın ilk nümunələri Qədim Yunanıstanda və Çində (Lukretsi Karın "Şeylərin təbiəti haqqında", Lao Tszının "Dao de tszin" fəlsəfi poemaları və s. yaranmışdır.
Yaranması
| ]Termin kimi fransız şairi Rene Gil (1862–1925) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonrakı dövrdə Vergili ("Georgikalar"), Lomonosov ("İlahi əzəmət barədə səhər düşüncəsi", "İlahi əzəmət barədə axşam düşüncəsi", "Şüşənin faydası haqqında namə"), Valeri Bryusovun ("N ölçülər dünyası", "Elektron dünyası") yaradıcılığında da rast gəlinir. Bu cərəyan Avropa rasionalizminin inkişafı ilə bağlıdır. Rene Gil elmi poeziyanı simvolizmә qarşı qoyurdu. Onun fikrincə, şair üçün ideya və obrazların, eləcə də söz ehtiyatının mənbəyi "köhnəlmiş mifologiya" yox, elmi dünyagörüşü olmalıdır. Rene Gilin "Söz haqqında traktat"ı (1885) elmi poeziyanın nəzəri əsaslarını əhatə edir. Jül Romen (1885–1972) və Corc Dyuamel (1884–1966) Gilin nəzəriyyəsindən poetik unanimizmin inkişafında istifadə etmişlər.
Xüsusiyyətləri
| ]Elmilik klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan poeziyası üçün də səciyyəvidir. O, klassik Şərq poetikasının başlıca nəzəri-estetik prinsiplərindən biri olmuşdur. Qədim və orta əsrlər Şərq poeziyasında fəlsəfə, hüquq, məntiq, təbabət, astronomiya və s. elmlərə yiyələnmək bir növ normativ xarakter daşıyırdı. Şərqin bir çox görkəmli şairləri, eyni zamanda bütün elmləri dövrünün səviyyəsində bilən alim idilər (Ömər Xəyyam, Cəlaləddin Rumi, Əbdürrəhman Cami, Əlişir Nəvai və başqaları). Şeir, ədəbiyyat yarandığı vaxtdan elmlə bağlı olmuşdur. Orta əsrlərdən bəri Azərbaycan şairləri, ədibləri də elmlə məşğul olmuş, onların yaradıcılığında elmi əsərlər xüsusi yer tutmuşdur.Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, Əvhədi Marağayi, Əssar Təbrizi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli və başqalarının ədəbi irsi, elmi dünyagörüşü və biliklərlə zəngindir. Onlar bədii yaradıcılıqda həyat və insan haqqında həqiqəti açmaqda elmi biliklərin, başqa sözlə, bədii təfəkkürlə elmi təfəkkürün vəhdətinin əhəmiyyətini dəfələrlə qeyd etmişlər. Şərq ədəbiyyatında tərcümə nəzəriyyəsi haqqında ilk nəzəri, fəlsəfi fikir söyləyən Nizami Gəncəvi də, əsərlərinin miqyasına, mahiyyətinə görə Məhəmməd Füzuli də şair olmaqla yanaşı, alim idi. O cümlədən Nəsirəddin Tusinin müxtəlif şeir formalarında yazılmış əsərləri yalnız poeziya nümunələri deyil, əsl elmi əsərlərdir. Mirzə Fətəli Axundzadənin şahmat haqqında yazdığı poeması əvvəldən sonadək şahmat oyunun qaydaları haqqında bir elmi əsərdir. Orta əsrlərdə ədəbiyyatda, ümumiyyətlə, böyük ədiblərin yaradıcılığında, alimlərin fəaliyyətində elmlə şeir birgə olub. Şair və alimlər həm poeziya, həm də elmlə mükəmməl məşğul olub, əsərlərində elmi biliklərə geniş yer vermişlər. Bunun da nəticəsində qiymətli elmi poeziya nümunələri yaranmışdır. Hər bir xalqın estetik nəzəriyyəsi və poetikası onun öz bədii və elmi yaradıcılıq dühasının konkret nailiyyətlərinə, bədii təfəkkürünə, ana dilinə və s. istinad edir.
Məhəmməd Füzuli Azərbaycan dilində "Divan"ının dibaçəsində yazırdı:"… elmsiz şeir əsası yox divar olur və əsassız divar qayət də bietibar olur".
Azərbaycan poeziyasında elmi poeziya nümunələrinə Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin və başqa şairlərin əsərlərində təsadüf olunur. Müasir intellektual poeziya da elmi poeziya sayıla bilər.
İstinadlar
| ]- rafaelhuseynov. (az.). rafaelhuseynov.com. 19.02.2021 https://rafaelhuseynov.com/az/news/173 (#bare_url_missing_title). 2021-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19.02.2021.
- Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. 5 cilddə. C.1. Bakı. 1958. səh. 43.
Ədəbiyyat
| ]- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C.8. Bakı. 2019.
- Aristotel. Poetika. Bakı. 1974.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Elmi poeziya elmi felsefi dunyagorusu ve biliklerin poetik ifadesi Elmi poeziyanin ilk numuneleri Qedim Yunanistanda ve Cinde Lukretsi Karin Seylerin tebieti haqqinda Lao Tszinin Dao de tszin felsefi poemalari ve s yaranmisdir Yaranmasi span Termin kimi fransiz sairi Rene Gil 1862 1925 terefinden ireli surulmusdur Sonraki dovrde Vergili Georgikalar Lomonosov Ilahi ezemet barede seher dusuncesi Ilahi ezemet barede axsam dusuncesi Susenin faydasi haqqinda name Valeri Bryusovun N olculer dunyasi Elektron dunyasi yaradiciliginda da rast gelinir Bu cereyan Avropa rasionalizminin inkisafi ile baglidir Rene Gil elmi poeziyani simvolizmә qarsi qoyurdu Onun fikrince sair ucun ideya ve obrazlarin elece de soz ehtiyatinin menbeyi kohnelmis mifologiya yox elmi dunyagorusu olmalidir Rene Gilin Soz haqqinda traktat i 1885 elmi poeziyanin nezeri esaslarini ehate edir Jul Romen 1885 1972 ve Corc Dyuamel 1884 1966 Gilin nezeriyyesinden poetik unanimizmin inkisafinda istifade etmisler Xususiyyetleri span Elmilik klassik Serq o cumleden Azerbaycan poeziyasi ucun de seciyyevidir O klassik Serq poetikasinin baslica nezeri estetik prinsiplerinden biri olmusdur Qedim ve orta esrler Serq poeziyasinda felsefe huquq mentiq tebabet astronomiya ve s elmlere yiyelenmek bir nov normativ xarakter dasiyirdi Serqin bir cox gorkemli sairleri eyni zamanda butun elmleri dovrunun seviyyesinde bilen alim idiler Omer Xeyyam Celaleddin Rumi Ebdurrehman Cami Elisir Nevai ve basqalari Seir edebiyyat yarandigi vaxtdan elmle bagli olmusdur Orta esrlerden beri Azerbaycan sairleri edibleri de elmle mesgul olmus onlarin yaradiciliginda elmi eserler xususi yer tutmusdur Xaqani Sirvani Nizami Gencevi Evhedi Maragayi Essar Tebrizi Imadeddin Nesimi Mehemmed Fuzuli ve basqalarinin edebi irsi elmi dunyagorusu ve biliklerle zengindir Onlar bedii yaradiciliqda heyat ve insan haqqinda heqiqeti acmaqda elmi biliklerin basqa sozle bedii tefekkurle elmi tefekkurun vehdetinin ehemiyyetini defelerle qeyd etmisler Serq edebiyyatinda tercume nezeriyyesi haqqinda ilk nezeri felsefi fikir soyleyen Nizami Gencevi de eserlerinin miqyasina mahiyyetine gore Mehemmed Fuzuli de sair olmaqla yanasi alim idi O cumleden Nesireddin Tusinin muxtelif seir formalarinda yazilmis eserleri yalniz poeziya numuneleri deyil esl elmi eserlerdir Mirze Feteli Axundzadenin sahmat haqqinda yazdigi poemasi evvelden sonadek sahmat oyunun qaydalari haqqinda bir elmi eserdir Orta esrlerde edebiyyatda umumiyyetle boyuk ediblerin yaradiciliginda alimlerin fealiyyetinde elmle seir birge olub Sair ve alimler hem poeziya hem de elmle mukemmel mesgul olub eserlerinde elmi biliklere genis yer vermisler Bunun da neticesinde qiymetli elmi poeziya numuneleri yaranmisdir Her bir xalqin estetik nezeriyyesi ve poetikasi onun oz bedii ve elmi yaradiciliq duhasinin konkret nailiyyetlerine bedii tefekkurune ana diline ve s istinad edir Mehemmed Fuzuli Azerbaycan dilinde Divan inin dibacesinde yazirdi elmsiz seir esasi yox divar olur ve esassiz divar qayet de bietibar olur Azerbaycan poeziyasinda elmi poeziya numunelerine Semed Vurgunun Resul Rzanin Bextiyar Vahabzadenin ve basqa sairlerin eserlerinde tesaduf olunur Muasir intellektual poeziya da elmi poeziya sayila biler Istinadlar span rafaelhuseynov az rafaelhuseynov com 19 02 2021 https rafaelhuseynov com az news 173 bare url missing title 2021 10 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 02 2021 Mehemmed Fuzuli Eserleri 5 cildde C 1 Baki 1958 seh 43 Edebiyyat span Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi C 8 Baki 2019 Aristotel Poetika Baki 1974 Kateqoriya Elm
