Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Dəyişkənlik- müxtəlif qohumluq dərəcələrində olan və ya fərdlər qrupunda (növ, cins, sort və s.) xassə və əlamət müxtəlifliyinin meydana çıxması. Dəyişkənliyin əsas səbəbi orqanizmin həyat şəraitində baş verən dəyişilmələrdir. Dəyişkənliyin irsi və qeyri-irsi, və kütləvi, fasiləli və ardıcıl, asılı olmayan və korrelyativ, istiqamətli və istiqamətsiz, adaptiv və qeyri-adaptiv və s. formalarına təsadüf edilir.
İrsi dəyişkənlik adətən müxtəlif mutasiyaların baş verməsi və çarpazlaşması nəticəsində meydana çıxır. Qeyri-irsi dəyişkənlik dedikdə, fərdin və ya fərdlərin əlamət və xassələrində xarici mühitin təsiri ilə (qida, temperatur, işıq, rütubət və s.) baş verən dəyişikliklər nəzərdə tutulur. dəyişkənliyi adlanan qeyri irsi dəyişkənlik yalnız həmin dəyişkənliyin meydana çıxmasına səbəb olan xarici mühit şəraiti mövcud olduğu halda, yeni nəsildə baş verə bilər. Məs., bir çox cücünün rəngi alçaq temperaturda tünd, yüksək temperaturda isə açıq olur. Mövsüm ilə əlaqədar olaraq mühit şəraitinin dəyişilməsi qısaömürlü orqanizmlərin müxtəlif nəsillərində dəyişkənliyin meydana çıxmasına səbəb olur. Belə dəyişkənliyə mövsümi dəyişkənlik deyilir. Bir növə aid olan orqanizmlərin müxtəlif yerlərdə (məs., bataqlıq, bozqır, səhra, meşə və s.) yaşaması onlarda ekoloji dəyişkənliyin meydana çıxması və ayrı-ayrı ekotiplərin yaranmasına səbəb olur.
İrsi və qeyri irsi dəyişkənlik arasında sıx əlaqə vardır. Qeyri-irsi dəyişkənliyin özü xarici mühit amillərinin təsirinə orqanizmin irsi əlamət və xassələrinin dəyişilməsi ilə cavab vermək qabiliyyətidir. Təbiətdə növəmələgəlmə prosesində dəyişkənliyin əhəmiyyəti vardır. Daha məhsuldar bitki sortları və heyvan cinsləri yaratmaq məqsədi ilə dəyişkənlikdən istifadə edilir.
Bioloji dəyişkənlik
Bioloji dəyişkənlik canlı orqanizmin mühüm xassəsidir. O orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı yaranır və virus, bakteriya, göbələk, bitki, heyvan və insanın mövcud formalarının adaptiv müxtəlifliyini təmin edir. Bioloji dəyişkənliyin müxtəlif formaları arasında təkamül prosesləri üçün sort, cins və növəmələgəlmə üçün ilkin mexanizm kimi nəsli dəyişkənlik birinci rol oynayır. Onlar sonrakı nəsillərdə də möhkəmlənir.
Genotipik dəyişkənlik, autogen dəyişkənlik
Genotipik dəyişkənlik genetik əsası olan dəyişkənlikdir. Bu dəyişkənliyə genetik müxtəliflik kimi baxılır və o, hər hansı bir növün populyasiyasını səciyyələndirir.
Korrelyativ dəyişkənlik
Korrelyativ dəyişkənlik Çarlz Darvinə (1859) görə, nisbi dəyişkənlik olub, orqanizmin bir hissəsinin struktur və funksiyasının dəyişməsi çox vaxt digər hissəsinin və ya hissələrinin dəyişməsinə səbəb olur. Məs., heyvanların dəri və yununun rəngini dəyişməsi, bataqlıq quşlarının boyun və ayaqlarının, dimdik və dillərinin uzunluğunun dəyişməsi və s.
Fenotipik dəyişkənlik
Fenotipik dəyişkənlik ayri-ayrı fərdlərin və ya populyasiyaların fenotipik əlamətlərinin dəyişkənliyidir.
Qeyri-müəyyən fərdi dəyişkənlik
Qeyri-müəyyən dəyişkənlik formasını Ç.Darvin (1859) eyni növ, çeşid və cinsli fərdlərdə müxtəlif fərqlərin olması kimi başa düşür; oxşar şəraitdə mövcud olan bir fərd digərindən fərqlənir. Məs., bir qozanın içindəki toxumlardan oxşar olmayan bitkilər inkişaf edir; bir cüt heyvanın nəsilləri eyni şəraitdə böyüməsinə baxmayaraq bir-birinə o qədər də bənzəmir. Darvinin fikrincə, belə dəyişkənlik yalnız ətraf mühitin şəraiti ilə deyil, həm də orqanizmin bütün xüsusiyyətləri və vəziyyəti ilə müəyyən edilir. Orqanizmin bütün xüsusiyyətlərinin qeyri-müəyyən dəyişkənliyi geniş şəkildə yayılmışdır. Fərdi nəsli dəyişkənlik nəticəsində fərdlərin böyük dəyişkənliyi təkamül prosesləri üçün mühüm material hesab olunur.
İstinadlar
- Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət. Bakı-Elm-2008.
- Чарльз Дарвин. О происхождении видов путем естественного отбора или сохранении благоприятствуемых пород в борьбе за жизнь. Москва. 1859.
Xarici keçidlər
- Genetika
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Deyiskenlik muxtelif qohumluq derecelerinde olan ve ya ferdler qrupunda nov cins sort ve s xasse ve elamet muxtelifliyinin meydana cixmasi Deyiskenliyin esas sebebi orqanizmin heyat seraitinde bas veren deyisilmelerdir Deyiskenliyin irsi ve qeyri irsi ve kutlevi fasileli ve ardicil asili olmayan ve korrelyativ istiqametli ve istiqametsiz adaptiv ve qeyri adaptiv ve s formalarina tesaduf edilir Boyuk yolkenari Limax maximus ilbizinin reng deyiskenliyi Irsi deyiskenlik adeten muxtelif mutasiyalarin bas vermesi ve carpazlasmasi neticesinde meydana cixir Qeyri irsi deyiskenlik dedikde ferdin ve ya ferdlerin elamet ve xasselerinde xarici muhitin tesiri ile qida temperatur isiq rutubet ve s bas veren deyisiklikler nezerde tutulur deyiskenliyi adlanan qeyri irsi deyiskenlik yalniz hemin deyiskenliyin meydana cixmasina sebeb olan xarici muhit seraiti movcud oldugu halda yeni nesilde bas vere biler Mes bir cox cucunun rengi alcaq temperaturda tund yuksek temperaturda ise aciq olur Movsum ile elaqedar olaraq muhit seraitinin deyisilmesi qisaomurlu orqanizmlerin muxtelif nesillerinde deyiskenliyin meydana cixmasina sebeb olur Bele deyiskenliye movsumi deyiskenlik deyilir Bir nove aid olan orqanizmlerin muxtelif yerlerde mes bataqliq bozqir sehra mese ve s yasamasi onlarda ekoloji deyiskenliyin meydana cixmasi ve ayri ayri ekotiplerin yaranmasina sebeb olur Irsi ve qeyri irsi deyiskenlik arasinda six elaqe vardir Qeyri irsi deyiskenliyin ozu xarici muhit amillerinin tesirine orqanizmin irsi elamet ve xasselerinin deyisilmesi ile cavab vermek qabiliyyetidir Tebietde novemelegelme prosesinde deyiskenliyin ehemiyyeti vardir Daha mehsuldar bitki sortlari ve heyvan cinsleri yaratmaq meqsedi ile deyiskenlikden istifade edilir Bioloji deyiskenlikBioloji deyiskenlik canli orqanizmin muhum xassesidir O orqanizmlerin etraf muhitle qarsiliqli elaqesi zamani yaranir ve virus bakteriya gobelek bitki heyvan ve insanin movcud formalarinin adaptiv muxtelifliyini temin edir Bioloji deyiskenliyin muxtelif formalari arasinda tekamul prosesleri ucun sort cins ve novemelegelme ucun ilkin mexanizm kimi nesli deyiskenlik birinci rol oynayir Onlar sonraki nesillerde de mohkemlenir Genotipik deyiskenlik autogen deyiskenlikFerqli genetik deyiskenliklere sahib olan qozlar Genotipik deyiskenlik genetik esasi olan deyiskenlikdir Bu deyiskenliye genetik muxteliflik kimi baxilir ve o her hansi bir novun populyasiyasini seciyyelendirir Korrelyativ deyiskenlikKorrelyativ deyiskenlik Carlz Darvine 1859 gore nisbi deyiskenlik olub orqanizmin bir hissesinin struktur ve funksiyasinin deyismesi cox vaxt diger hissesinin ve ya hisselerinin deyismesine sebeb olur Mes heyvanlarin deri ve yununun rengini deyismesi bataqliq quslarinin boyun ve ayaqlarinin dimdik ve dillerinin uzunlugunun deyismesi ve s Fenotipik deyiskenlikFenotipik deyiskenlik ayri ayri ferdlerin ve ya populyasiyalarin fenotipik elametlerinin deyiskenliyidir Qeyri mueyyen ferdi deyiskenlikQeyri mueyyen deyiskenlik formasini C Darvin 1859 eyni nov cesid ve cinsli ferdlerde muxtelif ferqlerin olmasi kimi basa dusur oxsar seraitde movcud olan bir ferd digerinden ferqlenir Mes bir qozanin icindeki toxumlardan oxsar olmayan bitkiler inkisaf edir bir cut heyvanin nesilleri eyni seraitde boyumesine baxmayaraq bir birine o qeder de benzemir Darvinin fikrince bele deyiskenlik yalniz etraf muhitin seraiti ile deyil hem de orqanizmin butun xususiyyetleri ve veziyyeti ile mueyyen edilir Orqanizmin butun xususiyyetlerinin qeyri mueyyen deyiskenliyi genis sekilde yayilmisdir Ferdi nesli deyiskenlik neticesinde ferdlerin boyuk deyiskenliyi tekamul prosesleri ucun muhum material hesab olunur IstinadlarQerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki Elm 2008 Charlz Darvin O proishozhdenii vidov putem estestvennogo otbora ili sohranenii blagopriyatstvuemyh porod v borbe za zhizn Moskva 1859 Xarici kecidlerGenetikaHemcinin baxBioloji muxteliflik Carlz Darvin