Bal, bir neçə arı növü tərəfindən hazırlanan şirin və qatı bir maddədir. Bu arı növlərindən ən məşhuru bal arılarıdır. Arı ailələri balı qidalanmaq üçün hazırlayır və saxlayırlar. Arılar bitkilərin şəkərli ifrazatlarını (əsasən çiçək nektarını) toplayıb təmizləyərək bal istehsal edirlər. Bu təmizləmə, həm arı orqanizminin daxilində requrqitasiya və fermentativ proseslərlə, həm də pətəkdə saxlama zamanı suyun buxarlanması nəticəsində baldakı şəkərlərin qatı və özlü olana qədər konsentrasiyasının artması ilə baş verir.
Bal arıları balı şanda toplayırlar. Şanın içərisində bal pətəyi adlanan mumdan hazırlanmış bir quruluş var. Pətək yüzlərlə və ya minlərlə altıbucaqlı hüceyrələrdən ibarətdir və arılar onları balı saxlamaq üçün istifadə edirlər. Bal istehsal edən digər arı növləri isə maddəni müxtəlif quruluşlarda, məsələn, iynəsiz arıların istifadə etdiyi kimi mum və qatrandan hazırlanan qablarda saxlayırlar.
İnsan istehlakı üçün nəzərdə tutulan bal çeşidləri vəhşi arı koloniyalarından və ya əhliləşdirilmiş arıların pətəklərindən toplanır. Bal arılarının istehsal etdiyi bal, dünya miqyasında kommersiya istehsalı və mövcudluğu sayəsində insanlara ən çox tanış olan baldır. Arıların yetişdirilməsi arıçılıq və ya apikultura kimi tanınır, iynəsiz arıların yetişdirilməsi isə adətən melipokultura adlanır.
Bal şirindir, çünki tərkibində yüksək konsentrasiyada fruktoza və qlükoza monosaxaridləri var. Bal, saxaroza (süfrə şəkəri) ilə təxminən eyni nisbi şirinliyə malikdir. Bir standart xörək qaşığı (15 ml) balda təxminən 46 kilokalori qida enerjisi var. Bal, çörək bişirmək üçün cəlbedici kimyəvi xüsusiyyətlərə və dadlandırıcı kimi istifadə edildikdə fərqli ləzzətlərə malikdir. Mikroorqanizmlərin çoxu balda böyüyə bilmir və qablaşdırılmış bal xarab olmur. Arxeoloji kontekstlərdə tapılan bal nümunələrinin minlərlə ildən sonra da yeməli olduğu sübuta yetirilmişdir.
Xalq arasında bal, daxili orqanları sağlamlaşdıran, insana enerji verən, iradəni möhkəmləndirən, ovqatı yaxşılaşdıran, bədəni gümrahlaşdıran, cavanlığı qoruyub saxlayan, ömrü uzadan məhsul kimi bilinir.
Bal
Arılar təbii balı çiçəklərdən sızan şirin şirədən – nektardan hazırlayırlar. Balın kimyəvi tərkibi 20% sudan, 75% şəkərdən və 5% başqa maddələrdən ibarətdir.
Bal yüksək kolori qida məhsulu olmaqla yanaşı, həm də əvəzsiz müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Bal yeganə qida məhsuludur ki, orqanizm tərəfindən tam mənimsənilir və heç bir qalıq saxlamamaqla yanaşı, orqanizmin şlaklardan təmizlənməsinə kömək edir. Balın ətri, dadı, rəngi, görünüşü və kristallaşması, balın alınmış olduğu bitkilərə görə fərqlənir.
Bal tez və ya gec(götürüldüyü çiçəkdən və saxlanmaq şəraitindən asılı olaraq) qatılaşıb xarlanır. Balın kristallaşması (xarlanması) təbii prosesdir və balın keyfiyyətinə mənfi təsir göstərmir. Cökə, yonca, akasiya, pambıq, günəbaxan balı tez (götürüldükdən 6 ay müddətində), qaratikan, biyan, zeytun, tütün və s. balı isə gec xarlanır(bəzən hətta bir ildən gec). İsti şəraitdə saxlanan bal gec, soyuqda saxlanan isə tez xarlanır. Xarlanmaq balın keyfiyyətinə təsir etmir.
Tərkibi insan orqanizmi üçün faydalı maddələrlə zəngin təbii arı balı ən həssas mədə tərəfindən də asanlıqla həzm edilir. Bal daxili orqanları sağlamlaşdırır, insana enerji verir, iradəni möhkəmləndirir, ovqatı yaxşılaşdırır, bədəni gümrahlaşdırır, cavanlığı qoruyub saxlayır, ömrü uzadır.
Bal arıların istehsal etdiyi təbii, müalicəvi bir məhsuldur. Arılar balı çiçəklərdən, bitkilərdən topladıqları şirələrdən-nektardan hasil edirlər. Nektar-bitki çiçəyinin vəziləri tərəfindən ayrılan şəkərli şirin maddədir. Nektarın tərkibində sadə şəkərlər – fruktoza və qlyukoza, habelə mürəkkəb şəkərlərdən saxaroza və az miqdarda maltoza, melibioza, rafinoza vardır. Nektarın tərkibində şəkərin miqdarı bitkinin növündən asılı olaraq 3%-dən 76%-ə qədər olur. Şəkərdən əlavə tərkibində az miqdarda zülallı maddələr, üzvi duzlar və mineral maddələr müvcuddur. Suyun tərkibi nektarda 40%-dən 90%-ə qədərdir. Bir kiloqram bal hasil etmək üçün arı iki min uçuş edir, yüz minlərlə-milyonlarla çiçəklərdən nektar toplayır. Arı balı sorarkən ona nektarı bala çevirməsi üçün vacib olan udlaq vəzilərinin şirəsi də qarışır. İşçi arı gətirdiyi nektarı pətəkdə başqa arılara verir, onlar isə həmin şirəni boş olan qovuqcuqların divarının yuxarısından asırlar. Burada nektarın tərkibindəki artıq su tezliklə buxarlanır. Əsas gəlir vaxtı pətəkdə olan buxarı oradan kənar etmək üçün yuvanın üstündə uçuş bacasında bir dəstə arı qənədlərini aramsız titrətməklə pətəyin havasını dəyişdirir.
Nektarın toplanması dövründə pətəkdə tənbəl və ilk görüşdə işsiz gözə çarpan şişkin qarınlı arılara təsadüf edilir. Vaxtaşırı onların xortumlarının ucunda kiçik maye damcısı görünür və yenidən yox olur. Onlar bu zaman ən mühüm işlə məşğul olan cavan arılardır. Onların kimyəvi laboratoriya vəzifəsini görən çinədanlarında fermentlərin təsiri ilə saxarozanın qlyukoza və fruktozaya parçalanma prosesi gedir. Balın tərkibində qlyukoza çox olduqda xarlanma tezləşir. Buna misal olaraq günəbaxan və qarabaşaqdan alınan balı göstərmək olar. Fruktoza çox olduqda isə (ağ akasiyadan alınan balda) xarlanma ləng gedir.
Arılar bala turşuluq verirlər. Fermentlərin təsirindən qlyukozanın bir hissəsi qlyukonat turşusuna çevrilir. Buna görə də bal həmişə turş reaksiyaya malik olur. Nektarın dəfələrlə bir qovuqcuqdan başqasına köçürülməsi prosesində arının bal çinədanındakı xortumundakı udlaq vəzilərinin şirəsi ilə qarışması nəticəsində o,bala çevrilir və uzun müddət xarab olmadan qalır. Arılar onun üzərini nazik mum qapaqcıqları ilə örtürlər. Nektarın bala çevrilməsi prosesi bundan sonra da davam edir. Bal yetişir,ətirli olur və onun acı tamı çəkilir. Balın tərkibində 16%-dən 22%-ə qədər su,75%-ə qədər qlyukoza və fruktoza,3%-ə qədər saxaroza (qamış şəkəri) olur. Qalan tərkib hissələri isə zülallardan,üzvi turşulardan,fermentlərdən,vitaminlərdən,mineral,ətirli və boyayıcı maddələrdən ibarətdir.
Bal və növləri
Təbii bal 3 cür olur: çiçək balı, meşə balı və gəzəngi bal.
Çiçək balı götürüldüyü çiçəkdən asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Bunlardan cökə, yonca, qaratikan, akasiya , günəbaxan, zeytun və s. çiçəklərdən götürülən bal yüksək keyfiyyətli, şabalıd, Dəfnə və s. bitkilərin balı isə aşağı keyfiyyətli hesab olunur.
Gəzəngi balı arılar təbiətdə quraqlıq vaxtı gəlir olmadıqda bəzi bitkilərin yarpaq və gövdələrinin, yaxud bitkilər üzərində olan həşəratın ifraz etdiyi şirin şirələrdən toplayırlar. Bu bal başqa bala nisbətən güclü bakteriosid (mikrob öldürən) təsirə malik olmaqla insan üçün qorxusuzdur. Dadına görə aşağı keyfiyyətlidir.
Bal əsasən mənşəyinə görə iki böyük qrupa bölünür. Bu qruplara monoflor (bir növ çiçəkdən: məs. cökə,akasiya və s.) və poliflor (müxtəlif çiçəklərdən: məsələn çəmənlik çiçəklərindən toplanmış) bal daxildir.
Balın növləri:
Cökə balı. Bu balı arılar cökə ağacının çiçəklərindən toplayırlar. Öz ətrinə və yaxşı dadına görə yüksək qiymətləndirilir. Cökə balı şəffaf yaxud açıq sarı rəngdə olur.
Akasiya balı. Akasiya balı olduqca şəffaf,ətirli və dadlı olur. Gec xarlanan və yüksək keyfiyyətli bal sayılır.
Günəbaxan balı: Rəngi tünd sarı,dadı xoşagələndir. Bu bal tez xarlanır.
Pambıq balı. Rəngi şəffaf olmaqla bərabər özünə məxsus tamı və ətri var. Tez xarlanır və xarladıqca rəngi ağarır,iri dənəcikli çöküntü verir.
Şabalıd balı. Arılar bu balı yeməli şabalıddan və atşabalıdının çiçəklərindən toplayır. Atşabalıdı çiçəklərindən toplanan bal rəngsiz – sulu,yeməli şabalıd çiçəyindən toplanan bal isə tutqun rəngli – çox duru və acı olduğuna görə ondan yalnız şirniyyət sənayəsində istifadə edilir.
Kefləndirici, yaxud zəhərli bal. Bu balı arılar dağlarda xüsusi bitkilərdən toplayırlar. Belə balı yedikdə insana keyfləndirici təsir göstərir. Bəzən temperatur qalxır,ürək bulanması,təngnəfəslik və baş gicəllənməsi müşahidə olunur. Belə balı bir il saxladıqdan sonra onun zəhərliliyi itir və yemək üçün yararlı olur.
Gəzəngi bal. Təbiətdə gəlir olmadıqda arılar bəzi bitkilərin yarpaq və gövdələrinin,yaxud bitkilər üzərində olan, həşəratın ifraz etdiyi şirin şirələri toplayırlar ki,buna da gəzəngi bal deyilir. Gəzəngi bal başqa ballara nisbətən güclü bakterisid təsirə malik olmaqla insan üçün qorxusuzdur. Dadına görə aşağı keyfiyyətlidir. Gəzəngi balı arılar üçün zərərli olduğuna görə o,arıların qış yemi üçün yaramır.
Balın rənginin, ətrinin və dadının müxtəlifliyi onun hansı növ və hansı rəngdə çiçəklərdən toplanması ilə əlaqədardır. Balın rəngi tam şəffafdan tutmuş sarı,qonur,tutqun bənövşəyi və s. müxtəlif çalarlı olur.
Balın keyfiyyəti
Natural bal həm ən yaxşı qida, həm də bir çox xəstəlıklərin müalicəsi üçün qiymətli dərmandır. Bəzi əliəyri, yüngül qazanc axtaran saxtakar adamlar bu gözəl nemətə müxtəlif maddələr qarışdırmaqla onu süniləşdirirlər.
Buna görə də bala kənar maddələrin: şəkər, qamış şəkəri, kartof, qarğıdalı, su, un, təbaşir və s. qarışıb- qarışmadığını müəyyən etmək lazımdır. Bunun üçün təbii balı süni baldan ayırd etməyin sadə üsullarını bilmək faydalıdır. Balda süni qarışıqları müəyyən etmək üçün mixbər şüşəsinə qabın dibindən götürülmüş bal nümunəsi tökülür, sonra ona distillə su əlavə olunub həll edilir. Bu zaman bal təmizdirsə, məhlul şəffaf olur, təmiz deyilsə, çöküntü alınır.
Nişastanın təyini: Distillə su ilə qarışdırılmış bal məhluluna bir neçə damcı yod məhlulu əlavə edilir. Balda nişasta olduqda onun rəngi göyümtülə çalır.
Nişasta patkəsinin təyini: Soyuq üsulla hazırlanmış nişasta patkəsi qarışığını xarici görünüşünə görə müəyyən etmək asanddır. Belə bal yaxıcı olur, həm də xarlanmır. Onu başqa cür belə müəyyən etmək olar: 1 hissə bala 3 hissə distillə su qarışdırıb ona özünün ¼-i qədər 96%-li etil spirti əlavə edib çalxalamaq lazımdır. Balda qarışıq olduqda ağ süd rəngli məhlul alınır. Belə məhlulu bir qədər saxladıqda yarım – şəffaf yaxıcı kütlə ( dekstrin ) çöküntüsü alınır. Balın tərkibində patkə yoxdursa məhlul şəffaf olur, ancaq spirtlə balın qarışdığı yerdə çətinliklə sezilən bulanıq əmələ gəlir ki, bu da məhlulu çalxaladıqda itir.
Şəkər patkəsinin təyini: Bunu müəyyən etmək üçün suda hazırlanmış 5-10%- li bal məhluluna gümüş-nitrat əlavə olunur. Ağ rəngli xlorlu gümüş çöküntüsü alındıqda, bu məhlulun tərkibində qarışıq olduğunu göstərir, məhlul çöküntü vermir.
Təbaşirin təyini: Suda həll olunmuş bal nümunəsinə bir neçə damcı hər hansı turşu və ya sirkə əlavə etmək lazımdır. Balın tərkibində təbaşir olduqda məhlul qaynayır və ondan karbon qazı çıxır.
Gəzəngi balın təyini: Balın tərkibində gəzənginin olduğunu müəyyən etmək üçün sınaq çüçəsinə bir qədər bal tökülür, üzərinə bir qədər distillə su əlavə edilir və güclü calxalanıb qarışdırılır. Alınmış məhlula özü qədər əhəng suyu əlavə edilir və qaynayanadək qızdırılır. Əgər məhlul bulanıqlaşıb qonur rəngli köpüklü çöküntü əmələ gəlirsə, bu, balın tərkibində gəzənginin olduğunu göstərir.
Balın əhəmiyyəti
Təbii bal ayrı-ayrı bitkilərin çiçəyindən arılar vasitəsilə çəkildiyinə görə onda orqanizmdən ötrü ən zəruri qida maddələri var. Odur ki, bal yeməklə bədəni çatışmayan bir sıra bioaktiv maddələrlə təmin etmək mümkündür. Ən yaxşı bal saf və nisbətən qatı halda olan baldır. Təbii balın antiseptik xüsusiyyətləri onun infeksiyalara, mikroblara qarşı təsirli olmasında və yaraların müalicəsində sağalma prosesini sürətləndirməsində özünü büruzə verir.
Balın köməyi ilə zəif, arıqlamış xəstələrin ümumi vəziyyəti düzəlir, çəkisi normallaşır, qanında hemoqlobinin miqdarı artır. Baldan mədə-bağırsaq, ürək-damar, vərəm və hətta soyuqdəymə xəstəliklərinin müalicəsində də geniş istifadə olunur. Bal bədənə istilik verməklə bərabər sidikqovucu və quruducu xassəyə malikdir. Bal bağırsaqların və böyrəklərin daha yaxşı işləməsini təmin edir, əsəb sistemini oyadır, zehni əməklə məşğul olan adamların iş qüvvəsini artırır.
Orta əsrlərin məşhur alimi Əbu Əli ibn Sinanın nəsihəti bu gün də qüvvəsindədir: "Ey insan övladları! Əgər gənclik, cavanlıq təravətini daim saxlamaq və uzun ömür sürüb sağlam qalmaq istəyirsinizsə, müntəzəm olaraq ulu Tanrının göndərdiyi ölümsüzlük rəmzi bal yeyin!"
Balın antibakterioloji təsiri
Balın antibakterioloji tərkibə malik olması orqanizmdəki kiflənmənin və müxtəlif növ mikrobların məhvini təmin edir. Aparılan tibbi araşdırmalardan da belə sübuta yetirilmişdir ki, insanın xəstələnməsinə səbəb olan mikroblar balın nəticəsində ölərək öz təsirlərini itirmişlər. Bunu təsdiq edən digər faktorlardan biri də balın tərkibinin orqanizmdəki bakterioloci inkişafın qarşısını alan maddələrlə zəngin olmasıdır. Bu maddələr mikrobların çoxalıb artmasına əngəl törədir və onların təsir gücünü zəiflədir. Bunun da səbəbi balın tərkibində mikrobların qatili hesab olunan oksigenli suyun olmasıdır. Alimlər bu barədə sübuta yetirilmiş bir elmi həqiqəti kəşf etmək imkanını əldə etmişlər ki, bu da 50% təzə bal məhlulunun bütün növ bakteriaları öldürməsidir. Bu barədə danışarkən belə bir sual meydana çıxır: "Bal mikroblara qarşı necə müqavimət göstərir?" Bu sualı bir neçə məqama toxunmaqla da cavablandırmaq olar.
- Balın tərkibində arı turşusu mövcuddur. Bu da orqanizmdəki çürümənin və ya kiflənmənin birinci dərəcəli düşmənidir.
- Balın tərkibində mikrobların qatili hesab olunan oksigenli su mövcuddur.
- Balın tərkibinin 80%-ni qatılaşdırılmış şəkərlər tutur ki, bu da mikrobların inkişafına imkan vermir.
- Balın tərkibi orqanizmdəki bakterioloci inkişafın qarşısını alan maddələrlə zəngindir. Bu maddələr də ancaq arı məhsullarındandır. Bu cür maddələr süni yolla hazırlanmış balda mövcud deyildir.
Bal mətbəxdə
Baldan qoz, badam, , ədviyyat, buğda unu və sair əlavələr etməklə bir sıra xörəklər hazırlanır. Bal şirinlətmək və xoş dadlı etmək üçün də əsas vasitədir. Bal səhərlər kərə yağı və qaymaqla ən ləzzətli qida hesab edilir. Bundan başqa təbii baldan şərbətlər, sıyıqlar, halvalar və digər qənnadı desert xörəkləri hazırlamaq olur. Bal şərbəti ilə limon şirəsinin və alma sirkəsinin xüsusi əhəmiyyəti var.
Bal təbabətdə
Balı yaşyarımdan kiçik körpələrə vermək olmaz. Onları mədə-bağırsaq sistemi botulizm xəstəliyi yarada bilər.
Balın müalicəvi məhsul kimi 2 – 3 min il bizim e ə. tarixi var. Qədim filosofların, təbiblərin əsərlərində bala çox əhəmiyyətli dəyər verilmiş. Öz sadəliyinə baxmayaraq zamanımızda simpozium, konqreslərdə hələ də xəstəliklərin profilaktikası və müalicəsində balın tətbiqi xüsusunda geniş müzakirələr aparılır. Aşağıda biz sizə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində bal və onun preparatlarının istifadəsi haqqında qısa da olsa məlumat vermək istəyirik.
Yara, dəri və göz xəstəlikləri: Yaraların üzərinə bağlanmış ballı sarğı qan dövranını yaxşılaşdırır, yaranı mexaniki təmizləyən limfanın yayılmasını gücləndirir və hüceyrələrin qidası üçün gözəl zəmin yaradır. Balın A vitamin ilə zəngin balıq yağı ilə birgə tətbiqi yaraların sağalmasında genişdir. Yara və irin üçün: arı balı – 80 q, balıq yağı – 20 q, kseroform – 3 q. Mazlı sarğı təmizlənmiş yaranın üzərinə bağlanır. Dəri xəstəliklərinin (karbunkul, furunkul) funksional durumu, möhkəmliyi və dərinin yumuşaqlığında bu mazdan istifadə olunur. Oftalmologiyada xüsusi bal məhlulu və yaxud bal məhlulu antibiotiklərlə birgə göz yaşlığına sürülür.
Tənəffüs yollarının müalicəcində: Yuxarı tənəffüs yollarının və ağız boşluğu xəstəliklərində 5 – 6 dəfə gündə ağız boşluğunda saxlamaqla və inqalyasiya aerozolla (20 – 30% balla distillə yaxud qaynadılmış su). İnqalyasiya gündə bir – iki dəfə 15 – 20 dəqiqə ərzində. 30% balın eklektroforezlə qarışığını bronxit xəstəliyində. Həmin qarışıq ilə qar – qara və yaxud yaxalama farinqit, larinqit, stomatit xəstəliklərində. Vərəm xəstəliyində balın südlə qarışığı.
Mədə bağırsaq xəstəlikləri: Mədə, oniki bağırsaq yarası, qara ciyər xəstəliklərinin müalicəsində balın gözəl təsiri var. Yeməkdən əvvəl qəbul olunmuş bal məhlulu (1 yemək qaşığı bal 1 stəkan suya) turşuluğu çox olan mədə şirəsinin ifraz olunmasını gücləndirir. Əgər yeməkdən 1.5 – 2 saat qabaq isti bal məhlulu qəbul olunsa mədə şirəsənin turşuluğu aşağı düşür. Zamanımızda dərman preparatlarının çoxluğuna baxmayaraq bir çox xəstəliklərin müalicəsində effekt əldə olunmayıb. Balın tərkibində qlyukoza və fruktozanın çox olması hepatit xəstələrinə rafinad şəkərini balla əvəz olunması məsləhət görülür.
Ürək damar sistemi xəstəlikləri: Alimlərin qeydinə görə, tərkibindəki bol enerği materialı olan qlyukozanın sayəsində balın ürək əzələrinə gözəl təsiri var. Davamlı olaraq gündə 100 q balın qəbulu ürək fəaliyyətini stabilləşdirir və ümumi vəziyyəti də yaxşılaşdırır. Diurez və qan təzyiqinin normallaşması, ürək sahəsində yorğunluğun və ağrıların azalması, yuxunun normallaşması, ümumi əhval ruhiyənin və həyat tonusunun yüksəlməsi balın sayəsində əldə olunur. Çoxlu dozada balın qəbulu ürək çatızmamazlığı olan xəstələrə öz təsərini göstərmişdir. Körpə ana südü ilə bəslənən uşuqlara gündəlik balın verilməsi inkişafında, tez çəkinin artmasında, xəstəliyə qarşı müqavimətin artmasında öz təsiri var. Amma balı körpələrə tədricən vermək lazımdır. Şəkər və qənnadı məhsulları xaric olmaqla gündəlik balın dozası 80 – 100 qramdan artıq olmamalıdır. Təbabətdə zəifləmiş xəstələrə sağalma dövründə başqa yüksək kalorili məhsullarla birgə balı da məsləhət görürlər.
Bal tərkibli farmakoloji pereparatlar: Dünyada tərkibində bal və arıçılıq məhsulları olan farmakoloji effektli pereparatların hazırlanmasında gərgin elmi və praktiki işlər getdikcə genişlənir. Tərkibində güləm, arı südü, vərəmum, bal olan pereparatlar, kremlər hazırlanır. Başqa bitkilərlə birgə tərkibinə arıçılıq məhsulları daxil olan pereparatlar dünya farmakologiya sahəsində geniş yer tutur. Bal və arıçılıq məhsullarının faydaları alimlər tərəfindən hələ tam kəşf olunmamış qalır.
Biostimullaşdırıcılar
Bal stimullaşdırıcıları xalq təbabətində geniş istifadə edilir, sağlamlığı möhkəmləndirir, orqanizmin immun və digər müdafiə sistemlərinin qeyri-ənənəvi aktivatorlarıdırlar. Onları ev şəraitində baldan, asan tapılan qida məhsullarından və müxtəlif bitkilərdən hazırlamaq olar. Onlar müxtəlif astenik vəziyyətlərdə, əsəb yorğunluğu zamanı, yaz avitaminozları, sürətli yorulmalar, iş qabiliyyətinin azalması zamanı, mövsimi qrip epidemiyalarının profilaktikası zamanı, həmçinin qocalıq vaxtında müdafiə qüvvəsi azalarkən, görmə pisləşərkən, skeleroz və s. zamanı istifadə etmək olar.
Biostimullaşdırıcılar:
I. Çaxır (qırmızı, ən yaxşısı kaqor) – 350 q
Aloye (əzvay) şirəsi – 150 q
Bal (may balı daha yaxşıdır) – 250 q
3-5 yaşıl aloye yarpaqlar qopardılana 3 gün qalmış sulanmır. Sonra yarpaqlar kəsilir, yuyulur, xırdalanır və sıxılaraq şirəsi çıxarılır. Bütün digər komponentlərlə qarışdırılır, qaranlıqda 4-5 gün 4-dən 8 °C-ə qədər temperaturda saxlanılır. Hər gün yeməkdən 30 dəqiqə əvvəl, gündə 3 dəfə, hər dəfə 1 yemək qaşığı qəbul olunur.
Allergiya olan adamların bu stimullaşdırıcını qəbul etməsi məsləhət deyil.
II. Bal (ən yaxşı may balıdır) - 1,5 stəkan
Dənələri olmayan kişmiş - 1 stəkan
Qabıqlı limon - 2 ədəd
Hind qozunun ləpəsi - 1 stəkan
Ərik qurusu - 1 stəkan
Komponentlərin hamısı əzilir və üzərinə 1,5 stəkan bal tökülərək qarışdırılır. Hər gün 3 dəfə, yeməkdən 1 saat əvvəl, hər dəfə 1 yemək qaşığı qəbul edilir. Bu stimullaşdırıcı uşaqlara yaşlarından asılı olaraq 1 çay qaşığı, 1 desert qaşığı və ya 1 yemək qaşığı verilir. Bir kurs üçün 1-2 belə porsiya hazırlamaq lazımdır.
Allergiyası olan adamlara məsləhət görülmür.
III. Yulaf - 1 stəkan
Bal - zövqə görə
Bir stəkan yulaf dənəsi 1 litr suya tökülür, mayenin dördə birinin buxarlanmasına qədər qızdırılır və süzülür. Alınan həlim bal qatılmaqla gündə 3 dəfə yeməkdən əvvəl ½ stəkan qəbul edilir. O, bağırsaq xəstəlikləri, qastrid zamanı istifadə olunur. Yulaf həlimi mübadilə artiritləri zamanı oynaqlardakı ağrını yaxşı götürür.
Kimyəvi tərkibi və xassələri
Arı balı öz keyfiyyətinə görə təkrar olunmaz təbii məhsuldur. Təbiətin bizə bəxş etdiyi bütün dərmanlar içərisində bal ən yüksək yerlərdən birində durur. Onda qanı təzələyən, əsəbləri sakitləşdirən və yeni həyat verən bütün vitaminlər var.
Arı balı şirin ətirli maddə olub, arılar tərəfindən çiçəklərin nektarından və ya canlı bitkilərin digər şirələrindən hazırlanır.
Bundan başqa, çox vaxt payızda bitkilərin (bir qayda olaraq palıdda, cökədə, iynəyarpaqlı ağaclarda) şirin maye əmələ gəlir. Onlar pad (yarpaq şirəsi) adı ilə məlumdur və arılar onlardan pad balı hazırlayır ki, heç də çiçəklərdən alınan baldan geri qalmır.
Balda insan orqanizminə lazım olan 300-dən çox maddə aşkar edilmişdir.
Təzə bal özüllü, şəffaf maye olub, tədricən qatılaşır, kristallaşır və bərkiyir.
Təmiz bal nə qədər ki, arı şanındadır və arı yeşiyində 20-30 °C-də saxlanılır, həmişə maye halında olur.
Nəmliyi 20 %-dən çox olan bal təbii olmayan maye halındadır. Belə bal onu ağzı açıq arı şanından ayrılıqda alınır (yetişməmiş bal). Turşumuş və ya saxta bal daha çox maye halında olur.
Balın qatılığı da onun yüksək keyfiyyətinin əhəmiyyətli əlamətidir. Yaxşı balın xüsusi çəkisi 1,420-dən 1,440-a qədər olur. 1 litr balın çəkisi 1,420 kq olur. Mənfi 360C-də bal donur və onun həcmi 10% azalır, qızdırdıqda isə genişlənir. Məsələn, 250C-də onun həcmi 5% artır.
Kristallaşmış balı maye hala keçirərkən elə etmək lazımdır ki, o, 40 °C-dən yuxarı qızmasın. Əks halda onun müalicəvi xassəsi itir.
Nektarda olan boyaq maddələrindən (karotin, ksantofill, flotofilə bənzər maddələr və s.) asılı olaraq balın rəngi su kimi şəffafdan, açıq-sarımtıl, limonu-sarı, qızılı-sarı, tünd-sarı, qəhvəyi-yaşıl və qara rəngə qədər rənglərə malik olur. Çiçək ballarının əsas rəngi sarı, sonra açıq-qəhvəyi, az-az hallarda tünd-qəhvəyi, sonuncu yaşılımtıl çalarla olur. Yağıotu balı demək olar ki, ağ, xəşəmbul balı sarı, xardal balı qəhvəyi, noxud balı tünd qırmızı olur.
Ayrı-ayrı bal növləri təkcə rəngləri ilə yox, həm də ətirləri ilə fərqlənirlər. Balın ətiri onda xarakterik uçucu ətirli maddələrin olması ilə müəyyən edilir. Çox vaxt ətirinə görə balın mənşəyini və keyfiyyətini müəyyən etmək olur. Bəzi bal növləri isə (şabalıd, raps balı) olduqca az ətirə malikdirlər.
Pad balında və şəkər siropu ilə qidalandırılmış arının balında üzvi uçucu maddələr və ətirlər olmur.
Bal ətraf mühitin iyini tez və asanlıqla udur. Odur ki, onu hər hansı spesfik iyə malik məhsulların saxlandığı qabda, həmçinin kəskin iyli məhsulların (balıq, pendir, şoraba və s.) yanında saxlamaq olmaz.
Tərkibində fruktoza çox olan bal ən şirin dada malikdir.
Balı metal qabda saxladıqda o, metal tamı ala bilər. Xarab olmağa başlayan (turşuyan) bal xoşagəlməz tama malik olur.
Balın kimyəvi analizi göstərir ki, o, müxtəlif komponentlərin mürəkkəb qarışığıdır. Onda şəkər, su, dekstrin, zülal maddələr, zülal olmayan azotlu maddələr, fermentlər, üzvi turşular, mineral maddələr, müxtəlif vitaminlər (B2, B6, H, K, C, E, PP və s.) var.
Balın əsas tərkibi qlükoza və fruktozadır. Bu əsas maddələrin balda miqdarı balın növündən asılı olaraq müxtəlifdir. Karbohidratlarla yanaşı balın tərkibinə bir sıra fermentlər – invertaza, amilaza, diastaza, katalaza, qlikogenaza və s. daxildir. Fermentlər xüsusi kimyəvi maddələr olub, hətta az miq-darlarında belə orqanizmdə maddələr mübadiləsini əsaslı şəkildə sürətləndirir. Həm də hər bir ferment müəyyən maddəyə və ya maddələr qrupuna təsir edir (oxşar kimyəvi tərkibə malik olan maddələrə).
Məlumdur ki, balda olan invertaza fermenti çuğundur və qamış şəkərini (disaxaridləri) qlükoza və fruktozaya çevirir.
Balın diastaza fermenti nişastanı (mürəkkəb karbohidrat) daha sadə şəkərə – disaxaridlərə çevirir.
Balın tərkibinə daxil olan mineral maddələr – kalsium, maqnezium, natrium, dəmir, kükürd, yod, xlor, fosfor və bəzən də radiumun duzlarıdır. Qeyd etmək istərdik ki, balda əksər mineral maddələrin miqdarı insanların qanında olduğu miqdara yaxındır. Qeyd olunan elementlərin hər biri orqanizm üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, kalsium smük toxumasının tərkibinə, dəmir qanın hemoqlabinin, maqnezium fermentlərin tərkibinə daxildir və s.
Balda bir sıra mikroelementlər də var: manqan, silisium, alüminium, bor, xrom, mis, barium, nikel, qurğuşun, qalay, sink, osmium və s.
Insan orqanizmində mikroelementlər olduqca az miqdarda olsalar da insan orqanizminin bir çox sistemlərinin normal fəaliyyətində onların əvəzsiz rolu var. Məsələn, mis normal qan əmələ gəlmədə iştirak edir və onun qidada çatışmazlığı nəticəsində qan azlığı yaranır. Qalxanabənzər vəzinin normal inkişafı üçün isə yod tələb olunur.
Qeyd olunanlarla yanaşı balda çoxlu üzvi turşular (alma, çaxır, limon, süd, turşəng turşuları) və bir sıra vitaminlər var.
Orqanizmdə vitaminlərin rolu çox böyükdür. Onlar bütün mübadilə proseslərini normalaşdırır. Qida hər hansı vitamin çatışmadıqda və ya olmadıqda maddələr mübadiləsi pozulur ki, bu da uyğun orqanın işinə təsir edir. Məsələn, B2 vitamini zülalların, piylərin və karbohidratların normal mübadiləsi üçün lazımdır və görməni yaxşılaşdırır. B6 vitaminin çatışmazlığı əzələ zəifliyinə səbəb olur, qıcıqlanmanı yüksəldir. H vitamini isə piy mübadiləsini stabilləşdirir və qara ciyərdə artıq miq-darda piy əmələ gəlməsinin qarşısını alaraq onu müdafiə edir. Orqanizmdə müxtəlif biokimyəvi proseslərin getməsini yaxşılaşdırması və tənzimlənməsi C vitaminindən çox asılıdır. O çatışmadıqda diş ətinin xəstəliyi olan sinqa baş verir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bal orqanizm tərəfindən 100% mənimsənilə bilən yeganə qidadır. Məsələn, ət 95%, ağ çörək 96%, süd 91% mənimsənilir.
Digər şəkərlərə nisbətən bal çox böyük üstünlüklərə malikdir:
- O, qida həzmi traktının selikli təbəqəsini qıcıqlandırmır.
- Orqanizm tərəfindən asan və sürətlə həzm olunur.
- Lazımi enerjini tez ayırır.
- Aktiv həyat tərzi ilə məşğul olan insanlara tezliklə gücünü bərpa etmə imkanı verir.
- Digər şəkərlərin hamısına nəzərən böyrəklər tərəfindən asan buraxılır.
- Orqanizmə sakitləşdirici (sedativ) təsir edir.
- Asan tapılan və nisbətən baha olmayan məhsuldur.
Balın terapevtik (müalicəvi) effekti ümumi şəkildə aşağıdakı kimidir:
- Xəstəliklərə qarşı orqanizmin dözümlü olmasının artması (ümmunobioloji effekt).
- Mikroba qarşı təsir (bakterisid effekt).
- Iltihaba qarşı.
- Bəlğəm gətirici və öskürəyə qarşı.
- Allergiyaya qarşı.
- Ağrı kəsici.
- Bərpaedici.
Amerika həkimi Carvis qeyd edir ki, xalq müşahidələrinə görə 16 yaşına qədər daima bal istifadə edən adamlar nadir halda soyuqlayır, çox nadir hallarda yuxusuz və ya ağız boşluğunun xəstəlikləri baş verir.
Bal əsasən bir növ bitkidən yığıldıqda hansı bitkinin çiçəklərindən arı yığıbsa o çiçəyin adına uyğun olaraq da bal adlanır. Eyni zamanda çoxlu sayda bitkilərdən arının yaratdığı bal onun yığıldığı yerin adı ilə – meşə, səhra, çəmənlik, dağ və s. balı adlanır.
Bəzi geniş yayılmış bal növləri aşağıdakı kimidir.
Akasiya balı ən yaxşı bal növlərinə aiddir. Təzə və yenicə çəkilmiş, şüşə qaba tökülmüş bal şəffafdır, ləng və xırda dənəcikli kristallar şəklində kristallaşır və bundan sonra ağ (süd rəngində) olur. Tərkibində 40 % fruktoza və 36% qlükoza olur. pH-ı 4,0-dür. Kifayət qədər mikrob əleyhinə, bakterialara, göbələklərə qarşı təsirə malikdir. Ümumi gücləndirici vasitədir. Yuxusuzluq, mədə-bağırsaq, öd kisəsi və böyrək xəstəlikləri zamanı istifadə olunur.
Cökə balı daha çox keyfiyyətli balların siyahısına aiddir və ən çox istifadə olunan növlərdəndir. Xoşa gələn cökə ətrinə, şirin tama, zəif sarı rəngə malikdir. Tez və xırda kristallar şəklində kristallaşır. Tərkibində 39% fruktoza və 36% qlükoza var. pH-ı 3,7-dir. Qüvvətli qidalandırıcı və müalicəvi təsirə malikdir. Başlıca olaraq qrammənfi və qrammüsbət mikroorqanizmlərə, həmçinin, göbələklərə və bakteriyalara qarşı təsirə malikdir. Tərkibində mikrob əleyhinə uçucu və uçucu olmayan maddələr var. Bəlğəm gətirici, iltihab əleyhinə təsirə malikdir. Angina, zökəm, larengit, bronxit, traxeit, bronxial astma xəstəliklərini müalicəsi zamanı istifadə olunur. Ürəyi qüvvətləndirici vasitə kimi, mədə-bağırsaq traktının iltihabı zamanı, böyrək və öd kisəsi xəstəlikləri zamanı istifadə olunur. Irinli yaralar və yanıqlar zamanı yaxşı yerli təsirə malikdir.
Şabalıd balı tünd rənglidir, şabalıd çiçəyinin zəif ətrinə malikdir və acıtəhər dadı var. Ləng kristallaşır. pH-ı 3-dür. Qrammənfi və qrammüsbət bakteriyalara qarşı antimikrob xassəsinə malikdir. Mədə-bağırsaq və böyrək xəstəlikləri zamanı istifadəsi təklif olunur.
Xardal balı maye halda olduqda qızılı-sarı rəngdə olur, sonra krem çaları alır. Xırda kristallarla kristallaşır. pH-ı 3,5-dir. Xoşa gələn ətirə və şirin tama malikdir. Yaxşı qidalandırıcı və müalicəvi xassəyə malikdir və nəfəs sistemi xəstəlikləri zamanı istifadəsi təklif olunur.
Xəşəmbul balı yüksək dad keyfiyyətlərinə malikdir. O, açıq-kəhraba rəngində yaşılı çalarlara malik ağ rəngə qədər rəngdə olur. Spesifik dada və bəzən də zəif acılığa və spesfik ətirə malikdir. Tərkibində 39% fruktoza və 36% qlükoza var.
Səhra (düzənlik) balı rəngsizdən narıncı-sarıya qədər rəngə malik olur. Tez kristallaşır, xoşagələn ətirə və şirin tama malikdir.
Çəmənlik balı çəmənlik çiçəklərinin nektarından arının hazırladığı baldır. O, açıq sarıdan tünd sarıya qədər rəngə, xoşagələn ətirə və şirin dada malikdir. pH-ı 3,5-dir. Yüksək qidalandırıcı və müalicəvi keyfiyyətlərə malikdir.
Günəbaxan çiçəyinin balı qızılı sarı rəngə malikdir. Xırda kristallar şəklində kristallaşır, dadı şirindir, qeyri-müəyyən ətirə malikdir. pH-ı 3,5-dir. Yaxşı qidalandırıcı və müalicəvi əhəmiyyətə malikdir.
Meyvə balı çiçəklənən meyvələrin çiçəklərinin nektarından arının hazırladığı baldır. O, təzə halda sarı-qırmızı çalarlara malik, şəffaf mayedir. Kristallaşmadan sonra açıq-sarı rəngə malik olur. Xoşa gələn ətirə və şirin dada malikdir. Tərkibində 45% fruktoza və 31% qlükoza var. Kristalları xırda dənəciklidir. pH-ı 3,5-dir.
Raps balı sürətlə iri kristallar şəklində, hətta şanın yuvalarında da kristallaşır. Bu bal acıtəhər dada və xardal ətrinə malikdir. Yaxşı qidalandırıcı və müalicəvi xassəyə malikdir.
Tütün balı tütün çiçəklərinin nektarından arının hazırladığı bal olub, tünd qəhvəyi rəngdədir, ləng kristallaşır, acıtəhər dada malikdir. Arılar üçün yaxşı qidadır. pH-ı 3-dür. Qidalılıq və müalicəvi xassələri kifayət qədər öyrənilməyib.
Nanə balı nanə ətrinə və şirin dada malikdir. Açıq sarı rəngli, kiçik kristallar şəklində kristallaşır. O, çoxlu miqdarda C vitamininə malikdir. Bu bal öd qovucu, sakitləşdirici, ağrı kəsici, qaz qovucu və antiseptik xassələrə malikdir.
Məlumdur ki, bəzi insanlar asan yolla pul qazanmaq üçün saxta bal hazırlayıb satırlar. Bu xoşagəlməz əməl təkcə pis vərdiş deyil, eyni zamanda insanların, o cümlədən də bu balı satanların özləri də bilmədən balalarının, qohumlarının və dostlarının da sağlamlığına mənfi təsir edir. Amma, hər halda belə hallar mövcuddursa balın təbii olub, olmadığını yoxlamaq ehtiyacı var.
Balın qatılığı əsasən onda olan karbohidratların miqdarından və onun yetişməsindən asılıdır. Balın yetişməsi bir sıra biokimyəvi çevrilmələrlə müşayət olunur ki, onların da əsasını saxarozanın fermentativ hidrolizi və suyun kənarlaşdırılması təşkil edir. Həmçinin, balın yetişməsi təkcə onun qida və dad xassələrini yox, həm də müalicəvi xassəsini müəyyən edir.
Müəyyən olunmuş normalara əsasən qida məqsədi üçün nəzərdə tutulmuş balın keyfiyyəti aşağıdakı tələblərə uyğun olmalıdır:
- Suyun miqdarı 21%-dən çox olmamalıdır;
- Susuz maddəyə hesablanmaqla bərpa olunan saxarozaların miqdarı 79%-dən az olmalıdır;
- Susuz maddəyə hesablanmaqla saxarozanın miqdarı 7%-dən çox olmamalıdır;
- Balın susuz maddəsinin 1 qramında diastoz ədədi 5 Qote vahidindən az olmamalıdır;
- 1 kq balda qalayın miqdarı 0,1 qramdan çox olmamalıdır.
Təbii balda ətir təbidir, xoşagələndir, əlavə iyə malik deyil. Dadı şirin, xoşagələndir, əlavə dada malik deyil.
Qıcqırma əlamətləri yolverilməzdir (balın səthində və daxilində köpüklənmə, qaz ayrılması, spesifik iyin və pis tamın olması).
Bal qıcqırdıqda təkcə dad xassələrini yox, həm də qidalılıq xassələrini itirir.
Oksimetil furfurol ilə reaksiyası mənfi olmalıdır.
Balın kristallaşması təbii prosesdir. Bal kristallaşdıqda rəngini dəyişir.
Bəzi hallarda balı saxladıqda iki təbəqə müşahidə olunur – aşağıda kristallaşmış, yuxarıda isə meyvə şirəsinə bənzər təbəqə. Bu da balın yetişməməsini və tərkibində suyun çox olmasını göstərir.
Əgər bal yapışırsa, demək hələ tam yetişməyib. Belə bal uzun müddət saxlanmaq üçün yaramır.
Saxta bal təbii baldan fərqli olaraq iyə malik deyil. Saxta bala müxtəlif məhsullar qatıla bilər: qamış şəkəri, kartof, qarğıdalı şirələri, un, təbaşir, ağac ovuntusu və s.
Balın saxta olmasını yoxlamaq üçün aşağıdakıları etmək olar. Sınaq şüşəsinə və ya bankaya bal nümunəsi yerləşdirilir və distillə suyu əlavə edilir. Bal həll olur, ona əlavə olunmuş yad əlavələr ya dibdə qalır, ya da üzə çıxır.
Bala un və nişasta əlavə olunmasında şübhələndikdə distillə suyu ilə durulaşdırılmış bala yodun spirtdə məhlulundan bir neçə damcı tökülür. Əgər un və nişasta qatılıbsa məhlul göy rəngə boyanır.
Bala təbaşir qatılıb, qatılmamasını yoxlamaq üçün sınaq şüşəsinə tökülmüş balın distillə suyunda məhluluna bir neçə damcı hər hansı turşu və ya sirkə turşusu tökülür. Karbon qazı ayrılması hesabına qaynama baş verir.
Içərisində tam şəkərləşməmiş nişasta (patoka) olan balın xarici görünüşü, yapışqanlığı və kristallaşmanın olmaması ilə asan təyin etmək olar.
Aşağıdakı üsul ilə də bu təyini etmək olar: 2-3 hissə distillə suyunda həll edilmiş bir hissə bal üzərinə həmin həcmin dördə biri qədər 96 %-li spirt əlavə edilir və çalxalanır. Ağ süd rəngində məhlul əmələ gəlir. Saxladıqda isə şəffaf, yarım maye, yapışqanlı kütlə (dekstrin) çökür. Tam şəkərləşməmiş nişasta olmadıqda isə məhlul şəffaf qalır. Yalnız bal və spirt təbəqələrinin toqquşduqları sərhəddə çox çətin həll olan bulanıq yaranır ki, o da çalxalanma zamanı yox olur.
Adi şəkər şirəsi əlavə olunması aşağıdakı kimi aşkarlanır: balın suda 5-10 %-li məhluluna gümüş-nitrat məhlulu əlavə olunur. Əgər balda şəkər şirəsi varsa, ağ gümüş xlorid çöküntüsü əmələ gəlir. Əgər bal təmizdirsə onda çöküntü əmələ gəlmir.
İstehsalı
Ölkə | İstehsal |
---|---|
ÇXR | 458,100 |
Türkiyə | 104,077 |
İran | 79,955 |
Argentina | 74,403 |
Ukrayna | 68,028 |
ABŞ | 66,948 |
Dünya | 1,770,119 |
Mənbə: FAOSTAT |
2020-ci ildə qlobal bal istehsalı 1.8 milyon ton təşkil edib ki, bu istehsalın 26%-i siyahıya başçılıq edən Çinə məxsusdur. Digər əsas istehsalçılar Türkiyə, İran, Argentina və Ukraynadır. 2022-ci ildə Azərbaycanda 32933 arıçılıq təsərrüfatında 7445,9 ton bal istehsal olunmuşdur.
Mənbə
- Bal - İlahi nemət[ölü keçid]
- V.M.Abbasov və b. Təbiət kimyasının möcüzələri və ondan istifadə qaydaları. “Elm” nəşriyyatı, Bakı-2014. 266 səh.
- V.M.Abbasov və b. Təbiət kimyasının möcüzələri və ondan istifadə qaydaları. “Elm” nəşriyyatı, Bakı-2014. 266 səh.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Daxili bazarda saxta bal tüğyan edir
- Arıçılığın inkişafı: problemlər, perspektivlər[ölü keçid]
İstinadlar
- Traynor, Kirsten. "Ancient Cave Painting Man of Bicorp". MD Bee. 2011-08-23 tarixində orijinalından (Web article) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-03-12.
- . 2011-11-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-28.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-06-02.
- "Arxivlənmiş surət". 2023-07-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-31.
- "Production quantity of honey (natural) in 2020". BMT Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı. 2020. 16 October 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 17 May 2022.
- "Azərbaycanda bal istehsalının həcmi açıqlanıb". APA-Economics. 14 mart 2023. 15 May 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 11 may 2023.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Bal deqiqlesdirme Bal bir nece ari novu terefinden hazirlanan sirin ve qati bir maddedir Bu ari novlerinden en meshuru bal arilaridir Ari aileleri bali qidalanmaq ucun hazirlayir ve saxlayirlar Arilar bitkilerin sekerli ifrazatlarini esasen cicek nektarini toplayib temizleyerek bal istehsal edirler Bu temizleme hem ari orqanizminin daxilinde requrqitasiya ve fermentativ proseslerle hem de petekde saxlama zamani suyun buxarlanmasi neticesinde baldaki sekerlerin qati ve ozlu olana qeder konsentrasiyasinin artmasi ile bas verir Bal Bal arilari bali sanda toplayirlar Sanin icerisinde bal peteyi adlanan mumdan hazirlanmis bir qurulus var Petek yuzlerle ve ya minlerle altibucaqli huceyrelerden ibaretdir ve arilar onlari bali saxlamaq ucun istifade edirler Bal istehsal eden diger ari novleri ise maddeni muxtelif quruluslarda meselen iynesiz arilarin istifade etdiyi kimi mum ve qatrandan hazirlanan qablarda saxlayirlar Insan istehlaki ucun nezerde tutulan bal cesidleri vehsi ari koloniyalarindan ve ya ehlilesdirilmis arilarin peteklerinden toplanir Bal arilarinin istehsal etdiyi bal dunya miqyasinda kommersiya istehsali ve movcudlugu sayesinde insanlara en cox tanis olan baldir Arilarin yetisdirilmesi ariciliq ve ya apikultura kimi taninir iynesiz arilarin yetisdirilmesi ise adeten melipokultura adlanir Bal sirindir cunki terkibinde yuksek konsentrasiyada fruktoza ve qlukoza monosaxaridleri var Bal saxaroza sufre sekeri ile texminen eyni nisbi sirinliye malikdir Bir standart xorek qasigi 15 ml balda texminen 46 kilokalori qida enerjisi var Bal corek bisirmek ucun celbedici kimyevi xususiyyetlere ve dadlandirici kimi istifade edildikde ferqli lezzetlere malikdir Mikroorqanizmlerin coxu balda boyuye bilmir ve qablasdirilmis bal xarab olmur Arxeoloji kontekstlerde tapilan bal numunelerinin minlerle ilden sonra da yemeli oldugu subuta yetirilmisdir Xalq arasinda bal daxili orqanlari saglamlasdiran insana enerji veren iradeni mohkemlendiren ovqati yaxsilasdiran bedeni gumrahlasdiran cavanligi qoruyub saxlayan omru uzadan mehsul kimi bilinir BalArilar tebii bali ciceklerden sizan sirin sireden nektardan hazirlayirlar Balin kimyevi terkibi 20 sudan 75 sekerden ve 5 basqa maddelerden ibaretdir Bal yuksek kolori qida mehsulu olmaqla yanasi hem de evezsiz mualicevi ehemiyyete malikdir Bal yegane qida mehsuludur ki orqanizm terefinden tam menimsenilir ve hec bir qaliq saxlamamaqla yanasi orqanizmin slaklardan temizlenmesine komek edir Balin etri dadi rengi gorunusu ve kristallasmasi balin alinmis oldugu bitkilere gore ferqlenir Bal tez ve ya gec goturulduyu cicekden ve saxlanmaq seraitinden asili olaraq qatilasib xarlanir Balin kristallasmasi xarlanmasi tebii prosesdir ve balin keyfiyyetine menfi tesir gostermir Coke yonca akasiya pambiq gunebaxan bali tez goturuldukden 6 ay muddetinde qaratikan biyan zeytun tutun ve s bali ise gec xarlanir bezen hetta bir ilden gec Isti seraitde saxlanan bal gec soyuqda saxlanan ise tez xarlanir Xarlanmaq balin keyfiyyetine tesir etmir Terkibi insan orqanizmi ucun faydali maddelerle zengin tebii ari bali en hessas mede terefinden de asanliqla hezm edilir Bal daxili orqanlari saglamlasdirir insana enerji verir iradeni mohkemlendirir ovqati yaxsilasdirir bedeni gumrahlasdirir cavanligi qoruyub saxlayir omru uzadir Bal arilarin istehsal etdiyi tebii mualicevi bir mehsuldur Arilar bali ciceklerden bitkilerden topladiqlari sirelerden nektardan hasil edirler Nektar bitki ciceyinin vezileri terefinden ayrilan sekerli sirin maddedir Nektarin terkibinde sade sekerler fruktoza ve qlyukoza habele murekkeb sekerlerden saxaroza ve az miqdarda maltoza melibioza rafinoza vardir Nektarin terkibinde sekerin miqdari bitkinin novunden asili olaraq 3 den 76 e qeder olur Sekerden elave terkibinde az miqdarda zulalli maddeler uzvi duzlar ve mineral maddeler muvcuddur Suyun terkibi nektarda 40 den 90 e qederdir Bir kiloqram bal hasil etmek ucun ari iki min ucus edir yuz minlerle milyonlarla ciceklerden nektar toplayir Ari bali sorarken ona nektari bala cevirmesi ucun vacib olan udlaq vezilerinin siresi de qarisir Isci ari getirdiyi nektari petekde basqa arilara verir onlar ise hemin sireni bos olan qovuqcuqlarin divarinin yuxarisindan asirlar Burada nektarin terkibindeki artiq su tezlikle buxarlanir Esas gelir vaxti petekde olan buxari oradan kenar etmek ucun yuvanin ustunde ucus bacasinda bir deste ari qenedlerini aramsiz titretmekle peteyin havasini deyisdirir Nektarin toplanmasi dovrunde petekde tenbel ve ilk gorusde issiz goze carpan siskin qarinli arilara tesaduf edilir Vaxtasiri onlarin xortumlarinin ucunda kicik maye damcisi gorunur ve yeniden yox olur Onlar bu zaman en muhum isle mesgul olan cavan arilardir Onlarin kimyevi laboratoriya vezifesini goren cinedanlarinda fermentlerin tesiri ile saxarozanin qlyukoza ve fruktozaya parcalanma prosesi gedir Balin terkibinde qlyukoza cox olduqda xarlanma tezlesir Buna misal olaraq gunebaxan ve qarabasaqdan alinan bali gostermek olar Fruktoza cox olduqda ise ag akasiyadan alinan balda xarlanma leng gedir Arilar bala tursuluq verirler Fermentlerin tesirinden qlyukozanin bir hissesi qlyukonat tursusuna cevrilir Buna gore de bal hemise turs reaksiyaya malik olur Nektarin defelerle bir qovuqcuqdan basqasina kocurulmesi prosesinde arinin bal cinedanindaki xortumundaki udlaq vezilerinin siresi ile qarismasi neticesinde o bala cevrilir ve uzun muddet xarab olmadan qalir Arilar onun uzerini nazik mum qapaqciqlari ile orturler Nektarin bala cevrilmesi prosesi bundan sonra da davam edir Bal yetisir etirli olur ve onun aci tami cekilir Balin terkibinde 16 den 22 e qeder su 75 e qeder qlyukoza ve fruktoza 3 e qeder saxaroza qamis sekeri olur Qalan terkib hisseleri ise zulallardan uzvi tursulardan fermentlerden vitaminlerden mineral etirli ve boyayici maddelerden ibaretdir Bal ve novleri Tebii bal 3 cur olur cicek bali mese bali ve gezengi bal Cicek bali goturulduyu cicekden asili olaraq muxtelif ola biler Bunlardan coke yonca qaratikan akasiya gunebaxan zeytun ve s ciceklerden goturulen bal yuksek keyfiyyetli sabalid Defne ve s bitkilerin bali ise asagi keyfiyyetli hesab olunur Gezengi bali arilar tebietde quraqliq vaxti gelir olmadiqda bezi bitkilerin yarpaq ve govdelerinin yaxud bitkiler uzerinde olan heseratin ifraz etdiyi sirin sirelerden toplayirlar Bu bal basqa bala nisbeten guclu bakteriosid mikrob olduren tesire malik olmaqla insan ucun qorxusuzdur Dadina gore asagi keyfiyyetlidir Bal esasen menseyine gore iki boyuk qrupa bolunur Bu qruplara monoflor bir nov cicekden mes coke akasiya ve s ve poliflor muxtelif ciceklerden meselen cemenlik ciceklerinden toplanmis bal daxildir Balin novleri Coke bali Bu bali arilar coke agacinin ciceklerinden toplayirlar Oz etrine ve yaxsi dadina gore yuksek qiymetlendirilir Coke bali seffaf yaxud aciq sari rengde olur Akasiya bali Akasiya bali olduqca seffaf etirli ve dadli olur Gec xarlanan ve yuksek keyfiyyetli bal sayilir Gunebaxan bali Rengi tund sari dadi xosagelendir Bu bal tez xarlanir Pambiq bali Rengi seffaf olmaqla beraber ozune mexsus tami ve etri var Tez xarlanir ve xarladiqca rengi agarir iri denecikli cokuntu verir Sabalid bali Arilar bu bali yemeli sabaliddan ve atsabalidinin ciceklerinden toplayir Atsabalidi ciceklerinden toplanan bal rengsiz sulu yemeli sabalid ciceyinden toplanan bal ise tutqun rengli cox duru ve aci olduguna gore ondan yalniz sirniyyet senayesinde istifade edilir Keflendirici yaxud zeherli bal Bu bali arilar daglarda xususi bitkilerden toplayirlar Bele bali yedikde insana keyflendirici tesir gosterir Bezen temperatur qalxir urek bulanmasi tengnefeslik ve bas gicellenmesi musahide olunur Bele bali bir il saxladiqdan sonra onun zeherliliyi itir ve yemek ucun yararli olur Gezengi bal Tebietde gelir olmadiqda arilar bezi bitkilerin yarpaq ve govdelerinin yaxud bitkiler uzerinde olan heseratin ifraz etdiyi sirin sireleri toplayirlar ki buna da gezengi bal deyilir Gezengi bal basqa ballara nisbeten guclu bakterisid tesire malik olmaqla insan ucun qorxusuzdur Dadina gore asagi keyfiyyetlidir Gezengi bali arilar ucun zererli olduguna gore o arilarin qis yemi ucun yaramir Balin renginin etrinin ve dadinin muxtelifliyi onun hansi nov ve hansi rengde ciceklerden toplanmasi ile elaqedardir Balin rengi tam seffafdan tutmus sari qonur tutqun benovseyi ve s muxtelif calarli olur Balin keyfiyyeti Natural bal hem en yaxsi qida hem de bir cox xesteliklerin mualicesi ucun qiymetli dermandir Bezi elieyri yungul qazanc axtaran saxtakar adamlar bu gozel nemete muxtelif maddeler qarisdirmaqla onu sunilesdirirler Buna gore de bala kenar maddelerin seker qamis sekeri kartof qargidali su un tebasir ve s qarisib qarismadigini mueyyen etmek lazimdir Bunun ucun tebii bali suni baldan ayird etmeyin sade usullarini bilmek faydalidir Balda suni qarisiqlari mueyyen etmek ucun mixber susesine qabin dibinden goturulmus bal numunesi tokulur sonra ona distille su elave olunub hell edilir Bu zaman bal temizdirse mehlul seffaf olur temiz deyilse cokuntu alinir Nisastanin teyini Distille su ile qarisdirilmis bal mehluluna bir nece damci yod mehlulu elave edilir Balda nisasta olduqda onun rengi goyumtule calir Nisasta patkesinin teyini Soyuq usulla hazirlanmis nisasta patkesi qarisigini xarici gorunusune gore mueyyen etmek asanddir Bele bal yaxici olur hem de xarlanmir Onu basqa cur bele mueyyen etmek olar 1 hisse bala 3 hisse distille su qarisdirib ona ozunun i qeder 96 li etil spirti elave edib calxalamaq lazimdir Balda qarisiq olduqda ag sud rengli mehlul alinir Bele mehlulu bir qeder saxladiqda yarim seffaf yaxici kutle dekstrin cokuntusu alinir Balin terkibinde patke yoxdursa mehlul seffaf olur ancaq spirtle balin qarisdigi yerde cetinlikle sezilen bulaniq emele gelir ki bu da mehlulu calxaladiqda itir Seker patkesinin teyini Bunu mueyyen etmek ucun suda hazirlanmis 5 10 li bal mehluluna gumus nitrat elave olunur Ag rengli xlorlu gumus cokuntusu alindiqda bu mehlulun terkibinde qarisiq oldugunu gosterir mehlul cokuntu vermir Tebasirin teyini Suda hell olunmus bal numunesine bir nece damci her hansi tursu ve ya sirke elave etmek lazimdir Balin terkibinde tebasir olduqda mehlul qaynayir ve ondan karbon qazi cixir Gezengi balin teyini Balin terkibinde gezenginin oldugunu mueyyen etmek ucun sinaq cucesine bir qeder bal tokulur uzerine bir qeder distille su elave edilir ve guclu calxalanib qarisdirilir Alinmis mehlula ozu qeder eheng suyu elave edilir ve qaynayanadek qizdirilir Eger mehlul bulaniqlasib qonur rengli kopuklu cokuntu emele gelirse bu balin terkibinde gezenginin oldugunu gosterir Balin ehemiyyetiBalda orqanizmden otru en zeruri qida maddeleri var Tebii bal ayri ayri bitkilerin ciceyinden arilar vasitesile cekildiyine gore onda orqanizmden otru en zeruri qida maddeleri var Odur ki bal yemekle bedeni catismayan bir sira bioaktiv maddelerle temin etmek mumkundur En yaxsi bal saf ve nisbeten qati halda olan baldir Tebii balin antiseptik xususiyyetleri onun infeksiyalara mikroblara qarsi tesirli olmasinda ve yaralarin mualicesinde sagalma prosesini suretlendirmesinde ozunu buruze verir Balin komeyi ile zeif ariqlamis xestelerin umumi veziyyeti duzelir cekisi normallasir qaninda hemoqlobinin miqdari artir Baldan mede bagirsaq urek damar verem ve hetta soyuqdeyme xesteliklerinin mualicesinde de genis istifade olunur Bal bedene istilik vermekle beraber sidikqovucu ve quruducu xasseye malikdir Bal bagirsaqlarin ve boyreklerin daha yaxsi islemesini temin edir eseb sistemini oyadir zehni emekle mesgul olan adamlarin is quvvesini artirir Orta esrlerin meshur alimi Ebu Eli ibn Sinanin nesiheti bu gun de quvvesindedir Ey insan ovladlari Eger genclik cavanliq teravetini daim saxlamaq ve uzun omur surub saglam qalmaq isteyirsinizse muntezem olaraq ulu Tanrinin gonderdiyi olumsuzluk remzi bal yeyin Balin antibakterioloji tesiri Balin antibakterioloji terkibe malik olmasi orqanizmdeki kiflenmenin ve muxtelif nov mikroblarin mehvini temin edir Aparilan tibbi arasdirmalardan da bele subuta yetirilmisdir ki insanin xestelenmesine sebeb olan mikroblar balin neticesinde olerek oz tesirlerini itirmisler Bunu tesdiq eden diger faktorlardan biri de balin terkibinin orqanizmdeki bakterioloci inkisafin qarsisini alan maddelerle zengin olmasidir Bu maddeler mikroblarin coxalib artmasina engel toredir ve onlarin tesir gucunu zeifledir Bunun da sebebi balin terkibinde mikroblarin qatili hesab olunan oksigenli suyun olmasidir Alimler bu barede subuta yetirilmis bir elmi heqiqeti kesf etmek imkanini elde etmisler ki bu da 50 teze bal mehlulunun butun nov bakterialari oldurmesidir Bu barede danisarken bele bir sual meydana cixir Bal mikroblara qarsi nece muqavimet gosterir Bu suali bir nece meqama toxunmaqla da cavablandirmaq olar Balin terkibinde ari tursusu movcuddur Bu da orqanizmdeki curumenin ve ya kiflenmenin birinci dereceli dusmenidir Balin terkibinde mikroblarin qatili hesab olunan oksigenli su movcuddur Balin terkibinin 80 ni qatilasdirilmis sekerler tutur ki bu da mikroblarin inkisafina imkan vermir Balin terkibi orqanizmdeki bakterioloci inkisafin qarsisini alan maddelerle zengindir Bu maddeler de ancaq ari mehsullarindandir Bu cur maddeler suni yolla hazirlanmis balda movcud deyildir Bal metbexde Bikorp adam lianalarla dirmasaraq qaylardan bal yigan insan Sekil Valensiya yaxinligindaki magara divarlarinda 8 min il evvel cekilib Baldan qoz badam edviyyat bugda unu ve sair elaveler etmekle bir sira xorekler hazirlanir Bal sirinletmek ve xos dadli etmek ucun de esas vasitedir Bal seherler kere yagi ve qaymaqla en lezzetli qida hesab edilir Bundan basqa tebii baldan serbetler siyiqlar halvalar ve diger qennadi desert xorekleri hazirlamaq olur Bal serbeti ile limon siresinin ve alma sirkesinin xususi ehemiyyeti var Bal tebabetdeBali yasyarimdan kicik korpelere vermek olmaz Onlari mede bagirsaq sistemi botulizm xesteliyi yarada biler Balin mualicevi mehsul kimi 2 3 min il bizim e e tarixi var Qedim filosoflarin tebiblerin eserlerinde bala cox ehemiyyetli deyer verilmis Oz sadeliyine baxmayaraq zamanimizda simpozium konqreslerde hele de xesteliklerin profilaktikasi ve mualicesinde balin tetbiqi xususunda genis muzakireler aparilir Asagida biz size muxtelif xesteliklerin mualicesinde bal ve onun preparatlarinin istifadesi haqqinda qisa da olsa melumat vermek isteyirik Yara deri ve goz xestelikleri Yaralarin uzerine baglanmis balli sargi qan dovranini yaxsilasdirir yarani mexaniki temizleyen limfanin yayilmasini guclendirir ve huceyrelerin qidasi ucun gozel zemin yaradir Balin A vitamin ile zengin baliq yagi ile birge tetbiqi yaralarin sagalmasinda genisdir Yara ve irin ucun ari bali 80 q baliq yagi 20 q kseroform 3 q Mazli sargi temizlenmis yaranin uzerine baglanir Deri xesteliklerinin karbunkul furunkul funksional durumu mohkemliyi ve derinin yumusaqliginda bu mazdan istifade olunur Oftalmologiyada xususi bal mehlulu ve yaxud bal mehlulu antibiotiklerle birge goz yasligina surulur Teneffus yollarinin mualicecinde Yuxari teneffus yollarinin ve agiz boslugu xesteliklerinde 5 6 defe gunde agiz boslugunda saxlamaqla ve inqalyasiya aerozolla 20 30 balla distille yaxud qaynadilmis su Inqalyasiya gunde bir iki defe 15 20 deqiqe erzinde 30 balin eklektroforezle qarisigini bronxit xesteliyinde Hemin qarisiq ile qar qara ve yaxud yaxalama farinqit larinqit stomatit xesteliklerinde Verem xesteliyinde balin sudle qarisigi Mede bagirsaq xestelikleri Mede oniki bagirsaq yarasi qara ciyer xesteliklerinin mualicesinde balin gozel tesiri var Yemekden evvel qebul olunmus bal mehlulu 1 yemek qasigi bal 1 stekan suya tursulugu cox olan mede siresinin ifraz olunmasini guclendirir Eger yemekden 1 5 2 saat qabaq isti bal mehlulu qebul olunsa mede siresenin tursulugu asagi dusur Zamanimizda derman preparatlarinin coxluguna baxmayaraq bir cox xesteliklerin mualicesinde effekt elde olunmayib Balin terkibinde qlyukoza ve fruktozanin cox olmasi hepatit xestelerine rafinad sekerini balla evez olunmasi meslehet gorulur Urek damar sistemi xestelikleri Alimlerin qeydine gore terkibindeki bol energi materiali olan qlyukozanin sayesinde balin urek ezelerine gozel tesiri var Davamli olaraq gunde 100 q balin qebulu urek fealiyyetini stabillesdirir ve umumi veziyyeti de yaxsilasdirir Diurez ve qan tezyiqinin normallasmasi urek sahesinde yorgunlugun ve agrilarin azalmasi yuxunun normallasmasi umumi ehval ruhiyenin ve heyat tonusunun yukselmesi balin sayesinde elde olunur Coxlu dozada balin qebulu urek catizmamazligi olan xestelere oz teserini gostermisdir Korpe ana sudu ile beslenen usuqlara gundelik balin verilmesi inkisafinda tez cekinin artmasinda xesteliye qarsi muqavimetin artmasinda oz tesiri var Amma bali korpelere tedricen vermek lazimdir Seker ve qennadi mehsullari xaric olmaqla gundelik balin dozasi 80 100 qramdan artiq olmamalidir Tebabetde zeiflemis xestelere sagalma dovrunde basqa yuksek kalorili mehsullarla birge bali da meslehet gorurler Bal terkibli farmakoloji pereparatlar Dunyada terkibinde bal ve ariciliq mehsullari olan farmakoloji effektli pereparatlarin hazirlanmasinda gergin elmi ve praktiki isler getdikce genislenir Terkibinde gulem ari sudu veremum bal olan pereparatlar kremler hazirlanir Basqa bitkilerle birge terkibine ariciliq mehsullari daxil olan pereparatlar dunya farmakologiya sahesinde genis yer tutur Bal ve ariciliq mehsullarinin faydalari alimler terefinden hele tam kesf olunmamis qalir Biostimullasdiricilar Bal stimullasdiricilari xalq tebabetinde genis istifade edilir saglamligi mohkemlendirir orqanizmin immun ve diger mudafie sistemlerinin qeyri enenevi aktivatorlaridirlar Onlari ev seraitinde baldan asan tapilan qida mehsullarindan ve muxtelif bitkilerden hazirlamaq olar Onlar muxtelif astenik veziyyetlerde eseb yorgunlugu zamani yaz avitaminozlari suretli yorulmalar is qabiliyyetinin azalmasi zamani movsimi qrip epidemiyalarinin profilaktikasi zamani hemcinin qocaliq vaxtinda mudafie quvvesi azalarken gorme pisleserken skeleroz ve s zamani istifade etmek olar Biostimullasdiricilar I Caxir qirmizi en yaxsisi kaqor 350 q Aloye ezvay siresi 150 q Bal may bali daha yaxsidir 250 q 3 5 yasil aloye yarpaqlar qopardilana 3 gun qalmis sulanmir Sonra yarpaqlar kesilir yuyulur xirdalanir ve sixilaraq siresi cixarilir Butun diger komponentlerle qarisdirilir qaranliqda 4 5 gun 4 den 8 C e qeder temperaturda saxlanilir Her gun yemekden 30 deqiqe evvel gunde 3 defe her defe 1 yemek qasigi qebul olunur Allergiya olan adamlarin bu stimullasdiricini qebul etmesi meslehet deyil II Bal en yaxsi may balidir 1 5 stekan Deneleri olmayan kismis 1 stekan Qabiqli limon 2 eded Hind qozunun lepesi 1 stekan Erik qurusu 1 stekan Komponentlerin hamisi ezilir ve uzerine 1 5 stekan bal tokulerek qarisdirilir Her gun 3 defe yemekden 1 saat evvel her defe 1 yemek qasigi qebul edilir Bu stimullasdirici usaqlara yaslarindan asili olaraq 1 cay qasigi 1 desert qasigi ve ya 1 yemek qasigi verilir Bir kurs ucun 1 2 bele porsiya hazirlamaq lazimdir Allergiyasi olan adamlara meslehet gorulmur III Yulaf 1 stekan Bal zovqe gore Bir stekan yulaf denesi 1 litr suya tokulur mayenin dorde birinin buxarlanmasina qeder qizdirilir ve suzulur Alinan helim bal qatilmaqla gunde 3 defe yemekden evvel stekan qebul edilir O bagirsaq xestelikleri qastrid zamani istifade olunur Yulaf helimi mubadile artiritleri zamani oynaqlardaki agrini yaxsi goturur Kimyevi terkibi ve xasseleriAri bali oz keyfiyyetine gore tekrar olunmaz tebii mehsuldur Tebietin bize bexs etdiyi butun dermanlar icerisinde bal en yuksek yerlerden birinde durur Onda qani tezeleyen esebleri sakitlesdiren ve yeni heyat veren butun vitaminler var Ari bali sirin etirli madde olub arilar terefinden ciceklerin nektarindan ve ya canli bitkilerin diger sirelerinden hazirlanir Bundan basqa cox vaxt payizda bitkilerin bir qayda olaraq palidda cokede iyneyarpaqli agaclarda sirin maye emele gelir Onlar pad yarpaq siresi adi ile melumdur ve arilar onlardan pad bali hazirlayir ki hec de ciceklerden alinan baldan geri qalmir Balda insan orqanizmine lazim olan 300 den cox madde askar edilmisdir Teze bal ozullu seffaf maye olub tedricen qatilasir kristallasir ve berkiyir Temiz bal ne qeder ki ari sanindadir ve ari yesiyinde 20 30 C de saxlanilir hemise maye halinda olur Nemliyi 20 den cox olan bal tebii olmayan maye halindadir Bele bal onu agzi aciq ari sanindan ayriliqda alinir yetismemis bal Tursumus ve ya saxta bal daha cox maye halinda olur Balin qatiligi da onun yuksek keyfiyyetinin ehemiyyetli elametidir Yaxsi balin xususi cekisi 1 420 den 1 440 a qeder olur 1 litr balin cekisi 1 420 kq olur Menfi 360C de bal donur ve onun hecmi 10 azalir qizdirdiqda ise genislenir Meselen 250C de onun hecmi 5 artir Kristallasmis bali maye hala kecirerken ele etmek lazimdir ki o 40 C den yuxari qizmasin Eks halda onun mualicevi xassesi itir Nektarda olan boyaq maddelerinden karotin ksantofill flotofile benzer maddeler ve s asili olaraq balin rengi su kimi seffafdan aciq sarimtil limonu sari qizili sari tund sari qehveyi yasil ve qara renge qeder renglere malik olur Cicek ballarinin esas rengi sari sonra aciq qehveyi az az hallarda tund qehveyi sonuncu yasilimtil calarla olur Yagiotu bali demek olar ki ag xesembul bali sari xardal bali qehveyi noxud bali tund qirmizi olur Ayri ayri bal novleri tekce rengleri ile yox hem de etirleri ile ferqlenirler Balin etiri onda xarakterik ucucu etirli maddelerin olmasi ile mueyyen edilir Cox vaxt etirine gore balin menseyini ve keyfiyyetini mueyyen etmek olur Bezi bal novleri ise sabalid raps bali olduqca az etire malikdirler Pad balinda ve seker siropu ile qidalandirilmis arinin balinda uzvi ucucu maddeler ve etirler olmur Bal etraf muhitin iyini tez ve asanliqla udur Odur ki onu her hansi spesfik iye malik mehsullarin saxlandigi qabda hemcinin keskin iyli mehsullarin baliq pendir soraba ve s yaninda saxlamaq olmaz Terkibinde fruktoza cox olan bal en sirin dada malikdir Bali metal qabda saxladiqda o metal tami ala biler Xarab olmaga baslayan tursuyan bal xosagelmez tama malik olur Balin kimyevi analizi gosterir ki o muxtelif komponentlerin murekkeb qarisigidir Onda seker su dekstrin zulal maddeler zulal olmayan azotlu maddeler fermentler uzvi tursular mineral maddeler muxtelif vitaminler B2 B6 H K C E PP ve s var Balin esas terkibi qlukoza ve fruktozadir Bu esas maddelerin balda miqdari balin novunden asili olaraq muxtelifdir Karbohidratlarla yanasi balin terkibine bir sira fermentler invertaza amilaza diastaza katalaza qlikogenaza ve s daxildir Fermentler xususi kimyevi maddeler olub hetta az miq darlarinda bele orqanizmde maddeler mubadilesini esasli sekilde suretlendirir Hem de her bir ferment mueyyen maddeye ve ya maddeler qrupuna tesir edir oxsar kimyevi terkibe malik olan maddelere Melumdur ki balda olan invertaza fermenti cugundur ve qamis sekerini disaxaridleri qlukoza ve fruktozaya cevirir Balin diastaza fermenti nisastani murekkeb karbohidrat daha sade sekere disaxaridlere cevirir Balin terkibine daxil olan mineral maddeler kalsium maqnezium natrium demir kukurd yod xlor fosfor ve bezen de radiumun duzlaridir Qeyd etmek isterdik ki balda ekser mineral maddelerin miqdari insanlarin qaninda oldugu miqdara yaxindir Qeyd olunan elementlerin her biri orqanizm ucun boyuk ehemiyyet kesb edir Meselen kalsium smuk toxumasinin terkibine demir qanin hemoqlabinin maqnezium fermentlerin terkibine daxildir ve s Balda bir sira mikroelementler de var manqan silisium aluminium bor xrom mis barium nikel qurgusun qalay sink osmium ve s Insan orqanizminde mikroelementler olduqca az miqdarda olsalar da insan orqanizminin bir cox sistemlerinin normal fealiyyetinde onlarin evezsiz rolu var Meselen mis normal qan emele gelmede istirak edir ve onun qidada catismazligi neticesinde qan azligi yaranir Qalxanabenzer vezinin normal inkisafi ucun ise yod teleb olunur Qeyd olunanlarla yanasi balda coxlu uzvi tursular alma caxir limon sud turseng tursulari ve bir sira vitaminler var Orqanizmde vitaminlerin rolu cox boyukdur Onlar butun mubadile proseslerini normalasdirir Qida her hansi vitamin catismadiqda ve ya olmadiqda maddeler mubadilesi pozulur ki bu da uygun orqanin isine tesir edir Meselen B2 vitamini zulallarin piylerin ve karbohidratlarin normal mubadilesi ucun lazimdir ve gormeni yaxsilasdirir B6 vitaminin catismazligi ezele zeifliyine sebeb olur qiciqlanmani yukseldir H vitamini ise piy mubadilesini stabillesdirir ve qara ciyerde artiq miq darda piy emele gelmesinin qarsisini alaraq onu mudafie edir Orqanizmde muxtelif biokimyevi proseslerin getmesini yaxsilasdirmasi ve tenzimlenmesi C vitamininden cox asilidir O catismadiqda dis etinin xesteliyi olan sinqa bas verir Qeyd etmek lazimdir ki bal orqanizm terefinden 100 menimsenile bilen yegane qidadir Meselen et 95 ag corek 96 sud 91 menimsenilir Diger sekerlere nisbeten bal cox boyuk ustunluklere malikdir O qida hezmi traktinin selikli tebeqesini qiciqlandirmir Orqanizm terefinden asan ve suretle hezm olunur Lazimi enerjini tez ayirir Aktiv heyat terzi ile mesgul olan insanlara tezlikle gucunu berpa etme imkani verir Diger sekerlerin hamisina nezeren boyrekler terefinden asan buraxilir Orqanizme sakitlesdirici sedativ tesir edir Asan tapilan ve nisbeten baha olmayan mehsuldur Balin terapevtik mualicevi effekti umumi sekilde asagidaki kimidir Xesteliklere qarsi orqanizmin dozumlu olmasinin artmasi ummunobioloji effekt Mikroba qarsi tesir bakterisid effekt Iltihaba qarsi Belgem getirici ve oskureye qarsi Allergiyaya qarsi Agri kesici Berpaedici Amerika hekimi Carvis qeyd edir ki xalq musahidelerine gore 16 yasina qeder daima bal istifade eden adamlar nadir halda soyuqlayir cox nadir hallarda yuxusuz ve ya agiz boslugunun xestelikleri bas verir Bal esasen bir nov bitkiden yigildiqda hansi bitkinin ciceklerinden ari yigibsa o ciceyin adina uygun olaraq da bal adlanir Eyni zamanda coxlu sayda bitkilerden arinin yaratdigi bal onun yigildigi yerin adi ile mese sehra cemenlik dag ve s bali adlanir Bezi genis yayilmis bal novleri asagidaki kimidir Akasiya bali en yaxsi bal novlerine aiddir Teze ve yenice cekilmis suse qaba tokulmus bal seffafdir leng ve xirda denecikli kristallar seklinde kristallasir ve bundan sonra ag sud renginde olur Terkibinde 40 fruktoza ve 36 qlukoza olur pH i 4 0 dur Kifayet qeder mikrob eleyhine bakterialara gobeleklere qarsi tesire malikdir Umumi guclendirici vasitedir Yuxusuzluq mede bagirsaq od kisesi ve boyrek xestelikleri zamani istifade olunur Coke bali daha cox keyfiyyetli ballarin siyahisina aiddir ve en cox istifade olunan novlerdendir Xosa gelen coke etrine sirin tama zeif sari renge malikdir Tez ve xirda kristallar seklinde kristallasir Terkibinde 39 fruktoza ve 36 qlukoza var pH i 3 7 dir Quvvetli qidalandirici ve mualicevi tesire malikdir Baslica olaraq qrammenfi ve qrammusbet mikroorqanizmlere hemcinin gobeleklere ve bakteriyalara qarsi tesire malikdir Terkibinde mikrob eleyhine ucucu ve ucucu olmayan maddeler var Belgem getirici iltihab eleyhine tesire malikdir Angina zokem larengit bronxit traxeit bronxial astma xesteliklerini mualicesi zamani istifade olunur Ureyi quvvetlendirici vasite kimi mede bagirsaq traktinin iltihabi zamani boyrek ve od kisesi xestelikleri zamani istifade olunur Irinli yaralar ve yaniqlar zamani yaxsi yerli tesire malikdir Sabalid bali tund renglidir sabalid ciceyinin zeif etrine malikdir ve aciteher dadi var Leng kristallasir pH i 3 dur Qrammenfi ve qrammusbet bakteriyalara qarsi antimikrob xassesine malikdir Mede bagirsaq ve boyrek xestelikleri zamani istifadesi teklif olunur Xardal bali maye halda olduqda qizili sari rengde olur sonra krem calari alir Xirda kristallarla kristallasir pH i 3 5 dir Xosa gelen etire ve sirin tama malikdir Yaxsi qidalandirici ve mualicevi xasseye malikdir ve nefes sistemi xestelikleri zamani istifadesi teklif olunur Xesembul bali yuksek dad keyfiyyetlerine malikdir O aciq kehraba renginde yasili calarlara malik ag renge qeder rengde olur Spesifik dada ve bezen de zeif aciliga ve spesfik etire malikdir Terkibinde 39 fruktoza ve 36 qlukoza var Sehra duzenlik bali rengsizden narinci sariya qeder renge malik olur Tez kristallasir xosagelen etire ve sirin tama malikdir Cemenlik bali cemenlik ciceklerinin nektarindan arinin hazirladigi baldir O aciq saridan tund sariya qeder renge xosagelen etire ve sirin dada malikdir pH i 3 5 dir Yuksek qidalandirici ve mualicevi keyfiyyetlere malikdir Gunebaxan ciceyinin bali qizili sari renge malikdir Xirda kristallar seklinde kristallasir dadi sirindir qeyri mueyyen etire malikdir pH i 3 5 dir Yaxsi qidalandirici ve mualicevi ehemiyyete malikdir Meyve bali ciceklenen meyvelerin ciceklerinin nektarindan arinin hazirladigi baldir O teze halda sari qirmizi calarlara malik seffaf mayedir Kristallasmadan sonra aciq sari renge malik olur Xosa gelen etire ve sirin dada malikdir Terkibinde 45 fruktoza ve 31 qlukoza var Kristallari xirda deneciklidir pH i 3 5 dir Raps bali suretle iri kristallar seklinde hetta sanin yuvalarinda da kristallasir Bu bal aciteher dada ve xardal etrine malikdir Yaxsi qidalandirici ve mualicevi xasseye malikdir Tutun bali tutun ciceklerinin nektarindan arinin hazirladigi bal olub tund qehveyi rengdedir leng kristallasir aciteher dada malikdir Arilar ucun yaxsi qidadir pH i 3 dur Qidaliliq ve mualicevi xasseleri kifayet qeder oyrenilmeyib Nane bali nane etrine ve sirin dada malikdir Aciq sari rengli kicik kristallar seklinde kristallasir O coxlu miqdarda C vitaminine malikdir Bu bal od qovucu sakitlesdirici agri kesici qaz qovucu ve antiseptik xasselere malikdir Melumdur ki bezi insanlar asan yolla pul qazanmaq ucun saxta bal hazirlayib satirlar Bu xosagelmez emel tekce pis verdis deyil eyni zamanda insanlarin o cumleden de bu bali satanlarin ozleri de bilmeden balalarinin qohumlarinin ve dostlarinin da saglamligina menfi tesir edir Amma her halda bele hallar movcuddursa balin tebii olub olmadigini yoxlamaq ehtiyaci var Balin qatiligi esasen onda olan karbohidratlarin miqdarindan ve onun yetismesinden asilidir Balin yetismesi bir sira biokimyevi cevrilmelerle musayet olunur ki onlarin da esasini saxarozanin fermentativ hidrolizi ve suyun kenarlasdirilmasi teskil edir Hemcinin balin yetismesi tekce onun qida ve dad xasselerini yox hem de mualicevi xassesini mueyyen edir Mueyyen olunmus normalara esasen qida meqsedi ucun nezerde tutulmus balin keyfiyyeti asagidaki teleblere uygun olmalidir Suyun miqdari 21 den cox olmamalidir Susuz maddeye hesablanmaqla berpa olunan saxarozalarin miqdari 79 den az olmalidir Susuz maddeye hesablanmaqla saxarozanin miqdari 7 den cox olmamalidir Balin susuz maddesinin 1 qraminda diastoz ededi 5 Qote vahidinden az olmamalidir 1 kq balda qalayin miqdari 0 1 qramdan cox olmamalidir Tebii balda etir tebidir xosagelendir elave iye malik deyil Dadi sirin xosagelendir elave dada malik deyil Qicqirma elametleri yolverilmezdir balin sethinde ve daxilinde kopuklenme qaz ayrilmasi spesifik iyin ve pis tamin olmasi Bal qicqirdiqda tekce dad xasselerini yox hem de qidaliliq xasselerini itirir Oksimetil furfurol ile reaksiyasi menfi olmalidir Balin kristallasmasi tebii prosesdir Bal kristallasdiqda rengini deyisir Bezi hallarda bali saxladiqda iki tebeqe musahide olunur asagida kristallasmis yuxarida ise meyve siresine benzer tebeqe Bu da balin yetismemesini ve terkibinde suyun cox olmasini gosterir Eger bal yapisirsa demek hele tam yetismeyib Bele bal uzun muddet saxlanmaq ucun yaramir Saxta bal tebii baldan ferqli olaraq iye malik deyil Saxta bala muxtelif mehsullar qatila biler qamis sekeri kartof qargidali sireleri un tebasir agac ovuntusu ve s Balin saxta olmasini yoxlamaq ucun asagidakilari etmek olar Sinaq susesine ve ya bankaya bal numunesi yerlesdirilir ve distille suyu elave edilir Bal hell olur ona elave olunmus yad elaveler ya dibde qalir ya da uze cixir Bala un ve nisasta elave olunmasinda subhelendikde distille suyu ile durulasdirilmis bala yodun spirtde mehlulundan bir nece damci tokulur Eger un ve nisasta qatilibsa mehlul goy renge boyanir Bala tebasir qatilib qatilmamasini yoxlamaq ucun sinaq susesine tokulmus balin distille suyunda mehluluna bir nece damci her hansi tursu ve ya sirke tursusu tokulur Karbon qazi ayrilmasi hesabina qaynama bas verir Icerisinde tam sekerlesmemis nisasta patoka olan balin xarici gorunusu yapisqanligi ve kristallasmanin olmamasi ile asan teyin etmek olar Asagidaki usul ile de bu teyini etmek olar 2 3 hisse distille suyunda hell edilmis bir hisse bal uzerine hemin hecmin dorde biri qeder 96 li spirt elave edilir ve calxalanir Ag sud renginde mehlul emele gelir Saxladiqda ise seffaf yarim maye yapisqanli kutle dekstrin cokur Tam sekerlesmemis nisasta olmadiqda ise mehlul seffaf qalir Yalniz bal ve spirt tebeqelerinin toqqusduqlari serhedde cox cetin hell olan bulaniq yaranir ki o da calxalanma zamani yox olur Adi seker siresi elave olunmasi asagidaki kimi askarlanir balin suda 5 10 li mehluluna gumus nitrat mehlulu elave olunur Eger balda seker siresi varsa ag gumus xlorid cokuntusu emele gelir Eger bal temizdirse onda cokuntu emele gelmir Istehsali2020 ci ilde tebii bal istehsali ton Olke IstehsalCXR 458 100Turkiye 104 077Iran 79 955Argentina 74 403Ukrayna 68 028ABS 66 948Dunya 1 770 119Menbe FAOSTAT 2020 ci ilde qlobal bal istehsali 1 8 milyon ton teskil edib ki bu istehsalin 26 i siyahiya basciliq eden Cine mexsusdur Diger esas istehsalcilar Turkiye Iran Argentina ve Ukraynadir 2022 ci ilde Azerbaycanda 32933 ariciliq teserrufatinda 7445 9 ton bal istehsal olunmusdur MenbeBal Ilahi nemet olu kecid V M Abbasov ve b Tebiet kimyasinin mocuzeleri ve ondan istifade qaydalari Elm nesriyyati Baki 2014 266 seh V M Abbasov ve b Tebiet kimyasinin mocuzeleri ve ondan istifade qaydalari Elm nesriyyati Baki 2014 266 seh Hemcinin baxAri Ibn Sina AriciliqXarici kecidlerVikianbarda Bal ile elaqeli mediafayllar var Daxili bazarda saxta bal tugyan edir Ariciligin inkisafi problemler perspektivler olu kecid IstinadlarTraynor Kirsten Ancient Cave Painting Man of Bicorp MD Bee 2011 08 23 tarixinde orijinalindan Web article arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 03 12 2011 11 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 11 28 Arxivlenmis suret 2023 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 06 02 Arxivlenmis suret 2023 07 01 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 31 Production quantity of honey natural in 2020 BMT Erzaq ve Kend Teserrufati Teskilati 2020 16 October 2016 tarixinde Istifade tarixi 17 May 2022 Azerbaycanda bal istehsalinin hecmi aciqlanib APA Economics 14 mart 2023 15 May 2023 tarixinde Istifade tarixi 11 may 2023