Bəsirət (qəzet)
Bəsirət — Azərbaycan dilində işıq üzü görən Azərbaycan siyasi mühacirlərin qəzeti. Bəsirət qəzetinin ümumilikdə 165 sayı işıq üzü görmüşdü. Baş redaktoru Qasım bəy Qasımbəyov idi.
Ümumi məlumat
Siyasi, ictimai, iqtisadi və ədəbi qəzet. İlk nömrəsi 1914-cü il aprelin 12-də buraxılmışdır. Həftəlik və bayram günlərində çıxmış, 1918-ci ilin martından sentyabrına qədər nəşr edilməmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə nəşri bərpa olunmuşdur. Sovet hakimiyyəti illərində 3 nömrəsi (cəmi 286 nömrə) çıxmış və 1920-ci il mayın 15-dən nəşri dayandırılmışdır. Baş redaktoru Hacı İbrahim Qasımov, naşiri Qulamrza Şəfizadə olmuşdur. “Bəsirət”-də Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, N.Nərimanov, M.Məmmədzadə, M.S.Ordubadi, M.S.Pişəvəri, M.Hadi, S.Mənsur, M.Əlibəyov, M.S. Axundov, X. İbrahim, Ə. Müznib və başqalarının məqalələri dərc edilmişdir.
Nəşr tarixi
"Bəsirət"də N.Nərimanov, M.S.Ordubadi, M.C.Pişəvari, M.Hadi, A.Səhhət, Əbdül Qədir Vüsaqi, Cəfər Cabbarlı və b. əməkdaşlıq etmişlər. Bu açıq fikirli qəzet sayılırdı.
"BƏSİRƏT GƏRƏK! Dünyada yaşaya bilmək, xoşbəxt və məsud yaşaya bilmək üçün böyük bir bəsirət lazımdır. Yaşamaq yollarını bilmək, onun rah və çahını görmək üçün olduğu kimi yaşaya bilməməyin yaşayışdakı ədəmi-müvəffəqiyyətlərin səbəblərini anlamaq, anlayıb da çarəsinə baxmaq üçün də bəsirət lazım.
Bittəb bu bəsirət, bu həftədən etibarən intişarına başlanan "Bəsirət" deyildir. Bu "Bəsirət" ancaq bunu edə bilər ki, mətlub olan bəsirətə xadim olsun.
Həyatın müvəffəqiyyətləri bəzən daha ziyadə müvəffəqiyyətlərə nail olmaq üçün bəsirəti mövcib olursa da çox kərə olur ki, çeşm-bəsirəti qapar, halbuki, ədəmi-müvəffəqiyyət hər an və hər zaman bəsirət və intibahı mövcib olmalıdır.
Biz müsəlmanların, biz türklərin həyatımız əfradımızı sərməst ğürur edəcək qədər müvəffəqiyyətlidir? Əlbəttə yox! Mövcud olan bil-cümlə asari-tərəqqi və intibaha rəğmən, yenə də demək olar ki, yox...
Bu yoxluq, bizdə təbii olaraq bir varlıq vücuda gətirmək üçün fəaliyyətimizi təhrik etməlidir. Bunu ediyorummu? Çox az!..
Çox az, diyoruz ki, doğrudur. Çünki görüyoruz: Rusiya hüdudu xaricində vaqe olan işlər deyil, öz hüququmuza, öz həyatımıza təəllüq edən daxili işlər, qanungüzarlıq və döviət həyati-siyasiyyə və mədəniyyəsində vaqe olan xüsuslar, şəhər işləri və bələdiyyə məsələlərində görünən uyğunsuzluqlar dəxi bizlərə necə ki, lazımdır təsir etməyir və bizdə lazım gələn təsiri göstərmiyor. Başqa xüsuslarda da böylə.
Bu hal nədən gəliyor? Necə oluyor ki, bizə istədikləri şeyi qəbul etdiriyorlar. Necə oluyor ki, təkliyimizdə narazı olduğumuz hər bir şeyi məcmumuza qəbul etdiriyorlar? Biz də ona biduni-sual və cavab təhəmmül ediyoruz.
Bizdə bəsirətmi yoxdur? Görmiyormiyiz?.. Bəsirətlilərimiz var, görənlərimiz də var. Fəqət fəal bir bəsirət və müsbət bir nəzərdən məhrumuz. Bu məhrumiyyət haradan gəliyor?.. Əlbəttə, bunun çox səbəbləri ola bilər və vardır. Mən mümkün olarsa, gələcəkdə onlardan da bəhs və qarelərimlə mübadileyi-əfkar edəcəyəm. İndilik bu qədər deyəcəyəm ki, bəsirətsizlik şəklində görünən fəaliyyətsizliklərimizi yəsavər bir tərzi-təfəkkürümüz movcib oluyor.
Giriniz millətimizin, bilcümlə təbəələri arasına, danışınız onlarla: münəvvər, mütədəyyin, molla, tacir, kəsəbə, əsnaf – hər kəslə danışsanız həyatımızın qeyri-müvafiq olduğundan bəhs edər. Bittəb, hər kəsdə bu uyğunsuzluğu öz ünə məxsus bir nöqteyi-nəzərdən təhlil edər. Bu təhlilat biri-birinə tamamilə zidd olarsa da bir şeyi də ələlü-mum ittihad edərlər. O da özümüzün geridə qalmasından, işlərimizin pərişan olmasından ibarətdir. Fəqət geridə qalan irəliləməli, pərişan olan düzəlməli, bunun çarəsi nə?
Bu sualın cavabına gəlincə əksəriyyətlə hər kəs diyor ki: "Canım müsəlmançılıq böylə olar. Müsəlman düzəlməz!".
Bu hər bir bəsirəti faidəsizləndirən, hər bir fəaliyyət və hərəkəti öldürən ölü nəzəriyyə, fəna yəs məəttəssüf diqqət olunubsa görülmüşdür. Avamımıza, xassımıza, böyügümüzə, kiçiyimizə, hamımıza təsir etmişdir. Həm də o qədər müfrid bir surətdə ki, ən adi şeyləri gördükdə belə haman hökm edəriz ki: "canım müsəlmandan adam olmaz" və "müsəlmançılıqdır" tərzi təfəkkür mənhusi beynləri istila etmiş, təbiidir ki, heç bir bəsirət və intibahdan faidə gözləmək olmaz.
Bir millətin müxtəlif təbəqələrinə mənsub olanlar öz millətləri haqqında bu qədər yanlış bir tələqqiyə tutulub da haqqına-nahaqqına bu yəs gətirici şiyui təkrar edirlərsə, oylə bir mühitdə ictimai məsələlərdə nə kimi hərə-kətlər və nə kimi müvəfəqiyyətlər gözləmək olar? Heç bir şeyi!
Belə bir mühitdə, şəhərin əksəriyyəti müsəlman əlində olduğu halda bələdiyyəsində müsəlman qlasnılar əqəliyyət təşkil edər, kimsə bir söz deməz. Bələdiyyə dairəsində müsəlman müstəxdimlər barmaqla hesab olunar, təbii olar. Xalqın mənafeini müdafiə üçün intixab olunan qlasnılar ildə iki dəfə cələsəyə gəlməzlər, yenə lə seçiləriər. Bütün cəmaət işləri əhllərinə deyil, müəyyən bir neçə nəfər arasında təqsim olunar. Hər kəs baxa-baxa qalar...
İşlərimizin düzəlməsi üçün məncə hər şeydən əvvəl ruhumuzu, ruhi-minkəsirimizi, xəstə ruhumuzu tədavi etməliyik. Bu yolda bəsirət qazanmalıyız.
Hər şeydən əvvəl özümüzü öyrənməliyiz. Kimiz, nə millətiz, haradan gəlmişiz. Özümüz nə, mahiyyətimiz nə olduğunu bilməliyiz. Sonra da bilməliyiz ki, biz heç də həyatından qəti ümid etmiş bədbəxtlər deyiliz. Biləks anlamalıyız ki, böyük tarixə malikiz. Tarixdə parlaq günlərimiz olmuş. Qafalarımıza soxmalıyız ki, "müsəlman adamdır. Müsəlman adam da olar və hər vaxtda adam olmaq istedadındadır" Allah bilir ki, hələ münəvvərlərimiz (intelligentlərimiz) ağzından "canım müsəlmançılıqdır" cümləsini eşitdikdə ürəyim nə qədər ağrıyır. Məlumdur ki, bəziləri bu sözü ürək yanğısı və intibah üçün söyliyorlar. Fəqət yenə bir məyusiyyət təmayi haiz olduğu üçün tənqidə səzadır.
Bəlkə də hal-hazırdakı surəti-tədənnimiz və müsəlmançılığın bugünkü əhvalı böylə yəsalud bir hökmün təmiminə vəsilə oluyor. Buna bir söz deyə bilmərəm. Fəqət bu halda dəxi münəvvər qismimiz başqa bir şey ilə mükəlləfdir. Bu halın haradan gəldiyini camaata bildirməlidir; anlatmalıdır ki, bu hal daimi deyildir, müvəqqəti olan bu halın islahı öz əlindədir. Bunun üçün də hər şeydən əvvəl münəvvər qismimiz birləşməli, bəsirətə gəlməli, öhdəsinə düşən böyük vəzifəni və onun ifasındakı qüsurun böyük məsuliyyətini xatirinə gətirməlidir.
Həqiqətən də heyran qalmalıdır. Bakı kimi böyük bir müsəlman şəhərində, bir şəhərdə ki, bu qədər əhli maarif vardır, bu qədər doktorlar, injenerlər, advokatlar, müəllimlər, bilməm nələr vardır, Rusiya müsəlmanlarının ali təhsil görmüşlərinin zübdələri buradadır, heç rəvamıdır ki, öz vücudunu hər yerdə və hər bir məclisdə hiss etdirəcək dərəcə bir "ittihadi münəvvərin" olmasın. Hanı bu münəvvərlərin qəzetləri, hanı onların cəmiyyətləri, hanı onlann şəhər dumasındakı fəaliyyətləri, hanı onların buları-şuları?...
Əcəba bir kərə "müsəlmandan adam olmaz" — deyə tamamilə özlərinə məşğul olmağamı qərar verdilər? Yoxsa heç bir mərifət və fəzilətə bir mənqur qiymət qoymayan Bakının pullu ruhunun təzyiqi altında onlardamı milyonları güdüyorlar? Güdsünlər! Heç eybi yox! Fəqət bunu da unutmasınlar ki, münəvvər bir adam üçün hər nə qədər milyon güdən də olsa, bir ehtiyaci-mənəvi də var ki, o da yaşadığı mühitə az da olsa fayda vermək, onu işıqlandırmaqdı. Əcaba bizim münəvvərlərimiz bu ehtiyacı hiss etmiyorlarmı? Ediyorlarsa hanı bəs asari?
İştə bizim arzu etdiyimiz bəsirət maarifməndlərimizin, beistilah, in-telligentlərimizin bəsirətidir. Allah onlara bəsirət verərsə, əlbəttə ki, halımız böylə qalmaz. Çünki... bəsirətə gəlin və adi bəsərlərin (gözlərin) görmədiyini, görə bilmədiyini onlar görər. Bir dərd görüldümü, təbiidir ki, çarəsi də tapılar.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Bəsirət" qəzeti N 1, 12 aprel 1914 ".
Mənbə
Tərlan Ağayevin "Azərbaycanın Xızı-Bərmək mahalının tarixi" kitabı