Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.
Məhəmməd Naxçıvani – mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan məşhur tarixçi, dilçi alim, filosof, ədib, mütərcim, şair, katib, dövlət xadimi.
Məşhur ictimai-siyasi xadim və dilçi-alim Hinduşah Naxçivaninin oğlu görkəmli alim və siyasi xadim Məhəmməd ibn Hinduşah Naxçivani XIII əsrin sonu XIV əsrin əvvəllərində yaşamışdır. Atası kimi o da yaxşı təhsil almışdı, Azərbaycan, fars və ərəb dillərini kamil bilirdi. O, Bağdadın Müstənsiriyyə mədrəsəsində təhsil almış, qardaşı Seyfəddin Əmir Mahmud Kaşanda hakim olduğuna görə İranın müxtəlif şəhərlərində və İraqi- Əcəmdə yaşamışdır. Alim Elxanilər dövründə mühüm vəzifələrdə çalışmış, ərəb, türk və fars dillərini mükəmməl bilmiş, şeirlər yazmış, fars dilində nəsrin ən yaxşı nümunələrini yaratmışdır. Onun fars dilində yazdığı “Təcarüb əs-sələf” (“Sələflərin təcrübələri”) əsəri Azərbaycanın və bəzi Yaxın Şərq ölkələrinin ictimai-siyasi tarixinə həsr olunmuşdur. Alimin yazdığı “Sihah əl-Əcəm” (“Əcəmin etibarlısı”, “mötəbəri”) əsərində 4000 sözü əhatə edən farsca-türkcə (azərbaycanca), fars dilinin Azərbaycan (türk) və ərəb dillərində izah olunan ilk qrammatikası verilmişdir. Məhəmməd ibn Hinduşah Naxçıvani “Dəstur əl-katib fi təyin əl-məratib” (“Dərəcələrin təyinində katibin göstərişləri”) əsərinin müəllifidir. Alim bu əsəri 1366-cı ilin aprelində “tam şəkildə sona yetirmişdir”
XIV əsrin 20-ci illərində Təbrizə gələrək Hülakülər dövlətində müxtəlif vəzifələrdə çalışmağa başlamış Məhəmməd Naxçıvani tezliklə vəzir Fəzlullah Rəşidəddinin oğlu Qiyasəddin Rəşidi ilə dostlaşmış, onun münşisi və nədimi kimi fəaliyyət göstərmişdir. Fars dilinin izahlı lüğətini tərtib etdikdən sonra Qiyas əd-Dinin tövsiyəsi ilə Əbu Səid xüsusi fərmanla Məhəmməd Naxçıvaniyə Elxanilər dövlətinin quruluşunu və idarəçilik sistemini təsvir edən əsər yazmasını tapşırır. Sifariş çox ciddi olduğundan iş ləngiyir. Nə Əbu Səid, nə də Qiyas əd-Din Rəşidi bu əsərin bitməsini görə bilmirlər. Məhəmməd bu əsəri 1360-cı ildə bitirir, lakin alınan nəticələr onu qane etmədiyindən və müəyyən qədər də ölkədəki siyasi vəziyyət dəyişdiyi üçün daha 6 il əsəri redaktə edir və onun üzərində işləyir. Məhəmməd ibn Hinduşah Naxçıvaninin bu əsərinin təqribən 30 illik elmi fəaliyyətin nəticəsi olduğu bəlli olur. “Onun alim kimi nüfuzunu və öz sahəsindəki böyük xidmətlərini nəzərə alınaraq ona Şəms-i Münşi ən-Naxçıvani (Naxçıvandan olan münşilərin günəşi) ləğəbi verilmişdir.
Nəhayət, 1366-cı il 6 apreldə bu iri həcmli əsərini tamamlayaraq, onu Dəstur əl-katib fi təyin əl məratib (Dərəcələrin müəyyənləşdirilməsində katiblər üçün vəsait) adlandırır. Əsəri Elxanilərdən sonra Azərbaycanda hakimiyyətə gəlmiş və Təbrizi bu yeni dövlətin paytaxtı kimi saxlamış Cəlairilər sülaləsindən olan Şeyx Üveysə həsr edir.
O, Cəlairi hökmdarı Sultan Üveysin vaxtında “Ölkənin baş qazisi” vəzifəsini icra etmişdir. “Dəstur əl-katib” Məhəmməd Naxçivanini İslam Şərqində məşhurlaşdırmış əsərdir. “Dəstur əl-katib”in Cəlairilər dövrü üçün əhəmiyyəti “Siyasətnamə”nin Səlcuqilər, “Came ət-təvarix”in Elxanilər dövrü üçün əhəmiyyəti ilə eyni səviyyədə durur”. Cəlairi hökmdarı Sultan Şeyx Üveysə həsr olunmuş bu əsər giriş, 2 hissə və nəticədən ibarətdir. Əsərdə vergi və mükəlləfiyyətlər, sənətkarlıq və ticarət, maliyyə və məhkəmə orqanları, dövlət idarələrində çalışanların vəzifə və imtiyazları, görkəmli dövlət, elm və mədəniyyət xadimlərinin həyatı və s. haqqında müfəssəl məlumatlar vardır. Məhəmməd Naxçıvaninin əlyazmaları dünyanın bir çox kitabxanalarında saxlanılır və onların tədqiqinə Avropa və Şərq alimləri çoxlu əsərlər həsr etmişlər.
Orta əsrlərin elm və dövlət xadimləri həmin əsəri yüksək qiymətləndirmişlər və bu da Məhəmməd Naxçıvaniyə böyük şöhrət gətirmişdir. Vaxt keçdikcə bu cür əsərlər yaranmamış, həmçinin müharibələr zamanı bir çox dövlət arxivləri məhv olunmuşdur. Məhz bu səbəbdən əsərin dəyəri da artmış və bütün dünyada məşhur olan siyasətçi və islahatçı alimlər Nizam əl-Mülkün Siyasətnaməsini və Rəşid əd-Dinin Came ət-Təvarixi ilə bərabər tuturlar.
Məhəmməd Naxçıvaninin həmin əsəri Elxanilər dövründə Azərbaycan dövlət quruluşu və ictimai-siyasi həyatının müxtəlif sahələrini əks etdirən nadir ensiklopedik əsərdir. Burada vergi qoyulmasının iqtisadi-hüquqi normaları, torpaq üzərində və digər mülkiyyət məsələləri, məhkəmə və pul dövriyyəsinin müxtəlif problemləri öz əksini tapıb. Bundan başqa əsərdə din, dinlə dövlətin qarşılıqlı münasibətləri, fəlsəfə və cərayanlar, mədəniyyət, ticarət, sənətkarlıq və incəsənət, hətta xəttatlıq alətlərindən istifadə məsələlərinə dair suallara da cavab tapmaq mümkündür.
Kitab bir çox dillərə tərcümə edilmiş və nəşr olunmuşdur. Əsərin Bakı nəşri Məhəmməd Naxçıvaninin tədqiq və təbliği üçün böyük əmək sərf etmiş akademik Ə.Əlizadə tərəfindən hazırlanmışdır. Əlizadə ona geniş şərh də vermişdir.
Məhəmməd Naxçıvaninin qələmindən çıxan başqa bir əsər-fars dilinin izahlı lüğəti olan Sihahül-fürs də az əhəmiyyət kəsb etmir, baxmayaraq ki, həmin lüğət son vaxtlara qədər tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qalmışdır. İndi artıq lüğətin müəllifliyi ilə əlaqədar mübahisələr həll olunmuş və onun fars leksikoqrafiyası tarixindəki əhəmiyyət yüksək qiymətləndirilər. Bir çox araşdırıcılar bu nəticəyə gəlmişlər ki, XI-XIII əsrlər ərzində fars dilçiliyi sahəsində aparıcı rol Azərbaycan türklərinə məxsus olmuşdur.
Müasir tədqiqatçılar həm orijinallığına, həm həcminə, həm də materialın əhatə dairəsinə görə Naxçıvaninin bu əsərini Qətran Təbrizinin izahlı lüğəti ilə tən tuturlar.
Burada oxucu fars dilinin fonetika, qrammatika və toponimiyaya dair geniş məlumat tapa bilər, həmçinin elə şairlərdən nümunələr gətirilir ki, onların adları orta əsrlərin salnamə və müntaxabatlarında çətin rast gələ bilər.
Xarici keçidlər
Azərbaycan Tarixi Portalı :Каджар Чингиз. Выдающиеся сыны древнего и средневекового Азербайджана. — Баку, издательство «Азербайджан» - 370146, Метбуат проспекти, 520-й квартал., издательство "Эргюн", 1995. - 392 с. (rus.)
məhəmməd, naxçıvani, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yerləşdirərək, məqalənin, təkmi. Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Mehemmed Naxcivani mensece Azerbaycan turklerinden olan meshur tarixci dilci alim filosof edib mutercim sair katib dovlet xadimi Mehemmed NaxcivaniMehemmed ibn Hindusah NaxcivaniDogum tarixi 1245Dogum yeri Naxcivan Ordubad Gilan Xaraba Gilan Vefat tarixi 1328Elm sahesi Tarixci dilci filosof Taninir Edib mutercim sair katib dovlet xadimi Mundericat 1 Haqqinda 2 Xarici kecidler 3 Menbe 4 Hemcinin baxHaqqinda RedakteMeshur ictimai siyasi xadim ve dilci alim Hindusah Naxcivaninin oglu gorkemli alim ve siyasi xadim Mehemmed ibn Hindusah Naxcivani XIII esrin sonu XIV esrin evvellerinde yasamisdir Atasi kimi o da yaxsi tehsil almisdi Azerbaycan fars ve ereb dillerini kamil bilirdi O Bagdadin Mustensiriyye medresesinde tehsil almis qardasi Seyfeddin Emir Mahmud Kasanda hakim olduguna gore Iranin muxtelif seherlerinde ve Iraqi Ecemde yasamisdir Alim Elxaniler dovrunde muhum vezifelerde calismis ereb turk ve fars dillerini mukemmel bilmis seirler yazmis fars dilinde nesrin en yaxsi numunelerini yaratmisdir Onun fars dilinde yazdigi Tecarub es selef Seleflerin tecrubeleri eseri Azerbaycanin ve bezi Yaxin Serq olkelerinin ictimai siyasi tarixine hesr olunmusdur Alimin yazdigi Sihah el Ecem Ecemin etibarlisi moteberi eserinde 4000 sozu ehate eden farsca turkce azerbaycanca fars dilinin Azerbaycan turk ve ereb dillerinde izah olunan ilk qrammatikasi verilmisdir Mehemmed ibn Hindusah Naxcivani Destur el katib fi teyin el meratib Derecelerin teyininde katibin gosterisleri eserinin muellifidir Alim bu eseri 1366 ci ilin aprelinde tam sekilde sona yetirmisdir XIV esrin 20 ci illerinde Tebrize gelerek Hulakuler dovletinde muxtelif vezifelerde calismaga baslamis Mehemmed Naxcivani tezlikle vezir Fezlullah Resideddinin oglu Qiyaseddin Residi ile dostlasmis onun munsisi ve nedimi kimi fealiyyet gostermisdir Fars dilinin izahli lugetini tertib etdikden sonra Qiyas ed Dinin tovsiyesi ile Ebu Seid xususi fermanla Mehemmed Naxcivaniye Elxaniler dovletinin qurulusunu ve idarecilik sistemini tesvir eden eser yazmasini tapsirir Sifaris cox ciddi oldugundan is lengiyir Ne Ebu Seid ne de Qiyas ed Din Residi bu eserin bitmesini gore bilmirler Mehemmed bu eseri 1360 ci ilde bitirir lakin alinan neticeler onu qane etmediyinden ve mueyyen qeder de olkedeki siyasi veziyyet deyisdiyi ucun daha 6 il eseri redakte edir ve onun uzerinde isleyir Mehemmed ibn Hindusah Naxcivaninin bu eserinin teqriben 30 illik elmi fealiyyetin neticesi oldugu belli olur Onun alim kimi nufuzunu ve oz sahesindeki boyuk xidmetlerini nezere alinaraq ona Sems i Munsi en Naxcivani Naxcivandan olan munsilerin gunesi legebi verilmisdir Nehayet 1366 ci il 6 aprelde bu iri hecmli eserini tamamlayaraq onu Destur el katib fi teyin el meratib Derecelerin mueyyenlesdirilmesinde katibler ucun vesait adlandirir Eseri Elxanilerden sonra Azerbaycanda hakimiyyete gelmis ve Tebrizi bu yeni dovletin paytaxti kimi saxlamis Celairiler sulalesinden olan Seyx Uveyse hesr edir O Celairi hokmdari Sultan Uveysin vaxtinda Olkenin bas qazisi vezifesini icra etmisdir Destur el katib Mehemmed Naxcivanini Islam Serqinde meshurlasdirmis eserdir Destur el katib in Celairiler dovru ucun ehemiyyeti Siyasetname nin Selcuqiler Came et tevarix in Elxaniler dovru ucun ehemiyyeti ile eyni seviyyede durur Celairi hokmdari Sultan Seyx Uveyse hesr olunmus bu eser giris 2 hisse ve neticeden ibaretdir Eserde vergi ve mukellefiyyetler senetkarliq ve ticaret maliyye ve mehkeme orqanlari dovlet idarelerinde calisanlarin vezife ve imtiyazlari gorkemli dovlet elm ve medeniyyet xadimlerinin heyati ve s haqqinda mufessel melumatlar vardir Mehemmed Naxcivaninin elyazmalari dunyanin bir cox kitabxanalarinda saxlanilir ve onlarin tedqiqine Avropa ve Serq alimleri coxlu eserler hesr etmisler Orta esrlerin elm ve dovlet xadimleri hemin eseri yuksek qiymetlendirmisler ve bu da Mehemmed Naxcivaniye boyuk sohret getirmisdir Vaxt kecdikce bu cur eserler yaranmamis hemcinin muharibeler zamani bir cox dovlet arxivleri mehv olunmusdur Mehz bu sebebden eserin deyeri da artmis ve butun dunyada meshur olan siyasetci ve islahatci alimler Nizam el Mulkun Siyasetnamesini ve Resid ed Dinin Came et Tevarixi ile beraber tuturlar Mehemmed Naxcivaninin hemin eseri Elxaniler dovrunde Azerbaycan dovlet qurulusu ve ictimai siyasi heyatinin muxtelif sahelerini eks etdiren nadir ensiklopedik eserdir Burada vergi qoyulmasinin iqtisadi huquqi normalari torpaq uzerinde ve diger mulkiyyet meseleleri mehkeme ve pul dovriyyesinin muxtelif problemleri oz eksini tapib Bundan basqa eserde din dinle dovletin qarsiliqli munasibetleri felsefe ve cerayanlar medeniyyet ticaret senetkarliq ve incesenet hetta xettatliq aletlerinden istifade meselelerine dair suallara da cavab tapmaq mumkundur Kitab bir cox dillere tercume edilmis ve nesr olunmusdur Eserin Baki nesri Mehemmed Naxcivaninin tedqiq ve tebligi ucun boyuk emek serf etmis akademik E Elizade terefinden hazirlanmisdir Elizade ona genis serh de vermisdir Mehemmed Naxcivaninin qeleminden cixan basqa bir eser fars dilinin izahli lugeti olan Sihahul furs de az ehemiyyet kesb etmir baxmayaraq ki hemin luget son vaxtlara qeder tedqiqatcilarin diqqetinden kenarda qalmisdir Indi artiq lugetin muellifliyi ile elaqedar mubahiseler hell olunmus ve onun fars leksikoqrafiyasi tarixindeki ehemiyyet yuksek qiymetlendiriler Bir cox arasdiricilar bu neticeye gelmisler ki XI XIII esrler erzinde fars dilciliyi sahesinde aparici rol Azerbaycan turklerine mexsus olmusdur Muasir tedqiqatcilar hem orijinalligina hem hecmine hem de materialin ehate dairesine gore Naxcivaninin bu eserini Qetran Tebrizinin izahli lugeti ile ten tuturlar Burada oxucu fars dilinin fonetika qrammatika ve toponimiyaya dair genis melumat tapa biler hemcinin ele sairlerden numuneler getirilir ki onlarin adlari orta esrlerin salname ve muntaxabatlarinda cetin rast gele biler Xarici kecidler RedakteAzerbaycan Tarixi Portali Kadzhar Chingiz Vydayushiesya syny drevnego i srednevekovogo Azerbajdzhana Baku izdatelstvo Azerbajdzhan 370146 Metbuat prospekti 520 j kvartal izdatelstvo Ergyun 1995 392 s rus Menbe Redaktehttp www nakhchivan az portal 1 gork sexsiyy htmHemcinin bax RedakteHindusah NaxcivaniMenbe https az wikipedia org w index php title Mehemmed Naxcivani amp oldid 5505721, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
