fbpx
Wikipedia

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində aqrar məsələ

September 18, 2021

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində aqrar məsələ, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin torpaq mülkiyyəti formaları, torpaqdan istifadə qaydaları və bu sahədə istehsal münasibətlərinin yenidən qurulması sahəsində həllinə çalışdığı islahatlar proqramı.

Cümhuriyyətə qədərki dövrdə aqrar məsələ

Onun həlli həm sosial-iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşmasına, həm də ölkə əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən kəndlilərin yeni hakimiyyətə etimadının artmasına səbəb olardı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan olunması ərəfəsində ölkədə kapitalist münasibətləri genişlənməkdə idi. Kənddə təbəqələşmə gedirdi. 1917 ildə Şimali Azərbaycan kəndində yoxsul təsərrüfatları 54,4, ortabablar 34, qolçomaqlar 6% təşkil edirdi. Dövlət və mülkədar torpaq sahibliyi üstün idi. Bütün kənd təsərrüfatının 29,5%-i mülkədarlara, 68,7%-i dövlətə məxsus olduğu halda, yalnız 1,8%-i kəndlilərin payına düşürdü. Torpaqsız və aztorpaqlı kəndlilər mülkədarlardan icarəyə torpaq götürməyə və ya muzdur kimi işləməyə məcbur idilər. İcarə bütün qəzalarda torpaqdan istifadənin əsas forması idi. Mülkədar təsərrüfatlarında muzdur əməyindən geniş istifadə olunurdu. Zaqafqaziya komissarlığının 1917 il dekabrın 16-da təsdiq etdiyi Əsasnaməyə və Zaqafqaziya seyminin 1918 il 7 mart tarixli qanunu ilə təsdiqlənmiş təlimata uyğun olaraq, Azərbaycan ərazisində yaradılmış və fəaliyyət göstərən torpaq komitələri öz işlərini düzgün qura bilmədiklərindən kənd əhalisinin etibarını qazana bilməmişdilər. Digər tərəfdən, ölkədə yaranmış hakimiyyətsizlik və anarxiya nəticəsində həm dövlət, həm də mülkədar torpaqları ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən zəbt olunmuşdu. Odur ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hökuməti xalqın və dövlətin həyatı maraqlarına cavab verə biləcək torpaq islahatı keçirmək qərarına gəldi. Bu məqsədlə Fətəli xan Xoyskinin başçılıq etdiyi birinci Hökumət 1918 il iyunun 22-də verdiyi dekretlə Zaqafqaziya seyminin qəbul etmiş olduğu aqrar qanunun Azərbaycan ərazisində həyata keçirilməsini dayandırdı.

Cümhuriyyət dövrü

Zaqafqaziya Seyminin aqrar qanununun Azərbaycanda qüvvədən düşürülməsi barədə qərarda deyilirdi:

Məclisi çağırılana qədər dayandırılsın;

  • İndiyədək həm xüsusi, həm də dövlət torpaqlarının tutulması halları aradan

qaldırılsın;

  • Torpaq pulu ödənişləri haqqında Hökumətə məruzə təqdim edilsin;
  • Torpaq komitələrinin yenidən

qurulması və ya ləğv edilməsi haqqında Hökumətə məruzə təqdim edilsin.

Parlament komissiyası

Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçüncü Hökumət kabinəsinin formalaşmasından sonra (1918, dekabr) ilk çıxış ında Hökumət başçısı F.x.Xoyski millətin tərəqqisi üçün ona siyasi və iqtisadi sərbəstlik verilməsinin zəruriliyini vurğuladı. Bu fakt sübut edir ki, Cümhuriyyət xadimləri ictimai-iqtisadi tərəqqinin aqrar məsələnin uğurlu həllindən asılı olduğunu düzgün qiymətləndirirdilər. Bu məsələ Hökumətin bəyanatında da xüsusi yer tuturdu. Bəyanatda qeyd olunurdu ki, kəndlilərin və fəhlələrin təmin olunması qayğısı Hökumətin ən başlıca vəzifəsi olmalıdır. Torpaq kəndliyə havayı verilməlidir. Lakin aqrar islahatın keçirilməsi üçün müvafıq qanun qəbul edilməli idi. Odur ki, qanun layihəsi hazırlamaq üçün iki istiqamətdə Parlament komissiyası çərçivəsində və Hökumət səviyyəsində fəaliyyətə başlandı. 1919 il fevralın 4-də torpaq islahatı haqqında Parlamentin qanun layihəsini hazırlamaq üçün menşevik-hümmətçi Səməd ağa Ağamalıoğlu başda olmaqla Parlament komissiyası yaradıldı.

Komissiyanın 9 nəfər üzvündən 4-ü Müsavatı (Mustafa Mahmudov, Məmməd bəy Şeyxzamanov, Murtuz Axundzadə və Nəriman bəy Nərimanbəyov), qalan 5 nəfəri isə "İttihad"ı (Bəhram bəy Vəzirov), sosialistlər blokunu (Rza bəy Qaraşarov), "Əhrar"ı (Hacı Hüseyn Əfəndiyev), "Daşnak-sutyun"u (Arşak Malxazyan) və Slavyan-rus cəmiyyətini (M.N.Vinoqradov) təmsil edirdi. Komissiya üzvlərinin müxtəlif partiyalara mənsub olması qanun layihəsinin hazırlanmasını lap əvvəlcədən uğursuzluğa düçar etdi. Çünki onların aqrar məsələyə aid yekdil və aydın proqramları yox idi. Buna gorə də yeni layihə hazırlaya bilməyən komissiya Zaqafqaziya seyminin 1918 il martın 7-də qəbul etdiyi aqrar qanunun əsas müddəaları ilə kifayətlənmək məcburiyyətində qaldı. Vaxtilə qəbul olunmuş həmin qanunun müəlliflərindən biri də məhz Səmədağa Ağamalıoğlu idi. Qanun layihəsinin hazırlanması və bu məqsədlə aparılan müzakirələr kənddə narazılığın artdığı şəraitdə həyata keçirilirdi.

Qanun layihəsinin uğursuzluğu

Hazırlanmaqda olan qanun layihəsinin uğursuzluğu Parlament komissiyasının 1919 il 23 aprel tarixli iclasında özünü göstərdi. Gündəliyə mülkədar və sahibkar torpaqlarının, həmçinin digər torpaqların müsadirəsi və ya ləğvi məsələsi qoyulmuşdu. Müzakirə zamanı komissiya üzvləri arasında elə ilk andan ciddi fikir ayrılığı yarandı. "İttihad" fraksiyası adından çıxış edən Bəhram bəy Vəzirov mülkədar və sahibkar torpaqlarının pulla satın alınmasına tərəfdar olduğunu bildirdi. "Bitərəflər fraksiyasının bir qrupu" da ittihadçıları müdafiə etdi. Onların nümayəndəsi torpaq sahiblərinə dəyən zərəri ödəmək üçün xüsusi fond yaradılmasını təklif etdi. "Müsavat"çıların sağ cinahı bitərəflərin torpağı satın almaq haqqındakı ideyalarını müdafiə edərək bildirdi ki, müsadirə variantı torpaq sahiblərinin ciddi etirazına səbəb olar və aqrar bölmənin dağılmasını stimullaşdıra bilər. Müsavatın sol cinahının nümayəndəsi Mustafa Mahmudov onunla razılaşmadı və partiya yoldaşını partiyanın proqramı ilə kifayət qədər tanış olmamaqda günahlandırdı. Sosialist bloku və hümmətçi menşeviklər eyni mövqedən çıxış edirdilər:

  • Torpaq müsadirə edilməli
  • Heç bir ödənc alınmadan kəndlilərə paylanmalıdır.

Uzun müzakirələrdən sonra keçirilən səsvermə sosialistlərin xeyrinə nəticələnsə də, layihənin müzakirəsi uzandı.

1919 il avqustun sonu - sentyabrın əvvəllərində, nəhayət, komissiya layihə üzərində işini tamamladı. Layihənin əsas tezisləri aşağıdakılardan ibarət idi:

  • Cümhuriyyət ərazisindəki bütün torpaqlar dövlətin mülkiyyətidir;
  • Torpaq əvəzsiz olaraq dövlətin ixtiyarına keçir;
  • Torpaq sahiblərinin mülklərinin müəyyən hissəsi aşağıdakı normalar üzrə onların

öz istifadəsində qalır: 1 -ci dərəcə torpaqlar -7 desyatin (bağlar və becərilən sahələr); 2-ci dərəcə torpaqlar - 15 desyatindən 20 desyatinədək (əkin yerləri); 3-cü dərəcə torpaqlar - 40 desyatindən 50 desyatinədək (otlaqlar).

  • Qalan bütün torpaqlar

dövlət torpaq fonduna daxil edilir.

Torpaq haqqında məsələ, ilk dəfə, Parlamentin 1919 il avqustun 21-də keçirilən 67-ci iclasının gündəliyinə daxil edildi. Səməd ağa Ağamalıoğlu məruzəçi təyin olundu. Lakin müzakirə təxirə salındı. Qanun layihəsinin müzakirəsi növbəti dəfə 1919 il oktyabrın 2-də 81-ci iclasın gündəliyinə daxil edildi. Lakin əkinçilik nazirinin müavini X.Sultanovun təklifi ilə ona baxılması bu dəfə də dayandırıldı.

Əkinçilik nazirliyinin alternativ qanun layihəsi təklifi

Əkinçilik nazirliyi torpaq komissiyasının layihəsi ilə yanaşı, özünün alternativ qanun layihəsinin də müzakirəyə təqdim olunmasını məqsədə uyğun saydı. Əkinçilik Nazirliyinin nümayəndəsi Parlamentdən xahiş etdi ki, bu məsələyə baxılması nazirliyin qanun layihəsi təqdim olunanadək təxirə salınsın. Beləliklə, aqrar məsələnin həlli gündəlikdən çıxarıldı.

Parlamentin 1919 il noyabrın 9-da keçirilən 95-ci iclasında sosialistlər bloku fraksiyası əkinçilik nazirliyinin işindəki nöqsanlar barədə Parlamentə sorğu verdi. Bu məsələnin müzakirəsi zamanı çıxış edən Səməd ağa Ağamalıoğlu, Əliheydər Qarayev, İbrahim Əbilov və b. Cümhuriyyət Hökumətini torpaq məsələsinin həllini gecikdirməkdə günahlandırdılar. Səməd ağa Ağamalıoğlu bildirdi ki, yer və torpaq məsələsi Hökumətin möhkəm politikası olmasını tələb edən böyük və mühüm məsələdir.

Əkinçilik Nazirliyi qanun layihəsini hazırlamaq üçün ölkənin torpaq fondunu ciddi təftiş etdi.Bunu nazirliyin hazırladığı qanun layihəsinə əlavə edilmiş izahat məktubu və çoxlu statistik məlumatlar da sübut edir.

Qanun layihəsi hazırlananadək nazirlik vaxtilə Azərbaycana köçürülmüş xristian əhalisinin, o cümlədən ermənilərin tərk etdikləri torpaqları, həmçinin sahibləri tərəfindən atılmış malikanələri müvəqqəti olaraq dövlətin sərəncamına verirdi. Həmin torpaqlar Əkinçilik, Daxili İşlər və Maliyyə Nazirlikləri nümayəndələrindən ibarət qəza komissiyaları tərəfindən kənd icmalarına və ayrı-ayrı kəndlilərə, bunlar olmadıqda isə həmin ərazidə yaşamayan kənar şəxslərə icarəyə verilirdi. Məsələn, Əkinçilik Nazirliyinin sərəncamına uyğun olaraq, Muğanda 5 min desyatin suvarılan torpaqlar 1919 ildə səpin aparmaq üçün bir il müddətinə kənd icmalarına icarəyə verilmiş, icarə haqqı isə natura ilə alınmışdı. Lakin bu təcrübə ümidləri doğrultmadı: nə xəzinə gözlənilən gəliri ala bildi, nə də kəndlilər icarəyə ciddi maraq göstərdilər.

1919 il iyunun 6-da Əkinçilik Nazirliyinin nəzdində aqrar islahatlar şöbəsi yaradıldı. Şöbəyə tapşırıldı ki, bir ay müddətinə aqrar islahatlar layihəsini Nazirlər Şurasına təqdim etsin. 1919 ilin avqustunda nazir müavini X.Sultanovun rəhbərliyi ilə "Azərbaycan Cümhuriyyəti əhalisinin torpaq təminatı haqqında" və "Xüsusi sahibkar meşələrinin dövlətin mülkiyyətinə çevrilməsi haqqında" qanun layihələrinin hazırlanması başa çatdırıldı.

Qanun layihələrində əksini tapan əsas məsələlər xüsusi sahibkar torpaqlarının əhalinin hansı kateqoriyasından, nə qədər və hansı şərtlərlə alınıb dövlət torpaq fonduna keçirilməsi ilə bağlı idi. Burada xüsusi sahibkar torpaqlarının verəcəyi gəlir hesabına əvəz ödənilməklə, özgəninkiləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu. Nazirlik belə hesab edirdi ki, xüsusi sahibkar torpaqlarını əvəzi ödənilmədən müsadirə etmək xüsusi mülkiyyəti ləğv etməyə bərabərdir. Buna görə də qanun layihəsində torpağın əkinçi əhaliyə yalnız istehlak norması üzrə xüsusi mülkiyyətə verilməsi məqbul sayılır. Eyni zamanda, torpaq sahibinin özünə saxladığı sahənin ölçüsü malikanənin dəyəri və xarakterindən asılı olaraq müəyyən edilirdi və kənd yerlərində suvarılan torpaq sahəsi 100 desyatindən, şəhər yerlərində isə 5-7 desyatindən artıq olmamalı, həyətyanı torpaq sahələri bu normalara daxil edilməməli idi.

Lakin Əkinçilik Nazirliyinin hazırladığı bu qanun layihələri də Parlament komissiyasının hazırladığı layihə kimi uğursuz oldu. Belə ki, Azərbaycanda baş vermiş Hökumət böhranı nəticəsində onlar heç müzakirəyə də çıxarılmadı.

Yeni hökümətin cəhdləri

Baş nazir Nəsib bəy Yusifbəylinin təşkil etdiyi yeni Hökumət kabinəsi yeni aqrar siyasət kursu işləyib hazırlamaq əzmində olduğunu bəyan etdi. Yeni əkinçilik naziri sosialist Əhməd Cövdət bəy Pepinov isə nazirliyin hazırlamış olduğu əvvəlki iki qanun layihəsini təkmilləşdirmək üçün Parlamentdən geri aldı.

Yeni qanun layihəsi

1920 il martın əvvəllərində Əkinçilik Nazirliyi "Xüsusi sahibkar torpaqlarının dövlət torpaq fonduna keçirilməsi və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti əhalisinin torpaqla təmin olunması haqqında qanun"un yeni layihəsi üzərində işi başa çatdırdı və baxılmaq üçün Nazirlər Şurasına təqdim etdi. Yeni qanun layihəsi Gürcüstan sosial-demokrat hökumətinin Azərbaycan sosial-demokratları tərəfindən bəyənilən aqrar qanunu əsasında hazırlanmışdı. Bu layihə kənd yerlərində olan xüsusi sahibkarların-hüquqi şəxslərin bütün torpaqlarının, o cümlədən monastır, vəqf, məscid və kilsə torpaqlarının, habelə şəhər ərazisinin şəhər mülkiyyətinə daxil olmayan sahələrinin sahiblərindən alınıb əvəzi ödənilmədən dövlət torpaq fonduna verilməsini nəzərdə tuturdu. Mülkiyyəti əlindən alınan sahibkarların ixtiyarında saxlanan torpaq sahəsinin ölçüsü həmin yerlərin təsərrüfat şəraitinə uyğun olaraq, kənd yerlərində becərilən bitki təsərrüfatları üçün 7-10 desyatin, taxılçılıq təsərrüfatı üçün 15-20 desyatin, maldarlıq təsərrüfatları üçün 40-50 desyatin, şəhərdə isə müvafiq olaraq 1,5-3 desyatin, 3-5 desyatin, 10-12 desyatin müəyyən edilirdi. Sahibkarların mülk və bağları da bura daxil idi.

Müsavat partiyasının qanun layihəsi təklifi

Parlament komissiyası torpağın sahibkarlardan əvəzsiz olaraq alınmasında israr edirdi. Buna görə də nazirliyin hazırladığı layihənin Parlamentə təqdim olunması ləngidilirdi. Ölkədə vəziyyət gərginləşməkdə davam edirdi. Hökumət isə hələ də aqrar qanun layihəsinin müzakirəsinə başlamamışdı. Bunun əsas səbəbi təkcə partiyalar arasındakı ixtilafla, yaxud ölkənin ağır iqtisadi vəziyyəti ilə bağlı deyildi. Aqrar məsələnin özü mahiyyətcə çox mürəkkəb, həlli çətin olan problem idi. Bu məsələdə hakim "Müsavat" partiyasının özünün də aydın proqramı yox idi. Hələ "Müsavat" partiyasının 2-ci qurultayında (1919,dekabr) partiyanın rəhbərliyi həmin məsələ ilə bağlı kəskin tənqid edildiyi vaxt Məhəmməd ƏminRəsulzadə göstərmişdi ki, bu məsələdə tələskənlik, eləcə də onu həddən ziyadə uzatmaq eyni dərəcədə mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Partiya qurultayı aqrar məsələyə təkrar baxaraq, onun aqrar siyasət komissiyasında hazırlanmış layihəsinin Parlamentdə müzakirəyə çıxarılması haqqında qətnamə qəbul etsə də, bu qərar xeyli vaxt icra olunmadı. "Müsavat" fraksiyası yalnız 1920 il fevralın 16-da partiyanın aqrar məsələ barədə qurultayda bəyənilmiş qanun layihəsini Parlamentin növbəti 123-cü iclasında müzakirəyə təqdim etdi.

"Müsavat" fraksiyasının təqdim etdiyi qanun layihəsi də xüsusi sahibkar torpaqlarının əvəzsiz olaraq alınıb dövlət torpaq fonduna verilməsini nəzərdə tuturdu. Lakin bu layihədə kənd yerlərində sahibkarların mülkiyyətində, bağ və həyətlər də daxil olmaqla, 25-75 desyatin torpaq saxlanılması, şəhər yerlərində isə bu sahənin becərilən bitkilərin xüsusiyyətindən və eləcə də əhalinin torpağa olan ehtiyacından asılı olaraq, 5 desyatindən 7,5 desyatinədək məhdudlaşdırılması nəzərdə tutulurdu.

Nəticə

Parlament sonuncu qanun layihəsinə baxıb, müzakirəyə təqdim etmək üçün aqrar komissiyaya 10 gün möhlət verdi. Lakin aqrar komissiya Hökumət böhranları ilə əlaqədar olaraq, öz fəaliyyətini, demək olar ki, dayandırmışdı. Buna görə də həmin komissiyanın sədri Səməd ağa Ağamalıoğlu təklif etdi ki, komissiyanın işini bərpa etmək üçün onun tərkibi sosialistlərdən ibarət yeni üzvlər cəlb olunmaqla dəyişdirilib möhkəmləndirilsin. Lakin Parlament onun təklifini qəbul etmədi. Aqrar komissiya "Müsavat" fraksiyasının hazırladığı qanun layihəsini müzakirə etdiyi birinci iş günündə "müsavat"çı Rüstəmbəyov komissiyanın sədr müavini seçildi. Bu addım komissiyada müsavatçıların mövqeyini gücləndirdi. Səməd ağa Ağamalıoğlu siyasi qüvvələrin komissiyadakı tarazlığını pozmağa və nazirliyin layihəsini təkrar müzakirəyə qaytarmağa cəhd göstərdi. Lakin təklifi uğur qazanmadı və "Müsavat"ın layihəsi əsas kimi saxlanıldı. Bununla belə, aqrar komissiya Parlamentin ona verdiyi tapşırıqları yerinə yetirə bilmədi. Aqrar qanun layihələrindən heç biri qanun statusu almadı. Aqrar islahatın keçirilməsi mümkün olmadı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varlığı üçün ən vacib məsələlərdən biri həll olunmadı. Bundan istifadə edən sosialistlər fraksiyası və AK(b)P əhali içərisində narazılığı artırmaq üçün öz pozuculuq fəaliyyətlərini daha da genişləndirdilər və Aprel isğalı (1920) ərəfəsində Azərbaycan Cümhuriyyətinin devrilməsi üçün əlverişli zəmin yarada bildilər.

Həmçinin bax

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ : Azərbaycan tarixi, 7 cilddə: c. 5, B., 2001
  2. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar), 1-2, B., 1998;
  3. ↑ Paşayev A., Açılmamış səhifələrin izi ilə, B., 2001;
  4. ↑ Aзepбaйджанская Демократическая Pecnублика ( (1918-1920). Законодательные акты (сборник документов), Б., 1998

September 18, 2021
azərbaycan, xalq, cümhuriyyətində, aqrar, məsələ, azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, torpaq, mülkiyyəti, formaları, torpaqdan, istifadə, qaydaları, sahədə, istehsal, münasibətlərinin, yenidən, qurulması, sahəsində, həllinə, çalışdığı, islahatlar, proqramı, nəs. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinde aqrar mesele Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin torpaq mulkiyyeti formalari torpaqdan istifade qaydalari ve bu sahede istehsal munasibetlerinin yeniden qurulmasi sahesinde helline calisdigi islahatlar proqrami 1 2 3 4 Nesib bey Yusifbeyli Mundericat 1 Cumhuriyyete qederki dovrde aqrar mesele 2 Cumhuriyyet dovru 2 1 Parlament komissiyasi 2 2 Qanun layihesinin ugursuzlugu 2 3 Ekincilik nazirliyinin alternativ qanun layihesi teklifi 2 4 Yeni hokumetin cehdleri 2 4 1 Yeni qanun layihesi 2 5 Musavat partiyasinin qanun layihesi teklifi 3 Netice 4 Hemcinin bax 5 Menbe 6 IstinadlarCumhuriyyete qederki dovrde aqrar mesele RedakteOnun helli hem sosial iqtisadi veziyyetin yaxsilasmasina hem de olke ehalisinin ekseriyyetini teskil eden kendlilerin yeni hakimiyyete etimadinin artmasina sebeb olardi 1 Semed aga Agamalioglu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin elan olunmasi erefesinde olkede kapitalist munasibetleri genislenmekde idi Kendde tebeqelesme gedirdi 1917 ilde Simali Azerbaycan kendinde yoxsul teserrufatlari 54 4 ortabablar 34 qolcomaqlar 6 teskil edirdi Dovlet ve mulkedar torpaq sahibliyi ustun idi Butun kend teserrufatinin 29 5 i mulkedarlara 68 7 i dovlete mexsus oldugu halda yalniz 1 8 i kendlilerin payina dusurdu Torpaqsiz ve aztorpaqli kendliler mulkedarlardan icareye torpaq goturmeye ve ya muzdur kimi islemeye mecbur idiler Icare butun qezalarda torpaqdan istifadenin esas formasi idi Mulkedar teserrufatlarinda muzdur emeyinden genis istifade olunurdu Zaqafqaziya komissarliginin 1917 il dekabrin 16 da tesdiq etdiyi Esasnameye ve Zaqafqaziya seyminin 1918 il 7 mart tarixli qanunu ile tesdiqlenmis telimata uygun olaraq Azerbaycan erazisinde yaradilmis ve fealiyyet gosteren torpaq komiteleri oz islerini duzgun qura bilmediklerinden kend ehalisinin etibarini qazana bilmemisdiler Diger terefden olkede yaranmis hakimiyyetsizlik ve anarxiya neticesinde hem dovlet hem de mulkedar torpaqlari ayri ayri sexsler terefinden zebt olunmusdu Odur ki Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Hokumeti xalqin ve dovletin heyati maraqlarina cavab vere bilecek torpaq islahati kecirmek qerarina geldi Bu meqsedle Feteli xan Xoyskinin basciliq etdiyi birinci Hokumet 1918 il iyunun 22 de verdiyi dekretle Zaqafqaziya seyminin qebul etmis oldugu aqrar qanunun Azerbaycan erazisinde heyata kecirilmesini dayandirdi 2 Cumhuriyyet dovru RedakteZaqafqaziya Seyminin aqrar qanununun Azerbaycanda quvveden dusurulmesi barede qerarda deyilirdi 2 Zaqafqaziya seyminin qebul etdiyi torpaq islahati haqqinda qanunun icrasi MuessislerMeclisi cagirilana qeder dayandirilsin Indiyedek hem xususi hem de dovlet torpaqlarinin tutulmasi hallari aradanqaldirilsin Torpaq pulu odenisleri haqqinda Hokumete meruze teqdim edilsin Torpaq komitelerinin yenidenqurulmasi ve ya legv edilmesi haqqinda Hokumete meruze teqdim edilsin Parlament komissiyasi Redakte Azerbaycan Cumhuriyyetinin ucuncu Hokumet kabinesinin formalasmasindan sonra 1918 dekabr ilk cixis inda Hokumet bascisi F x Xoyski milletin tereqqisi ucun ona siyasi ve iqtisadi serbestlik verilmesinin zeruriliyini vurguladi Bu fakt subut edir ki Cumhuriyyet xadimleri ictimai iqtisadi tereqqinin aqrar meselenin ugurlu hellinden asili oldugunu duzgun qiymetlendirirdiler Bu mesele Hokumetin beyanatinda da xususi yer tuturdu Beyanatda qeyd olunurdu ki kendlilerin ve fehlelerin temin olunmasi qaygisi Hokumetin en baslica vezifesi olmalidir Torpaq kendliye havayi verilmelidir Lakin aqrar islahatin kecirilmesi ucun muvafiq qanun qebul edilmeli idi Odur ki qanun layihesi hazirlamaq ucun iki istiqametde Parlament komissiyasi cercivesinde ve Hokumet seviyyesinde fealiyyete baslandi 1919 il fevralin 4 de torpaq islahati haqqinda Parlamentin qanun layihesini hazirlamaq ucun mensevik hummetci Semed aga Agamalioglu basda olmaqla Parlament komissiyasi yaradildi 3 Komissiyanin 9 nefer uzvunden 4 u Musavati Mustafa Mahmudov Memmed bey Seyxzamanov Murtuz Axundzade ve Neriman bey Nerimanbeyov qalan 5 neferi ise Ittihad i Behram bey Vezirov sosialistler blokunu Rza bey Qarasarov Ehrar i Haci Huseyn Efendiyev Dasnak sutyun u Arsak Malxazyan ve Slavyan rus cemiyyetini M N Vinoqradov temsil edirdi Komissiya uzvlerinin muxtelif partiyalara mensub olmasi qanun layihesinin hazirlanmasini lap evvelceden ugursuzluga ducar etdi Cunki onlarin aqrar meseleye aid yekdil ve aydin proqramlari yox idi Buna gore de yeni layihe hazirlaya bilmeyen komissiya Zaqafqaziya seyminin 1918 il martin 7 de qebul etdiyi aqrar qanunun esas muddealari ile kifayetlenmek mecburiyyetinde qaldi Vaxtile qebul olunmus hemin qanunun muelliflerinden biri de mehz Semedaga Agamalioglu idi Qanun layihesinin hazirlanmasi ve bu meqsedle aparilan muzakireler kendde naraziligin artdigi seraitde heyata kecirilirdi 4 Qanun layihesinin ugursuzlugu Redakte Hazirlanmaqda olan qanun layihesinin ugursuzlugu Parlament komissiyasinin 1919 il 23 aprel tarixli iclasinda ozunu gosterdi Gundeliye mulkedar ve sahibkar torpaqlarinin hemcinin diger torpaqlarin musadiresi ve ya legvi meselesi qoyulmusdu Muzakire zamani komissiya uzvleri arasinda ele ilk andan ciddi fikir ayriligi yarandi Ittihad fraksiyasi adindan cixis eden Behram bey Vezirov mulkedar ve sahibkar torpaqlarinin pulla satin alinmasina terefdar oldugunu bildirdi Biterefler fraksiyasinin bir qrupu da ittihadcilari mudafie etdi Onlarin numayendesi torpaq sahiblerine deyen zereri odemek ucun xususi fond yaradilmasini teklif etdi Musavat cilarin sag cinahi bitereflerin torpagi satin almaq haqqindaki ideyalarini mudafie ederek bildirdi ki musadire varianti torpaq sahiblerinin ciddi etirazina sebeb olar ve aqrar bolmenin dagilmasini stimullasdira biler Musavatin sol cinahinin numayendesi Mustafa Mahmudov onunla razilasmadi ve partiya yoldasini partiyanin proqrami ile kifayet qeder tanis olmamaqda gunahlandirdi Sosialist bloku ve hummetci mensevikler eyni movqeden cixis edirdiler 2 Torpaq musadire edilmeli Hec bir odenc alinmadan kendlilere paylanmalidir Uzun muzakirelerden sonra kecirilen sesverme sosialistlerin xeyrine neticelense de layihenin muzakiresi uzandi 1919 il avqustun sonu sentyabrin evvellerinde nehayet komissiya layihe uzerinde isini tamamladi Layihenin esas tezisleri asagidakilardan ibaret idi Cumhuriyyet erazisindeki butun torpaqlar dovletin mulkiyyetidir Torpaq evezsiz olaraq dovletin ixtiyarina kecir Torpaq sahiblerinin mulklerinin mueyyen hissesi asagidaki normalar uzre onlarinoz istifadesinde qalir 1 ci derece torpaqlar 7 desyatin baglar ve becerilen saheler 2 ci derece torpaqlar 15 desyatinden 20 desyatinedek ekin yerleri 3 cu derece torpaqlar 40 desyatinden 50 desyatinedek otlaqlar Qalan butun torpaqlardovlet torpaq fonduna daxil edilir Torpaq haqqinda hemin qanun layihesinin son varianti Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Parlamentinde tesdiq olunmali idi Torpaq haqqinda mesele ilk defe Parlamentin 1919 il avqustun 21 de kecirilen 67 ci iclasinin gundeliyine daxil edildi Semed aga Agamalioglu meruzeci teyin olundu Lakin muzakire texire salindi Qanun layihesinin muzakiresi novbeti defe 1919 il oktyabrin 2 de 81 ci iclasin gundeliyine daxil edildi Lakin ekincilik nazirinin muavini X Sultanovun teklifi ile ona baxilmasi bu defe de dayandirildi Ekincilik nazirliyinin alternativ qanun layihesi teklifi Redakte Ekincilik nazirliyi torpaq komissiyasinin layihesi ile yanasi ozunun alternativ qanun layihesinin de muzakireye teqdim olunmasini meqsede uygun saydi Ekincilik Nazirliyinin numayendesi Parlamentden xahis etdi ki bu meseleye baxilmasi nazirliyin qanun layihesi teqdim olunanadek texire salinsin Belelikle aqrar meselenin helli gundelikden cixarildi 3 Parlamentin 1919 il noyabrin 9 da kecirilen 95 ci iclasinda sosialistler bloku fraksiyasi ekincilik nazirliyinin isindeki noqsanlar barede Parlamente sorgu verdi Bu meselenin muzakiresi zamani cixis eden Semed aga Agamalioglu Eliheyder Qarayev Ibrahim Ebilov ve b Cumhuriyyet Hokumetini torpaq meselesinin hellini gecikdirmekde gunahlandirdilar Semed aga Agamalioglu bildirdi ki yer ve torpaq meselesi Hokumetin mohkem politikasi olmasini teleb eden boyuk ve muhum meseledir Ekincilik Nazirliyi qanun layihesini hazirlamaq ucun olkenin torpaq fondunu ciddi teftis etdi Bunu nazirliyin hazirladigi qanun layihesine elave edilmis izahat mektubu ve coxlu statistik melumatlar da subut edir Qanun layihesi hazirlananadek nazirlik vaxtile Azerbaycana kocurulmus xristian ehalisinin o cumleden ermenilerin terk etdikleri torpaqlari hemcinin sahibleri terefinden atilmis malikaneleri muveqqeti olaraq dovletin serencamina verirdi Hemin torpaqlar Ekincilik Daxili Isler ve Maliyye Nazirlikleri numayendelerinden ibaret qeza komissiyalari terefinden kend icmalarina ve ayri ayri kendlilere bunlar olmadiqda ise hemin erazide yasamayan kenar sexslere icareye verilirdi Meselen Ekincilik Nazirliyinin serencamina uygun olaraq Muganda 5 min desyatin suvarilan torpaqlar 1919 ilde sepin aparmaq ucun bir il muddetine kend icmalarina icareye verilmis icare haqqi ise natura ile alinmisdi Lakin bu tecrube umidleri dogrultmadi ne xezine gozlenilen geliri ala bildi ne de kendliler icareye ciddi maraq gosterdiler 1919 il iyunun 6 da Ekincilik Nazirliyinin nezdinde aqrar islahatlar sobesi yaradildi Sobeye tapsirildi ki bir ay muddetine aqrar islahatlar layihesini Nazirler Surasina teqdim etsin 1919 ilin avqustunda nazir muavini X Sultanovun rehberliyi ile Azerbaycan Cumhuriyyeti ehalisinin torpaq teminati haqqinda ve Xususi sahibkar meselerinin dovletin mulkiyyetine cevrilmesi haqqinda qanun layihelerinin hazirlanmasi basa catdirildi Qanun layihelerinde eksini tapan esas meseleler xususi sahibkar torpaqlarinin ehalinin hansi kateqoriyasindan ne qeder ve hansi sertlerle alinib dovlet torpaq fonduna kecirilmesi ile bagli idi Burada xususi sahibkar torpaqlarinin vereceyi gelir hesabina evez odenilmekle ozgeninkilesdirilmesi nezerde tutulurdu Nazirlik bele hesab edirdi ki xususi sahibkar torpaqlarini evezi odenilmeden musadire etmek xususi mulkiyyeti legv etmeye beraberdir Buna gore de qanun layihesinde torpagin ekinci ehaliye yalniz istehlak normasi uzre xususi mulkiyyete verilmesi meqbul sayilir Eyni zamanda torpaq sahibinin ozune saxladigi sahenin olcusu malikanenin deyeri ve xarakterinden asili olaraq mueyyen edilirdi ve kend yerlerinde suvarilan torpaq sahesi 100 desyatinden seher yerlerinde ise 5 7 desyatinden artiq olmamali heyetyani torpaq saheleri bu normalara daxil edilmemeli idi Lakin Ekincilik Nazirliyinin hazirladigi bu qanun layiheleri de Parlament komissiyasinin hazirladigi layihe kimi ugursuz oldu Bele ki Azerbaycanda bas vermis Hokumet bohrani neticesinde onlar hec muzakireye de cixarilmadi 4 Yeni hokumetin cehdleri Redakte Bas nazir Nesib bey Yusifbeylinin teskil etdiyi yeni Hokumet kabinesi yeni aqrar siyaset kursu isleyib hazirlamaq ezminde oldugunu beyan etdi Yeni ekincilik naziri sosialist Ehmed Covdet bey Pepinov ise nazirliyin hazirlamis oldugu evvelki iki qanun layihesini tekmillesdirmek ucun Parlamentden geri aldi Yeni qanun layihesi Redakte 1920 il martin evvellerinde Ekincilik Nazirliyi Xususi sahibkar torpaqlarinin dovlet torpaq fonduna kecirilmesi ve Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ehalisinin torpaqla temin olunmasi haqqinda qanun un yeni layihesi uzerinde isi basa catdirdi ve baxilmaq ucun Nazirler Surasina teqdim etdi Yeni qanun layihesi Gurcustan sosial demokrat hokumetinin Azerbaycan sosial demokratlari terefinden beyenilen aqrar qanunu esasinda hazirlanmisdi Bu layihe kend yerlerinde olan xususi sahibkarlarin huquqi sexslerin butun torpaqlarinin o cumleden monastir veqf mescid ve kilse torpaqlarinin habele seher erazisinin seher mulkiyyetine daxil olmayan sahelerinin sahiblerinden alinib evezi odenilmeden dovlet torpaq fonduna verilmesini nezerde tuturdu Mulkiyyeti elinden alinan sahibkarlarin ixtiyarinda saxlanan torpaq sahesinin olcusu hemin yerlerin teserrufat seraitine uygun olaraq kend yerlerinde becerilen bitki teserrufatlari ucun 7 10 desyatin taxilciliq teserrufati ucun 15 20 desyatin maldarliq teserrufatlari ucun 40 50 desyatin seherde ise muvafiq olaraq 1 5 3 desyatin 3 5 desyatin 10 12 desyatin mueyyen edilirdi Sahibkarlarin mulk ve baglari da bura daxil idi 1 Musavat partiyasinin qanun layihesi teklifi Redakte Parlament komissiyasi torpagin sahibkarlardan evezsiz olaraq alinmasinda israr edirdi Buna gore de nazirliyin hazirladigi layihenin Parlamente teqdim olunmasi lengidilirdi Olkede veziyyet gerginlesmekde davam edirdi Hokumet ise hele de aqrar qanun layihesinin muzakiresine baslamamisdi Bunun esas sebebi tekce partiyalar arasindaki ixtilafla yaxud olkenin agir iqtisadi veziyyeti ile bagli deyildi Aqrar meselenin ozu mahiyyetce cox murekkeb helli cetin olan problem idi Bu meselede hakim Musavat partiyasinin ozunun de aydin proqrami yox idi Hele Musavat partiyasinin 2 ci qurultayinda 1919 dekabr partiyanin rehberliyi hemin mesele ile bagli keskin tenqid edildiyi vaxt Mehemmed EminResulzade gostermisdi ki bu meselede teleskenlik elece de onu hedden ziyade uzatmaq eyni derecede menfi neticelere getirib cixara biler Partiya qurultayi aqrar meseleye tekrar baxaraq onun aqrar siyaset komissiyasinda hazirlanmis layihesinin Parlamentde muzakireye cixarilmasi haqqinda qetname qebul etse de bu qerar xeyli vaxt icra olunmadi Musavat fraksiyasi yalniz 1920 il fevralin 16 da partiyanin aqrar mesele barede qurultayda beyenilmis qanun layihesini Parlamentin novbeti 123 cu iclasinda muzakireye teqdim etdi Musavat fraksiyasinin teqdim etdiyi qanun layihesi de xususi sahibkar torpaqlarinin evezsiz olaraq alinib dovlet torpaq fonduna verilmesini nezerde tuturdu Lakin bu layihede kend yerlerinde sahibkarlarin mulkiyyetinde bag ve heyetler de daxil olmaqla 25 75 desyatin torpaq saxlanilmasi seher yerlerinde ise bu sahenin becerilen bitkilerin xususiyyetinden ve elece de ehalinin torpaga olan ehtiyacindan asili olaraq 5 desyatinden 7 5 desyatinedek mehdudlasdirilmasi nezerde tutulurdu Netice RedakteParlament sonuncu qanun layihesine baxib muzakireye teqdim etmek ucun aqrar komissiyaya 10 gun mohlet verdi Lakin aqrar komissiya Hokumet bohranlari ile elaqedar olaraq oz fealiyyetini demek olar ki dayandirmisdi Buna gore de hemin komissiyanin sedri Semed aga Agamalioglu teklif etdi ki komissiyanin isini berpa etmek ucun onun terkibi sosialistlerden ibaret yeni uzvler celb olunmaqla deyisdirilib mohkemlendirilsin Lakin Parlament onun teklifini qebul etmedi Aqrar komissiya Musavat fraksiyasinin hazirladigi qanun layihesini muzakire etdiyi birinci is gununde musavat ci Rustembeyov komissiyanin sedr muavini secildi Bu addim komissiyada musavatcilarin movqeyini guclendirdi Semed aga Agamalioglu siyasi quvvelerin komissiyadaki tarazligini pozmaga ve nazirliyin layihesini tekrar muzakireye qaytarmaga cehd gosterdi Lakin teklifi ugur qazanmadi ve Musavat in layihesi esas kimi saxlanildi Bununla bele aqrar komissiya Parlamentin ona verdiyi tapsiriqlari yerine yetire bilmedi Aqrar qanun layihelerinden hec biri qanun statusu almadi Aqrar islahatin kecirilmesi mumkun olmadi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin varligi ucun en vacib meselelerden biri hell olunmadi Bundan istifade eden sosialistler fraksiyasi ve AK b P ehali icerisinde naraziligi artirmaq ucun oz pozuculuq fealiyyetlerini daha da genislendirdiler ve Aprel isgali 1920 erefesinde Azerbaycan Cumhuriyyetinin devrilmesi ucun elverisli zemin yarada bildiler 1 4 Hemcinin bax RedakteAzerbaycan Xalq CumhuriyyetiMenbe RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Aqrar mesele maddesi Istinadlar Redakte 1 2 3 4 Azerbaycan tarixi 7 cildde c 5 B 2001 1 2 3 4 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar 1 2 B 1998 1 2 3 Pasayev A Acilmamis sehifelerin izi ile B 2001 1 2 3 4 Azepbajdzhanskaya Demokraticheskaya Pecnublika 1918 1920 Zakonodatelnye akty sbornik dokumentov B 1998Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinde aqrar mesele amp oldid 5887882, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.