fbpx
Wikipedia

Avstraliya (qitə)


Avstraliya (lat. australis — "cənub") — dünyanın ən kiçik qitəsi və materiki olub, sahəsi 7,6 mln2 km-dir. Yer kürəsinin Cənub və Şərq yarımkürələrində yerləşir.

Avstraliya
Ümumi məlumat
Sahəsi: 8,600,000 km2 (3,300,000 mi2)
Ölkə sayı: 3 (Avstraliya, Papua-Yeni Qvineyaİndoneziyanın hissələri)
Əhali: 39,000,000 (AvstraliyaPapua-Yeni Qvineyanın təxmini əhalisi)
Şimal ucqar nöqtəsi: York burnu (Avstraliya)
Cənub ucqar nöqtəsi: Saut-Poynt
Şərq ucqar nöqtəsi: Bayron burnu
Qərb ucqar nöqtəsi: Stip-Poynt burnu

Qitə bütünlüklə

Avstraliya dövlətinin tərkibinə daxildir.

Ucqar nöqtələri şimalda York burnu, cənubda Cənub-şərq burnu, qərbdə Stip-Poynt burnu, şərqdə Bayron burnudur. Avstraliya bütövlükdə cənub və şərq yarımkürələrində yerləşib. Sahil xətləri az parçalanıb. Bass boğazı Tasmaniya adasını, Torres boğazı isə Yeni Qvineya adasını Avstraliyadan ayırır.

Avstraliyanın sahillərini qərbdən Hind, şərqdən Sakit okeanı ilə əhatə edib. Ən iri körfəzi Böyük Avstraliya və Karpentariya: ən iri yarımadaları Keyp-York və Arnemlend: ən iri adası Tasman adasıdır. Avstraliyanın şimal-şərqində mərcan poliblərindən ibarət, uzunluğu 2300 km olan Böyük Sədd Rifi yerləşib. Bu səbəbdən burada iri liman şəhərləri yoxdur.

Kəşf edilməsi

1605-ci ildə Avstraliyanın kəşfi üçün üç gəmidən ibarət ekspedisiya təşkil edilmişdir. Avstraliyanın Kolumbu adlandırılan Petro de-Kiros ekspedisiyanın rəisi təyin edilmişdir. Sakit okeana daxil olmaqla Santa-Krus adalar qrupuna çatır. Cənuba doğru üzməklə dağlıq relyefə malik olan sıx meşəli, qara dərili insanlarla məskunlaşmış böyük bir ada ilə üzləşir. Bu ada Kiros tərəfindən "Müqəddəs Ruhlar Avstraliyası" adlandırılır və Avstraliyanı kəşf etdiyini düşünərək, digər iki gəmidən gizli olaraq Peruya qayıdır. Məqsəd Avstraliyanın kəşfi haqqında ispan hakimiyyətinə birinci xəbər verməklə həmin torpaqlarda idarəetmə hüququ qazanmaq idi.

İspan dənizçisi Luis Baes de-Torres 1606-cı ildə Yeni Qvineyanın cənub sahillərinə yanaşmaqla, öz adına olan Torres boğazını kəşf edir. Torres boğazından cənubda yerləşmiş torpağın ucqar nöqtəsini, hazırki York burnunu görür. Bu çoxdan axtarılan həqiqi Avstraliya idi. Torreslə qısa vaxt fərqi olmaqla boğazdan keçən səyyah Villem Yanszon (Yanc) adlı Holland dənizçisi Keyp-York yarımadasının qərb sahillərini xəritə üzərinə köçürmüşdür. Beləliklə, XVII əsrin əvvəllərində materikin şimal sahilləri müəyyən edildi. Lakin materikin cənubu haqqında dəqiq məlumat olmadığından tədqiqata ehtiyacı vardır.

1814-cü ildə ingilis dəniz səyyahı M.Flinders qitəyə Terra Avstralis "Cənub torpağı" adını verməyi təklif edir. Sonralar isə materik ikinci söz saxlanmaqla Avstraliya adlandırılmışdır. Torres Flippin adalarında olarkən ispan hökumətinə bu haqda xəbər verməklə 1607-ci ildə hesabat yazır. İspan hökuməti materikin kəşfini 150 il məxfi saxlayır. Lakin Flippinin hazırki paytaxtı Manila ingilislər tərəfindən tutulduqdan sonra arxivdən Torresin verdiyi məlumat tapılır və Ceyms Kuk boğazdan ikinci olaraq keçəndən sonra materik haqqında məlumatlar mətbuatda çap edilir.

Materik Avraam Ortelinin xəritəsində cənubdan cənub qütbü ilə birləşmiş şəkildə göstərildiyindən bunun həqiqətə uyğun olub-olmadığı məsələsi həll olunmamış qalmaqda idi. Qaranlıq qalmış bu problem isə 1642-ci ildə Hollandiyalı dənizçi Abel Tasman tərəfindən həll edildi. O, 1642-1643-cü illərdə Avstraliyanın cənubundan keçməklə TasmaniyaYeni Zelandiya adalarını kəşf etdi, materikin müstəqil olmasını müəyyənləşdirdi. Lakin, yeni Zelandiyanı Antraktidanın bir hissəsi kimi qəbul etməklə böyük bir səhvə yol verdi. Abel Tasmanın tədqiqat işləri bununla da başa çatmış oldu. Çünki holland tacirlərini tədqiqat işləri deyil, əlverişli ticarət yolları maraqlandırırdı. Bu baxımdan tacirlər üçün ekspedisiyanın nəticələri əlverişli olmadığından ekspedisiyanın maliyyələşdirilməsi dayandırıldı. Hollandlar Avstraliyadan heç bir gəlir əldə etməsələr də onunla əlaqələri davam etdirdilər. 1648-ci ildə Petradan Melvil adalarına qədər, 1678-ci ildə şimal-qərb sahillərini öyrənməklə xəritəyə köçürdülər.

Relyef

Qondvana materikinin bir hissəsi olan Avstraliya platforması digər materiklərdən çox uzaqda yerləşib. Avstraliyanın şərqində çox qədim, alçaq Böyük Suayrıcı dağ silsiləsi yerləşir. Bu dağların cənub hissəsi nisbətən hündürdür. Avstraliyanın ən hündür zirvəsi Kostyuşko (2228 m) burada yerləşir. Qərbə getdikcə bu dağlar alçalaraq çökmə süxurlarla örtülü Mərkəzi düzənliyə keçir. Bu düzənliyin Eyr gölü rayonu okean səviyyəsindən -16 m aşağıdadır. Bu ərazi Avstraliyanın ən alçaq nöqtəsi hesab edilir. Avstraliyanın qərbində hündürlüyü 300–500 m olan yayla yerləşir. Bu yaylanın ayrı-ayrı sahələrində 1000 m-dən hündür dağlar vardır.

Avstraliya yeganə materikdir ki, burada dağ buzlaqları və fəaliyyətdə olan vulkanlar yoxdur. Avstraliyada hündür dağların olmaması və buradakı dağların qar xəttindən aşağıda yerləşməsi nəticədə burada buzlaqlar yaranmır. Vulkanların olmamasına səbəb Avstraliyanın qədim platforma üzərində olmasıdır. Avstraliyanın kristallik süxurlardan ibarət olması nəticədə bura filiz faydalı qazıntıları ilə zəngindir. Çökmə süxurlarda neft, qaz, kömür və s. yerləşib.

İqlim qurşaqları

İqlim qurşaqları aşağıdakılardır:

1. Subekvatorial qurşaq – Avstraliyanın şimalını əhatə edir. Burada yayda ekvatorial, qışda tropik hava kütlələri hakimdir.

2. Tropik qurşaq – materikin mərkəz hissələrini əhatə edir. Burada qurunun geniş sahə tutması kontinental havanın formalaşmasına səbəb olur. 2 tipi var; a) rütubətli tropik iqlim-materikin şərqini əhatə edir. Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yağıntı gətirir. b) quru səhra tropik iqlim-materikin daxili və qərb hissəsi üçün səçiyyəvidir.

3. Subtropik qurşaq – materikin cənubunu əhatə edərək 3 iqlim tipi yaradır. Cənub-qərbdə Aralıq dənizi iqlim tipi, daxili hissədə kontinental, Cənub-şərqdə ilboyu bərabər rütubətli subtropik iqlim tipi yaranır.

5. Mülayim iqlim – Tasmaniya adasını əhatə edir. Yay quru, sərin; qış mülayim, rütubətlidir.

İstinadlar

  1. minfakt.wordpress.com. "KATEQORİYA: MATERİKLƏR COĞRAFİYASI" (azərb.). İstifadə tarixi: 2018-08-20.
  2. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti. M.C. Əliyev, F.A. Həsənli «Coğrafi Kəşflərin tarixi və səyyahlar» Bakı - 2009. səh.92-93.
  3. big.az (07.02.2014). "Avstraliya haqqında maraqlı faktlar" (azərb.). İstifadə tarixi: 2018-08-20.

Xarici keçidlər

  • Чем знаменита Австралия 2018-08-30 at the Wayback Machine  (rus.)

Həmçinin bax

avstraliya, qitə, avstraliya, australis, cənub, dünyanın, kiçik, qitəsi, materiki, olub, sahəsi, mln2, kürəsinin, cənub, şərq, yarımkürələrində, yerləşir, avstraliya, ümumi, məlumatsahəsi, ölkə, sayı, avstraliya, papua, yeni, qvineya, indoneziyanın, hissələri,. Avstraliya lat australis cenub dunyanin en kicik qitesi ve materiki olub sahesi 7 6 mln2 km dir Yer kuresinin Cenub ve Serq yarimkurelerinde yerlesir Avstraliya Umumi melumatSahesi 8 600 000 km2 3 300 000 mi2 Olke sayi 3 Avstraliya Papua Yeni Qvineya ve Indoneziyanin hisseleri Ehali 39 000 000 Avstraliya ve Papua Yeni Qvineyanin texmini ehalisi Simal ucqar noqtesi York burnu Avstraliya Cenub ucqar noqtesi Saut PoyntSerq ucqar noqtesi Bayron burnuQerb ucqar noqtesi Stip Poynt burnuQite butunlukleAvstraliya dovletinin terkibine daxildir 1 Ucqar noqteleri simalda York burnu cenubda Cenub serq burnu qerbde Stip Poynt burnu serqde Bayron burnudur Avstraliya butovlukde cenub ve serq yarimkurelerinde yerlesib Sahil xetleri az parcalanib Bass bogazi Tasmaniya adasini Torres bogazi ise Yeni Qvineya adasini Avstraliyadan ayirir 1 Avstraliyanin sahillerini qerbden Hind serqden Sakit okeani ile ehate edib En iri korfezi Boyuk Avstraliya ve Karpentariya en iri yarimadalari Keyp York ve Arnemlend en iri adasi Tasman adasidir Avstraliyanin simal serqinde mercan poliblerinden ibaret uzunlugu 2300 km olan Boyuk Sedd Rifi yerlesib Bu sebebden burada iri liman seherleri yoxdur 1 Mundericat 1 Kesf edilmesi 2 Relyef 3 Iqlim qursaqlari 4 Istinadlar 5 Xarici kecidler 6 Hemcinin baxKesf edilmesi Redakte1605 ci ilde Avstraliyanin kesfi ucun uc gemiden ibaret ekspedisiya teskil edilmisdir Avstraliyanin Kolumbu adlandirilan Petro de Kiros ekspedisiyanin reisi teyin edilmisdir Sakit okeana daxil olmaqla Santa Krus adalar qrupuna catir Cenuba dogru uzmekle dagliq relyefe malik olan six meseli qara derili insanlarla meskunlasmis boyuk bir ada ile uzlesir Bu ada Kiros terefinden Muqeddes Ruhlar Avstraliyasi adlandirilir ve Avstraliyani kesf etdiyini dusunerek diger iki gemiden gizli olaraq Peruya qayidir Meqsed Avstraliyanin kesfi haqqinda ispan hakimiyyetine birinci xeber vermekle hemin torpaqlarda idareetme huququ qazanmaq idi 2 Ispan denizcisi Luis Baes de Torres 1606 ci ilde Yeni Qvineyanin cenub sahillerine yanasmaqla oz adina olan Torres bogazini kesf edir Torres bogazindan cenubda yerlesmis torpagin ucqar noqtesini hazirki York burnunu gorur Bu coxdan axtarilan heqiqi Avstraliya idi 2 Torresle qisa vaxt ferqi olmaqla bogazdan kecen seyyah Villem Yanszon Yanc adli Holland denizcisi Keyp York yarimadasinin qerb sahillerini xerite uzerine kocurmusdur Belelikle XVII esrin evvellerinde materikin simal sahilleri mueyyen edildi Lakin materikin cenubu haqqinda deqiq melumat olmadigindan tedqiqata ehtiyaci vardir 2 1814 cu ilde ingilis deniz seyyahi M Flinders qiteye Terra Avstralis Cenub torpagi adini vermeyi teklif edir Sonralar ise materik ikinci soz saxlanmaqla Avstraliya adlandirilmisdir Torres Flippin adalarinda olarken ispan hokumetine bu haqda xeber vermekle 1607 ci ilde hesabat yazir Ispan hokumeti materikin kesfini 150 il mexfi saxlayir Lakin Flippinin hazirki paytaxti Manila ingilisler terefinden tutulduqdan sonra arxivden Torresin verdiyi melumat tapilir ve Ceyms Kuk bogazdan ikinci olaraq kecenden sonra materik haqqinda melumatlar metbuatda cap edilir 2 Materik Avraam Ortelinin xeritesinde cenubdan cenub qutbu ile birlesmis sekilde gosterildiyinden bunun heqiqete uygun olub olmadigi meselesi hell olunmamis qalmaqda idi Qaranliq qalmis bu problem ise 1642 ci ilde Hollandiyali denizci Abel Tasman terefinden hell edildi O 1642 1643 cu illerde Avstraliyanin cenubundan kecmekle Tasmaniya ve Yeni Zelandiya adalarini kesf etdi materikin musteqil olmasini mueyyenlesdirdi 2 Lakin yeni Zelandiyani Antraktidanin bir hissesi kimi qebul etmekle boyuk bir sehve yol verdi Abel Tasmanin tedqiqat isleri bununla da basa catmis oldu Cunki holland tacirlerini tedqiqat isleri deyil elverisli ticaret yollari maraqlandirirdi Bu baximdan tacirler ucun ekspedisiyanin neticeleri elverisli olmadigindan ekspedisiyanin maliyyelesdirilmesi dayandirildi Hollandlar Avstraliyadan hec bir gelir elde etmeseler de onunla elaqeleri davam etdirdiler 1648 ci ilde Petradan Melvil adalarina qeder 1678 ci ilde simal qerb sahillerini oyrenmekle xeriteye kocurduler 2 Relyef RedakteQondvana materikinin bir hissesi olan Avstraliya platformasi diger materiklerden cox uzaqda yerlesib Avstraliyanin serqinde cox qedim alcaq Boyuk Suayrici dag silsilesi yerlesir Bu daglarin cenub hissesi nisbeten hundurdur Avstraliyanin en hundur zirvesi Kostyusko 2228 m burada yerlesir 1 Qerbe getdikce bu daglar alcalaraq cokme suxurlarla ortulu Merkezi duzenliye kecir Bu duzenliyin Eyr golu rayonu okean seviyyesinden 16 m asagidadir Bu erazi Avstraliyanin en alcaq noqtesi hesab edilir Avstraliyanin qerbinde hundurluyu 300 500 m olan yayla yerlesir Bu yaylanin ayri ayri sahelerinde 1000 m den hundur daglar vardir 1 Avstraliya yegane materikdir ki burada dag buzlaqlari ve fealiyyetde olan vulkanlar yoxdur Avstraliyada hundur daglarin olmamasi ve buradaki daglarin qar xettinden asagida yerlesmesi neticede burada buzlaqlar yaranmir Vulkanlarin olmamasina sebeb Avstraliyanin qedim platforma uzerinde olmasidir Avstraliyanin kristallik suxurlardan ibaret olmasi neticede bura filiz faydali qazintilari ile zengindir Cokme suxurlarda neft qaz komur ve s yerlesib 3 Iqlim qursaqlari RedakteIqlim qursaqlari asagidakilardir 3 1 Subekvatorial qursaq Avstraliyanin simalini ehate edir Burada yayda ekvatorial qisda tropik hava kutleleri hakimdir 2 Tropik qursaq materikin merkez hisselerini ehate edir Burada qurunun genis sahe tutmasi kontinental havanin formalasmasina sebeb olur 2 tipi var a rutubetli tropik iqlim materikin serqini ehate edir Bura il boyu Sakit okeandan tropik hava bol yaginti getirir b quru sehra tropik iqlim materikin daxili ve qerb hissesi ucun seciyyevidir 3 Subtropik qursaq materikin cenubunu ehate ederek 3 iqlim tipi yaradir Cenub qerbde Araliq denizi iqlim tipi daxili hissede kontinental Cenub serqde ilboyu beraber rutubetli subtropik iqlim tipi yaranir 5 Mulayim iqlim Tasmaniya adasini ehate edir Yay quru serin qis mulayim rutubetlidir Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 minfakt wordpress com KATEQORIYA MATERIKLER COGRAFIYASI azerb Istifade tarixi 2018 08 20 1 2 3 4 5 6 Azerbaycan Dovlet Pedaqoji Universiteti M C Eliyev F A Hesenli Cografi Kesflerin tarixi ve seyyahlar Baki 2009 seh 92 93 1 2 big az 07 02 2014 Avstraliya haqqinda maraqli faktlar azerb Istifade tarixi 2018 08 20 Xarici kecidler RedakteChem znamenita Avstraliya Arxivlesdirilib 2018 08 30 at the Wayback Machine rus Hemcinin bax RedaktePaleoiqlimMenbe https az wikipedia org w index php title Avstraliya qite amp oldid 5994489, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.