Alban əlifbasının yaradılması haqqında əsasən ermənidilli qaynaqlar məlumat verir. V əsr erməni tarixçisi Koryunun 443-451-ci illər arasında yazılmış Maştotsun həyatı adlı əsərində Benyamin adlı alban bir din adamının Maştotsu ziyarət etməsini göstərir. Zaza Aleksidzenin fikrincə bu hadisə 422-ci ildə baş vermişdir. Hekayəyə görə Maştots Ermənistandan Albaniyaya gələrək hökmdar Yesuagenin sarayına daxil olur, bundan əlavə Alban katolikosu İyeremiya ilə də görüşür. Koryunun yazdıqlarına görə əlifba qısa bir müddətdə Albaniyada yayılıb, əlifbanın öyrədilməsi üçün məktəblər açılıb, Bibliya tərcümə edilib, hətta bu dildə yazılan materiallardan ermənicəyə tərcümə üçün də istifadə olunub. Əlifba daha sonra Balasakan ərazisində də qəbul edilib və buranın yepiskopu Muşeğ əlifbanın təbliği işində iştirak edib. Koryun Maştotsun Yesuagenlə harada görüşdüyünü qeyd etməsə də, Aleksidzenin fikrincə böyük ehtimal bu görüş Kabalakada baş tutmuşdur. Koryun əlifbanın yaradıldığı dilin "Alban dili" olduğunu qeyd etsə də, Movses Xorenli və Moisey Kalankatlı bu əlifbanın "Qarqar dili" (erm.Գարգարացւոց) üçün yaradıldığını yazırlar. Völfqanq Şulzenin fikrincə bunun səbəbi hökmdar Yesuagenin qarqar ləhcəsində danışması olub.
Mesrop Maştotsun alban və gürcü dillərinə əlifba yaratması ilə bağlı nüans ən çox səslənən versiyadır. Lakin tədqiqatçı Roman Loluanın fikrincə Yeznik Koğbatsi, Lazar Parpetsi, Yeğişe, Sebeos və Ananiya Şiraklı kimi müəlliflərin əsərlərində bu nüansa yer verməməsi həm erməni, həm də gürcü əlifbalarının daha öncələr başqa şəxslər tərəfindən yaradılması, alban əlifbasının isə bu iki əlifba və yunan əlifbasının bazasında yeni yaradılan bir əlifba olması barədə fikir yürütməyə əsas verir.
Alban əlifbasının aktiv istifadəsinə dair ən son məlumat 1240-1310/20-ci illərdə yaşamış kilikiyalı erməni tarixçi Hetumun əsərində rast gəlinir.
Tapılması
Alban əlifbasının yer aldığı ilk əlyazma 1937-ci ildə filologiya elmləri doktoru, professor İliya Abuladze tərəfindən Matenadaranda XV əsr əlyazmalarını öyrənərkən tapılmışdır. 7117 nömrəli əlyazmanı tədqiq edən Abuladze onun alban əlifbası olduğu nəticəsinə gəlmişdir. Sonra Matenadarandakı bu əlyazmanın iki başqa surəti üzərində T.İ.Ter-Qriqoryan da tədqiqat aparmışdır. Bunlar XV əsrdə ruhani Mkrtıçın göstərişi ilə monastrın şagirdləri üçün dərslik kimi monax Metsoplu Tovma tərəfindən tərtib edilmişdir. Əlyazmada ərəb, suriya, erməni, gürcü əlifbaları ilə yanaşı, 52 hərflik alban əlifbası da vardı. Başqa bir gürcü tədqiqatçı, Akaki Şanidze bu siyahı əsasında Alban dili və Udi dilinin fonetik sistemi arasında bənzərlik tapmışdı.
1948-ci ildə Mingəçevirdə aşkar olunmuş alban yazıları bu gün də maraq doğurur və öz əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Bunlardan biri xaç daşıdır və V-VII əsrlərin Sudağılan adlanan şəhərgahdakı məbədin otaqlarından birində aşkar olunub. Bu barədə ilk məlumatı Saleh Qazıyev məlumat vermişdir. Lövhədə hündürlüyü 5-5,5 sm olan 56 hərf vardır. Bu, ən uzun və rabitəli yazılardan biridir, o, kapitelin karnizi üzrə uzanaraq, onu dörd tərəfdən əhatə edir. Mingəçevirdə aşkar edilmiş alban yazılı kitabəsi 21 işarədən ibarətdir, 4 sətirlidir. Üzərində alban yazısı olan dördkünclü şamdan da tapılmışdır. 1956-cı ildə A.Q.Abramyan həmin yazıları oxumaqla məşğul olmuş, bu yazıları cəmi iki kənddə – Qutqaşen rayonunun Nic, Vartaşen rayonunun Vartaşen kəndində yaşayan udinlərin dili əsasında oxumağa çalışmışdır. Bu yazılar daha sonra Jost Gippert tərəfindən oxunmuşdur.
Sinay palimpsestlərində istifadə edilmiş 49 hərfli alban əlifbası Matenadaran MS 7117 əlyazmasındakı siyahıdan fərqlənir. Belə ki, Matenadaran əlyazmasında Sinay palimpsestlərində qeyd edilməyən 3 əlavə işarə - 52 hərf mövcuddur.
Alban əlifbası Unicode 7.0 versiyasında işlənib 2014-cü ilin iyun ayı istifadəyə verilmişdir. Unicode blokunun sıra kodu U+10530–1056F arasıdır.
Alban əlifbası Rəsmi Unicode Konsorsiumu sıra cədvəli (PDF)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
A
B
C
D
E
F
U+1053x
𐔰
𐔱
𐔲
𐔳
𐔴
𐔵
𐔶
𐔷
𐔸
𐔹
𐔺
𐔻
𐔼
𐔽
𐔾
𐔿
U+1054x
𐕀
𐕁
𐕂
𐕃
𐕄
𐕅
𐕆
𐕇
𐕈
𐕉
𐕊
𐕋
𐕌
𐕍
𐕎
𐕏
U+1055x
𐕐
𐕑
𐕒
𐕓
𐕔
𐕕
𐕖
𐕗
𐕘
𐕙
𐕚
𐕛
𐕜
𐕝
𐕞
𐕟
U+1056x
𐕠
𐕡
𐕢
𐕣
𐕯
Qeydlər
1.Unicode 7.0 versiyası etibarilə
2.Boz ərazilər hərf aid edilməmiş yerlərdir.
İstinadlar
J. Gippert, W. Schulze, Z. Aleksidze, J.-P. Mahé - The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai, Brepols Publishers, ISBN 978-2-503-53116-8, 2008; 1-ci cild, səh. xvi
İliya Abuladze, “Qafqaz albanlarının yazılarının mövcudluğu barədə yeni məlumatlar” // SSRİ Elmlər Akademiyasının Gürcüstan bölməsinin xəbərləri. 1940. Cild. 1. sayı 4. səh. 317–319; Abramyan A.Q. Qafqaz albanlarının yazılarını deşifri. səh. 5
Koryun, «Maştotsun həyatı», qədim erməni dilindən ruscaya tərcümə: Ş.V.Smbatyan və K.A. Melik-Oqacanyan. M., 1962
Wolfgang Schulze, Caucasian Albanian and the Question of Language and Ethnicity, Sprachen, Völker und Phantome: Sprach- und kulturwissenschaftliche Studien zur Ethnizität, De Gruyter (2018), səh. 275-312
R.T.Lolua, “Месроп Маштоц и вопросы генезиса еркатагир и кавказско-албанский письма”, Albania Caucasica: Collection of Papers. Vol. I, REA Şərqşünaslıq İnstitutu, Moskva (2015), ISBN 978-5-89282-642-6, səh. 189
Haithoni Armeni historia Orientalis: quae eadem et de Tartaris inscribitur, Coloniae Brandenburg, 1671, səh 9
A.S. Matevosyan, XII-XV əsrlərdə Metsopavank skriptoriumu, Eçmiədzin 1997, səh. 111.
Акаки Шанидзе, И.А Абуладзе - Новооткрытый алфавит кавказских Албанцев и его значение для науки: К открытию алфавита кавказских Албанцев, Издательство грузинского филиала Академии Наук СССР, 1938, cild 4
Казиев С. М. Албанская надпись в Мингечауре // Доклады АН Азерб. ССР. — 1948. — № 9.
Голубкина Т.И. Еще одна албанская надпись из Мингечаура. //ДАН АзССР, 1949, № 5
Jost Gippert - The Albanian Inscriptions Revisited
. 2015-09-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-01.
alban, əlifbası, alban, yazısı, qafqaz, albanlarının, dili, üçün, istifadə, olunan, yazı, sistemi, ilə, yazılmış, incil, hissələri, leksionariyadan, ibarət, sinay, palimpsestləriyazı, tipi, samit, saitdillər, qafqaz, albanlarının, dili, qarqar, dili, qədim, di. Alban elifbasi ve ya Alban yazisi Qafqaz albanlarinin dili ucun istifade olunan yazi sistemi Alban elifbasiAlban elifbasi ile yazilmis Incil hisseleri ve leksionariyadan ibaret Sinay palimpsestleriYazi tipi samit saitDiller Qafqaz albanlarinin dili Qarqar dili Qedim Udi dili Yarandigi yer Qafqaz AlbaniyasiErazi QafqazYaradan Mesrop Mastots enenevi Yaranma tarixi V VII esrlerIsareleri 52Qedim senedi Mingecevir yazilariSinay palimpsesti Matenadaran MS 7117Unikod U 10530 U 1056FISO 15924 Aghb Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Yaranmasi ve istifadesi 2 Tapilmasi 3 Yazili numuneleri 3 1 Mingecevir yazilari 3 2 Sinay palimpsestleri 4 Elifba 5 Unicode 6 Istinadlar 7 Hemcinin baxYaranmasi ve istifadesi Redakte 1442 ci ilde qeleme alinmis Matenadaran MS 7117 elyazmasindan bir hisseAlban elifbasinin yaradilmasi haqqinda esasen ermenidilli qaynaqlar melumat verir V esr ermeni tarixcisi Koryunun 443 451 ci iller arasinda yazilmis Mastotsun heyati adli eserinde Benyamin adli alban bir din adaminin Mastotsu ziyaret etmesini gosterir Zaza Aleksidzenin fikrince bu hadise 422 ci ilde bas vermisdir 1 Hekayeye gore Mastots Ermenistandan Albaniyaya gelerek hokmdar Yesuagenin sarayina daxil olur bundan elave Alban katolikosu Iyeremiya ile de gorusur Koryunun yazdiqlarina gore elifba qisa bir muddetde Albaniyada yayilib elifbanin oyredilmesi ucun mektebler acilib Bibliya tercume edilib hetta bu dilde yazilan materiallardan ermeniceye tercume ucun de istifade olunub 2 Elifba daha sonra Balasakan erazisinde de qebul edilib ve buranin yepiskopu Museg elifbanin tebligi isinde istirak edib 3 Koryun Mastotsun Yesuagenle harada gorusduyunu qeyd etmese de Aleksidzenin fikrince boyuk ehtimal bu gorus Kabalakada bas tutmusdur Koryun elifbanin yaradildigi dilin Alban dili oldugunu qeyd etse de Movses Xorenli 4 ve Moisey Kalankatli 5 bu elifbanin Qarqar dili erm Գարգարացւոց ucun yaradildigini yazirlar Volfqanq Sulzenin fikrince bunun sebebi hokmdar Yesuagenin qarqar lehcesinde danismasi olub 6 Mesrop Mastotsun alban ve gurcu dillerine elifba yaratmasi ile bagli nuans en cox seslenen versiyadir Lakin tedqiqatci Roman Loluanin fikrince Yeznik Kogbatsi Lazar Parpetsi Yegise Sebeos ve Ananiya Sirakli kimi muelliflerin eserlerinde bu nuansa yer vermemesi hem ermeni hem de gurcu elifbalarinin daha onceler basqa sexsler terefinden yaradilmasi alban elifbasinin ise bu iki elifba ve yunan elifbasinin bazasinda yeni yaradilan bir elifba olmasi barede fikir yurutmeye esas verir 7 Alban elifbasinin aktiv istifadesine dair en son melumat 1240 1310 20 ci illerde yasamis kilikiyali ermeni tarixci Hetumun eserinde rast gelinir 8 Tapilmasi RedakteAlban elifbasinin yer aldigi ilk elyazma 1937 ci ilde filologiya elmleri doktoru professor Iliya Abuladze terefinden Matenadaranda XV esr elyazmalarini oyrenerken tapilmisdir 7117 nomreli elyazmani tedqiq eden Abuladze onun alban elifbasi oldugu neticesine gelmisdir Sonra Matenadarandaki bu elyazmanin iki basqa sureti uzerinde T I Ter Qriqoryan da tedqiqat aparmisdir Bunlar XV esrde ruhani Mkrticin gosterisi ile monastrin sagirdleri ucun derslik kimi monax Metsoplu Tovma terefinden tertib edilmisdir 9 Elyazmada ereb suriya ermeni gurcu elifbalari ile yanasi 52 herflik alban elifbasi da vardi Basqa bir gurcu tedqiqatci Akaki Sanidze bu siyahi esasinda Alban dili ve Udi dilinin fonetik sistemi arasinda benzerlik tapmisdi 10 Yazili numuneleri RedakteMingecevir yazilari Redakte Esas meqale Mingecevir yazilari1948 ci ilde Mingecevirde askar olunmus alban yazilari bu gun de maraq dogurur ve oz ehemiyyetini saxlamaqdadir Bunlardan biri xac dasidir ve V VII esrlerin Sudagilan adlanan sehergahdaki mebedin otaqlarindan birinde askar olunub Bu barede ilk melumati Saleh Qaziyev melumat vermisdir 11 Lovhede hundurluyu 5 5 5 sm olan 56 herf vardir 12 Bu en uzun ve rabiteli yazilardan biridir o kapitelin karnizi uzre uzanaraq onu dord terefden ehate edir Mingecevirde askar edilmis alban yazili kitabesi 21 isareden ibaretdir 4 setirlidir Uzerinde alban yazisi olan dordkunclu samdan da tapilmisdir 1956 ci ilde A Q Abramyan hemin yazilari oxumaqla mesgul olmus bu yazilari cemi iki kendde Qutqasen rayonunun Nic Vartasen rayonunun Vartasen kendinde yasayan udinlerin dili esasinda oxumaga calismisdir Bu yazilar daha sonra Jost Gippert terefinden oxunmusdur 13 Sinay palimpsestleri Redakte Esas meqale Sinay palimpsesti25 may 1975 ci ilde Sinay dagindaki Muqeddes Yekaterina Monastirinda tapilan palimpsestlerden birinin ikinci qatinin 2003 cu ilde gurcu alimi Zaza Aleksidze terefinden alban dilinde oldugunu mueyyen edilmisdir Elyazma Incilden Hevari Pavelin Korinflilere ikinci mektubundaki metnlerden ve basqa xristian muqeddes metnlerinden ibaretdir 14 15 Elifba RedakteSinay palimpsestlerinde istifade edilmis 49 herfli alban elifbasi Matenadaran MS 7117 elyazmasindaki siyahidan ferqlenir Bele ki Matenadaran elyazmasinda Sinay palimpsestlerinde qeyd edilmeyen 3 elave isare 52 herf movcuddur Herf Ses Transliterasiya Qeyd𐔰 a A𐔱 b B𐔲 g G𐔳 d D𐔴 e E𐔵 z Z𐔶 eː E𐔷 ʒ Z𐔸 t T𐔹 tɕʼ C 𐔺 j Y𐔻 ʑ Z𐔼 i I𐔽 ʕ ʕ𐔾 l L𐔿 nʲ N 𐕀 x X𐕁 dʲ D 𐕂 tsˈ C 𐕃 dʑ ʒ 𐕄 kʼ Ḳ𐕅 lʲ L 𐕆 h H𐕇 q X 𐕈 ɒ A𐕉 tɕ C𐕊 tʃˈ C 𐕋 tsˈ C Tekce Matenadaran MS 7117 elyazmasinda rast gelinir𐕌 m M𐕍 qˈ Q 𐕎 n N𐕏 dzʲ ʒ Tekce Matenadaran MS 7117 elyazmasinda rast gelinir𐕐 ʃ S𐕑 dʒ ǯ Tekce Matenadaran MS 7117 elyazmasinda rast gelinir𐕒 o O𐕓 tʲʼ Ṭ 𐕔 f F𐕕 dz ʒ𐕖 tʃ C𐕗 pˈ Ṗ𐕘 ɣ Ġ𐕙 r R𐕚 s S𐕛 v V𐕜 tˈ Ṭ𐕝 ɕ S𐕞 y U𐕟 tsˈ C 𐕠 ts C𐕡 w W𐕢 p P𐕣 k KUnicode Redakte Esas meqale Alban elifbasi Unicode bloku Alban elifbasi Unicode 7 0 versiyasinda islenib 2014 cu ilin iyun ayi istifadeye verilmisdir Unicode blokunun sira kodu U 10530 1056F arasidir Alban elifbasiResmi Unicode Konsorsiumu sira cedveli PDF 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E FU 1053x 𐔰 𐔱 𐔲 𐔳 𐔴 𐔵 𐔶 𐔷 𐔸 𐔹 𐔺 𐔻 𐔼 𐔽 𐔾 𐔿U 1054x 𐕀 𐕁 𐕂 𐕃 𐕄 𐕅 𐕆 𐕇 𐕈 𐕉 𐕊 𐕋 𐕌 𐕍 𐕎 𐕏U 1055x 𐕐 𐕑 𐕒 𐕓 𐕔 𐕕 𐕖 𐕗 𐕘 𐕙 𐕚 𐕛 𐕜 𐕝 𐕞 𐕟U 1056x 𐕠 𐕡 𐕢 𐕣 Qeydler 1 Unicode 7 0 versiyasi etibarile2 Boz eraziler herf aid edilmemis yerlerdir Istinadlar Redakte J Gippert W Schulze Z Aleksidze J P Mahe The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai Brepols Publishers ISBN 978 2 503 53116 8 2008 1 ci cild seh xvi Iliya Abuladze Qafqaz albanlarinin yazilarinin movcudlugu barede yeni melumatlar SSRI Elmler Akademiyasinin Gurcustan bolmesinin xeberleri 1940 Cild 1 sayi 4 seh 317 319 Abramyan A Q Qafqaz albanlarinin yazilarini desifri seh 5 Koryun Mastotsun heyati qedim ermeni dilinden ruscaya tercume S V Smbatyan ve K A Melik Oqacanyan M 1962 Movses Xorenli Ermenistan tarixi Պատմություն Հայոց Patmut yun Hayots 3 cu kitab 54 cu fesil Moisey Kalankatli Albaniyanin tarixi 2 ci kitab 3 cu fesil Wolfgang Schulze Caucasian Albanian and the Question of Language and Ethnicity Sprachen Volker und Phantome Sprach und kulturwissenschaftliche Studien zur Ethnizitat De Gruyter 2018 seh 275 312 R T Lolua Mesrop Mashtoc i voprosy genezisa erkatagir i kavkazsko albanskij pisma Albania Caucasica Collection of Papers Vol I REA Serqsunasliq Institutu Moskva 2015 ISBN 978 5 89282 642 6 seh 189 Haithoni Armeni historia Orientalis quae eadem et de Tartaris inscribitur Coloniae Brandenburg 1671 seh 9 A S Matevosyan XII XV esrlerde Metsopavank skriptoriumu Ecmiedzin 1997 seh 111 Akaki Shanidze I A Abuladze Novootkrytyj alfavit kavkazskih Albancev i ego znachenie dlya nauki K otkrytiyu alfavita kavkazskih Albancev Izdatelstvo gruzinskogo filiala Akademii Nauk SSSR 1938 cild 4 Kaziev S M Albanskaya nadpis v Mingechaure Doklady AN Azerb SSR 1948 9 Golubkina T I Eshe odna albanskaya nadpis iz Mingechaura DAN AzSSR 1949 5 Jost Gippert The Albanian Inscriptions Revisited Sinay Monastiri resmi sayti Yeni tapintilar ingilisce 2015 09 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 04 01 Zaza Aleksidze Qafqaz Alban dili yazisinin tapilmasi ve desifr olunmasi http science org ge moambe 2007 vol1 161 166 pdf olu kecid Hemcinin bax RedakteQafqaz albanlarinin dili Mingecevir yazilari Matenadaran MS 7117Menbe https az wikipedia org w index php title Alban elifbasi amp oldid 5717120, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
