fbpx
Wikipedia

İnsanın tənəffüs sistemi

Tənəffüs sayəsində bədənin bütün toxuma və orqanları fasiləsiz sürətdə oksigenlə təmin olunur və maddələr mübadiləsi prosesində yaranan karbon qazı orqanizmdən uzaqlaşdırılır.

Tənəffüs orqanları müdafiə funksiyası daşıyır. Havadaşıyıcı yolların üzəri tərkibinə külli miqdarda xüsusi hüceyrələr və vəzlər daxil olan selikli qişa ilə örtülmüşdür. Onların ayırdığı selik tənəffüs yollarının səthini nəmləndirir. Bu selik maddəsi bakteriosid təbiətli olub, tərkibinə lizosimlər daxildir. Lizosimlər bakteriyaların çoxalmasını zəiflədir və ya onlara öldürücü təsir göstərir.

Havadaşıyıcı yolların boşluğu çoxlu sayda qan kapilyarları ilə əhatə olunduğuna görə tənəffüs edilən soyuq havanın burada isinməsi təmin olunur. Ona görə də ağciyərlərə bakteriyalardan və yad hissəciklərdən azad olunmuş və isinmiş təmiz hava daxil olur.

Tənəffüs prosesinin gedişi bir neçə mərhələyə ayrılır: xarici mühitlə tənəffüs orqanları arasında gedən qazlar mübadiləsinə; ağciyər tənəffüsü və ya ağciyər kapilyarlarındakı qanla alveolların havası arasındakı mübadiləyə; qazların qanla daşınmasına; toxumalarda gedən qazlar mübadiləsinə  toxuma və onlara gətirilən arterial qan arasında gedən mübadiləyə; hüceyrə tənəffüsünə  hüceyrənin oksigenə olan tələbatının ödənilməsinə və karbon qazının çıxarılmasına. Xarici mühit və tənəffüs orqanları arasında gedən qazlar mübadiləsi xarici tənəffüs adlanır. Xarici tənəffüslə yanaşı, toxuma və qan arasında gedən qazlar mübadiləsi daxili tənəffüs adlanır.

Tənəffüs orqanlarının quruluşu

Tənəffüs orqanları sisteminə burun boşluğu, burun-udlaq, qırtlaq, nəfəs borusu, bronxlar və ağciyərlər aiddir. Tənəffüs yolu burun boşluğu ilə başlanır. Burun boşluğu sümük və qığırdaq toxumasının əmələ gətirdiyi bütöv arakəsmə ilə sağ və sol hissələrə ayrılır. Hava burun boşluğundan burun-udlağa, sonra qırtlağa, oradan traxeyaya keçir. Burun boşluğunun divarı, tərkibində kiprikli epiteli hüceyrələri olan selikli qişa ilə örtülmüşdür. Selikli qişa burada fasiləsiz xovlu səth əmələ gətirir.

Qan damarları burun boşluğunun divarında sıx tor əmələ gətirir. Buradan keçən soyuq hava isti arteriya qanının təsirilə bədən temperaturu səviyyəsinədək isindirilir. Burun boşluğunun yuxarı səthində çoxlu miqdarda faqositlər və leykositlər, həmçinin də antitellər olur.

Burun boşluğunun arxa hissəsində qoxulu maddələrin təsirinə həssas olan iybilmə hüceyrələri yerləşir. Kəskin qoxulu maddələrin təsirindən tənəffüs reflektor sürətdə ləngiyir.

Beləliklə, yuxarı tənəffüs yolları havanı qızdırmaq, nəmləndirmək və təmizləməklə mühüm funksiya icra edir və bununla da orqanizmi havanın tərkibinə daxil ola bilən zərərli təsirlərdən qoruyur.

Hava burun boşluğundan burun udlağa, oradan ağız boşluğu ilə əlaqəli olan qırtlağa keçir. Ona görə də insan yalnız burnu ilə deyil, həmçinin ağzı ilə də tənəffüs edir. Burunla tənəffüs etməyin ağızla nəfəsalmaya nisbətən bir sıra üstünlükləri var. Burunla nəfəs alarkən soyuq hava burun boşluğunda isinir və zərərli hissəciklərdən təmizlənir.

Qırtlağın ensiz hissəsində iki cüt səs bağı yerləşir. Onlardan yalnız aşağıda yerləşən bir cüt bağ səsin yaranmasında iştirak edir. Bağlar bir-birinə yaxınlaşarkən və dartılarkən, onların arasında yerləşən səs yarığının forması və ölçüləri dəyişir. Səs telləri arasındakı sahəyə səs yarığı deyilir. İnsan sakit nəfəs alarkən, bağlar boşalmış vəziyyətdə olur. Dərindən nəfəs alarkən bağlar bir-birindən xeyli aralanır, danışarkən və mahnı oxuyarkən bağlar bir-birinə yaxınlaşır, səs yarığı daralır. Bu zaman bağların kənarlarında titrəyişli hərəkətlər yaranır. Onlar səsin yüksəkliyini təmin edən səs dalğalarının mənbəyi kimi fəaliyyət göstərir. Nəfəs verərkən buraxdığımız hava səs tellərini basır və onların titrəyişləri səsin yaranmasına səbəb olur. İnsan səsinin yüksəkliyi səs tellərinin uzunluğundan asılıdır. Səs telləri qısa olduqca, rəqs tezliyi bir o qədər yüksək və səs də o qədər uca olur. Kişilərdə səs telləri uzun və qalındır, ona görə də onlarda səs tezliyi aşağıdır və kişilərin səsi yüksək və ya zil olmur. Uşaqlarda və qadınlarda səs telləri qısa və nazik olduğu üçün onların səsləri də uca və ya zil olmasına görə kişilərin səsindən fərqlənir. Qırtlaqda yaranan səs rezonatorların iştirakı sayəsində güclənir və yeni çalar alır.Səsin aydın nitqə çevrilməsi dilin, dodaqların, çənənin vəziyyətindən və səs cərəyanının paylanmasından asılı olaraq ağız və burun boşluğunda gedir. Aydın ifadəli nitq zamanı sadalanan orqanların normal işləməsi artikulyasiya adlanır.

Uşaqlar ana dilini öyrənərkən, onlarda 5 yaşınadək artikuliyasiyanın formalaşması daha asan olur. Kiçik uşaqlarla ünsiyyətdə olarkən, onların dediyi səhv sözləri təkrar etmək yox, əksinə, onları düzgün ifadə etməklə uşaqların nitqində yarana bilən qüsurların qarşısını almaq olur.

Nəfəs borusu və bronxlar

Tənəffüs etdiyimiz hava qırtlaqdan nəfəs borusuna keçır. Nəfəs borusunun ön divarı öz aralarında bağlar və əzələlərlə birləşmiş aypara şəklində olan qığırdaq toxumasından qurulmuşdur. Nəfəs borusunun arxa divarı yumşaq olub, qida borusuna söykənir və qidanın keçməsinə mane olmur.

Traxeyanın daxili divarı titrəyişli epiteli hüceyrələri ilə örtülmüşdür. Epiteli hüceyrələrinin titrəyişli hərəkətləri toz hissəciklərini ağciyərlərdən udlağa qaytarır. Bu ağciyərlərin özünütəmizləməsi prosesi adlanır.

Tənəffüs yollarının infeksion və xroniki xəstəlikləri

Burunətrafı boşluqlar, kəllənin bəzi sümüklərində xüsuisi hava boşluqları olur. Məsələn, alın sümüyündə frontal boşluq, yuxarı çənə sümüyündə haymor boşluğu var. Qrip, angina, kəskin respirator xəstəlikləri qulaqyanı boşluğun selikli qişasının iltihabını törədə bilər. Bu xəstəliyə ən çox haymor boşluğunda təsadüf olunur. Onların xəstəliyi haymorit adlanır. Bəzən alın boşluğunun frontit adlanan xəstəliyinə də təsadüf olunur. Frontit və haymorit zamanı burunla tənəffüs çətinləşir, burun boşluğundan çoxlu miqdarda selik ayrılır, bəzən də ayrılan seliyin tərkibində ölmüş leykositlərin hissələri olur.

Hava burun boşluğundan burun-udlağa, sonra udlağa və qırtlağa keçir. Yumşaq damağın ətrafında, qida borusunun və qırtlağın girişində badamcıqlar yerləşir. Limfa düyünlərində olduğu kimi badamcıqlar limfoid toxumadan qurulmuşlar. Badamcıqlarda çoxlu miqdarda limfositlər və faqositlər vardır. Onlar mikrobların inkişafını ləngidir və onları məhv edir. Belə halda onların özləri də müəyyən dəyişilməyə uğrayır, şişkinləşir və ağrılı olurlar. Bu zaman tonzillit adlanan xroniki xəstəlik yaranır.

Adenoid burun boşluğundan udlağa keçən yerdə limfoid toxumanın şişkinləşərək böyüməsi və ya artması deməkdir. Bəzən adenoid o qədər böyüyür ki, burunla nəfəs almağı çətinləşdirir. Tonzillit və adenoidin şiddətlənməsinin və artmasının qarşısını almaq üçün operativ və ya konservativ, yəni əməliyyatsız yolla onları vaxtında müalicə etdirmək zəruridir.

Difteriya hava-damcı yolu ilə yayılan xəstəliklərə aiddir. Bu xəstəliyə əsasən uşaqlar, bəzən böyüklər də məruz qalır. Difteriya xəstəliyi adi angina kimi başlanır. Bədən temperaturu yüksəlir, badamcıqlarda boz-ağ rəngli təbəqə yaranır. Limfa vəzlərinin iltihabı nəticəsində boyun nahiyəsi şişir. Difteriya xəstəliyinin törədiciləri – difteriya çöpcükləridir. Bu xəstəliyi törədən amillərin həyat fəaliyyəti zamanı yaranan difteriya toksinləri kəskin zəhərli maddələr olub, ürəyin nəqledici sistemini və ürək əzələsini zədələyir. Bununla da insan ürəyi üçün ağır və qorxulu xəstəlik olan miokard çatışmazlığı başlanır. İnsanın səhhətini qorumaq məqsədilə difteriyaya qarşı profilaktik peyvənd aparmaq lazımdır. Belə halda orqanizmdə yaradılan süni immunitet bir neçə il özünün müsbət effektini saxlayır.

Ağciyərlər döş boşluğunda sərbəst vəziyyətdə yerləşir. Konusabənzər formadadır. Ağciyərlərin genişlənmiş hissəsi diafraqmaya söykənir. Əsas bronxlar, ağciyər arteriyaları və venaları ağciyərlərə ürəklə həmsərhəd olan içəri tərəfdən daxil olur. Onların daxil olduğu yer "ağciyərlərin qapısı" adlanır. Ağciyərlər süngəri quruluşda olub, alveollardan, bronxlardan və qan damarlarından qurulmuşdur. Xaricdən ağciyərlər sıx birləşdirici toxumadan yaranmış plevra vərəqələri ilə əhatə olunmuşdur.

Ağciyərlər döş boşluğu orqanıdır. Onlar ürəyin, qan damarlarının, havaaparıcı yolların və yemək borusunun tutduğu yerdən başqa bütün döş boşluğu sahəsini əhatə edir. Ağciyərlərə daxil olandan sonra bronxlar burada daha kiçik diametrli şaxələrə ayrılırlar. Kiçik şaxələrin sonluğu içərisi hava ilə dolu olan nazik divarlı ağciyər qovucuqları və ya alveollarla tamamlanır.

Qovucuqların divarı bir qat epiteli hüceyrələrindən qurulmuş və onlar xaricdən sıx tor kimi kapilyarlarla bürünmüşdür. Deməli, ağciyər toxuması bronx şaxələrindən və ağciyər qovuqcuqlarından qurulmuşdur. Buradakı epiteli hüceyrələrinin buraxdığı bioloji fəal maddələr alveolların divarını içəri tərəfdən nazik pərdə şəklində örtür. Ağciyərlərin hər payında 300–350 milyon alveol vardır. Ağciyər alveollarının ümümi səthi 100 kv metrdən çoxdur. Bu isə insan bədəninin səthindən təxminən 50 dəfə artıqdır.

Nəfəsalma və nəfəsvermə hərəkətinin mexanizmi

Nəfəsalma və nəfəsvermə hərəkətləri ritmik surətdə bir-birini əvəz edir və bunun sayəsində nəfəsalma zamanı hava ağciyərlərə daxil olur və nəfəsvermə zamanı isə hava ağciyərlərdən xaric edilir. Nəfəsalma və nəfəsvermə nəticəsində ağciyərlərin ventilyasiyası baş verir.

İnsan sakitlik vəziyyətində bir dəqiqədə 16 – 20 dəfə tənəffüs hərəkətləri edir. Bu zaman nəfəsalmanın yaranması qabırğaarası əzələlərin və diafraqmanın yığılması sayəsində mümkün olur. Diafraqma qarın və döş boşluqlarını ayıran eninəzolaqlı əzələdir. Diafraqma yığılarkən qarın boşluğu orqanlarını aşağıya doğru sıxır, qabırğaarası əzələlər yığıldığı üçün qabırğaları bir qədər yuxarıya qaldırır və bu zaman döş qəfəsinin, təbii ki, plevra boşluğunun da həcmi genişlənir. Həcmi genişləndiyinə görə plevra boşluğunda təzyiq yenə də aşağı düşür. Bu isə ağciyərlərdə, bronxlarda və alveollarda təzyiqin xeyli aşağı düşməsinə səbəb olur. Plevra boşluğunda təzyiqin atmosfer təzyiqi ilə müqayisədə xeyli aşağı olması, havadaşıyıcı yollardan havanın ağciyərlərə sorulması ilə nəticələnir.

Diafraqma əzələsi yastılaşır və qabırğalar öz ağırlığı hesabına aşağı enir. Döş qəfəsinin ölçüləri özünün adi həcminədək azalır. Bu zaman ağciyər qovuqcuqlarının və bronxların elastiki divarı yığıldığına görə, onların həcmi azalır. Deməli, nəfəsvermə zamanı döş boşluğunun ölçüləri azalır, ağciyər alveollarında təzyiq atmosfer təzyiqindən yüksək olur. Nəticədə, havanın bir hissəsi ağciyərlərdən xaricə qovulur. Güclü nəfəsvermə qarın divarı əzələlərinin yığılması ilə müşayiət olunur. Bu isə dərindən nəfəsalma zamanı ağciyərlərə daxil olmuş havanın ağciyərlərdən xaricə çıxarılmasına imkan verir.

Ağciyərlərin həyat tutumu

Dərindən nəfəs alandan sonra dərindən nəfəs verməklə xaric edilən havanın həcmi ağciyərlərin həyat tutumu adlanır. Ağciyərlərin həyat tutumu spirometr adlanan cihazla ölçülür. Ağciyərlərin həyat tutumunun kəmiyyəti bir neçə göstəriciyə əsasən müəyyənləşdirilir – tənəffüs havasına, əlavə havaya və ehtiyat havaya görə; tənəffüs havasının həcmi 500 ml (millilitrə), əlavə havanın həcmi 1500 ml və ehtiyat havanın həcmi 1500 ml-ə bərabərdir.

İnsan sakit nəfəs alandan sonra dərindən nəfəs almaqla 1500 – 2000 ml hava qəbul edə bilər. Bu kəmiyyət əlavə hava adlanır. İnsan sakit nəfəs verəndən sonra dərindən nəfəs verməklə tənəffüs yollarından 1500–2000 ml hava xaric edə bilər ki, bu da ehtiyat hava adlanır. Deməli, ağciyərlərin həyat tutumu tənəffüs, əlavə və ehtiyat havalarının həcminə bərabərdir. Orta yaşlı adamlarda ağciyərlərin həyat tutumu 3500 – 4000 ml-ə bərabər olur. Qadınlara nisbətən ağciyərlərin həyat tutumu kişilərdə yüksəkdir.

Ağciyərlərin ventilyasiyası

Havanın ağciyər alveollarında fasiləsiz dövr etməsi ağciyərlərin ventilyasiyası adlanır. Onun göstəricisi ağciyərlərin dəqiqəlik tutumu və ya bir dəqiqədə ağciyərlərdən xaric olan havanın həcmi ola bilər. "Dəqiqəlik tutumun kəmiyyəti" bir dəqiqədə edilən tənəffüs hərəkətlərinin sayına və bir dəfə nəfəsalma zamanı qəbul edilən havanın həcminə ğörə hesablanır. Qadınlarda ağciyərlərin dəqiqəlik hava tutumu 3 – 5 litrə, kişilərdə isə 6 – 8 litrə bərabərdir. Onun kəmiyyəti insanın yaşından, cinsindən və fiziki inkişafından, həmçinin də oksidləşmə prosesinin səviyyəsindən asılıdır.

Fiziki iş zamanı ağciyərlərin dəqiqəlik tutumu xeyli yüksək olub, bəzən dəqiqədə 30 – 100 litrə çatır. Sakitlik vəziyyətində orqanizmin ehtiyacını ödəyən ventilyasiya kəmiyyəti eypnoe – "yaxşı tənəffüs" adlanır. Eypnoe yunanca "ey" – yaxşı, "pnoe" – tənəffüs adlanır. Müəyyən edilmişdir ki, seyrək, lakin dərin tənəffüs daha effektlidir, çünki bu zaman alveol havasında qazlar mübadiləsinin intensivliyi daha yüksək olur.

===Ağciyərlərdə qazlar mübadiləsi=== Ağciyərlərdə qan damarları və alveollar arasında müntəzəm olaraq qazlar mübadiləsi gedir. Alveolların divarı birqatlı yastı epiteli hüceyrələrindən qurulmuşdur. Alveollarda oksigenin miqdarı atmosfer havası ilə müqayisədə nisbətən az, karbon qazının miqdarı isə nisbətən çox olur.

Bu proses alveol havasındakı qazların parsial təzyiqindən və onların qandakı gərginliyindən asılıdır. Alveol havasında oksigenin parsial təzyiqi nə qədər çox, venoz qanda onun gərginliyi azdırsa, belə halda oksigen alveollardan qana, venoz qanda isə karbon qazının konsentrasiyası çox olduğuna görə o venoz qandan alveol havasına keçir. Qazların diffuziyası parsial təzyiq bərabərləşənədək davam edir. Bu zaman ağciyərlərə gətirilən venoz qan oksigenlə zənginləşir və arterial qana çevrilir.

Eritrositlərdə azalan karbonat turşusunun əvəzinə ona qan plazmasından natrium-hidrokarbonatın dissosiasiyası nəticəsində yaranan hidrokarbonat ionlarının yeni payları daxil olur. Hidrokarbonat ionlarının əvəzinə eritrositlərdən qan plazmasına xlor ionları keçir.

===Toxumalarda qazlar mübadiləsi===. Toxumalara gətirilən arterial qanda oksigenin parsial təzyiqi 100 mm civə sütununa, karbon qazının gərginliyi isə 40 mm civə sütununa bərabər olur. Maddələr mübadiləsi prosesində oksigen toxumalarda fasiləsiz surətdə sərf olunur, ona görə də toxuma mayesində oksigenin gərginliyi sıfra yaxınlaşır. Bu zaman gərginliyin fərq gücünə uyğun olaraq oksigen arterial qandan toxumalara diffuziya edir. Toxumalarda gedən maddələr mübadiləsi nəticəsində karbon qazının miqdarı toxuma mayesində artır və onun burada gərginliyi 60 mm civə sütununa yüksəlir. Arterial qanda isə karbon qazının gərginliyi xeyli azdır. Ona görə də karbon qazı gərginliyin yüksək olduğu yerdən, yəni toxuma mayesindən gərginliyin az olduğu yerə – qana diffuziya edir. Karbon qazı toxuma mayesindən qan plazmasına keçir, su ilə birləşir və asan dissosiasiya edən zəif karbonat turşusuna çevrilir.

Nəfəsalma və nəfəsvermə prosesləri uzunsov beyində yerləşən tənəffüs mərkəzinin fəaliyyəti sayəsində qeyri-iradi vəziyyətdə icra olunur. Uzunsov beyində nəfəsalma və nəfəsvermənin ritmik surətdə gedişini təmin edən iki neyron qrupu fəaliyyət göstərir. Bu neyronlar iki hissədən ibarət olub, nəfəsalma və nəfəsvermə mərkəzlərini təşkil edir.

Varoliyev körpüsü də bu neyronlarla əlaqədə olub, tənəffüsün tənzimində iştirak edir və pnevmatik adlanan mərkəzi əmələ gətirir. Pnevmatik mərkəz nəfəsalmanın nəfəsverməyə keçməsini təmin edir. Bu mərkəzin dağılması nəticəsində nəfəsalma prosesi uzanır və həddən artıq dərinləşir.

Nəfəsalma mərkəzi oyanan zaman oyanma dalğası onurğa beyninə ötürülür, sonra periferik sinirlərlə nəfəsalma əzələlərinə çatır, onların yığılması ilə nəfəsalma prosesi icra olunur. Tənəffüs mərkəzi avtomatik surətdə işləyir – o, yatmış və ya şüurunu itirmiş adamda da fəaliyyətini davam etdirir. Lakin tənəffüs aktlarının icrasını insan iradi olaraq müəyyən qədər dəyişdirə bilər. Bu sübut edir ki, insanın tənəffüs mərkəzi baş beynin böyük yarımkürələri qabığının nəzarəti altında fəaliyyət göstərir. Nitq mərkəzi də burada yerləşir, ona görə də insanın söz ifadə etməsi, onun tənəffüsünün ritmləri ilə uzlaşır.

Baş beyindən daxil olan informasiyaların sayəsində tənəffüs mərkəzi qidanın udulması prosesində iştirak edən orqanların ya danışarkən və mahnı oxuyarkən səs aparatı orqanlarının işini öz aralarında uzlaşdırır. Yalnız nəfəsvermə zamanı səs yaranır. Rəvan nitq və ya mahnı oxumaq, fasiləsiz surətdə pauzalarda tənəffüs etmək yalnız tənəffüs orqanlarının dəqiq uzlaşmış fəaliyyəti şəraitində mümkün olur.

Müəyyən edilmişdir ki, tənəffüs mərkəzində xüsusi hüceyrələr var ki, onlar hüceyrəarası maddədə karbon qazının cüzi miqdarda dəyişilməsinə qarşı son dərəcə yüksək həssaslıq göstərirlər. Hüceyrəarası maddədə karbon qazının toplanması tənəffüs mərkəzini oyandırır, dərindən həfəsalma və nəfəsverməyə səbəb olur. Bunun üçün öz üzərənizdə belə bir sınaq apara bilərsiniz. Əvvəl dərindən nəfəs verin və tənəffüsünüzü 30 – 40 saniyə ləngidin. Bundan sonra yenidən tənəffüs etməyə başlayın. Belə halda ilk tənəffüs hərəkətlərinin daha dərin olacağını özünüz müşahidə edəcəksiniz.

Baş beyin yarımkürələrinin təsiri nəticəsində tənəffüs aparatı öz işini iradi olaraq dəyişdirə bilər. Ağır iş görərkən, orqanizmi oksigenlə təmin etmək üçün dərindən və yalnız seyrək tənəffüs etmək daha faydalıdır. Güclü emosiyalar, belə ki, qəzəb, vahimə, ağlamaq tənəffüsün güclənməsi və əksinə, qüssə, kədər, əhvali-ruhiyyənin pozulması tənəffüsün zəifləməsi ilə müşayiət olunur.

Mərkəzi və periferik xemoreseptorlardan və mexanoreseptorlardan daxil olan impulslar, tənəffüs mərkəzinin fəaliyyətinə, afferent stimullaşdırıcı təsir göstərir. Uzunsov beyində, karotid sinusunda və aorta qövsündə yerləşən xemoreseptorlar hidrogen ionlarının və karbon qazının konsentrasiyasına qarşı yüksək həssaslıq göstərir. Bundan başqa karotid sinusunda və aorta qövsündə elə reseptorlar var ki, onlar qanda oksigenin miqdarının dəyişilməsinə qarşı həssas olmalarına görə fərqlənirlər. Arterial qanda karbon qazı gərginliyinin artması və pH-ın azalması tənəffüsün tezliyinin və gərginliyinin artmasına səbəb olur. Qanda oksigenin gərginliyinin azalması, yəni hipoksiyası zamanı karotid sinusunda və aorta qövsündə yerləşən reseptorların həssaslığı yüksəlir.

Traxeyaların və bronxların saya əzələlərində yerləşən dartınma mexanoreseptorlarının təsirilə ağciyərlərdə və tənəffüs yollarında yaranan dartınma o həddə çatır ki, nəfəsalmanın mərkəzi neyronlarında meydana çıxan tormozlanma, öz növbəsində nəfəsvermənin başlanmasına səbəb olur. Reseptorların oyanması ağciyərlərin dartınmasının sürətindən asılıdır. Bu mexanizm sayəsində tənəffüsün tezliyi təmin olunur.

Müdafiə refleksləri

Yuxarı tənəffüs yollarında yerləşən reseptorların qıcıqlanması, ağciyərlərə yad cisimlərin düşə bilməsinin qarşısını almaq məqsədilə asqırma və öskürmə müdafiə reflekslərinin yaranmasına səbəb olur.

İstər asqırma və istərsə də öskürmə zamanı əvvəlcədən dərin nəfəs aldıqdan sonra səs dəliyi qapanır və tənəffüsdə iştirak edən əzələlər yığılır, bu ağciyərdə olan havanın sıxılması ilə nəticələnir. Bundan sonra səs dəliyi birdən-birə geniş açılır və sıxılmış havanın ağciyərlərdən xaricə çıxarılmasında burun boşluğu, öskürmə zamanı isə ağız boşluğu iştirak edir.

Asqırma və öskürmə tənəffüs yollarını yad cisimlərdən və mikroorqanizmlərdən qorumağa yönəlmiş müdafiə refleksidir. Udma zamanı tənəffüsün reflektor surətdə ləngiməsi xörək yeyərkən qidanın nəfəs yoluna düşə bilməsinin qarşısını alır.

Tənəffüs prosesində eninəzolaqlı əzələlər iştirak etdiyinə görə insan tənəffüsün tezliyini və dərinliyini öz üzərində iradi olaraq dəyişdirə bilər. Bu isə tənəffüsün tənzimində böyük yarımkürələr qabığının iştirakını bir daha sübut edir.

İnsanın əmək fəaliyyətinin növündən, onun funksional vəziyyətindən, emosionallıq fonundan, mühitin şəraitindən asılı olaraq tənəffüsün xarakteri əhəmiyyətli dərəcədə dəyişilir. Tənəffüsün parametrlərinə müxtəlif hormonlar da təsir göstərir. Qəfildən qorxma zamanı fiziki və zehni iş şəraitində qanda adrenalinin çoxalması, ağciyərlərin ventilyasiyasını gücləndirir.

Qrip, angina kimi qısa müddətə keçən xəstəliklərlə yanaşı, müəyyən şəraitdə tənəffüs yollarının uzunmüddətli xroniki adlanan xəstəlikləri də baş verir. Bunlardan ən qorxulu olanları ağciyər vərəmi və ağciyər xərçəngidir. Bu xəstəliklər nəzərə çarpmadan başlanır. Aylarla, bəzən illərlə həmin xəstəliklər insanda şübhə yaratmır və güclənir. Xəstəliyin müalicəsinə onun ilkin mərhələsindən başlamaq, xəstəliyin qarşısını almaqda daha uğurlu nəticə verə bilər.

Flyuoroqrafiya – bu, müayinə olunan adamın işıqlanan rentgen kamerası qarşısında fotoqrafiya üsulu ilə döş qəfəsinin tədbiq olunması vasitəsidir. Çəkilən lentlər mütəxəssislər tərəyindən yoxlanılır. Əgər normadan kənara çıxma halları aşkar edilərsə, bu zaman xəstənin daha dərindən müayinə edilməsi məqsədilə, onu uyğun tibb müəssəsinə dəvət etmək lazım gəlir.

===Ağciyərlərin vərəmi və xərçəngi=== Tuberkulyozun törədiciləri – kox çöpcükləridir. O, tənəffüs yolları ilə, həmçinin qida ilə birlikdə, məsələn, tuberkulyozlu xəstə inəkdən sağılmış, yarımçıq bişmiş südün içilməsi nəticəsində orqanizmə keçə bilər. İnsan üçün əlverişsiz olan şəraitdə xəstəlik törədən mikroblar xeyli aktivləşir.

Onlar ən çox ağciyərlərə və ya başqa orqanlara keçir, orada xəstəlik törədir və sürətlə çoxalırlar. Flyuoroqrafiya tətbiq etməklə ağciyər xərçəngini də vaxtında aşkar etmək mümkündür. Bu xəstəliyə siqaret çəkənlərdə daha çox təsadüf olunur. Xəstəliyin yaranması bir neçə bronxun epiteli toxuması hüceyrələrinin pozulması və onların inkişafı ilə başlanır. Belə halda orqanda şiş yaranır. Qeyri-adi şəkildə yaranan və böyüyən şişlər orqanizmin yaşaması üçün təhlükəlidir, çünki kəskin üzgünləşməyə, sonra isə insanın ölümünə səbəb olur. Daha yaxşı olar ki, hər bir adam ən azı iki ildən bir flyuoroqrafiya müayinəsindən keçsin.

Flyuoroqrafiya ilə məşğul olan və bu sahədə pasiyentlərlə təmasda olan adamların da hər il müəyyən müayinədən keçmələri onların sağlamlığı üçün lazımdır.

Siqaret çəkməyin tənəffüs orqanlarına təsiri

Tütünün tərkibində saxlanılan nikotin və başqa zəhərli maddələr insan orqanizminə zərərli təsir göstərir. Nikotin ən çox tənəffüs orqanlarına zərərli təsir göstərir, qan damarlarının yığılmasına səbəb olur və bununla da orqanizmdə ürək-damar sisteminin işini ağırlaşdırır. Siqaret çəkən adamlar başqaları ilə müqayisədə xroniki bronxit xəstəliklərinə, ağciyərlərin xərçənginə və vərəmə, astma xəstəliyinə daha çox məruz qalırlar.

Nikotinin və tütünün tərkibinə daxil olan onlarla zəhərli maddələrin təsirindən epiteli hüceyrələri ölür və səs bağlarının iltihabı başlanır. Siqaret çəkən adamlarda hemoqlobinin normal oksigen daşımaq qabiliyyəti pozulur.

Klinik və bioloji ölüm

Tənəffüs kəsiləndən və ürək dayanandan sonra sürətli ölüm başlanır. Beyin nə qədər ki, salamatdır, orqanizmin sönən funksiyalarını bərpa etmək olar. Birinci faza hələlik dönəndir və kliniki ölüm adlanır. Həyatın qaytarılması vasitələri reanimasiya adlanır. Kliniki ölüm bir neçə dəqiqə davam edir. Bioloji ölüm isə beynin ölməsi deməkdir və dönməyən prosesdir.

Hava ətraf mühitin zəruri hissəsi olub, insan və heyvanların həyatında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Atmosfer havasında oksigen – 21%, azot – 78%, karbon qazı – 0,03% və 1%-ə yaxın qarışıq qazlar olur. Xaric edilən havanın tərkibində oksigen – 16,3%-ə enir, karbon qazının miqdarı isə 3 – 4%-ə qədər yüksəlir.

Havası dəyişilməyən otaqda oksigenin miqdarı nisbətən azaldığı halda, karbon qazının konsentrasiyası kəskin surətdə yüksəlir. Belə şəraitdə orqanizmə yalnız karbon qazı deyil, eyni zamanda tütünün tüstüsü, yanıq iyləri və başqa zərərli maddələr də pis təsir göstərir. Ona görə də boğanaq otaqda başağrısı, əzginlik, iş qabiliyyətinin aşağı düşməsi kimi hallar olur.

Soba yandırmaqla qızdırılan otaqların havasının insan orqanizminə son dərəcə zərərli təsir göstərən karbon monooksid dəm qazının qarışığı ola bilər. Dəm qazının hemoqlobinlə birləşməsindən çətin parçalanan birləşmə(karboksihemoqlobin) əmələ gəlir. Dəm qazı ilə birləşməyə daxil olmuş hemoqlobin uzun müddət ağciyərlərdən toxumalara oksigeni daşıya bilmir. Qanda və toxumalarda yaranan oksigen çatışmazlığı baş beynin və başqa orqanların işinə zərərli təsir göstərir. Dəm qazı ilə zəhərlənmə insanda kəskin başağrısına və öyüməyə səbəb olur. Qusma, qicolma, şüurun itməsi kimi ağırlaşmalarla yanaşı kəskin zəhərlənmə toxuma tənəffüsü kəsildiyi üçün ölümlə nəticələnə bilər. Zərərçəkənə yardım göstərmək üçün onu təmiz havaya çıxarmaq və dərindən nəfəs aldırmaq, zərərçəkənə naşatır spirti iylətdirmək, tünd isti çay içizdirmək lazımdır. Şüurun itməsi, tənəffüsün kəsilməsi zamanı süni tənəffüs tətbiq etmək lazımdır.

Tozla mübarizə

Havada olan toz hissəcikləri havadaşıyıcı yolları və ağciyər qovucuqlarının divarını mexaniki surətdə zədələdiyinə, qazlar mübadiləsinə çətinləşdirici təsir göstərdiyinə, allergiya yaratdığına görə insan orqanizmi üçün təhlükəlidir. Bundan əlavə tozun üzərinə çökən mikrob və viruslar infeksiya mənbəyinə çevrilir. Tozla qarışan xrom, qurğuşun hissəcikləri və sair çox vaxt insan orqanizmində kimyəvi zəhərlənmə yarada bilir. Yalnız zavod, fabrik tullantıları deyil, məişət və kənd təsərrüfatı tullantıları da insan orqanizmi üçün zərərli hesab olunur.

İş zamanı respiratorlardan istifadə etməklə tozdan qorunmaq mümkündür. Həcmi 20 – 25 kv sm olan dördqatlı, düzbucaqlı tənzif parçasından istifadə etməklə havada olan toz hissəciklərinin tənəffüs yollarına zərərli təsirinin qarşısını almaq olar.

Tənzifin yuxarı ucunu bintlə qulağa, aşağı tərəfini isə boyuna bağlamaq lazımdır. Toz hissəciklərinin təsirini azaltmaq üçün respiratoru vaxtaşırı dəyişmək, mənzildəki əşyaların üzərini yaş əski ilə silmək lazımdır.

Havanın çirklənmə mənbələrinə – avtonəqliyyatın işlətdiyi yanacağın hesabına qazın havaya çıxması, sənayenin zərərli qazları, zolları, tüstüsü, mineral gübrələrdən və kənd təsərrüfatında istifadə olunması məsləhət bilinməyən zəhərli kimyavi maddələr, maldarlıq fermalarının tullantıları və s. aiddir.

Yaşıllıq örtüyü az olan iri sənaye şəhərlərində, havanın üzəri sıx tüstü, dumantoz qarışığı, quru yanacaqdan ayrılan lazımsız qarışıqlar, his və hissəciklərlə örtülür. Quru havada bu qarışıqlar sıx sarı duman şəklində olur, tutqun, çiskinli havada isə damcılara çevrilir, yerə enir.


Tənəffüs Sistemi Xəstəlikləri:

Astma Xəstəliyi:

Astma tənəffüs yollarının iltihabi xəstələyi olub, xırıltılar, tənəffüs müddətinin qısalması, öskürək, döş qəfəsində gərginliklə xarakterizə olunur.Astma tənəffüs yollarında olan iltihab nəticəsində əmələ gəlir. Ölkəmizdə astma xəstəliyi tez-tez rast gəlinsə də dəqiq statistika yoxdur. Amerika Birləşmiş Ştatlarında təxminən 20.5 milyon amerikalı astma ilə xəstədir. Astmalı xəstələrin böyük əksəriyyətinin ailəsində və ya özündə allergik rinit və ya ekzema tipli allergiya var.

Astma tutmaları zamanı tənəffüs yolları əzələləri gərginləşir, selikli qişasi şişkinləşir. Bu bronxlarla keçən havanın həcmini azaldır və quru xırıltıların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bəzi xəstələrdə quru xırıltılar tutmalar şəklində olaraq simptomsuz dövrdən seçilir. Bəzi xəstələrdə uzun müddətli tənəffüs müddətinin qısalması müşahidə olunur. Digər qrup xəstələrdə isə öskürək əsas simptom olaraq qalır. Astma tutmaları bir neçə dəqiqədən bir neçə günədək davam edir. Tənəffüs həcmi kəskin azalarsa təhlükəli ola bilər.

Həssas insanlarda allergiya törədən maddələrlə nəfəs alma xəstəliyin başlamasına start verə bilər. Bunlara heyvan xəzi, gənə, tarakan allergenləri, bitki tozları, plastik tozlar daxildir. Eyni zamanda respirator infeksiyaları, soyuq hava, siqaret çəkmə, stress, qida və dərman allergenləri da buna səbəb ola bilər. Bəzi xəstələrdə aspirin və digər qeyri steroid tipli iltihab əleyhinə olan preparatlar astmanı provokasiya edə bilər.

Astmanın əlamətləri (astmanın simptomları)

— xırıltılar

— qəfil başlanır

— epizodik olur

— gecə və ya səhər erkən daha güclü ola bilər

— soyuq havadan, refluksdan güclənə bilər

— öz-özünə keçə bilər

— bronxodilatatorlarla müalicə olunur

— Fiziki yüklənmə nəticəsində kəskinləşən tənəffüs qısalığı

— Qabirğaarası dərinin tənəffüs zamanı dartılması

Təcili yardım simptomları:

— Tənəffüsün çətinləşməsi

— Üz və dodaqların göyərməsi

— Həyacan və tənəffüsün qısalması

— Sürətli nəbz

— Tərləmə

— Astma tutmaları zamanı xəstələrdə əmələ gələn çaşqınlıq

Əlavə simptomlar:

— Burun pərlərinin genişlənməsi

— Döş qəfəsində ağrı və gərginlik

— Qeyri normal tənəffüs-Nəfəsvermə nəfəsalmadan iki dəfə uzundur

— Nəfəsalma müvəqqəti dayanır

Astmanın müayinəsi:

Allergik testlərin aparılması allergenləri tapmağa kömək edə bilər. Ümumi allergenlər heyvan xəzi, gənə, tarakan məhsulları, ev tozu, bitki və plastic tozlar allergenləridir. Ümumi tənəffüs yolları qıcıqlandırıcıları siqaret tüstüsü, ağac yanmasından və qazların yanmasından əmələ gələn tüstülərdir.

Həkim ağciyərlərə qulaq asmaq üçün stetoskop istifadə edir. Xəstənin astması varsa uyğun səslər eşidiləcək. Lakin astma tutmaları arası ağciyərlər üzərində normal tənəffüs eşidilir.

Əlavə olan testlər:

— Ağciyər funksiyasını yoxlamaq üçün testlər

— Nəfəsvermə zamanı tənəffüs həcminin ölçülməsi

— Döş qəfəsinin rentgeni

— Qan analizləri (eozinofillərin sayılması ilə)

— Arterial qanda qazların təyini

Astmanın müalicəsi

Müalicə əsasən allergenlərdən, tənəffüs yollarını qıcıqlandıran maddələrdən uzaq olmaqdan və tənəffüs yollarının iltihabından qaçmaqdan ibarətdir.

Müalicə üçün əsas 2 dərman növləri var:

Uzun müddətli dərmanlar profilaktikası üçün istifadə olunur, onlar aşağıdakılardır:

— İltihabın qarşısını alan steroidlər ( Azmacort, Vanceril, AeroBid, Flovent)

— Leykotrien inhibitorları (Singulair və Accolate)

— Anti-IgE terapiyası (Xolair)

— Uzun müddətli bronxodilatatorlar (Serevent)

— Xromolin sodium (Intal) və ya nedocromil sodium

— Aminofillin və ya teofillin

Bəzən steroid və bronxodilatatorlar birgə işlədilir.

Tutma zamanı sürətli təsir edən dərmanlar:

— Qısa təsirli bronxodilatatorlar (Proventil, Ventolin, Xopenex).

— Kortikosteroidlər (prednisone və ya methylprednisolone), ağıza və ya venaya vurulur.

Orta ağırlıqlı astma zamanı qısa təsir müddətli dərmanlardan istifadə olunmalıdır. Ağır formada özünü göstərərsə xəstəlik üçün daimi müalicə tətbiq olunmalıdır. Kəskin formada isə xəstəxana şəraitində müalicə aparılmalıdır.

Peak flow meter (tənəffüs həcmini təyin edir) ağciyər həcmini ölçmək üçün sadə qurğudur, tutmanın başlayacağını simptomlardan əvvəl xəbər verir.

Peak flow meter dərman müalicəsini nə zaman başlamağa ehtiyac olduğunu göstərir.

Peak flow 50–80% arası olarsa bu orta ağırlıqlı xəstəlikdir, 50%-dən aşağı isə kəskin tutmadır.

Ağırlaşmalar:

— Tənəffüs sisteminin üzülməsi

— Dərmanların əlavə təsirləri

— Pnevmotoraks

— Ölüm

Həkimə nə zaman getməli:

Əgər siz və ya uşağınız astmadan əziyyət çəkirsinizsə həkimə müraciət edin.

Tənəffüs həcmi 50–80%-dirsə və əlamətlər əvvəl yazılmış müalicə ilə azalmırsa təkrar müayinəyə gedin.

Kəskin tənəffüs problemləri, döş qəfəsində ağrı ilə təcili yardıma müraciət edin.

Astma xəstəliyi zamanı profilaktika

Allergenlərdən uzaq olmaqla xəstəliyin kəskinləşməsinin qarşısını almaq olar. Bunu toza allergiyası olanlarda evdən xalçaları yığışdırmaqla, quş tükündən olan balışları dəyişməklə, tez-tez evləri təmizləməklə etmək olar. Belə insanlar tüklü heyvanlardan da uzaq olmalıdır.

Eyni zamanda belə xəstələr siqaret tüstüsundən və sənaye tüstülərindən də uzaq olmalıdır.


Bir çox xəstəlikləri sivilizasiyanın "ayağına" yazırlar. Belə xəstəliklərdən biri də astmadır. Amma bu xəstəlik qədimdən məlumdur. Məsələn, Homerin "İliada"sında Axill Hektorun boğazına nizə yeridir və o, "astma"ya məruz qalır. Doğru tapdınız: "astma" yunanca "boğulma" mənasını verir.

Astmanın nə olduğunu anlamaq üçün ona tutulmaq lazımdır. Doğrudan da, rahat nəfəs almamağın nə demək olduğunu hər adam dəqiq izah edə bilməz. Xəstəliyin mahiyyəti bronxların allergiyaya həddən artıq həssas olmasındadır. Nəfəsalmada dəyişikliklər üzündən bronxlar sıxılır və nəfəsalma cingiltili və xırıltılı olur. Eyni zamanda adam öskürür və boğulma halları baş verir. Çirkli ekologiya, virus və bakteroloji infeksiyalar, müxtəlif qida əlavələri, məişət şəraiti və ilk növbədə passiv və fəal siqarətçəkmə son on ildə astma xəstəliyinə tutulanların sayını artırıb.

Əvvəllər həkimlər astmanı perspektivsiz xəstəlik hesab edirdilər. Həkimlər ən yaxşı halda xəstəni boğulmalardan xilas edə bilirdilər. İndisə vəziyyət dəyişib. Təbabətin inkişafı astmaya tutulmuş xəstələrin vəziyyətini yaxşılaşdırmağa imkan verir. Artıq astmadan əziyyət çəkənlər idmanla da məşğul ola bilirlər. Çox az adamın məlumatı var ki, "Mançester Yunayted" futbol komandasının aparıcı oyunçularından biri Pol Skouz astmadan əziyyət çəkir. Düşünə bilərsiniz: futbol hara, astma hara. Lakin, gördüyünüz kimi, P.Skouz sakitcə İngiltərə çempionatında iştirak edir. Təbii ki, astma xəstələri daim həkimlə ünsiyyət saxlamalıdırlar. Ancaq təbabətin inkişafı astma xəstəliyini yüngül keçirməyə imkan verir. Çox güman ki, yaxın gələcəkdə astma ilə mübarizədə daha yüksək nəticələr əldə etməyə şərait yaradacaq. Hələliksə insanlar boğulmaya qarşı effektli mübarizə apara bilirlər. Astma ilə fəal mübarizə aparanlardan biri olan Mariya Hopenin dediyi kimi, "Mənim astmam var, lakin mən astmanın deyiləm".

Yeri gəlmişkən, alimlərin araşdırması həftədə ən azı 3 hamburger yeyən uşaqlarda astma xəstəliyinə daha tez-tez rast gəlindiyini göstərib. Alman, ingilis və ispan alimlər qrupunun 50 000 uşaq üzərində apardıqları araşdırma bu faktı tam təsdiqləyib. Yaşı 8–12 arasında olan uşaqlarda astma xəstəliyinə tutulanların əksəriyyətinin hamburger düşkünü olduğu müəyyən edilib.

Vərəm Xəstəliyi:

Vərəm xəstəliyinə hər il dünyada 10 milyona yaxın insan yoluxur, 3 milyona yaxın insan isə bu xəstəlikdən dünyasını dəyişir. İndi bütün dünya bəşəri problemə çevrilmiş bu xəstəliyə qarşı birgə mübarizə aparır. Hər il mart ayının 24-də Ümümdünya Vərəm Əleyhinə Mübarizə gününün qeyd olunması bu bəlaya qarşı hamılıqla mübarizə aparmağın zəruriliyini bir daha sübut edir.

1965-ci il iyunun 7-dən etibarən vərəm kliniki təsnifata bölünmüşdür. Vərəmin əsas klinik formaları bunlardır:

1.Uşaqlarda və yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası

2. Tənəffüs orqanlarının vərəmi

3. Digər orqan və sistemlərin vərəmi

4.Beyin qişalarının və mərkəzi sinir sisteminin vərəmi

5. Bağırsağın, peritonun, müsariqə limfa düyünlərinin vərəmi

6. Sümük və oynaq vərəmi

7. Sidik-cinsiyyət orqanlarının vərəmi

8. Dəri və dərialtı toxumanın vərəmi

9. Periferik limfa düyünlərinin vərəmi

10. Gözün vərəmi

11. Digər orqanlarının vərəmi.

Ftizatriya — Vərəm haqqında elmə deyirlər."Phitsis" yunanca üzülmə, arıqlama, "jatos" isə həkim və ya həkimlik mənasındadır. Vərəm yoluxucu xəstəlikdir. Mycobacterim tuberculosis və ya kox çöpləri tərəfindən törənir. Bunlar aerob, turşuyadavamlı bakteriyalar olub ətraf mühitin bir sıra təsirlərinə qarşı çox davamlıdır. Sağlam, yaxşı immunitetə malik insan vərəmə yoluxduqda adətən heç bir əlamət üzə çıxmır, bu zaman daxildə yaranmış kiçik vərəm prosesi isə öz-özünə sağalır. Bu prosesdən bəzən heç bir əlamət qalmır və ya kiçik məhdud həcmdə qon ocağı qalır. Bu cür ilkin yoluxma adətən uşaq və ya yeniyetmə yaşlarında baş verir.

Vərəmi "tuberkulozis" də adlandırırlar. Bu sözün latın dilindən tərcüməsi qabarcıq deməkdir. Vərəmin törədicisi isə onu aşkar edən alimin şərəfinə "kox" çöpləri adlandırılır. Əsasən immuniteti zəif olanlar və vərəmli xəstələrlə sıx təmasda olanlar bu infeksiyaya tutulur və ya gəzdirici olurlar. Lakin gəzdiricilər nəzarətdə qalmalıdırlar: onlar praktiki sağlam olub, ətrafdakılar üçün təhlükə törətmirlər, lakin onların immuniteti zəifləyərsə, o zaman vərəm çöpləri çoxalmağa başlayır. Nəticədə vərəm xəstəliyi inkişaf edir.

Vərəm çöpləri hansı yolla yoluxurlar?

Yoluxma çox zaman hava-damcı üsulu ilə baş verir, adətən payız aylarında yoluxma ehtimalı artır. Lakin çox zaman vərəm xəstəliyi orqanizmin zəifləməsi fonunda uşaq vaxtı ilkin yoluxma zamanı əmələ gəlib qalmış qon ocaqlarının yenidən aktivləşməsi nəticəsində yaranır. Beləliklə bu xəstəlik yalnız yaxşı qidalanmayan, qeyri-qənaətbəxş şəraitdə yaşayan müxtəlif səbəblərdən immuniteti aşağı olan, digər xəstəliklər fonunda çox siqaret çəkən, və ya zərərli tozlarla daim nəfəs alan insanlarda və s. inkişaf edir.

Vərəmin klinikası onun formasından asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Uşaqlarda və yeniyetmələrdə vərəm intoksikasiyası zamanı bədən temperaturu periodik olaraq 37–38 S –yə qalxır, xəstənin iştahası pozulur, neyrovegetativ pozğunluqlar (əsəbilik və ya süstlük, başağrıları, ürək döyünmə) periferik limfa düyünlərinin zəif böyüməsi, qaraciyərin və bəzən dalağın bir qədər böyüməsi, bədən çəkisinin artmaması, azalması, orta qulağın iltihabı, başqa xəstəliklərə meyllilik müşahidə olunur.

Biz bilirik ki, tənəffüs ritmi mərkəzi sinir sistemi vasitəsilə nizama salınır. İnsan dəqiqədə 14–18 dəfə bütün ömrü boyu isə təxminən 600 milyon dəfə nəfəs alır. İnsan dinc vəziyyətdə 5 litr hava alır. Fiziki iş zamanı bu 120 litrə çatır. Söhbət zamanı öskürək, asqıraqla öpüşərkən seliz damcıları ilə və s. yollarla vərəmə yoluxmaq mümkündür. Vərəm xəstəliyinin mənbəyi xəstə insanlar, heyvanlar, və quşlardır.

Epidemioloji cəhətdən ən qorxulu olanlar bəlğəmlə, külli miqdarda vərəm mikrobakteriyaları xaric edən xəstələrdir. Bir xroniki vərəmli xəstə sutka ərzində 7 milyarda qədər vərəm çöpləri xaric edir. Belə xəstə bir dəfə öskürərkən havaya 60 minə yaxın tüpürcək dənələri püskürür. Bir açıq formalı vərəmlə xəstə il ərzində 10–12 yeni sağlam şəxsin vərəmə tutulmasına səbəb ola bilər. Əgər dünyada hər 7 saniyədən biri 5 yaşına qədər bir uşaq sətəlcəm xəstəliyindən dünyasını dəyişirsə, bu gün dünyada hər 10 saniyə ərzində 1 nəfər vərəm xəstəliyindən dünyasını dəyişir.

Vərəm mikrobakteriyaları təkcə bəlğəmlə deyil, sidik, nəcis, və irinlədə xaric olunur. Yer üzərində 50 növdən artıq məməli heyvanlar, 80 milyondan artıq quşlar, vərəm xəstəliyinə yoluxa biləcək ən qorxulu heyvanlar inəklər və keçilərdir. Öküz tipli vərəm çöpləri ilə insanlar süd və süd məhsulları vasitəsilə yoluxa bilir. Bəzi hallarda vərəm mikrobakteriyaları ilə yoluxmuş ətdən yaxud da xəstə heyvanlarla yaxın kontaktdan yoluxma baş verə bilir.

Adətən, vərəm çöpləri orqanizmə hava-damcı yolu ilə, nisbətən az hallarda dəridə və selikli qişalarda olan sıyrıntı və yaralardan, xəstə heyvan və quş ətindən istifadə etdikdə, xəstənin tüpürcəyi və bəlğəmindən, yenidoğulmuşlara isə anaların qanı vasitəsilə daxil olur.

Əgər vərəm çöpləri nəfəs alınan hava ilə ağciyərlərin alveollarına daxil olarsa, bu zaman ağciyərlərin vərəmi müşahidə olunur (vərəmin ən çox rast gəlinən forması). Vərəm çöplərinin zərərli təsirindən insan tez bir zamanda 5–10 kq arıqlayır. Bundan başqa, iştah pozulur, iş qabiliyyəti zəifləyir, yorğunluq, süstlük, halsızlıq hiss olunur, güclü tərləmə (xüsusilə gecələr və səhərə yaxın), bədən hərarətinin 37–37,5, bəzən isə 38–39 qalxması müşahidə edilir. Daha sonra öskürək əziyyət verməyə başlayır: əvvəlcə irinli-bəlğəmli, getdikcə qan qarışmış əzabverici öskürək xəstələri narahat edir. Çox tez-tez ağciyərlərdəki iri damarların partlaması nəticəsində qanaxma baş verir.

Ən təhlükəli cəhət ondadır ki, xəstələr və onların əhatəsində olanlar vərəmdən heç şübhələnmirlər də, çünki vərəmin əlamətləri çox vaxt yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərinə, ən çox da bronxitə oxşar şəkildə özünü büruzə verir. Ona görə də yuxarıda göstərilən əlamətlərdən bir neçəsi aşkar olunarsa, bu zaman mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır- diaqnozu təsdiq və ya inkar etmək üçün.

Diqqətli olun! Hər il xəstəliyin kəskin formasından əziyyət çəkən, lakin kifayət qədər müalicə almayanların 50%-i ölür. Qalan 50% -də isə xəstəlik xroniki formaya keçir, vərəm mikobakteriyaları isə digər orqanları zədələməkdə davam edirlər.

Vərəmdən necə qorunmaq olar?

Vərəmdən qorunmağın ən sadə üsulu-immunitetin aşağı enməsinə yol verməməkdir. Qida rasional, zülallar, vitaminlər, mineral maddələrlə kifayət qədər zəngin olmalıdır. Bundan başqa, özünüzü soyuqdəymədən, həddindən artıq istiləşmədən qoruyun (əgər zərərli istehsalatda işləyirsinizsə, o zaman respiratordan və ya qoruyucu maskadan istifadə edin).

Əgər analizlərin nəticələri vərəm diaqnozunu təsdiq edərsə, kədərlənməyin. Hazırda vərəm əleyhinə tətbiq olunan müasir preparatlar xəstəlikdən müalicə etməyə tamamilə qadirdirlər. Xəstəliyin formasından, inkişaf dərəcəsindən asılı olaraq xəstələr vərəm dispanserində, sanatoriyalarında və yaxud həkim nəzarəti altında evdə müalicə ala bilərlər. Bir vacib məsləhəti unutmayın: həkimin təyin etdiyi müalicəni yarımçıq kəsməyin. Əks təqdirdə mikobakteriyaların davamlılığı artır və onlar sonrakı müalicəyə qarşı dözümlü olurlar.

Vərəm xəstəliyinin müalicəsinin effektini artırmaq və sağalmanı sürətləndirmək üçün vərəm əleyhinə preparatlardan əlavə, xalq təbabətində geniş istifadə olunan müalicə vasitələrindən faydalanmaq məsləhət görülür. Ümumi qüvvətləndirici kimi aşağıda təqdim olunan reseptlərdən istədiyinizi seçə bilərsiniz:

−1 x/q solmazçiçək, adaçayı, bağayarpağı qarışığından 4 x/q götürərək üzərinə 1 litr qaynar su tökün, 1 sutka saxlayın, süzün. Gündə 4 dəfə 1 ç/q balla 1 stəkan qəbul edin.

-ət maşınında 1,5 kq 3–5 illik aloye yarpaqlarını əzin (5 gün əvvəldən bitkiyə su verməyi dayandırın), üzərinə 2,5 kq bal qatın, qarışdırın, tünd bankaya tökün, qapağı bağlı halda 1 həftə saxlayın. 1-ci 5 gün yeməkdən 1 saat əvvəl gündə 1 dəfə 1ç/q, sonrakı günlər isə gündə 3 dəfə qəbul edin.

Dəvə-dabanı, razyana, cirə qarışığından dəmləmələr, biyan kökündən cövhər hazırlayıb qəbul edin.

Keçmişdə köçərilər bir çox xəstəlikləri, o cümlədən vərəmi at südü ilə (kumısla) müalicə edirdilər.

Qədim zamanlardan vərəmin müalicəsində hərtərəfli qidanın, təmiz havanın, günəşin, suyun, fiziki məşğələlərin roluna xüsusi əhəmiyyət verirdilər. Həkimlər qida rasionuna aşağıdakı qidaları daxil etməyi məsləhət görürlər: yağsız ət, balıq, quş əti, süd, kefir, kəsmik, pendir, çovdar çörəyi, kartof, alma, qaraqarağat, kahı, kələm, noxud və s.

Gündə 4 dəfə yemək yeyin. Yemək arası 1 stəkan meyvə şirəsi qəbul etmək olar. Mümkün qədər təmiz havada, dəniz sahillərində olun. Günəş vannaları qəbul edin, özünüzü möhkəmlədin, kontrast duş qəbul edin.

Rəsmi mənbələrdə isə Azərbaycanda 10 minə yaxın şəxsin vərəmə yoluxduğu göstərilir. Ölkəmizdə vərəmli xəstələr ümumi mərkəzləşmiş qaydada pulsuz ərzaq məhsulları ilə təmin olunur, stasionarlarda pulsuz şəkildə müalicə edilir, onlara dərmanlar pulsuz verilir (bax-Vərəmə qarşı vaksin və revaksinasiya) Son illərin statistikası onu göstərir ki, sosial vəziyyəti aşağı olan ailələrdə, cəzaçəkmə müəssisələrindən azadlığa buraxılan məhbuslarda vərəmə yoluxma faizi daha yüksəkdir və bu fakt ətrafdakıların da xəstəliyə yoluxma riskini artırır. Qeyd edək ki, dünyada ən geniş yayılmış yoluxucu xəstəliklərdən biri olan vərəmin insana yoluxması hava-damcı yolu ilə baş verir. Bu xəstəliklə mübarizə aparmaq üçün bütün qüvvələrimizi əsirgəməməliyik.

Bronxial Astma Xəstəliyi:

Bronxial astma – tənəffüs sisteminin xroniki infeksion-allergik mənşəli xəstəliyidir. Xəstəlik zamanı tənəffüs sistemi selikli qişasının müxtəlif qıcıqlara qarşı həssaslığı yüksəlir. Bronxial astma xəstəliyinin əsas kliniki əlamətləri bronxial keçiriciliyin pozulmasıı ilə müşahidə olunan tutma şəkilli təngnəfəslik, öskürək və xırıltıdan ibarətdir.

Bronxial astma tutması qısa və uzun müddətli ola bilər. Xəstəliyin ilkin inkişaf mərhələlərində baş verən tutmalar qısa müddətli olub, öz-özünə keçir, insan hər hansı bir xəstəliyin olmasından şübhə etmir. Vaxt keçdikcə, xəstəlik daha da irəliləyir, tutmaların baş vermə tezliyi, müddəti və xarakteri dəyişilir.

Bronxial astma xəstəliyi infeksion-allergik və qeyri infeksion-allergik olmaqla iki qrupa ayrılır.

  • İnfeksion-allergik mənşəli bronxial astma tənəffüs sisteminin infeksion xəstəliklərinin (pnevmoniya, faringit, bronxit, angina) fonunda inkişaf edir. Bu halda allergen rolunda mikroorqanizmlər çıxış edir. Bronxial astma xəstəliyinin bu növü daha geniş yayılmışdır. Ümumi xəstəliyin 2/3 hissəsi bu formanın payına düşür.
  • Qeyri infeksion-allergik mənşəli bronxial astma xəstəliyində isə allergen rolunda üzvi və qeyri-üzvi olmaqla bir sıra maddələr rol oynaya bilər. Bitki tozları, məişət tozları, lələk, yun, insan və heyvan orqanizminə məxsus epidermal mənşəli kəpək, qida allergenləri (sitrus meyvələri, çiyələk, moruq və s.), dərman maddələri (antibiotiklər, xüsusən penisillin, B1 vitamini, aspirin, piramidon və s.), bir sıra kimyəvi maddələr (əksər hallarda formalin, pestisidlər, sianamidlər, ağır metalların qeyri-üzvi duzları və s.) bronxial astma xəstəliyinin bu formasının inkişaf etməsinə səbəb ola bilər. Xəstəliyin bu formasının inkişaf etməsində irsi faktor da mühüm rol oynayır.

Astma Simptomları

Bronxial astma xəstəliyinin əsas kliniki əlamətləri aşağıakılardır:

  • Nəfəsvermə zamanı fitləyici xırıltılarla müşahidə olunan boğulma tutmaları. Bu zaman insan bu xəstəliyə xas məcburi bir vəziyyət alır. Oturaq vəziyyətdə əlləri ilə dizlərinə təkan edərək gövdəsini önə doğru əyir.
  • Təngnəfəslik, tənəffüsün çətinləşməsi əksər hallarda gecə yuxu vaxtı müşahidə olunur. Xəstə yuxudan hava çatışmazlığı və öskürək ilə ayılır.
  • Fiziki yük, psixo-emosional stress, tənəffüs havası ilə allergenlərin daxil olması və s. bronxial astma tutmasına səbəb ola bilər.
  • Əksər hallarda soyuqdəymə əlamətləri 10 gündən də artıq davam edir və xəstədə öskürəyin daha da dərinləşməsi kimi bir hiss yaranır.
  • Bronxolitiklərin (bronx mənfəzini genişləndirən dərman preparatları) qəbulundan dərhal sonra təngnəfəslik əlamətləri keçir.

Kliniki əlamətlərin bu qədər aşkar şəkildə özünü büruzə verməsinə baxmayaraq əksər hallarda xəstəlik astmatik bronxit, obstruktiv bronxit kimi diaqnozlarla yanlış müalicə olunur. Bir çox hallarda isə xəstəliyə gecikmiş hallarda düzgün diaqnoz qoyulur.

Bronxial astma xəstəliyinin müalicəsi

Son illərdə bronxial astma xəstəliyinə baxış bucağı xeyli dəyişmiş və təkmilləşdirilmişdir. Bu isə tənəffüs yolları selikli qişasının allergik mənşəli iltihabı və bronxların hiperreaktivliyinin (yüksək həssaslığı) xəstəliyin inkişafında mühüm rol oynadığının elmi əsaslara sübuta yetirilməsindən sonra baş vermişdir. Müasir baxışlara görə bronxial astma xəstəliyinin müalicəsi iki əsas komponentdən ibarətdir: bazis (planlı) iltihabəleyhi müalicə və astmatik tutmalar zamanı təcili yardım. Buna görə də istifadə olunan dərman preparatları da 2 qrupa bölünür: tutmalar zamanı simptomları tez bir zamanda aradan qaldırmaq üçün isitfadə olunan preparatlar və xəstəliyə nəzarət etmək üçün planlı bazis terapiya.

Əksər dərman preparatları inhalyator şəklində istifadə edilir. Bu forma ən effektli və təhlükəsiz hesab edilir. Dərman preparatı bronxlara yerli olaraq birbaşa təsir edir. Dərmanın təsir effekti daha tez müşahidə olunur, tənəffüs yollarında maksimum konsentrasiya əldə edilir. Dərman yerli tətbiq olunduğuna görə digər orqan və sistemlərə əlavə təsiri minimuma endirilir.

Təcili yardım zamanı istifadə olunan dərman preparatları

Ən effektli preparatlar qısa müddətli təsirə malik bronxgenəldici beta adrenomimetiklər (salbutamol, berotek və s.) hesab edilir. Bu preparatlar tez bir zamanda daralmış bronx mənfəzini genişləndirə bilmək xüsusiyyətinə malikdirlər. Eyni zamanda göstərilən preparatların uznmüddətli müalicə zamanı istifadə edilməsi məsləhət görülmür. Onlar kifayət qədər qısamüddətli təsirə malikdirlər.

Təcili yardım məqsədilə teofillin, eufillin də istifadə olunur.Lakin inhalyasion preparatlarla müqayisədə onlar daha az effektlidirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, xəstəliyin müalicəsi zamanı iltihabəleyhi preparatlardan mütləq istifadə olunmalıdır.

Bazis terapiya preparatları

Bazis terapiyanın əsas preparatları inhaliyasion kortikosteroidlər hesab edilir. Bronxial astmanın uzunmüddətli müalicəsi zamanı inhaliyasion kortikosteroidlər ən effektli dərman preparatları hesab edilir. Bu preparatların uzun müddət istifadəsi tutmaların baş vermə tezliyini və ağırlıq dərəcəsini getdikcə azaldır.Bu preparatlar yerli təsir edərək bronxolitik və iltihabəleyhi effekt yaradır. Yerli təsir göstərdiklərinə görə sistem təsirləri minimum səviyyədədir.

Tərkibində kortikosteroid və beta adrenomimetik olan kombinəedilmiş inhaliyasion preparatlar pasiyentlər üçün daha əlverişli hesab edilir. Sübut edilmişdir ki, bu preparatların təsir gücü kortikosteroidlərin ikiqat təsirinə bərabərdir.

Yadda saxlayın:

  • İnhaliyasion kortikosteroidləri vaxtında təyin etmək lazımdır. Bunun üçün xəstənin vəziyyətinin ağırlaşmasını və ya xəstəliyin proqressivləşməsini gözləmək düzgün deyil!
  • Hormonal inhalyatorlar baş vermiş astmatik tutmanın qarşısını almaq məqsədilə istifadə edilmir. Onlar planlı təyin edilir və təsiri müəyyən müddətdən sonra müşahidə edilir.
  • Müalicəni özbaşına tərk etmək qəti qadağandır. Əgər özünüzü yaxşı hiss edirsinizsə, bu, müalicəni dayandırmağa əsas vermir. Dərmanın dozasının və ya miqdarının azaldılması yalnız həkim təyinatı ilə 3 ay xəstəliyin dinamik müşahidəsindən sonra pilləli şəkildə təyin edilə bilər.
  • Xroniki xəstəliklərdə müalicə kursu deyilən bir anlayış mövcud deyil. Əgər heç bir problem müşahidə olunmazsa hər 3–6 aydan bir aparılan müalicənin həcminin azaldılmasından söhbət gedə bilər. Əgər pisləşmə qeyd olunarsa dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır.

insanın, tənəffüs, sistemi, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, . Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz iyul 2021 Teneffus sayesinde bedenin butun toxuma ve orqanlari fasilesiz suretde oksigenle temin olunur ve maddeler mubadilesi prosesinde yaranan karbon qazi orqanizmden uzaqlasdirilir Teneffus orqanlari mudafie funksiyasi dasiyir Havadasiyici yollarin uzeri terkibine kulli miqdarda xususi huceyreler ve vezler daxil olan selikli qisa ile ortulmusdur Onlarin ayirdigi selik teneffus yollarinin sethini nemlendirir Bu selik maddesi bakteriosid tebietli olub terkibine lizosimler daxildir Lizosimler bakteriyalarin coxalmasini zeifledir ve ya onlara oldurucu tesir gosterir Havadasiyici yollarin boslugu coxlu sayda qan kapilyarlari ile ehate olunduguna gore teneffus edilen soyuq havanin burada isinmesi temin olunur Ona gore de agciyerlere bakteriyalardan ve yad hisseciklerden azad olunmus ve isinmis temiz hava daxil olur Teneffus prosesinin gedisi bir nece merheleye ayrilir xarici muhitle teneffus orqanlari arasinda geden qazlar mubadilesine agciyer teneffusu ve ya agciyer kapilyarlarindaki qanla alveollarin havasi arasindaki mubadileye qazlarin qanla dasinmasina toxumalarda geden qazlar mubadilesine toxuma ve onlara getirilen arterial qan arasinda geden mubadileye huceyre teneffusune huceyrenin oksigene olan telebatinin odenilmesine ve karbon qazinin cixarilmasina Xarici muhit ve teneffus orqanlari arasinda geden qazlar mubadilesi xarici teneffus adlanir Xarici teneffusle yanasi toxuma ve qan arasinda geden qazlar mubadilesi daxili teneffus adlanir Mundericat 1 Teneffus orqanlarinin qurulusu 2 Nefes borusu ve bronxlar 3 Teneffus yollarinin infeksion ve xroniki xestelikleri 4 Nefesalma ve nefesverme hereketinin mexanizmi 4 1 Agciyerlerin heyat tutumu 4 2 Agciyerlerin ventilyasiyasi 4 3 Mudafie refleksleri 4 4 Siqaret cekmeyin teneffus orqanlarina tesiri 4 5 Klinik ve bioloji olum 4 6 Tozla mubarize 4 7 Verem copleri hansi yolla yoluxurlar 4 8 Veremden nece qorunmaq olar 4 8 1 Astma Simptomlari 4 8 2 Bronxial astma xesteliyinin mualicesi 4 8 3 Tecili yardim zamani istifade olunan derman preparatlari 4 8 4 Yadda saxlayin Teneffus orqanlarinin qurulusu RedakteTeneffus orqanlari sistemine burun boslugu burun udlaq qirtlaq nefes borusu bronxlar ve agciyerler aiddir Teneffus yolu burun boslugu ile baslanir Burun boslugu sumuk ve qigirdaq toxumasinin emele getirdiyi butov arakesme ile sag ve sol hisselere ayrilir Hava burun boslugundan burun udlaga sonra qirtlaga oradan traxeyaya kecir Burun boslugunun divari terkibinde kiprikli epiteli huceyreleri olan selikli qisa ile ortulmusdur Selikli qisa burada fasilesiz xovlu seth emele getirir Qan damarlari burun boslugunun divarinda six tor emele getirir Buradan kecen soyuq hava isti arteriya qaninin tesirile beden temperaturu seviyyesinedek isindirilir Burun boslugunun yuxari sethinde coxlu miqdarda faqositler ve leykositler hemcinin de antiteller olur Burun boslugunun arxa hissesinde qoxulu maddelerin tesirine hessas olan iybilme huceyreleri yerlesir Keskin qoxulu maddelerin tesirinden teneffus reflektor suretde lengiyir Belelikle yuxari teneffus yollari havani qizdirmaq nemlendirmek ve temizlemekle muhum funksiya icra edir ve bununla da orqanizmi havanin terkibine daxil ola bilen zererli tesirlerden qoruyur Hava burun boslugundan burun udlaga oradan agiz boslugu ile elaqeli olan qirtlaga kecir Ona gore de insan yalniz burnu ile deyil hemcinin agzi ile de teneffus edir Burunla teneffus etmeyin agizla nefesalmaya nisbeten bir sira ustunlukleri var Burunla nefes alarken soyuq hava burun boslugunda isinir ve zererli hisseciklerden temizlenir Qirtlagin ensiz hissesinde iki cut ses bagi yerlesir Onlardan yalniz asagida yerlesen bir cut bag sesin yaranmasinda istirak edir Baglar bir birine yaxinlasarken ve dartilarken onlarin arasinda yerlesen ses yariginin formasi ve olculeri deyisir Ses telleri arasindaki saheye ses yarigi deyilir Insan sakit nefes alarken baglar bosalmis veziyyetde olur Derinden nefes alarken baglar bir birinden xeyli aralanir danisarken ve mahni oxuyarken baglar bir birine yaxinlasir ses yarigi daralir Bu zaman baglarin kenarlarinda titreyisli hereketler yaranir Onlar sesin yuksekliyini temin eden ses dalgalarinin menbeyi kimi fealiyyet gosterir Nefes vererken buraxdigimiz hava ses tellerini basir ve onlarin titreyisleri sesin yaranmasina sebeb olur Insan sesinin yuksekliyi ses tellerinin uzunlugundan asilidir Ses telleri qisa olduqca reqs tezliyi bir o qeder yuksek ve ses de o qeder uca olur Kisilerde ses telleri uzun ve qalindir ona gore de onlarda ses tezliyi asagidir ve kisilerin sesi yuksek ve ya zil olmur Usaqlarda ve qadinlarda ses telleri qisa ve nazik oldugu ucun onlarin sesleri de uca ve ya zil olmasina gore kisilerin sesinden ferqlenir Qirtlaqda yaranan ses rezonatorlarin istiraki sayesinde guclenir ve yeni calar alir Sesin aydin nitqe cevrilmesi dilin dodaqlarin cenenin veziyyetinden ve ses cereyaninin paylanmasindan asili olaraq agiz ve burun boslugunda gedir Aydin ifadeli nitq zamani sadalanan orqanlarin normal islemesi artikulyasiya adlanir Usaqlar ana dilini oyrenerken onlarda 5 yasinadek artikuliyasiyanin formalasmasi daha asan olur Kicik usaqlarla unsiyyetde olarken onlarin dediyi sehv sozleri tekrar etmek yox eksine onlari duzgun ifade etmekle usaqlarin nitqinde yarana bilen qusurlarin qarsisini almaq olur Nefes borusu ve bronxlar RedakteTeneffus etdiyimiz hava qirtlaqdan nefes borusuna kecir Nefes borusunun on divari oz aralarinda baglar ve ezelelerle birlesmis aypara seklinde olan qigirdaq toxumasindan qurulmusdur Nefes borusunun arxa divari yumsaq olub qida borusuna soykenir ve qidanin kecmesine mane olmur Traxeyanin daxili divari titreyisli epiteli huceyreleri ile ortulmusdur Epiteli huceyrelerinin titreyisli hereketleri toz hisseciklerini agciyerlerden udlaga qaytarir Bu agciyerlerin ozunutemizlemesi prosesi adlanir Teneffus yollarinin infeksion ve xroniki xestelikleri RedakteBurunetrafi bosluqlar kellenin bezi sumuklerinde xusuisi hava bosluqlari olur Meselen alin sumuyunde frontal bosluq yuxari cene sumuyunde haymor boslugu var Qrip angina keskin respirator xestelikleri qulaqyani boslugun selikli qisasinin iltihabini torede biler Bu xesteliye en cox haymor boslugunda tesaduf olunur Onlarin xesteliyi haymorit adlanir Bezen alin boslugunun frontit adlanan xesteliyine de tesaduf olunur Frontit ve haymorit zamani burunla teneffus cetinlesir burun boslugundan coxlu miqdarda selik ayrilir bezen de ayrilan seliyin terkibinde olmus leykositlerin hisseleri olur Hava burun boslugundan burun udlaga sonra udlaga ve qirtlaga kecir Yumsaq damagin etrafinda qida borusunun ve qirtlagin girisinde badamciqlar yerlesir Limfa duyunlerinde oldugu kimi badamciqlar limfoid toxumadan qurulmuslar Badamciqlarda coxlu miqdarda limfositler ve faqositler vardir Onlar mikroblarin inkisafini lengidir ve onlari mehv edir Bele halda onlarin ozleri de mueyyen deyisilmeye ugrayir siskinlesir ve agrili olurlar Bu zaman tonzillit adlanan xroniki xestelik yaranir Adenoid burun boslugundan udlaga kecen yerde limfoid toxumanin siskinleserek boyumesi ve ya artmasi demekdir Bezen adenoid o qeder boyuyur ki burunla nefes almagi cetinlesdirir Tonzillit ve adenoidin siddetlenmesinin ve artmasinin qarsisini almaq ucun operativ ve ya konservativ yeni emeliyyatsiz yolla onlari vaxtinda mualice etdirmek zeruridir Difteriya hava damci yolu ile yayilan xesteliklere aiddir Bu xesteliye esasen usaqlar bezen boyukler de meruz qalir Difteriya xesteliyi adi angina kimi baslanir Beden temperaturu yukselir badamciqlarda boz ag rengli tebeqe yaranir Limfa vezlerinin iltihabi neticesinde boyun nahiyesi sisir Difteriya xesteliyinin toredicileri difteriya copcukleridir Bu xesteliyi toreden amillerin heyat fealiyyeti zamani yaranan difteriya toksinleri keskin zeherli maddeler olub ureyin neqledici sistemini ve urek ezelesini zedeleyir Bununla da insan ureyi ucun agir ve qorxulu xestelik olan miokard catismazligi baslanir Insanin sehhetini qorumaq meqsedile difteriyaya qarsi profilaktik peyvend aparmaq lazimdir Bele halda orqanizmde yaradilan suni immunitet bir nece il ozunun musbet effektini saxlayir Agciyerler dos boslugunda serbest veziyyetde yerlesir Konusabenzer formadadir Agciyerlerin genislenmis hissesi diafraqmaya soykenir Esas bronxlar agciyer arteriyalari ve venalari agciyerlere urekle hemserhed olan iceri terefden daxil olur Onlarin daxil oldugu yer agciyerlerin qapisi adlanir Agciyerler sungeri qurulusda olub alveollardan bronxlardan ve qan damarlarindan qurulmusdur Xaricden agciyerler six birlesdirici toxumadan yaranmis plevra vereqeleri ile ehate olunmusdur Agciyerler dos boslugu orqanidir Onlar ureyin qan damarlarinin havaaparici yollarin ve yemek borusunun tutdugu yerden basqa butun dos boslugu sahesini ehate edir Agciyerlere daxil olandan sonra bronxlar burada daha kicik diametrli saxelere ayrilirlar Kicik saxelerin sonlugu icerisi hava ile dolu olan nazik divarli agciyer qovucuqlari ve ya alveollarla tamamlanir Qovucuqlarin divari bir qat epiteli huceyrelerinden qurulmus ve onlar xaricden six tor kimi kapilyarlarla burunmusdur Demeli agciyer toxumasi bronx saxelerinden ve agciyer qovuqcuqlarindan qurulmusdur Buradaki epiteli huceyrelerinin buraxdigi bioloji feal maddeler alveollarin divarini iceri terefden nazik perde seklinde ortur Agciyerlerin her payinda 300 350 milyon alveol vardir Agciyer alveollarinin umumi sethi 100 kv metrden coxdur Bu ise insan bedeninin sethinden texminen 50 defe artiqdir Nefesalma ve nefesverme hereketinin mexanizmi RedakteNefesalma ve nefesverme hereketleri ritmik suretde bir birini evez edir ve bunun sayesinde nefesalma zamani hava agciyerlere daxil olur ve nefesverme zamani ise hava agciyerlerden xaric edilir Nefesalma ve nefesverme neticesinde agciyerlerin ventilyasiyasi bas verir Insan sakitlik veziyyetinde bir deqiqede 16 20 defe teneffus hereketleri edir Bu zaman nefesalmanin yaranmasi qabirgaarasi ezelelerin ve diafraqmanin yigilmasi sayesinde mumkun olur Diafraqma qarin ve dos bosluqlarini ayiran eninezolaqli ezeledir Diafraqma yigilarken qarin boslugu orqanlarini asagiya dogru sixir qabirgaarasi ezeleler yigildigi ucun qabirgalari bir qeder yuxariya qaldirir ve bu zaman dos qefesinin tebii ki plevra boslugunun da hecmi genislenir Hecmi genislendiyine gore plevra boslugunda tezyiq yene de asagi dusur Bu ise agciyerlerde bronxlarda ve alveollarda tezyiqin xeyli asagi dusmesine sebeb olur Plevra boslugunda tezyiqin atmosfer tezyiqi ile muqayisede xeyli asagi olmasi havadasiyici yollardan havanin agciyerlere sorulmasi ile neticelenir Diafraqma ezelesi yastilasir ve qabirgalar oz agirligi hesabina asagi enir Dos qefesinin olculeri ozunun adi hecminedek azalir Bu zaman agciyer qovuqcuqlarinin ve bronxlarin elastiki divari yigildigina gore onlarin hecmi azalir Demeli nefesverme zamani dos boslugunun olculeri azalir agciyer alveollarinda tezyiq atmosfer tezyiqinden yuksek olur Neticede havanin bir hissesi agciyerlerden xarice qovulur Guclu nefesverme qarin divari ezelelerinin yigilmasi ile musayiet olunur Bu ise derinden nefesalma zamani agciyerlere daxil olmus havanin agciyerlerden xarice cixarilmasina imkan verir Agciyerlerin heyat tutumu Redakte Derinden nefes alandan sonra derinden nefes vermekle xaric edilen havanin hecmi agciyerlerin heyat tutumu adlanir Agciyerlerin heyat tutumu spirometr adlanan cihazla olculur Agciyerlerin heyat tutumunun kemiyyeti bir nece gostericiye esasen mueyyenlesdirilir teneffus havasina elave havaya ve ehtiyat havaya gore teneffus havasinin hecmi 500 ml millilitre elave havanin hecmi 1500 ml ve ehtiyat havanin hecmi 1500 ml e beraberdir Insan sakit nefes alandan sonra derinden nefes almaqla 1500 2000 ml hava qebul ede biler Bu kemiyyet elave hava adlanir Insan sakit nefes verenden sonra derinden nefes vermekle teneffus yollarindan 1500 2000 ml hava xaric ede biler ki bu da ehtiyat hava adlanir Demeli agciyerlerin heyat tutumu teneffus elave ve ehtiyat havalarinin hecmine beraberdir Orta yasli adamlarda agciyerlerin heyat tutumu 3500 4000 ml e beraber olur Qadinlara nisbeten agciyerlerin heyat tutumu kisilerde yuksekdir Agciyerlerin ventilyasiyasi Redakte Havanin agciyer alveollarinda fasilesiz dovr etmesi agciyerlerin ventilyasiyasi adlanir Onun gostericisi agciyerlerin deqiqelik tutumu ve ya bir deqiqede agciyerlerden xaric olan havanin hecmi ola biler Deqiqelik tutumun kemiyyeti bir deqiqede edilen teneffus hereketlerinin sayina ve bir defe nefesalma zamani qebul edilen havanin hecmine gore hesablanir Qadinlarda agciyerlerin deqiqelik hava tutumu 3 5 litre kisilerde ise 6 8 litre beraberdir Onun kemiyyeti insanin yasindan cinsinden ve fiziki inkisafindan hemcinin de oksidlesme prosesinin seviyyesinden asilidir Fiziki is zamani agciyerlerin deqiqelik tutumu xeyli yuksek olub bezen deqiqede 30 100 litre catir Sakitlik veziyyetinde orqanizmin ehtiyacini odeyen ventilyasiya kemiyyeti eypnoe yaxsi teneffus adlanir Eypnoe yunanca ey yaxsi pnoe teneffus adlanir Mueyyen edilmisdir ki seyrek lakin derin teneffus daha effektlidir cunki bu zaman alveol havasinda qazlar mubadilesinin intensivliyi daha yuksek olur Agciyerlerde qazlar mubadilesi Agciyerlerde qan damarlari ve alveollar arasinda muntezem olaraq qazlar mubadilesi gedir Alveollarin divari birqatli yasti epiteli huceyrelerinden qurulmusdur Alveollarda oksigenin miqdari atmosfer havasi ile muqayisede nisbeten az karbon qazinin miqdari ise nisbeten cox olur Bu proses alveol havasindaki qazlarin parsial tezyiqinden ve onlarin qandaki gerginliyinden asilidir Alveol havasinda oksigenin parsial tezyiqi ne qeder cox venoz qanda onun gerginliyi azdirsa bele halda oksigen alveollardan qana venoz qanda ise karbon qazinin konsentrasiyasi cox olduguna gore o venoz qandan alveol havasina kecir Qazlarin diffuziyasi parsial tezyiq beraberlesenedek davam edir Bu zaman agciyerlere getirilen venoz qan oksigenle zenginlesir ve arterial qana cevrilir Eritrositlerde azalan karbonat tursusunun evezine ona qan plazmasindan natrium hidrokarbonatin dissosiasiyasi neticesinde yaranan hidrokarbonat ionlarinin yeni paylari daxil olur Hidrokarbonat ionlarinin evezine eritrositlerden qan plazmasina xlor ionlari kecir Toxumalarda qazlar mubadilesi Toxumalara getirilen arterial qanda oksigenin parsial tezyiqi 100 mm cive sutununa karbon qazinin gerginliyi ise 40 mm cive sutununa beraber olur Maddeler mubadilesi prosesinde oksigen toxumalarda fasilesiz suretde serf olunur ona gore de toxuma mayesinde oksigenin gerginliyi sifra yaxinlasir Bu zaman gerginliyin ferq gucune uygun olaraq oksigen arterial qandan toxumalara diffuziya edir Toxumalarda geden maddeler mubadilesi neticesinde karbon qazinin miqdari toxuma mayesinde artir ve onun burada gerginliyi 60 mm cive sutununa yukselir Arterial qanda ise karbon qazinin gerginliyi xeyli azdir Ona gore de karbon qazi gerginliyin yuksek oldugu yerden yeni toxuma mayesinden gerginliyin az oldugu yere qana diffuziya edir Karbon qazi toxuma mayesinden qan plazmasina kecir su ile birlesir ve asan dissosiasiya eden zeif karbonat tursusuna cevrilir Nefesalma ve nefesverme prosesleri uzunsov beyinde yerlesen teneffus merkezinin fealiyyeti sayesinde qeyri iradi veziyyetde icra olunur Uzunsov beyinde nefesalma ve nefesvermenin ritmik suretde gedisini temin eden iki neyron qrupu fealiyyet gosterir Bu neyronlar iki hisseden ibaret olub nefesalma ve nefesverme merkezlerini teskil edir Varoliyev korpusu de bu neyronlarla elaqede olub teneffusun tenziminde istirak edir ve pnevmatik adlanan merkezi emele getirir Pnevmatik merkez nefesalmanin nefesvermeye kecmesini temin edir Bu merkezin dagilmasi neticesinde nefesalma prosesi uzanir ve hedden artiq derinlesir Nefesalma merkezi oyanan zaman oyanma dalgasi onurga beynine oturulur sonra periferik sinirlerle nefesalma ezelelerine catir onlarin yigilmasi ile nefesalma prosesi icra olunur Teneffus merkezi avtomatik suretde isleyir o yatmis ve ya suurunu itirmis adamda da fealiyyetini davam etdirir Lakin teneffus aktlarinin icrasini insan iradi olaraq mueyyen qeder deyisdire biler Bu subut edir ki insanin teneffus merkezi bas beynin boyuk yarimkureleri qabiginin nezareti altinda fealiyyet gosterir Nitq merkezi de burada yerlesir ona gore de insanin soz ifade etmesi onun teneffusunun ritmleri ile uzlasir Bas beyinden daxil olan informasiyalarin sayesinde teneffus merkezi qidanin udulmasi prosesinde istirak eden orqanlarin ya danisarken ve mahni oxuyarken ses aparati orqanlarinin isini oz aralarinda uzlasdirir Yalniz nefesverme zamani ses yaranir Revan nitq ve ya mahni oxumaq fasilesiz suretde pauzalarda teneffus etmek yalniz teneffus orqanlarinin deqiq uzlasmis fealiyyeti seraitinde mumkun olur Mueyyen edilmisdir ki teneffus merkezinde xususi huceyreler var ki onlar huceyrearasi maddede karbon qazinin cuzi miqdarda deyisilmesine qarsi son derece yuksek hessasliq gosterirler Huceyrearasi maddede karbon qazinin toplanmasi teneffus merkezini oyandirir derinden hefesalma ve nefesvermeye sebeb olur Bunun ucun oz uzerenizde bele bir sinaq apara bilersiniz Evvel derinden nefes verin ve teneffusunuzu 30 40 saniye lengidin Bundan sonra yeniden teneffus etmeye baslayin Bele halda ilk teneffus hereketlerinin daha derin olacagini ozunuz musahide edeceksiniz Bas beyin yarimkurelerinin tesiri neticesinde teneffus aparati oz isini iradi olaraq deyisdire biler Agir is gorerken orqanizmi oksigenle temin etmek ucun derinden ve yalniz seyrek teneffus etmek daha faydalidir Guclu emosiyalar bele ki qezeb vahime aglamaq teneffusun guclenmesi ve eksine qusse keder ehvali ruhiyyenin pozulmasi teneffusun zeiflemesi ile musayiet olunur Merkezi ve periferik xemoreseptorlardan ve mexanoreseptorlardan daxil olan impulslar teneffus merkezinin fealiyyetine afferent stimullasdirici tesir gosterir Uzunsov beyinde karotid sinusunda ve aorta qovsunde yerlesen xemoreseptorlar hidrogen ionlarinin ve karbon qazinin konsentrasiyasina qarsi yuksek hessasliq gosterir Bundan basqa karotid sinusunda ve aorta qovsunde ele reseptorlar var ki onlar qanda oksigenin miqdarinin deyisilmesine qarsi hessas olmalarina gore ferqlenirler Arterial qanda karbon qazi gerginliyinin artmasi ve pH in azalmasi teneffusun tezliyinin ve gerginliyinin artmasina sebeb olur Qanda oksigenin gerginliyinin azalmasi yeni hipoksiyasi zamani karotid sinusunda ve aorta qovsunde yerlesen reseptorlarin hessasligi yukselir Traxeyalarin ve bronxlarin saya ezelelerinde yerlesen dartinma mexanoreseptorlarinin tesirile agciyerlerde ve teneffus yollarinda yaranan dartinma o hedde catir ki nefesalmanin merkezi neyronlarinda meydana cixan tormozlanma oz novbesinde nefesvermenin baslanmasina sebeb olur Reseptorlarin oyanmasi agciyerlerin dartinmasinin suretinden asilidir Bu mexanizm sayesinde teneffusun tezliyi temin olunur Mudafie refleksleri Redakte Yuxari teneffus yollarinda yerlesen reseptorlarin qiciqlanmasi agciyerlere yad cisimlerin duse bilmesinin qarsisini almaq meqsedile asqirma ve oskurme mudafie reflekslerinin yaranmasina sebeb olur Ister asqirma ve isterse de oskurme zamani evvelceden derin nefes aldiqdan sonra ses deliyi qapanir ve teneffusde istirak eden ezeleler yigilir bu agciyerde olan havanin sixilmasi ile neticelenir Bundan sonra ses deliyi birden bire genis acilir ve sixilmis havanin agciyerlerden xarice cixarilmasinda burun boslugu oskurme zamani ise agiz boslugu istirak edir Asqirma ve oskurme teneffus yollarini yad cisimlerden ve mikroorqanizmlerden qorumaga yonelmis mudafie refleksidir Udma zamani teneffusun reflektor suretde lengimesi xorek yeyerken qidanin nefes yoluna duse bilmesinin qarsisini alir Teneffus prosesinde eninezolaqli ezeleler istirak etdiyine gore insan teneffusun tezliyini ve derinliyini oz uzerinde iradi olaraq deyisdire biler Bu ise teneffusun tenziminde boyuk yarimkureler qabiginin istirakini bir daha subut edir Insanin emek fealiyyetinin novunden onun funksional veziyyetinden emosionalliq fonundan muhitin seraitinden asili olaraq teneffusun xarakteri ehemiyyetli derecede deyisilir Teneffusun parametrlerine muxtelif hormonlar da tesir gosterir Qefilden qorxma zamani fiziki ve zehni is seraitinde qanda adrenalinin coxalmasi agciyerlerin ventilyasiyasini guclendirir Qrip angina kimi qisa muddete kecen xesteliklerle yanasi mueyyen seraitde teneffus yollarinin uzunmuddetli xroniki adlanan xestelikleri de bas verir Bunlardan en qorxulu olanlari agciyer veremi ve agciyer xercengidir Bu xestelikler nezere carpmadan baslanir Aylarla bezen illerle hemin xestelikler insanda subhe yaratmir ve guclenir Xesteliyin mualicesine onun ilkin merhelesinden baslamaq xesteliyin qarsisini almaqda daha ugurlu netice vere biler Flyuoroqrafiya bu muayine olunan adamin isiqlanan rentgen kamerasi qarsisinda fotoqrafiya usulu ile dos qefesinin tedbiq olunmasi vasitesidir Cekilen lentler mutexessisler tereyinden yoxlanilir Eger normadan kenara cixma hallari askar edilerse bu zaman xestenin daha derinden muayine edilmesi meqsedile onu uygun tibb muessesine devet etmek lazim gelir Agciyerlerin veremi ve xercengi Tuberkulyozun toredicileri kox copcukleridir O teneffus yollari ile hemcinin qida ile birlikde meselen tuberkulyozlu xeste inekden sagilmis yarimciq bismis sudun icilmesi neticesinde orqanizme kece biler Insan ucun elverissiz olan seraitde xestelik toreden mikroblar xeyli aktivlesir Onlar en cox agciyerlere ve ya basqa orqanlara kecir orada xestelik toredir ve suretle coxalirlar Flyuoroqrafiya tetbiq etmekle agciyer xercengini de vaxtinda askar etmek mumkundur Bu xesteliye siqaret cekenlerde daha cox tesaduf olunur Xesteliyin yaranmasi bir nece bronxun epiteli toxumasi huceyrelerinin pozulmasi ve onlarin inkisafi ile baslanir Bele halda orqanda sis yaranir Qeyri adi sekilde yaranan ve boyuyen sisler orqanizmin yasamasi ucun tehlukelidir cunki keskin uzgunlesmeye sonra ise insanin olumune sebeb olur Daha yaxsi olar ki her bir adam en azi iki ilden bir flyuoroqrafiya muayinesinden kecsin Flyuoroqrafiya ile mesgul olan ve bu sahede pasiyentlerle temasda olan adamlarin da her il mueyyen muayineden kecmeleri onlarin saglamligi ucun lazimdir Siqaret cekmeyin teneffus orqanlarina tesiri Redakte Tutunun terkibinde saxlanilan nikotin ve basqa zeherli maddeler insan orqanizmine zererli tesir gosterir Nikotin en cox teneffus orqanlarina zererli tesir gosterir qan damarlarinin yigilmasina sebeb olur ve bununla da orqanizmde urek damar sisteminin isini agirlasdirir Siqaret ceken adamlar basqalari ile muqayisede xroniki bronxit xesteliklerine agciyerlerin xercengine ve vereme astma xesteliyine daha cox meruz qalirlar Nikotinin ve tutunun terkibine daxil olan onlarla zeherli maddelerin tesirinden epiteli huceyreleri olur ve ses baglarinin iltihabi baslanir Siqaret ceken adamlarda hemoqlobinin normal oksigen dasimaq qabiliyyeti pozulur Klinik ve bioloji olum Redakte Teneffus kesilenden ve urek dayanandan sonra suretli olum baslanir Beyin ne qeder ki salamatdir orqanizmin sonen funksiyalarini berpa etmek olar Birinci faza helelik donendir ve kliniki olum adlanir Heyatin qaytarilmasi vasiteleri reanimasiya adlanir Kliniki olum bir nece deqiqe davam edir Bioloji olum ise beynin olmesi demekdir ve donmeyen prosesdir Hava etraf muhitin zeruri hissesi olub insan ve heyvanlarin heyatinda muhum ehemiyyet kesb edir Atmosfer havasinda oksigen 21 azot 78 karbon qazi 0 03 ve 1 e yaxin qarisiq qazlar olur Xaric edilen havanin terkibinde oksigen 16 3 e enir karbon qazinin miqdari ise 3 4 e qeder yukselir Havasi deyisilmeyen otaqda oksigenin miqdari nisbeten azaldigi halda karbon qazinin konsentrasiyasi keskin suretde yukselir Bele seraitde orqanizme yalniz karbon qazi deyil eyni zamanda tutunun tustusu yaniq iyleri ve basqa zererli maddeler de pis tesir gosterir Ona gore de boganaq otaqda basagrisi ezginlik is qabiliyyetinin asagi dusmesi kimi hallar olur Soba yandirmaqla qizdirilan otaqlarin havasinin insan orqanizmine son derece zererli tesir gosteren karbon monooksid dem qazinin qarisigi ola biler Dem qazinin hemoqlobinle birlesmesinden cetin parcalanan birlesme karboksihemoqlobin emele gelir Dem qazi ile birlesmeye daxil olmus hemoqlobin uzun muddet agciyerlerden toxumalara oksigeni dasiya bilmir Qanda ve toxumalarda yaranan oksigen catismazligi bas beynin ve basqa orqanlarin isine zererli tesir gosterir Dem qazi ile zeherlenme insanda keskin basagrisina ve oyumeye sebeb olur Qusma qicolma suurun itmesi kimi agirlasmalarla yanasi keskin zeherlenme toxuma teneffusu kesildiyi ucun olumle neticelene biler Zerercekene yardim gostermek ucun onu temiz havaya cixarmaq ve derinden nefes aldirmaq zerercekene nasatir spirti iyletdirmek tund isti cay icizdirmek lazimdir Suurun itmesi teneffusun kesilmesi zamani suni teneffus tetbiq etmek lazimdir Tozla mubarize Redakte Havada olan toz hissecikleri havadasiyici yollari ve agciyer qovucuqlarinin divarini mexaniki suretde zedelediyine qazlar mubadilesine cetinlesdirici tesir gosterdiyine allergiya yaratdigina gore insan orqanizmi ucun tehlukelidir Bundan elave tozun uzerine coken mikrob ve viruslar infeksiya menbeyine cevrilir Tozla qarisan xrom qurgusun hissecikleri ve sair cox vaxt insan orqanizminde kimyevi zeherlenme yarada bilir Yalniz zavod fabrik tullantilari deyil meiset ve kend teserrufati tullantilari da insan orqanizmi ucun zererli hesab olunur Is zamani respiratorlardan istifade etmekle tozdan qorunmaq mumkundur Hecmi 20 25 kv sm olan dordqatli duzbucaqli tenzif parcasindan istifade etmekle havada olan toz hisseciklerinin teneffus yollarina zererli tesirinin qarsisini almaq olar Tenzifin yuxari ucunu bintle qulaga asagi terefini ise boyuna baglamaq lazimdir Toz hisseciklerinin tesirini azaltmaq ucun respiratoru vaxtasiri deyismek menzildeki esyalarin uzerini yas eski ile silmek lazimdir Havanin cirklenme menbelerine avtoneqliyyatin isletdiyi yanacagin hesabina qazin havaya cixmasi senayenin zererli qazlari zollari tustusu mineral gubrelerden ve kend teserrufatinda istifade olunmasi meslehet bilinmeyen zeherli kimyavi maddeler maldarliq fermalarinin tullantilari ve s aiddir Yasilliq ortuyu az olan iri senaye seherlerinde havanin uzeri six tustu dumantoz qarisigi quru yanacaqdan ayrilan lazimsiz qarisiqlar his ve hisseciklerle ortulur Quru havada bu qarisiqlar six sari duman seklinde olur tutqun ciskinli havada ise damcilara cevrilir yere enir Teneffus Sistemi Xestelikleri Astma Xesteliyi Astma teneffus yollarinin iltihabi xesteleyi olub xiriltilar teneffus muddetinin qisalmasi oskurek dos qefesinde gerginlikle xarakterize olunur Astma teneffus yollarinda olan iltihab neticesinde emele gelir Olkemizde astma xesteliyi tez tez rast gelinse de deqiq statistika yoxdur Amerika Birlesmis Statlarinda texminen 20 5 milyon amerikali astma ile xestedir Astmali xestelerin boyuk ekseriyyetinin ailesinde ve ya ozunde allergik rinit ve ya ekzema tipli allergiya var Astma tutmalari zamani teneffus yollari ezeleleri gerginlesir selikli qisasi siskinlesir Bu bronxlarla kecen havanin hecmini azaldir ve quru xiriltilarin emele gelmesine sebeb olur Bezi xestelerde quru xiriltilar tutmalar seklinde olaraq simptomsuz dovrden secilir Bezi xestelerde uzun muddetli teneffus muddetinin qisalmasi musahide olunur Diger qrup xestelerde ise oskurek esas simptom olaraq qalir Astma tutmalari bir nece deqiqeden bir nece gunedek davam edir Teneffus hecmi keskin azalarsa tehlukeli ola biler Hessas insanlarda allergiya toreden maddelerle nefes alma xesteliyin baslamasina start vere biler Bunlara heyvan xezi gene tarakan allergenleri bitki tozlari plastik tozlar daxildir Eyni zamanda respirator infeksiyalari soyuq hava siqaret cekme stress qida ve derman allergenleri da buna sebeb ola biler Bezi xestelerde aspirin ve diger qeyri steroid tipli iltihab eleyhine olan preparatlar astmani provokasiya ede biler Astmanin elametleri astmanin simptomlari xiriltilar qefil baslanir epizodik olur gece ve ya seher erken daha guclu ola biler soyuq havadan refluksdan guclene biler oz ozune kece biler bronxodilatatorlarla mualice olunur Fiziki yuklenme neticesinde keskinlesen teneffus qisaligi Qabirgaarasi derinin teneffus zamani dartilmasiTecili yardim simptomlari Teneffusun cetinlesmesi Uz ve dodaqlarin goyermesi Heyacan ve teneffusun qisalmasi Suretli nebz Terleme Astma tutmalari zamani xestelerde emele gelen casqinliqElave simptomlar Burun perlerinin genislenmesi Dos qefesinde agri ve gerginlik Qeyri normal teneffus Nefesverme nefesalmadan iki defe uzundur Nefesalma muveqqeti dayanirAstmanin muayinesi Allergik testlerin aparilmasi allergenleri tapmaga komek ede biler Umumi allergenler heyvan xezi gene tarakan mehsullari ev tozu bitki ve plastic tozlar allergenleridir Umumi teneffus yollari qiciqlandiricilari siqaret tustusu agac yanmasindan ve qazlarin yanmasindan emele gelen tustulerdir Hekim agciyerlere qulaq asmaq ucun stetoskop istifade edir Xestenin astmasi varsa uygun sesler esidilecek Lakin astma tutmalari arasi agciyerler uzerinde normal teneffus esidilir Elave olan testler Agciyer funksiyasini yoxlamaq ucun testler Nefesverme zamani teneffus hecminin olculmesi Dos qefesinin rentgeni Qan analizleri eozinofillerin sayilmasi ile Arterial qanda qazlarin teyiniAstmanin mualicesiMualice esasen allergenlerden teneffus yollarini qiciqlandiran maddelerden uzaq olmaqdan ve teneffus yollarinin iltihabindan qacmaqdan ibaretdir Mualice ucun esas 2 derman novleri var Uzun muddetli dermanlar profilaktikasi ucun istifade olunur onlar asagidakilardir Iltihabin qarsisini alan steroidler Azmacort Vanceril AeroBid Flovent Leykotrien inhibitorlari Singulair ve Accolate Anti IgE terapiyasi Xolair Uzun muddetli bronxodilatatorlar Serevent Xromolin sodium Intal ve ya nedocromil sodium Aminofillin ve ya teofillinBezen steroid ve bronxodilatatorlar birge isledilir Tutma zamani suretli tesir eden dermanlar Qisa tesirli bronxodilatatorlar Proventil Ventolin Xopenex Kortikosteroidler prednisone ve ya methylprednisolone agiza ve ya venaya vurulur Orta agirliqli astma zamani qisa tesir muddetli dermanlardan istifade olunmalidir Agir formada ozunu gostererse xestelik ucun daimi mualice tetbiq olunmalidir Keskin formada ise xestexana seraitinde mualice aparilmalidir Peak flow meter teneffus hecmini teyin edir agciyer hecmini olcmek ucun sade qurgudur tutmanin baslayacagini simptomlardan evvel xeber verir Peak flow meter derman mualicesini ne zaman baslamaga ehtiyac oldugunu gosterir Peak flow 50 80 arasi olarsa bu orta agirliqli xestelikdir 50 den asagi ise keskin tutmadir Agirlasmalar Teneffus sisteminin uzulmesi Dermanlarin elave tesirleri Pnevmotoraks OlumHekime ne zaman getmeli Eger siz ve ya usaginiz astmadan eziyyet cekirsinizse hekime muraciet edin Teneffus hecmi 50 80 dirse ve elametler evvel yazilmis mualice ile azalmirsa tekrar muayineye gedin Keskin teneffus problemleri dos qefesinde agri ile tecili yardima muraciet edin Astma xesteliyi zamani profilaktikaAllergenlerden uzaq olmaqla xesteliyin keskinlesmesinin qarsisini almaq olar Bunu toza allergiyasi olanlarda evden xalcalari yigisdirmaqla qus tukunden olan balislari deyismekle tez tez evleri temizlemekle etmek olar Bele insanlar tuklu heyvanlardan da uzaq olmalidir Eyni zamanda bele xesteler siqaret tustusunden ve senaye tustulerinden de uzaq olmalidir Bir cox xestelikleri sivilizasiyanin ayagina yazirlar Bele xesteliklerden biri de astmadir Amma bu xestelik qedimden melumdur Meselen Homerin Iliada sinda Axill Hektorun bogazina nize yeridir ve o astma ya meruz qalir Dogru tapdiniz astma yunanca bogulma menasini verir Astmanin ne oldugunu anlamaq ucun ona tutulmaq lazimdir Dogrudan da rahat nefes almamagin ne demek oldugunu her adam deqiq izah ede bilmez Xesteliyin mahiyyeti bronxlarin allergiyaya hedden artiq hessas olmasindadir Nefesalmada deyisiklikler uzunden bronxlar sixilir ve nefesalma cingiltili ve xiriltili olur Eyni zamanda adam oskurur ve bogulma hallari bas verir Cirkli ekologiya virus ve bakteroloji infeksiyalar muxtelif qida elaveleri meiset seraiti ve ilk novbede passiv ve feal siqaretcekme son on ilde astma xesteliyine tutulanlarin sayini artirib Evveller hekimler astmani perspektivsiz xestelik hesab edirdiler Hekimler en yaxsi halda xesteni bogulmalardan xilas ede bilirdiler Indise veziyyet deyisib Tebabetin inkisafi astmaya tutulmus xestelerin veziyyetini yaxsilasdirmaga imkan verir Artiq astmadan eziyyet cekenler idmanla da mesgul ola bilirler Cox az adamin melumati var ki Mancester Yunayted futbol komandasinin aparici oyuncularindan biri Pol Skouz astmadan eziyyet cekir Dusune bilersiniz futbol hara astma hara Lakin gorduyunuz kimi P Skouz sakitce Ingiltere cempionatinda istirak edir Tebii ki astma xesteleri daim hekimle unsiyyet saxlamalidirlar Ancaq tebabetin inkisafi astma xesteliyini yungul kecirmeye imkan verir Cox guman ki yaxin gelecekde astma ile mubarizede daha yuksek neticeler elde etmeye serait yaradacaq Helelikse insanlar bogulmaya qarsi effektli mubarize apara bilirler Astma ile feal mubarize aparanlardan biri olan Mariya Hopenin dediyi kimi Menim astmam var lakin men astmanin deyilem Yeri gelmisken alimlerin arasdirmasi heftede en azi 3 hamburger yeyen usaqlarda astma xesteliyine daha tez tez rast gelindiyini gosterib Alman ingilis ve ispan alimler qrupunun 50 000 usaq uzerinde apardiqlari arasdirma bu fakti tam tesdiqleyib Yasi 8 12 arasinda olan usaqlarda astma xesteliyine tutulanlarin ekseriyyetinin hamburger duskunu oldugu mueyyen edilib Verem Xesteliyi Verem xesteliyine her il dunyada 10 milyona yaxin insan yoluxur 3 milyona yaxin insan ise bu xestelikden dunyasini deyisir Indi butun dunya beseri probleme cevrilmis bu xesteliye qarsi birge mubarize aparir Her il mart ayinin 24 de Umumdunya Verem Eleyhine Mubarize gununun qeyd olunmasi bu belaya qarsi hamiliqla mubarize aparmagin zeruriliyini bir daha subut edir 1965 ci il iyunun 7 den etibaren verem kliniki tesnifata bolunmusdur Veremin esas klinik formalari bunlardir 1 Usaqlarda ve yeniyetmelerde verem intoksikasiyasi2 Teneffus orqanlarinin veremi3 Diger orqan ve sistemlerin veremi4 Beyin qisalarinin ve merkezi sinir sisteminin veremi5 Bagirsagin peritonun musariqe limfa duyunlerinin veremi6 Sumuk ve oynaq veremi7 Sidik cinsiyyet orqanlarinin veremi8 Deri ve derialti toxumanin veremi9 Periferik limfa duyunlerinin veremi10 Gozun veremi11 Diger orqanlarinin veremi Ftizatriya Verem haqqinda elme deyirler Phitsis yunanca uzulme ariqlama jatos ise hekim ve ya hekimlik menasindadir Verem yoluxucu xestelikdir Mycobacterim tuberculosis ve ya kox copleri terefinden torenir Bunlar aerob tursuyadavamli bakteriyalar olub etraf muhitin bir sira tesirlerine qarsi cox davamlidir Saglam yaxsi immunitete malik insan vereme yoluxduqda adeten hec bir elamet uze cixmir bu zaman daxilde yaranmis kicik verem prosesi ise oz ozune sagalir Bu prosesden bezen hec bir elamet qalmir ve ya kicik mehdud hecmde qon ocagi qalir Bu cur ilkin yoluxma adeten usaq ve ya yeniyetme yaslarinda bas verir Veremi tuberkulozis de adlandirirlar Bu sozun latin dilinden tercumesi qabarciq demekdir Veremin toredicisi ise onu askar eden alimin serefine kox copleri adlandirilir Esasen immuniteti zeif olanlar ve veremli xestelerle six temasda olanlar bu infeksiyaya tutulur ve ya gezdirici olurlar Lakin gezdiriciler nezaretde qalmalidirlar onlar praktiki saglam olub etrafdakilar ucun tehluke toretmirler lakin onlarin immuniteti zeifleyerse o zaman verem copleri coxalmaga baslayir Neticede verem xesteliyi inkisaf edir Verem copleri hansi yolla yoluxurlar Redakte Yoluxma cox zaman hava damci usulu ile bas verir adeten payiz aylarinda yoluxma ehtimali artir Lakin cox zaman verem xesteliyi orqanizmin zeiflemesi fonunda usaq vaxti ilkin yoluxma zamani emele gelib qalmis qon ocaqlarinin yeniden aktivlesmesi neticesinde yaranir Belelikle bu xestelik yalniz yaxsi qidalanmayan qeyri qenaetbexs seraitde yasayan muxtelif sebeblerden immuniteti asagi olan diger xestelikler fonunda cox siqaret ceken ve ya zererli tozlarla daim nefes alan insanlarda ve s inkisaf edir Veremin klinikasi onun formasindan asili olaraq muxtelif ola biler Usaqlarda ve yeniyetmelerde verem intoksikasiyasi zamani beden temperaturu periodik olaraq 37 38 S ye qalxir xestenin istahasi pozulur neyrovegetativ pozgunluqlar esebilik ve ya sustluk basagrilari urek doyunme periferik limfa duyunlerinin zeif boyumesi qaraciyerin ve bezen dalagin bir qeder boyumesi beden cekisinin artmamasi azalmasi orta qulagin iltihabi basqa xesteliklere meyllilik musahide olunur Biz bilirik ki teneffus ritmi merkezi sinir sistemi vasitesile nizama salinir Insan deqiqede 14 18 defe butun omru boyu ise texminen 600 milyon defe nefes alir Insan dinc veziyyetde 5 litr hava alir Fiziki is zamani bu 120 litre catir Sohbet zamani oskurek asqiraqla opuserken seliz damcilari ile ve s yollarla vereme yoluxmaq mumkundur Verem xesteliyinin menbeyi xeste insanlar heyvanlar ve quslardir Epidemioloji cehetden en qorxulu olanlar belgemle kulli miqdarda verem mikrobakteriyalari xaric eden xestelerdir Bir xroniki veremli xeste sutka erzinde 7 milyarda qeder verem copleri xaric edir Bele xeste bir defe oskurerken havaya 60 mine yaxin tupurcek deneleri puskurur Bir aciq formali veremle xeste il erzinde 10 12 yeni saglam sexsin vereme tutulmasina sebeb ola biler Eger dunyada her 7 saniyeden biri 5 yasina qeder bir usaq setelcem xesteliyinden dunyasini deyisirse bu gun dunyada her 10 saniye erzinde 1 nefer verem xesteliyinden dunyasini deyisir Verem mikrobakteriyalari tekce belgemle deyil sidik necis ve irinlede xaric olunur Yer uzerinde 50 novden artiq memeli heyvanlar 80 milyondan artiq quslar verem xesteliyine yoluxa bilecek en qorxulu heyvanlar inekler ve kecilerdir Okuz tipli verem copleri ile insanlar sud ve sud mehsullari vasitesile yoluxa bilir Bezi hallarda verem mikrobakteriyalari ile yoluxmus etden yaxud da xeste heyvanlarla yaxin kontaktdan yoluxma bas vere bilir Adeten verem copleri orqanizme hava damci yolu ile nisbeten az hallarda deride ve selikli qisalarda olan siyrinti ve yaralardan xeste heyvan ve qus etinden istifade etdikde xestenin tupurceyi ve belgeminden yenidogulmuslara ise analarin qani vasitesile daxil olur Eger verem copleri nefes alinan hava ile agciyerlerin alveollarina daxil olarsa bu zaman agciyerlerin veremi musahide olunur veremin en cox rast gelinen formasi Verem coplerinin zererli tesirinden insan tez bir zamanda 5 10 kq ariqlayir Bundan basqa istah pozulur is qabiliyyeti zeifleyir yorgunluq sustluk halsizliq hiss olunur guclu terleme xususile geceler ve sehere yaxin beden heraretinin 37 37 5 bezen ise 38 39 qalxmasi musahide edilir Daha sonra oskurek eziyyet vermeye baslayir evvelce irinli belgemli getdikce qan qarismis ezabverici oskurek xesteleri narahat edir Cox tez tez agciyerlerdeki iri damarlarin partlamasi neticesinde qanaxma bas verir En tehlukeli cehet ondadir ki xesteler ve onlarin ehatesinde olanlar veremden hec subhelenmirler de cunki veremin elametleri cox vaxt yuxari teneffus yollarinin xesteliklerine en cox da bronxite oxsar sekilde ozunu buruze verir Ona gore de yuxarida gosterilen elametlerden bir necesi askar olunarsa bu zaman mutleq hekime muraciet etmek lazimdir diaqnozu tesdiq ve ya inkar etmek ucun Diqqetli olun Her il xesteliyin keskin formasindan eziyyet ceken lakin kifayet qeder mualice almayanlarin 50 i olur Qalan 50 de ise xestelik xroniki formaya kecir verem mikobakteriyalari ise diger orqanlari zedelemekde davam edirler Veremden nece qorunmaq olar Redakte Veremden qorunmagin en sade usulu immunitetin asagi enmesine yol vermemekdir Qida rasional zulallar vitaminler mineral maddelerle kifayet qeder zengin olmalidir Bundan basqa ozunuzu soyuqdeymeden heddinden artiq istilesmeden qoruyun eger zererli istehsalatda isleyirsinizse o zaman respiratordan ve ya qoruyucu maskadan istifade edin Eger analizlerin neticeleri verem diaqnozunu tesdiq ederse kederlenmeyin Hazirda verem eleyhine tetbiq olunan muasir preparatlar xestelikden mualice etmeye tamamile qadirdirler Xesteliyin formasindan inkisaf derecesinden asili olaraq xesteler verem dispanserinde sanatoriyalarinda ve yaxud hekim nezareti altinda evde mualice ala bilerler Bir vacib mesleheti unutmayin hekimin teyin etdiyi mualiceni yarimciq kesmeyin Eks teqdirde mikobakteriyalarin davamliligi artir ve onlar sonraki mualiceye qarsi dozumlu olurlar Verem xesteliyinin mualicesinin effektini artirmaq ve sagalmani suretlendirmek ucun verem eleyhine preparatlardan elave xalq tebabetinde genis istifade olunan mualice vasitelerinden faydalanmaq meslehet gorulur Umumi quvvetlendirici kimi asagida teqdim olunan reseptlerden istediyinizi sece bilersiniz 1 x q solmazcicek adacayi bagayarpagi qarisigindan 4 x q goturerek uzerine 1 litr qaynar su tokun 1 sutka saxlayin suzun Gunde 4 defe 1 c q balla 1 stekan qebul edin et masininda 1 5 kq 3 5 illik aloye yarpaqlarini ezin 5 gun evvelden bitkiye su vermeyi dayandirin uzerine 2 5 kq bal qatin qarisdirin tund bankaya tokun qapagi bagli halda 1 hefte saxlayin 1 ci 5 gun yemekden 1 saat evvel gunde 1 defe 1c q sonraki gunler ise gunde 3 defe qebul edin Deve dabani razyana cire qarisigindan demlemeler biyan kokunden covher hazirlayib qebul edin Kecmisde koceriler bir cox xestelikleri o cumleden veremi at sudu ile kumisla mualice edirdiler Qedim zamanlardan veremin mualicesinde herterefli qidanin temiz havanin gunesin suyun fiziki mesgelelerin roluna xususi ehemiyyet verirdiler Hekimler qida rasionuna asagidaki qidalari daxil etmeyi meslehet gorurler yagsiz et baliq qus eti sud kefir kesmik pendir covdar coreyi kartof alma qaraqaragat kahi kelem noxud ve s Gunde 4 defe yemek yeyin Yemek arasi 1 stekan meyve siresi qebul etmek olar Mumkun qeder temiz havada deniz sahillerinde olun Gunes vannalari qebul edin ozunuzu mohkemledin kontrast dus qebul edin Resmi menbelerde ise Azerbaycanda 10 mine yaxin sexsin vereme yoluxdugu gosterilir Olkemizde veremli xesteler umumi merkezlesmis qaydada pulsuz erzaq mehsullari ile temin olunur stasionarlarda pulsuz sekilde mualice edilir onlara dermanlar pulsuz verilir bax Vereme qarsi vaksin ve revaksinasiya Son illerin statistikasi onu gosterir ki sosial veziyyeti asagi olan ailelerde cezacekme muessiselerinden azadliga buraxilan mehbuslarda vereme yoluxma faizi daha yuksekdir ve bu fakt etrafdakilarin da xesteliye yoluxma riskini artirir Qeyd edek ki dunyada en genis yayilmis yoluxucu xesteliklerden biri olan veremin insana yoluxmasi hava damci yolu ile bas verir Bu xestelikle mubarize aparmaq ucun butun quvvelerimizi esirgememeliyik Bronxial Astma Xesteliyi Bronxial astma teneffus sisteminin xroniki infeksion allergik menseli xesteliyidir Xestelik zamani teneffus sistemi selikli qisasinin muxtelif qiciqlara qarsi hessasligi yukselir Bronxial astma xesteliyinin esas kliniki elametleri bronxial keciriciliyin pozulmasii ile musahide olunan tutma sekilli tengnefeslik oskurek ve xiriltidan ibaretdir Bronxial astma tutmasi qisa ve uzun muddetli ola biler Xesteliyin ilkin inkisaf merhelelerinde bas veren tutmalar qisa muddetli olub oz ozune kecir insan her hansi bir xesteliyin olmasindan subhe etmir Vaxt kecdikce xestelik daha da irelileyir tutmalarin bas verme tezliyi muddeti ve xarakteri deyisilir Bronxial astma xesteliyi infeksion allergik ve qeyri infeksion allergik olmaqla iki qrupa ayrilir Infeksion allergik menseli bronxial astma teneffus sisteminin infeksion xesteliklerinin pnevmoniya faringit bronxit angina fonunda inkisaf edir Bu halda allergen rolunda mikroorqanizmler cixis edir Bronxial astma xesteliyinin bu novu daha genis yayilmisdir Umumi xesteliyin 2 3 hissesi bu formanin payina dusur Qeyri infeksion allergik menseli bronxial astma xesteliyinde ise allergen rolunda uzvi ve qeyri uzvi olmaqla bir sira maddeler rol oynaya biler Bitki tozlari meiset tozlari lelek yun insan ve heyvan orqanizmine mexsus epidermal menseli kepek qida allergenleri sitrus meyveleri ciyelek moruq ve s derman maddeleri antibiotikler xususen penisillin B1 vitamini aspirin piramidon ve s bir sira kimyevi maddeler ekser hallarda formalin pestisidler sianamidler agir metallarin qeyri uzvi duzlari ve s bronxial astma xesteliyinin bu formasinin inkisaf etmesine sebeb ola biler Xesteliyin bu formasinin inkisaf etmesinde irsi faktor da muhum rol oynayir Astma Simptomlari Redakte Bronxial astma xesteliyinin esas kliniki elametleri asagiakilardir Nefesverme zamani fitleyici xiriltilarla musahide olunan bogulma tutmalari Bu zaman insan bu xesteliye xas mecburi bir veziyyet alir Oturaq veziyyetde elleri ile dizlerine tekan ederek govdesini one dogru eyir Tengnefeslik teneffusun cetinlesmesi ekser hallarda gece yuxu vaxti musahide olunur Xeste yuxudan hava catismazligi ve oskurek ile ayilir Fiziki yuk psixo emosional stress teneffus havasi ile allergenlerin daxil olmasi ve s bronxial astma tutmasina sebeb ola biler Ekser hallarda soyuqdeyme elametleri 10 gunden de artiq davam edir ve xestede oskureyin daha da derinlesmesi kimi bir hiss yaranir Bronxolitiklerin bronx menfezini genislendiren derman preparatlari qebulundan derhal sonra tengnefeslik elametleri kecir Kliniki elametlerin bu qeder askar sekilde ozunu buruze vermesine baxmayaraq ekser hallarda xestelik astmatik bronxit obstruktiv bronxit kimi diaqnozlarla yanlis mualice olunur Bir cox hallarda ise xesteliye gecikmis hallarda duzgun diaqnoz qoyulur Bronxial astma xesteliyinin mualicesi Redakte Son illerde bronxial astma xesteliyine baxis bucagi xeyli deyismis ve tekmillesdirilmisdir Bu ise teneffus yollari selikli qisasinin allergik menseli iltihabi ve bronxlarin hiperreaktivliyinin yuksek hessasligi xesteliyin inkisafinda muhum rol oynadiginin elmi esaslara subuta yetirilmesinden sonra bas vermisdir Muasir baxislara gore bronxial astma xesteliyinin mualicesi iki esas komponentden ibaretdir bazis planli iltihabeleyhi mualice ve astmatik tutmalar zamani tecili yardim Buna gore de istifade olunan derman preparatlari da 2 qrupa bolunur tutmalar zamani simptomlari tez bir zamanda aradan qaldirmaq ucun isitfade olunan preparatlar ve xesteliye nezaret etmek ucun planli bazis terapiya Ekser derman preparatlari inhalyator seklinde istifade edilir Bu forma en effektli ve tehlukesiz hesab edilir Derman preparati bronxlara yerli olaraq birbasa tesir edir Dermanin tesir effekti daha tez musahide olunur teneffus yollarinda maksimum konsentrasiya elde edilir Derman yerli tetbiq olunduguna gore diger orqan ve sistemlere elave tesiri minimuma endirilir Tecili yardim zamani istifade olunan derman preparatlari Redakte En effektli preparatlar qisa muddetli tesire malik bronxgeneldici beta adrenomimetikler salbutamol berotek ve s hesab edilir Bu preparatlar tez bir zamanda daralmis bronx menfezini genislendire bilmek xususiyyetine malikdirler Eyni zamanda gosterilen preparatlarin uznmuddetli mualice zamani istifade edilmesi meslehet gorulmur Onlar kifayet qeder qisamuddetli tesire malikdirler Tecili yardim meqsedile teofillin eufillin de istifade olunur Lakin inhalyasion preparatlarla muqayisede onlar daha az effektlidirler Nezere almaq lazimdir ki xesteliyin mualicesi zamani iltihabeleyhi preparatlardan mutleq istifade olunmalidir Bazis terapiya preparatlariBazis terapiyanin esas preparatlari inhaliyasion kortikosteroidler hesab edilir Bronxial astmanin uzunmuddetli mualicesi zamani inhaliyasion kortikosteroidler en effektli derman preparatlari hesab edilir Bu preparatlarin uzun muddet istifadesi tutmalarin bas verme tezliyini ve agirliq derecesini getdikce azaldir Bu preparatlar yerli tesir ederek bronxolitik ve iltihabeleyhi effekt yaradir Yerli tesir gosterdiklerine gore sistem tesirleri minimum seviyyededir Terkibinde kortikosteroid ve beta adrenomimetik olan kombineedilmis inhaliyasion preparatlar pasiyentler ucun daha elverisli hesab edilir Subut edilmisdir ki bu preparatlarin tesir gucu kortikosteroidlerin ikiqat tesirine beraberdir Yadda saxlayin Redakte Inhaliyasion kortikosteroidleri vaxtinda teyin etmek lazimdir Bunun ucun xestenin veziyyetinin agirlasmasini ve ya xesteliyin proqressivlesmesini gozlemek duzgun deyil Hormonal inhalyatorlar bas vermis astmatik tutmanin qarsisini almaq meqsedile istifade edilmir Onlar planli teyin edilir ve tesiri mueyyen muddetden sonra musahide edilir Mualiceni ozbasina terk etmek qeti qadagandir Eger ozunuzu yaxsi hiss edirsinizse bu mualiceni dayandirmaga esas vermir Dermanin dozasinin ve ya miqdarinin azaldilmasi yalniz hekim teyinati ile 3 ay xesteliyin dinamik musahidesinden sonra pilleli sekilde teyin edile biler Xroniki xesteliklerde mualice kursu deyilen bir anlayis movcud deyil Eger hec bir problem musahide olunmazsa her 3 6 aydan bir aparilan mualicenin hecminin azaldilmasindan sohbet gede biler Eger pislesme qeyd olunarsa derhal hekime muraciet etmek lazimdir Menbe https az wikipedia org w index php title Insanin teneffus sistemi amp oldid 6056769, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.