fbpx
Wikipedia

Caynizm

Caynizm (sanskr. जैन, cayna, sanskr. जिन, cina, "qalib" sözündən) — e.ə. VI əsrdə Hindistanda yaranmış qeyri-ortodoks qədim hind dini.

Etimologiyası

Caynizm "qalib" mənasında olan Cina və ya "böyük qəhrəman" mənasında olan Mahavira ləqəbli bir şahzadə olan Vardhamana Jinata tərəfindən qurulan dini bir hərəkatdır.

Mövcud olması

Hindistana mənsub olan bir din olaraq, caynizm e.ə. VI əsrdə ortaya çıxmışdır. Caynizm milli bir xarakterə sahib olub, Hindistandan kənara çıxmamışdır. Hindistanda ən çox yaşadıqları ərazilər Uttar-Pradeş və Madhyadır. Hazırda caynistlərin sayı təqribən 3 milyona çatır.

Caynizm doktrinası əsasən Tirtankara deyilən keçid edən, keçid tapan və yol göstərən olaraq Mahaviraya sitayişdir. Mahaviranın Nirvanaya çatması caynist təqviminin başlanğıcı olmuşdur. Onun Budda ilə eyni dövrdə yaşadığı üçün inancları və əsərləri arasında oxşarlıqlar vardır. Hər ikisi brahmanlara, onların ayin üsullarına düşmən olub, qatı kast sisteminə və qanlı qurbanlara qarşıdırlar. Lakin buddizmlə caynizmin arasında fərqlər də vardır. Belə ki, caynistlər zühdə daha çox əhəmiyyət verərək nəfsə işgəncə edirlər. Halbuki, buddistlər bu məsələlərdə daha mülayimdirlər. Başqa bir tərəfdən isə caynistlərin insan heykəlləri çilpaqdır. Caynistlər brahmanların məbəd ayinlərdəki yerini inkar etmirlər.

İnancları

Caynizmin təməlində "Ahimsa" yəni heç bir canlıya qarşı şiddət tədbiq etməmək durur. Bu səbəbdən caynistlər kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmurlar. Onlar daha çox tədris və ticarətdə çalışırlar. Dindar caynistlər daima pəhriz saxlayırlar və yeməkdə ancaq meyvə və tərəvəz istifadə edirlər. Çox qatı vegeterian olduqları üçün hətta içdikləri suyu və havanın təmiz olması üçün ağızlarında tənzif daşıyırlar.

Cayna Budda kimi tanrı üzərində durmasa da, bəzi caynist məzhəblərində tanrı inancı var. Həmçinin məbədlərdə də tanrı heykəlləri qoyulur. Lakin XV əsrdə Sthanakavasi məzhəbi bu heykəllərə qarşı çıxaraq onları məbədlərdən çıxarmışlar.

Caynizmdə əsas iki məzhəb vardır: Hava geyinənələr (Diqambara) və Ağ geyinənlər (Svetambara). Birinci məzhəb mənsubları Mahavira kimi tamamən çilpaq olmağa üstünlük vermişlər. Daha sonra müsəlmanlar onları beldən aşağı libas geyməyə məcbur etmişlər. Bu məzhəbə görə qadınlara mənəvi qurtuluş yolu yoxdur. Lakin Mahavira qadınlara da qurtuluş yoluna izin vermişdir. Digəri isə ağ libaslarda gəzirlər. Hər iki məzhəb qurtuluş yoluna inanır, hər cür maddi şeyi inkar edirlər.

Müqəddəs kitabları isə əsasən Mahaviranın vaazlarıdır. Bu vaazlar əvvəl şifahi olaraq caynistlər tərəfindən yayılırdı. Mahaviranın ölümündən 10 əsr keçdikdən sonra bu vaazlar Ağ geyinənlər tərəfindən "Agama və ya "Siddhanta" adlı bir kitab halında toplanmışdır. Bu kitabda caynizmin əsas müddəaları, əfsanələr, rahiblərin riayət edəcəyi qaydalar yer almışdır. Həmçinin əxlaq, ibadət məsələlərinə və Mahaviranın fəlsəfi görüşlərinə bu kitabda rast gəlmək olar. Hava geyinənlər məzhəbi bu kitabı müqəddəs mətn kimi qəbul etmirlər. Onlara görə bu kitab səhih deyildir.

Zühdə aparan digər şərtlər isə rahib və rahibələr üçündür. Onlar çox ciddi zühd həyatına sahibdirlər. Caynist camaat rahib və rahibələri yeyecək və geyəcəklə təmin etməlidirlər. Dindar caynistlər davamlı oruc tutmaqla özlərini ölümə məhkum edirlər.

Caynistlərə görə onlar ölümsüz və əbədidirlər. Bu aləmin qurucusu yoxdur, aləm əbədidir. Lakin cənnət və cəhənnəm anlayışı vardır. Cənnət ancaq tanrılar üçündür, cəhənnəm isə ən üst bölümün aşağısındadır. Təkrar bu dünyaya gəlmə zəhmətindən qurtaranlar göy aləminin üzərindədirlər.

Əxlaq prinsipləri

Caynistlərin əxlaq prinsipləri Mahaviraya aid edilən müqəddəs mətnlərdə yer almışdır. Əxlaq şərtləri rahib olmayanlarda belə çox sərtdir. Bu şərtlər beşdir:

  • Öldürmə
  • Yalan danışma
  • Oğurlama
  • Mal sevgisində olma
  • Mümkün qədər cinsi əlaqədən uzaq dur.

İbadətləri

Caynistlərin ibadətləri gözəl inşa edilmiş məbədlərdə keçirilir. Burada rahib və rahibələr çılpaq, ayaqda və bardaş quraraq müqəddəs mətnlər oxuyub ruh və bədənlərini təmizləyirlər. Bundan başqa ilahilər söylənilir, tövbə edilir. Heç bir canlını öldürməməyə söz verirlər. Caynistlərin heyvan xəstəxanaları da çoxdur. Məbədlərdə coxsaylı tanrı heykəlləri vardır. Onların önlərinə meyvə-tərəvəz və çiçəklər qoyulur. İbadətlər rahiblər tərəfindən deyil, gələn xalq tərəfindən idarə edilir.

Xarici keçidlər

  • Hindoloji.com - Cainizm (Türkçe)
  • Caynizm mövzusunda İnternetdəki qaynaqlara bağlantılar (İngilizce)
  • DünyaDinleri.com - Janizm (Caynacılık) (Türkçe)
  • Jaindharm.net - Caynizm mövzusunda məşhur bir sayt 2005-09-20 at the Wayback Machine (İngilizce)
  • Jainworld.com
  • AtmaDharma.com - Orijinal Jain mətnlərinin toplusu (İngilizce)

caynizm, sanskr, cayna, sanskr, cina, qalib, sözündən, əsrdə, hindistanda, yaranmış, qeyri, ortodoks, qədim, hind, dini, mündəricat, etimologiyası, mövcud, olması, inancları, əxlaq, prinsipləri, ibadətləri, xarici, keçidləretimologiyası, redaktə, qalib, mənası. Caynizm sanskr ज न cayna sanskr ज न cina qalib sozunden e e VI esrde Hindistanda yaranmis qeyri ortodoks qedim hind dini Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Movcud olmasi 3 Inanclari 3 1 Exlaq prinsipleri 3 2 Ibadetleri 4 Xarici kecidlerEtimologiyasi RedakteCaynizm qalib menasinda olan Cina ve ya boyuk qehreman menasinda olan Mahavira leqebli bir sahzade olan Vardhamana Jinata terefinden qurulan dini bir herekatdir Movcud olmasi RedakteHindistana mensub olan bir din olaraq caynizm e e VI esrde ortaya cixmisdir Caynizm milli bir xaraktere sahib olub Hindistandan kenara cixmamisdir Hindistanda en cox yasadiqlari eraziler Uttar Prades ve Madhyadir Hazirda caynistlerin sayi teqriben 3 milyona catir Caynizm doktrinasi esasen Tirtankara deyilen kecid eden kecid tapan ve yol gosteren olaraq Mahaviraya sitayisdir Mahaviranin Nirvanaya catmasi caynist teqviminin baslangici olmusdur Onun Budda ile eyni dovrde yasadigi ucun inanclari ve eserleri arasinda oxsarliqlar vardir Her ikisi brahmanlara onlarin ayin usullarina dusmen olub qati kast sistemine ve qanli qurbanlara qarsidirlar Lakin buddizmle caynizmin arasinda ferqler de vardir Bele ki caynistler zuhde daha cox ehemiyyet vererek nefse isgence edirler Halbuki buddistler bu meselelerde daha mulayimdirler Basqa bir terefden ise caynistlerin insan heykelleri cilpaqdir Caynistler brahmanlarin mebed ayinlerdeki yerini inkar etmirler Inanclari RedakteCaynizmin temelinde Ahimsa yeni hec bir canliya qarsi siddet tedbiq etmemek durur Bu sebebden caynistler kend teserrufati ile mesgul olmurlar Onlar daha cox tedris ve ticaretde calisirlar Dindar caynistler daima pehriz saxlayirlar ve yemekde ancaq meyve ve terevez istifade edirler Cox qati vegeterian olduqlari ucun hetta icdikleri suyu ve havanin temiz olmasi ucun agizlarinda tenzif dasiyirlar Cayna Budda kimi tanri uzerinde durmasa da bezi caynist mezheblerinde tanri inanci var Hemcinin mebedlerde de tanri heykelleri qoyulur Lakin XV esrde Sthanakavasi mezhebi bu heykellere qarsi cixaraq onlari mebedlerden cixarmislar Caynizmde esas iki mezheb vardir Hava geyineneler Diqambara ve Ag geyinenler Svetambara Birinci mezheb mensublari Mahavira kimi tamamen cilpaq olmaga ustunluk vermisler Daha sonra muselmanlar onlari belden asagi libas geymeye mecbur etmisler Bu mezhebe gore qadinlara menevi qurtulus yolu yoxdur Lakin Mahavira qadinlara da qurtulus yoluna izin vermisdir Digeri ise ag libaslarda gezirler Her iki mezheb qurtulus yoluna inanir her cur maddi seyi inkar edirler Muqeddes kitablari ise esasen Mahaviranin vaazlaridir Bu vaazlar evvel sifahi olaraq caynistler terefinden yayilirdi Mahaviranin olumunden 10 esr kecdikden sonra bu vaazlar Ag geyinenler terefinden Agama ve ya Siddhanta adli bir kitab halinda toplanmisdir Bu kitabda caynizmin esas muddealari efsaneler rahiblerin riayet edeceyi qaydalar yer almisdir Hemcinin exlaq ibadet meselelerine ve Mahaviranin felsefi goruslerine bu kitabda rast gelmek olar Hava geyinenler mezhebi bu kitabi muqeddes metn kimi qebul etmirler Onlara gore bu kitab sehih deyildir Zuhde aparan diger sertler ise rahib ve rahibeler ucundur Onlar cox ciddi zuhd heyatina sahibdirler Caynist camaat rahib ve rahibeleri yeyecek ve geyecekle temin etmelidirler Dindar caynistler davamli oruc tutmaqla ozlerini olume mehkum edirler Caynistlere gore onlar olumsuz ve ebedidirler Bu alemin qurucusu yoxdur alem ebedidir Lakin cennet ve cehennem anlayisi vardir Cennet ancaq tanrilar ucundur cehennem ise en ust bolumun asagisindadir Tekrar bu dunyaya gelme zehmetinden qurtaranlar goy aleminin uzerindedirler Exlaq prinsipleri Redakte Caynistlerin exlaq prinsipleri Mahaviraya aid edilen muqeddes metnlerde yer almisdir Exlaq sertleri rahib olmayanlarda bele cox sertdir Bu sertler besdir Oldurme Yalan danisma Ogurlama Mal sevgisinde olma Mumkun qeder cinsi elaqeden uzaq dur Ibadetleri Redakte Caynistlerin ibadetleri gozel insa edilmis mebedlerde kecirilir Burada rahib ve rahibeler cilpaq ayaqda ve bardas quraraq muqeddes metnler oxuyub ruh ve bedenlerini temizleyirler Bundan basqa ilahiler soylenilir tovbe edilir Hec bir canlini oldurmemeye soz verirler Caynistlerin heyvan xestexanalari da coxdur Mebedlerde coxsayli tanri heykelleri vardir Onlarin onlerine meyve terevez ve cicekler qoyulur Ibadetler rahibler terefinden deyil gelen xalq terefinden idare edilir Xarici kecidler RedakteHindoloji com Cainizm Turkce Caynizm movzusunda Internetdeki qaynaqlara baglantilar Ingilizce DunyaDinleri com Janizm Caynacilik Turkce Jaindharm net Caynizm movzusunda meshur bir sayt Arxivlesdirilib 2005 09 20 at the Wayback Machine Ingilizce Jainworld com AtmaDharma com Orijinal Jain metnlerinin toplusu Ingilizce Menbe https az wikipedia org w index php title Caynizm amp oldid 5724403, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.