Daosizm
|
Tərifi
Taoizm (Daoizm ya da Taoculuk olaraq da xatırlanar), Çin dilində: [pinyin]: "Daojiao" kimi deyilir. Daojia iki ayrı sözün Türkcədəki qarşılığı olaraq istifadə edilməkdədir. Daojiao Çin mədəniyyətində bir dinə işarə edərkən, Daojia isə bir fəlsəfə, düşüncə məktəbini izah edir. Ancaq ikisi də qaynağını Laozinin əsəri Tao Te Chingdən götürmüşdür. Düşüncə məktəbi olaraq Taoizmin qurucusu Laozinin ardından Zhuangzi də bu axının ən əhəmiyyətli nümayəndəsidir.
Çin dini ənənəsinə aid ən original təlimlərdəndir. Taoçuluğun ortaya qoyduğu din anlayışı, Çin dini ənənəsinin, daha çox metafizik məzmunlu təlimləri üzərinə qurulmuşdur. Bu onu Çin mədəniyyəti içərisindən çıxmış Konfutsiçilikdən ayıran ən böyük xüsusiyyət olmuşdur.
Lao-tzu
Taoizmin qurucusu Laoziyə görə obyektlərə və anlayışlara verdiyimiz mənalar arzuları və məqsədləri doğurarlar. Yaxşı və pis, alçaq və yüksək, işıqlıq və qaranlıq kimi. Bu mənalardan qopmamız arzu və məqsədlərimizdən ayrılmamız nəticəsində hərəkətsizliyə çatarıq. Hərəkətsizlik bir dəfə qavrandığında uyğun həyata keçiş qapısı açılar. Keçmişin peşmanlıqları və gələcək qayğısı və planları kimi gerçək həyatdan qoparan təsir edər eyni zamanda insan həyatında bir növ balanssızlıq halı yaradar. Uyğun həyat və təbii axış insanın içində olduğu an ilə inteqrasiya olunaraq yaşamasını təmin edər. Bu uyğunlaşmaya yolu izləmək deyilir. Yol mənasını verən tao sözüylə nəzərdə tutulan budur.
İşdə bu təlimləri ortaya qoyan və Taoizmin qurucusu olaraq bilinən Laozinin həyatı haqqında məlumatımız çox azdır. Onun yaşayıb yaşamadığı belə müzakirə edilmişdir. Haqqında bir çox görüş ortaya atılmış və əfsanələr uydurulmuşdur.
Çinin məşhur tarixçilərindən Sima Qian E.Ə. 100 ildə yazdığı Shiji (şı-ci) adlı əsərində Lao-zinin bioqrafiyasını bu şəkildə yazmışdır: ‘‘Lao-Tzu Chou dövlətinin Ku mıntıkasında Li-hsianggda Chü-jen kəndində doğulmuşdur. Öz adı Erh, ailə adı Li, müstear adı Dandır. Chou sülaləsi imperatorluğunun tarixçisi və kitabxana gözətçisidir." Buna görə onun əsl adı Li Dandır (Lao-Tandır). Lao-Tzu, ona verilmiş bir ləqəbdir; ‘‘Qoca Müdrik mənasını verər
Çin şifahi ənənəsində E.Ə. 604 deyə bilinən doğum ili, Shı-chıda qeydli deyil. Bu, tarixin daha sonraları təyin olunduğunu göstərməkdədir. Bununla birlikdə bu sənəd onun yaşadığını göstərən ən yaxşı dəlil olaraq qəbul edilməkdədir.
Mifologiyaya görə, Laozinin anası nurdan hamilə qalmış, 80 il sonra ağ saçlı, ağ saqqallı bir uşaq doğmuş. İşdə Laozi, yəni qoca uşaq ləqəbi buradan gəlməkdədir. Bu əfsanə daha irəliyə aparılaraq doğum tarixi E.Ə. 1321-ci ilə qədər çıxarılmış və müqəddəs bir adam olaraq göstərilmişdir. O zaman Lao-chun adını almışdır. Bəzi araşdırmaçılara görə, bu kimi uydurma hekayələrin çoxu Budizmdən sonra Budist hekayələrinə rəğbət üçün yazılmışdır.
Tarixi dövrlər
Şamanik Köklər (E.Ə. 3000 - E.Ə. 800)
Taoizmin xüsusilə bəzi mistik xüsusiyyətləri və rituallarında şaman köklərin qalıqlarını görmək mümkündür. Şimal Çində Sarı Çay yaxınlarında bəzi qəbilələrdə vu deyilən şamanlar yaşamaqda idi. Qəbilənin təbii fəlakətlərlərə, xəstəliklərə qarşı təbiət ruhlarıyla qurduqları əlaqəylə dərman tapmağa çalışan şamanların müvəffəqiyyətsizlikləri ölümlə cəzalandırıla bilirdi. Çou xanədanlığı dövründə şamanların vəzifələri arasında ruhları dəvət etmək, yağış yağdırmaq, şəfaçılıq, kəhanət tapılırdı. Şamanik tətbiqlərin ən açıq görünüşü Xan xanədanlığı (E.Ə. 206 - B.E. 219) əsnasında Taoçuluğun dini və büyüsəl istiqamətlərində meydana çıxmışdı.
Klassik Dövr (E.Ə. 700 - E.Ə. 220)
Çou imperatorluğunun siyasi və ictimai strukturları E.Ə. 770-də dağılmağa başlamışdı. Sonrakı beş yüz il feodal bəylərin bir-birləriylə zidd düşdüyü siyasi qarışıqlıq və iç döyüşdüyü bir dövr olmuşdu. Bu dövrdə Çinin məşhur filosofları Konfutsi, Mencius, Mo-tzu, Təqdim et-tzu və Taoizmin böyük mütəfəkkirləri Lao-tzu, Chuang-tzu və Lieh-tzu yaşamışdı.
Taoizmin fəlsəfəsinin qurucusu Lao-tzu, cənubdakı feodal Çu əyalətində Li Erh adıyla tanınan, təhsilli üst sinifə mənsub və imperatorluq arxivində çalışan bir kitabxanaçı idi.
Anlayışlar
Tao
Tao, həm Lao-tzu həm Chuan-tzu tərəfindən aydın olduğu şəkliylə sözlə ifadə edilə bilməz buna görə onunla əlaqədar simvolik bir izahat istifadə etmişlər. Taonun bəşəri hər hansı bir zehini quruluş ilə aydın olmayacağını Onun mənfiləyici sifətləri sayılaraq göstərilməyə çalışılmışdır; adsız, şəkilsiz, surətsiz, görünməyən, eşidilməyəndir O. Chuang-tzuya görə Tao səmavi bərabərlənmənin, bütün ziddləri və ziddiyyətləri bərabər edən mütləq birlik halıdır.
Din Olaraq taoizm
Eva Vong Taoizm dininin panteist və plüralist olduğunu ifadə edər. Tanrılar, ruhlar və ölümsüzlər sahib olduqları güc və işıqlanma dərəcəsinə görə Taoist panteonunda sıralanarlar. Ən yüksək səviyyəli tanrılara T'ien-tsun və ya Göksel Əfəndilər deyilir, onları Ti (İmperator), Hou (İmperatoru tərəfindən), Vang (Kral), Hsien (Ölümsüz) və Shen (Ruh) izlər. Taoist dini xalq inancları və yerli kültler ilə qarışdığı üçün tanrıları tarihöncesi zamandan qalma təbiət ruhlarını, xalq qəhrəman və alimlərini, digər dinlərin tanrılarını və ölümsüzlük axtarışındakı kültlerin qurucularını da ehtiva etməkdədir.
Kimilərinin Tao,uluğun qurucusu olaraq gördükləri Lao-tzu bu dində T'ai-shang Lao-chün adıyla tanrılaşdırılmışdır və Taoist dininin bütün Taoistlərcə qəbul edilən patriarxıdır.
Praktiklər
Meditasiya
Taoistler meditasiyanı həm sağlamlıq və uzun ömür kimi fiziki həm də Tao ilə birləşmək, inteqrasiya olunmaq kimi ruhi bir məqsəd istifadə etmişlər. Ruhi inkişafın ilk mərhələlərində meditasiya zehini təmizləmək, duyğuları dengelemek, arzuları azaltmaq və iç enerjini çevirmək üçün sonrakı mərhələlərdə tətbiq edicinin Tao ilə birləşməsini təmin etmək üçün istifadə edilər.